Niet sexy, wel interessant - Over trends en kansen voor de sportleraar m.b.t. ouderen

[e.timmers6]

Niet sexy, wel interessant -- Over trends en kansen voor de sportleraar met betrekking tot ouderen

Vooraf….Ik stel een reactie op mijn verhaal zeer op prijs. Mag ik die dan uiterlijk 1 april ontvangen? Dit met het oog op de volgende bijdrage. Alvast dank daarvoor.

 

Dinant Roode, opleider Hanzehogeschool, Instituut voor Sportstudies ALO en trendwatcher.

 

Nederland is een sportland én een land dat ondernemend is op sportgebied. De sociaal-economische en demografische kenmerken samen met technologische ontwikkelingen maakt de sportsector tot een groeimarkt. Dit vraagt een voortdurend aanpassen en ontwikkelen van de sportprofessional. De traditionele docent lichamelijke opvoeding had en stevige basis in het onderwijs en was niet zelden los van alle maatschappelijke ontwikkelingen en behoeften van kinderen bezig met het ontwikkelen van beter bewegen. Velen herkennen de vogelnestjes, trefbal spelen of dievensprong waarvan het vaak gissen was waarom juist deze activiteiten gekozen werden. Misschien wel zinvol maar zeker niet betekenisvol. De sportleraar in de BOS driehoek (hierna sportleraar) is een dynamische professional die als katalysator in onderwijs, sport en buurt sport en beweeg initiatievencreëert, stimuleert en professionaliseert om de maatschappelijke betrokkenheid, sociale cohesie en een gezonde actieve leefstijl te vergroten. Dit gaat niet meer alleen over schoolgaande jongeren maar juist ook over ouderen. Toch constateren we dat de sportleraar moeite heeft met het bereiken van de ouderen en het bieden van sport en beweeg aanbod specifiek afgestemd op de behoefte en wensen van ouderen. Staat de sportsector dan niet open voor ouderen of zijn het de professionals die zich moeten aanpassen en ontwikkelen? Het is vooral het laatste.

 

Veranderingen in (vrije) tijdsbesteding en ook de toegenomen individualisering dragen ertoe bij dat sport meer op individuele wijze, passend bij het eigen levensritme, in losse verbanden beoefend wordt.

 

Maatschappelijke trends

 

Een trend die al langer gaande is, is individualisering. Mensen willen steeds meer zelf bepalen hoe ze hun leven inrichten. De trend tot meer individualisme leidt tot een sterkere groei in individueel te beoefenen sporten. Ook gedragen ze zich meer consumptiegericht en veeleisender naar sportaanbieders toe.

Eén van de meest opvallende trends van de laatste jaren is de informalisering van de maatschappij. Er is sprake van een deïnstitutionalisering van organisaties en organisatievormen. We gaan van een duurzame formele organisatie naar vluchtige informele netwerken. Dit is te zien in een daling van de organisatiegraad in de vrije tijd: mensen worden minder vaak lid van een vereniging. Veranderingen in (vrije) tijdsbesteding en ook de toegenomen individualisering dragen ertoe bij dat sport meer op individuele wijze, passend bij het eigen levensritme, in losse verbanden en steeds meer gemeten aan topsport (marathon van New York, beklimming Alped’Huez) beoefend wordt.

Veel van de sporten die individueel worden beoefend, worden aangeboden door commerciële aanbieders. Commerciële aanbieders pakken over het algemeen eerder trends op dan sportverenigingen en zullen daarom de komende jaren ook sterker (blijven) groeien. Mensen besteden tevens steeds minder tijd aan het onderhouden van sociale contacten. De sociale cohesie neemt daardoor af.

De maatschappij neigt ook meer tot intensivering. Hiermee wordt bedoeld dat mensen meer belang hechten aan ‘beleven’ en ‘ervaren’. Er moet veel meer in een leven en dat meer moet zowel afwisselend als belonend zijn. Gezondheid en er goed uitzien is een steeds belangrijker thema geworden. Opmerkelijk  is dat de toegenomen aandacht voor gezondheid (en bewegen) niet heeft geleid tot een daling van het aantal mensen met overgewicht.

 

Consequenties voor sportprofessionals

 

Het verbeteren van de gezondheid is een belangrijk speerpunt van de overheid, maar ook van de bevolking. Steeds meer burgers hechten waarde aan een gezonde en actieve manier van leven. Bewegen en sport hebben een positief effect op de gezondheid. Bewegen verlaagt het risico op het ontstaan van onder meer hart- en vaatziekten en heeft een positief effect op psychosociale aandoeningen zoals depressie en angststoornissen. Sport wordt ook als middel ingezet in de strijd tegen het steeds groter wordende probleem van overgewicht en obesitas. Groen licht dus voor een actieve en gezonde leefstijl.

 

Het aantal ouderen neemt de komende jaren verder toe. De verwachting is dat sportdeelname onder deze groep ook verder zal toenemen.

 

Welness is sterk in opkomst. Deze trend gaat verder dan gezondheid en bewegen, het gaat om de juiste balans in het leven. Degene die sport wil niet alleen sporten, maar ook beleven, ontmoeten, ontspannen, ontladen en ontsnappen aan het leven van alledag. En omdat de consument steeds minder tijd heeft, wil men al deze zaken liefst op één locatie (one-stop shopping). Klassieke sportaanbod focust voornamelijk op fysieke inspanning en voldoet onvoldoende aan deze ontwikkeling.

De traditionele sportaanbieders wordt bedreigd vanuit diverse hoeken en wordt gedwongen zich aan te passen. De sport- en bewegingsmarkt wordt groter, gedifferentieerder en complexer. Er is steeds meer alternatief sportaanbod, vooral van commerciële sportcentra en aanbod in vele hybride vormen. Er vindt – naar wens van de consument – steeds meer vermenging plaats van sport, recreatie en bewegingsactiviteiten (actieve vakanties, fietspuzzeltochten, beach sporten).

 

Het aantal ouderen neemt de komende jaren verder toe. De verwachting is dat sportdeelname onder deze groep ook verder zal toenemen. De vergrijzing en de trend dat ouderen meer zullen gaan sporten betekent niet automatisch een ledenwinst voor de verenigingen. Ouderen beoefenen namelijk vaak sporten in ongebonden verband zoals wandelen, fietsen en zwemmen. Hier liggen mogelijkheden voor sportverenigingen.

Zoals al eerder aangegeven zie je min of meer hetzelfde vanuit de behoefte aan individualisering. Dit komt ook tot uiting in het sportgedrag. Zo neemt de populariteit van individuele bewegingsvormen steeds verder toe. Lichamelijke activiteiten zoals hardlopen, fietsen, skaten en golf kunnen ongebonden beoefend worden. Iemand kan gaan skaten of fietsen wanneer het hem of haar uitkomt.

Tot slot kan sport en bewegen ook de sociale cohesie en integratie bevorderen. Dit is vaak ook een motief voor ouderen om te gaan bewegen. Kortom, sport en bewegen wordt steeds meer als (wonder)middel gezien voor veel maatschappelijke doelen/problemen.

 

En nu?

 

De komende jaren worden veel innovaties verwacht op de gebieden intelligentie en actieve sportproducten, waarbij de gebruiker centraal staat in de productontwikkeling, en nieuwe toepassingen die informatie- en communicatieprocessen tussen sporter, coach en omgeving vergemakkelijken. Voor onze ouderen zal dit betekenen dat sporten op maat zal worden ondersteund door technologische informatie- en communicatiesystemen waardoor de beleving en participatie zal toenemen. Ouderen zullen op steeds meer verschillende manieren invulling geven aan sport en bewegen en daarbij steeds vaker gebruik maken van nieuw technologie als quantified self (QS). Quantified self is technologie die in dienst staat van de mens om feedback te geven over allerlei facetten van bewegen en gezondheid.

Dit geeft een dynamisch en uitdagend beeld van sport en bewegen in de toekomst. Wat is dan de rol van de sportleraar in deze snel veranderen de wereld en een sterk groeiende doelgroep?

 

Als je aan mensen vraagt hoe oud ben je, hoe oud voel je je en hou oud had je willen zijn dan zit daar bij ouderen vaak een verschil van z’n 5 à 7 jaar tussen het antwoord op de eerste en de twee laatste vragen. Want ouderen voelen zich niet oud, willen ook niet als zodanig aangesproken worden en willen al helemaal niet dat er voor hen en over hen beslist wordt.

 

Voor de sportleraar is de doelgroep ouderen vaak een onderbelichte foto, een relatief nieuwe doelgroep. Daar waar de opleidingen zich nog altijd vooral richten op de doelgroep schoolgaande jeugd blijft de aandacht beperkt tot een incidentele studiedag, een project of persoonlijke betrokkenheid. Toch zijn de ouderen een doelgroep waar groei te verwachten is, zeker ook gezien de positieve aandacht en waardering voor sport en bewegen als gezondheidspreventieve interventie, ook op oudere leeftijd.

We leven in een hoog conjunctuur van waardering voor het atletisch gebouwde, ‘gezonde’ en vitale lichaam. Jong en oud besteed vaak vele uren en euro’s aan fitness gerelateerde activiteiten.  Er ontstaan nieuwe opleidingen en is groei waarneembaar bij alle sport en preventieve gezondheidsgerelateerde opleidingen in zowel MBO als HBO. Toch laten we de ouderen veelvuldig links liggen en hebben we moeite om op deze doelgroep afgestemd sport en beweegaanbod te bieden anders dan de fitnessbranche doet. Ouderen zijn een groeimarkt voor de sportgezondheid- en managementprofessional en ook voor de sportleraar.

