Zeka ve “akıl” kavram karmaşası

[Prof. Dr. B. Gültekin Çetiner]

“Artificial Intelligence” Türkçeye Yapay Zekâ diye çevriliyor. Peki neden “Yapay Akıl” denmiyor? Çünkü kulağa saçma geliyor. İşte tam da bu noktada çelişki açığa çıkıyor:
•Intelligence → zekâ
•Intelligent → zekî

Eğer “yapay zekâ” diyorsak, aynı oyunun kuralıyla “zekî sistemler” dememiz gerekir. Fakat virüslü çeviri geleneği burada kuralı bozuyor ve yanlış bir hamle yapıyor: “akıllı sistemler”.

Sorunun özü: “Akıl” isim kullanımı anlamsızdır. Fiildir: ya akledersin ya akletmezsin. Kelime, kökeni olan Kur’an’da sadece fiil olarak geçer. İnsan için bile sıfat olarak kullanılmayan ve sadece insana özgü bir eylemi alıp, başka bir nesneye isim veya sıfat yapmaya kalkmak dil oyununu bozar.

Sonuç: “Yapay zekâ” diyorsak, tutarlılıkla “zekî sistemler” demek zorundayız.
Aksi hâlde “akıllı sistemler” ifadesi, Wittgenstein’ın dediği gibi kelimenin tatilde olmasıdır.

——-

Not aşağıdaki promptu ChatGPT ile verdiğimde sohbetlerimde doğru şekilde kullanıyor.

📝 Prompt – Kavramların Doğru Kullanımı

Amaç: Türkçede zeka/zekî ile akıl/akletmek kavramlarının karıştırılmasını önlemek.

Kurallar:

1. Smart / Intelligent ve türevleri asla “akıllı” diye çevrilmeyecek.

2. “Akıl” kelimesi isim veya sıfat olarak kullanılmayacak.

   • ❌ akıl

   • ❌ akıllı

3. “Akıl” yalnızca fiil olarak kullanılacak:

   • ✅ akletmek

   • ✅ akletmemek

4. Intelligence → Zekâ

5. Intelligent → Zekî

6. “Yapay zekâ” diyorsak, aynı kural gereği “zekî sistemler” demeliyiz.

   • ❌ akıllı sistemler

   • ✅ zekî sistemler

Hatırlatma (Wittgenstein çerçevesi):

Kelimenin tatilde olması, anlamın sürgünde olmasıdır. Yanlış çeviri, kavramı bozar; kavramın bozulması hakikati örter.

Prof. Dr. B. Gültekin Çetiner
Marmara University
Head of Industrial Engineering Department
Faculty of Engineering
Göztepe - Ziverbey Istanbul Turkey

[Muhammed Uludag]

“Akıllı” sanırım “rational”a tekabül ediyor. 

--
A. M. Uludag
http://math.gsu.edu.tr/uludag/

twittter: @metamathician

--
Gruba davet etmek istediklerinize bu linki ulaştırabilirsiniz:
https://groups.google.com/g/yz-ve-insan/about
---
Bu iletiyi Google Grupları'ndaki "Yapay Zeka ve İnsan" grubuna abone olduğunuz için aldınız.
Bu grubun aboneliğinden çıkmak ve bu gruptan artık e-posta almamak için yz-ve-insan...@googlegroups.com adresine e-posta gönderin.
Bu tartışmayı görüntülemek için https://groups.google.com/d/msgid/yz-ve-insan/CAJPwY_mUcjM-a_y%3D8CHkM88HqKwQp-%2B307PK%2Bn_8CC24x_XyMw%40mail.gmail.com adresini ziyaret edin.

[PAŞA Yasar]

yapay zekanın insanlık için potansiyel **felaket veya çözüm** yaratma potansiyeli etrafında dönmektedir ve ankete katılan CEO'ların %42'sinin yapay zekanın insanlığı yok edebileceğinden korktuğu belirtilmektedir. Süleyman, yapay zekanın ne olduğu, teknolojinin **olağanüstü hızlı gelişimi** ve DeepMind gibi şirketlerdeki erken deneyimleri hakkında bir fikir vermektedir. Röportajın önemli bir kısmı, yapay zekanın işgücü piyasası üzerindeki etkisi ve bireylere **devlet benzeri güçler** verecek şekilde gücün yayılmasıyla ilişkili **muhafaza tehlikeleri** gibi temel risklere odaklanmaktadır. Süleyman, yapay zekanın **insan çıkarlarına hizmet etmesi** gerektiğini vurgulamakta ve sistemlerin **otonom eylem, hedef belirleme ve özyinelemeli kendini geliştirme** yeteneği gibi ciddi riskleri düzenlemek için hükümetlerin kritik rolünü savunmaktadır.

https://www.youtube.com/watch?v=tQ5wO1lznCQ

PyData

Veri Yönetim Sistemleri A.Ş

www.pydata.com.tr

pasa....@pydata.com.tr

Muhammed Uludag <muhamme...@gmail.com> şunları yazdı (21 Eyl 2025 10:48):



Bu tartışmayı görüntülemek için https://groups.google.com/d/msgid/yz-ve-insan/CAANABYdjM%3DRt2RA%2BbUmfKBOJCR8rLWEWL9DP4q0zDgHMbPqwbw%40mail.gmail.com adresini ziyaret edin.

Bu e-posta PyData Entegre Veri Yönetim Sistemleri A.Ş.  tarafından gönderilmiştir. Bu ileti hukuken korunmuş, gizli veya ifşa edilmemesi gereken bilgiler içerebilir. Şayet mesajın gönderildiği kişi değilseniz, bu iletiyi çoğaltmak ve dağıtmak yasaktır. Bu mesajı yanlışlıkla alan kişi, bu durumu derhal gönderene telefonla ya da e-posta ile bildirmeli ve bilgisayarından silmelidir. Şirketimiz bu mesajın içeriği ile ilgili olarak hiçbir hukuksal sorumluluğu kabul etmez. İşbu e-postayı görüntülemeniz ve ekleri ile birlikte sisteminizde tutmanız tamamen sizin sorumluluğunuzda bulunmakta olup, bu e-postanın virüs içermesi halinde şirketimiz herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadır.