Tập 6. Factcheck đoạn Phúc âm Luca 22: 17 ở các bản dịch
Tập này chủ yếu thẩm tra lại các bản dịch về đoạn phúc âm Luca 22: 17: "Rồi cầm lấy chén rượu, Ngài tạ ơn..." (bản dịch của Lm. Nguyễn Thế Thuấn CSsR). Nghiên cứu tập trung ở chữ "chén rượu", thể theo sự nghi ngờ của Giáo chủ về chữ này: Tôi tự hỏi không biết chữ chén và chén rượu ở đây bản gốc có khác nhau rõ ràng không?
Có điều bất ngờ xảy ra ngoài dự đoán 🤔
1. Tìm hiểu Kinh Thánh bản gốc và các bản dịch tiếng Latinh
Như ta đã biết, các sách Phúc Âm Tân Ước ban đầu được viết trực tiếp bằng tiếng Hy Lạp Koine, ngôn ngữ phổ biến trong thế giới Địa Trung Hải vào thời kỳ đầu của Kitô giáo (thế kỷ 1 sau Công nguyên).
Sau đó Giáo hội có 2 bản dịch Kinh Thánh bằng tiếng La Tinh:
1.1. Vulgata: được dịch bởi St. Giêrônimô (St. Jerome) vào cuối TK 4 và đầu TK 5 theo lệnh của ĐGH Damasus I. Đây là 1 trong những công trình dịch thuật quan trọng nhất trong lịch sử Kitô giáo và đã trở thành bản Kinh Thánh chính thức của Giáo hội Công giáo trong nhiều TK.
1.2. Nova Vulgata (Tân Vulgata): là bản Kinh Thánh chính thức bằng tiếng Latinh của Giáo hội Công giáo, được xuất bản vào thế kỷ 20 theo lệnh của ĐGH Phaolô VI và hoàn thiện dưới triều ĐGH Gioan Phaolô II. Không giống như Vulgata cổ điển, Nova Vulgata không phải là một công trình dịch thuật hoàn toàn mới của một cá nhân, mà là kết quả của sự làm việc tập thể do một nhóm học giả Kinh Thánh và ngôn ngữ học thực hiện.
Nova Vulgata dựa trực tiếp vào các bản văn gốc tiếng Do Thái (Masoretic Text) và tiếng Hy Lạp (Textus Criticus), thay vì chỉ sửa đổi từ bản dịch Vulgata cổ điển.
2. Các bản dịch Phúc âm Tân ước sang tiếng Việt:
Có nhiều bản dịch Tân ước sang tiếng Việt sử dụng ở đạo Công giáo VN. Nổi bật gần đây là:
2.1. Bản dịch Tân Ước của linh mục Nguyễn Thế Thuấn CSsR
Là một trong những bản dịch Kinh Thánh nổi bật trong cộng đồng Công giáo Việt Nam. Đây là công trình dịch thuật đáng chú ý, được thực hiện bởi linh mục Nguyễn Thế Thuấn, C.Ss.R., một học giả Kinh Thánh uyên bác, thuộc dòng Chúa Cứu Thế.
Linh mục Nguyễn Thế Thuấn dựa trên bản văn gốc tiếng Hy Lạp của Tân Ước, thay vì sử dụng bản dịch trung gian như Vulgata (tiếng Latinh). Ông cố gắng giữ nguyên ý nghĩa gốc của Kinh Thánh trong khi diễn đạt bằng ngôn ngữ tiếng Việt dễ hiểu.
* Bản dịch Tân ước của Lm. Nguyễn Thế Thuấn được dùng ở các Tập trước đây của bài này
2.2. Bản dịch Tân Ước KPA của Nhóm Phiên dịch Các Giờ Kinh Phụng Vụ
KPA (Kinh Phụng Vụ Áp Dụng) ấn bản Kinh Thánh 2011 là bản dịch Tân Ước dùng cho các Giờ Kinh Phụng Vụ, đặc biệt là trong các giờ cầu nguyện hằng ngày (như Kinh Sáng, Kinh Chiều, Kinh Đêm). Bản dịch này được thực hiện bởi Ủy ban Phụng Vụ của HĐGMVN, cùng với sự cộng tác của các học giả, linh mục và tu sĩ gồm các chuyên gia thần học và ngôn ngữ học. Bản dịch Tân Ước của Giờ Kinh Phụng Vụ được thực hiện dựa trên các nguồn gốc văn bản Kinh Thánh đáng tin cậy, bao gồm cả bản gốc tiếng Hy Lạp, tiếng Latin (Vulgata và Nova Vulgata), và một số bản dịch quốc tế uy tín. Các bản dịch này còn có thêm chú thích
Còn có KPB (Kinh phụng vụ Bổ sung) ấn bản Kinh thánh 2021. Nhưng KPB chưa có một bản dịch Tân Ước độc lập, mà vẫn dựa trên các bản văn đã được dịch đã được phê chuẩn cho KPA.