In een pluriforme sportomgeving en maatschappij kom je elkaar als vanzelfsprekend tegen. Toch is het waarneembaar dat de gemiddelde sportleraar zich niet gemakkelijk associeert met ouderen. Ze schelen in leeftijd behoorlijk wat, weten zich er blijkbaar geen raad mee en er gebeurt relatief weinig of juist de verkeerde dingen.

Sport en bewegen met ouderen wordt als niet sexy beschouwd. Klopt de beeldvorming wel met de werkelijkheid? We denken al snel aan een kleine groep ouderen die met allerlei beperkingen in achteraf zaaltjes de sport beoefenen die ze ooit zo goed beheersten.Het sociale karakter van sport en bewegen is sterk dominant en de bedachte aanpassingen om het bewegen nog ergens iets met sport te maken te laten hebben is soms gewoon schrijnend. Zo laten we ouderen bij een hockey vereniging rustig knotshockey (of in de volksmond tamponbal) spelen, waardoor de vreugde en het gemak misschien aanstekelijk is en er van geplaatst spelen en het samen komen tot spel in ieder geval geen sprake meer kan zijn. Terwijl er voldoende alternatieven zijn die juist het samenspelen en het karakter van sport behouden. Maar wat is eigenlijk de werkelijkheid? In Nederland leven nu 2,5 miljoen mensen die ouder zijn dan 65 en dat worden er 4,5 miljoen in 2040. Dat aantal zal daarna naar verwachting stabiel blijven maar als je uitgaat van sport en beweeg aanbod voor 50+, dan is die uiteraard nog veel groter.

Daarom is het, voor de sportleraar van welke leeftijd dan ook, de moeite waard om de ouderen eens nader onder de loep te nemen en te kijken naar datgene wat hen aanspreekt en bezighoudt. Enkele kenmerken van ouderen:

 

- Ouderen hebben veel meegemaakt en zijn ervaren;

- Ouderen houden van service en kwaliteit (ze waarderen dit dus ook);

- Ouderen kopen het liefst gezonde en verse voeding;

- Ouderen houden van gemak, minder zout, kleinere porties;

- Ouderen geven de voorkeur aan verpakkingen (ook van medicijnen) en kleding die makkelijk te openen is;

- Ouderen zijn bereid te betalen voor kwaliteit, ook als ze het niet breed hebben;

- Ouderen hebben kennis van en ervaring met ICT en willen niet gestigmatiseerd worden door producten speciaal voor ouderen, en geven wel de voorkeur aan grote knoppen en een groot display op apparaten;

- Ouderen gebruiken liever de auto dan de trein, vanwege het comfort en het gevoel van onafhankelijkheid;

- Ouderen vinden (auto)mobiliteit een groot goed, zowel voor de sociale contacten als de vakanties;

- Ouderen houden niet van commercials waarbij tegelijkertijd muziek klinkt en gepraat wordt en geven de voorkeur aan reclame waarin echte informatie gegeven wordt;

- Ouderen zijn lang niet allemaal welvarend;

- Ouderen vinden zelfexpressie en zelfbeeld belangrijk en willen er daarom goed verzorgd zijn en gekleed gaan;

- Ouderen hechten (veel) waarde aan veiligheid en zekerheid.

 

Als je aan mensen vraagt hoe oud ben je, hoe oud voel je je en hou oud had je willen zijn dan zit daar bij ouderen vaak een verschil van z’n 5 à 7 jaar tussen het antwoord op de eerste en de twee laatste vragen. Want ouderen voelen zich niet oud, willen ook niet als zodanig aangesproken worden en willen al helemaal niet dat er voor hen en over hen beslist wordt.

Verder is het belangrijk om nieuwsgierig te zijn naar de ‘waarden’ van de ouderen: wat vinden ouderen belangrijk! Nu vinden we in Nederland in alle leeftijdscategorieën weliswaar dezelfde waarden (zelf bepalen, sociale cohesie en wederkerigheid) belangrijk maar de mate waarin we ze belangrijk vinden verandert wel met het ouder worden. En juist dat maakt het voor een jonge sportleraar lastig om met de oudere doelgroep(en) te werken.

 

Lessen voor (jonge) sportleraren:

- Niet alle ouderen zijn hetzelfde, er zijn meerdere doelgroepen;

- Leefstijl is belangrijker dan leeftijd;

- Zelfredzaamheid vs. kwetsbaarheid staat voorop;

- Ouderen willen zelf bepalen en sturen;

- Ouderen hebben tegelijkertijd behoefte aan veiligheid en zekerheid.

 

Stelling 1: Door het toepassen van Quantified Self technologie in het leven van actieve ouderen zal sport en bewegen aan kwaliteit winnen.

 

Stelling 2: Doordat het leeftijdsverschil tussen de ouderen en de sportleraar relatief groot weet de sportleraar zich geen raad met ouderen en doen ze vaak de verkeerde dingen.