2. Đối chiếu giữa các bản dịch về đoạn Tân ước Luca 22: 17 ở từ "chén"?
2.1. Bản gốc tiếng Hy Lạp
Các sách Phúc Âm nguyên gốc được viết bằng tiếng Hy Lạp Koine, và trong các bản văn gốc, từ được sử dụng để chỉ "chén" là "ποτήριον" (potērion), có nghĩa là "chén" hoặc "ly." Ở Phúc Âm Luca (22:20) sử dụng cụm từ: "τὸ ποτήριον" (to potērion), có nghĩa là "Chén." Trong Luca, từ "ποτήριον" xuất hiện hai lần, một lần trước khi bữa ăn và một lần sau bữa ăn, liên kết với nghi thức rượu trong bữa tiệc.
2.2. Bản dịch Vulgata
Đoạn Luca 22:17 trong Vulgata, bản Kinh Thánh bằng tiếng Latinh, được viết như sau: "Et accepto calice, gratias egit et dixit: Accipite et dividite inter vos."
Et accepto calice: "Và Người cầm lấy chén." "Calice": Từ Latinh chỉ "chén," tương đương với từ Hy Lạp ποτήριον (potērion). Cụm từ này không chỉ rõ nội dung chứa trong chén là rượu hay nước.
2.3. Bản dịch Nova Vulgata
Trong Nova Vulgata, bản Kinh Thánh bằng tiếng Latinh hiện đại được Giáo hội Công giáo sử dụng chính thức, đoạn Luca 22:17 được viết như sau:
"Et accepto calice, gratias egit et dixit: «Accipite et dividite inter vos»."
Et accepto calice: "Và Người cầm lấy chén." Cụm từ "calice" tiếp tục biểu thị "chén" như một biểu tượng trong bữa Tiệc Ly.
Tóm lại, đoạn Luca 22:17 dùng từ "chén" trong các bản gốc và bản dịch Kinh Thánh vì từ gốc Hy Lạp ποτήριον (potērion) và từ La-tinh calice chỉ đơn thuần có nghĩa là "chén."
Nếu dùng chữ "chén rượu" thì tiếng Hy Lạp phải là: ποτήριον οἴνου (potērion oinou) và từ tiếng La Tinh phải là calix vini.
2.4. Bản dịch của Lm. Nguyễn Thế Thuấn:
Rồi cầm lấy chén rượu, Ngài tạ ơn và nói: "Các ngươi hãy cầm lấy chén này mà chia với nhau.* Ta hãy xem lý giải tại sao Lm. Nguyễn Thế Thuấn lại dịch như vậy ở bên dưới.
2.5 Bản dịch KPA của Nhóm Phiên dịch Các Giờ Kinh Phụng vụ:
"Rồi Người nhận lấy chén, dâng lời tạ ơn và nói: “Anh em hãy cầm lấy mà chia nhau"
Từ "chén rượu" thường xuất hiện trong các bản dịch diễn giải hoặc để làm rõ ngữ cảnh, nhưng trong các bản văn gốc (Hy Lạp, La-tinh), từ được sử dụng là "chén" mà không thêm từ "rượu." Khi dịch, việc sử dụng "chén rượu" hay chỉ "chén" phụ thuộc vào lựa chọn của người dịch và mục đích của bản dịch.
Như vậy lời bàn của nghị phụ Văn Lộc có cơ sở: là "chén" và suy diễn thêm chén đó là "chén nước". Mặc dù Ngữ cảnh Kinh Thánh, Giáo luật và Giáo lý đều cho đó là rượu nho.
3. Tại sao bản dịch của Lm. Nguyễn Thế Thuấn dịch là "chén rượu"?
Linh mục Nguyễn Thế Thuấn dịch "chén rượu" trong Luca 22:17 (thay vì chỉ ghi "chén") là do ý thức thần học, bối cảnh phụng vụ và truyền thống Kinh Thánh. Dưới đây là lý giải chi tiết:
1. Bối cảnh Lễ Vượt Qua: Chén rượu là nghi thức bắt buộc
Trong bữa tiệc Vượt Qua Do Thái (Pesach), có 4 chén rượu được uống theo nghi thức (dựa trên Xh 6:6-7). Chúa Giêsu dùng chén thứ 3 ("Chén Chúc Tụng" – Kos shel Berakhah) để thiết lập Bí tích Thánh Thể (Lc 22:20).
Không thể là nước, vì nước không phải là phần của nghi thức chính Seder. Nước chỉ dùng trong nghi thức phụ là "rửa tay trước khi ăn" (Urchatz và Rachtzah) → LM Thuấn thêm "rượu" để làm rõ bối cảnh phụng vụ.
2. Ngữ cảnh Kinh Thánh xác nhận là rượu
Luca 22:18 (ngay sau câu 17):
"Thầy sẽ không uống sản phẩm từ cây nho (genimen vitis) cho đến khi Nước Thiên Chúa đến."
→ "Sản phẩm cây nho" = rượu nho, chứng minh chén ở câu 17 chứa rượu.
1 Côrintô 11:25-26:
Thánh Phaolô gọi là "chén của Chúa" và liên kết nó với "Máu Đức Kitô" → Rõ ràng là rượu.
→ LM Thuấn dịch sát ý nghĩa thần học, không chỉ từ ngữ.
3. Truyền thống Giáo hội Công giáo
Giáo hội luôn dùng rượu nho nguyên chất trong Thánh lễ (xem Giáo luật điều 924).
Các bản văn phụng vụ Latinh (như "Hic est enim calix Sanguinis Mei") đều hiểu "calix" là chén rượu.
→ Bản dịch của LM Thuấn phản ánh truyền thống phụng vụ.
4. Nguyên tắc dịch thuật: Làm rõ nghĩa ẩn
Bản Hy Lạp ghi "ποτήριον" (chén), nhưng ngữ cảnh cho thấy đó là chén rượu.
Nhiều bản dịch khác cũng thêm "rượu" để tránh hiểu nhầm:
Bản tiếng Pháp ("la coupe de vin"). Bản tiếng Tây Ban Nha ("la copa de vino").
→ LM Thuấn chọn cách dịch rõ ràng cho độc giả Việt Nam.
5. Đặc điểm bản dịch của LM Nguyễn Thế Thuấn
Bản dịch của ngài (xuất bản 1965) chú trọng tính phụng vụ và giáo lý, thường thêm từ ngữ giải thích (ví dụ: "Nước hằng sống" thay vì chỉ "nước" trong Ga 4:10).
→ Mục đích: Giúp giáo dân hiểu ngay ý nghĩa Kinh Thánh mà không cần tra chú thích.
Kết luận
LM Nguyễn Thế Thuấn dịch "chén rượu" trong Luca 22:17 là vì:
- Đúng bối cảnh Lễ Vượt Qua (chén rượu, không phải nước).
- Phù hợp với Kinh Thánh (Lc 22:18; 1 Cr 11:25).
- Tuân theo truyền thống Công giáo về Thánh Thể.
Ngài đã dịch rõ nghĩa để tránh ngộ nhận. Đây là lựa chọn có chủ ý của dịch giả, không phải sai sót. Các bản dịch khác (như Nhóm CGKPV) dùng từ "chén" đơn thuần nhưng luôn kèm chú thích giải thích là rượu.
Kết luận chung:
1. Giáo chủ Văn Lộc đã có chút manh mối về việc trong Kinh Thánh không có nói rõ Chúa cầm "chén rượu" khi lập Bí tích Thánh thể, mà chỉ nói là "chén".
2. Tuy nhiên việc nói dùng "chén nước" ở Bữa tiệc ly như là 1 nghi thức là không phù hợp với nghi thức Seder của người Do Thái trong Lễ Vượt qua và không phù hợp với ngữ cảnh của Kinh Thánh ở các đoạn sát tiếp theo đã nêu ở Tập 3 (Matt 26:29, Marco 14: 25, Luca 22: 17-18) nói về nước nho.
3. Hơn nữa, truyền thống nhất quán qua nhiều thế kỷ của Kitô giáo từ lúc khởi đầu cho đến nay và các văn kiện của đạo Công giáo: Quy chế Tổng Quát Sách Lễ Rôma 1969, Giáo luật Công giáo 1983 và Giáo lý Công giáo 1992 đều nhấn mạnh tầm quan trọng về yếu tố nghi thức trong Bí tích Thánh thể, trong đó rượu là một phần không thể thiếu.
Dù sao đây cũng là bàn luận trên tinh thần Thần học Chống teo não, chúng tôi hy vọng Giáo chủ Văn Lộc không mạo muội thành lập ra nhánh đạo mới, tách ra khỏi Giáo hội Công giáo và chiêu dụ tín đồ với nghi thức dâng bánh và nước trong Bí tích Thánh thể, tương tự như Huynh đoàn PIO X đã làm để chống lại Công đồng Vatican II với nghi thức vẫn giữ làm lễ quay lưng lại với giáo dân. Mong thay 😁😀🙏
* Ghi chú thêm: Hiện nay chỉ duy nhất có Giáo hội Các Thánh Hữu Ngày Sau (Mormon) là thường sử dụng bánh và nước thay cho rượu vang trong nghi thức Tiệc Thánh (Sacrament Meeting) của họ vì họ kiêng cữ chất cồn 🤪