Re: Kamera Və Orqan Musiqi Zalı
Golda Barocio
Abidəyə dair tarixi məlumatlar: Mslm Maqomayev adına Azərbaycan Dvlət Akademik Filarmoniyasının Kamera və orqan musiqisi zalı (Lteran kilsəsi) Bakının unikal memarlığa malik mədəniyyət ocaqlarındandır. Binanın maraqlı tikilmə tarixi var. Alman lteranları XIX əsrdə Almaniyadan Rusiyaya, daha sonralar isə Azərbaycana, əsasən Şəmkir blgəsinə krlb. Bakıda məskunlaşan alman və İsve əsilli insanların dini ibadəti n 1894-c ildə memar Adolf Eyxler tərəfindən kirxa binasının layihəsi icma yığıncağında təsdiq edilir. 1896-cı ildə Rusiya imperiyasının Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən onun tikintisinə icazə verilir. Həmin ilin mart ayında Bakıda Evangelist-Lteran kilsəsinin təməli qoyulur. Binanın tikintisi 1899-cu ildə başa atdırılır.
Kirxanın bir qlləli vertikal kompozisiyası həyətin dərinliyində yerləşir. Dəqiq blglərinə, dzgn nisbətlərinə və dekorativ tərtibatda istifadə olunan qotik elementlərin uyğunluğuna grə bina ox ifadəli grnr. Dəqiq, azacıq nə ıxan xarakterik pilonlar xavarı işıqlanma ilə bəzədilmiş mailliyi olan dekorativ frontonla tamamlanan mərkəzi portalın əhəmiyyətini klgədə qoyur.
Mənbələrdə binanın tikintisinə Nobel qardaşları ilə yanaşı, Bakı milyonusu Ağa Musa Nağıyevin də diqqət gstərdiyi, dəstək verdiyi qeyd olunur. Kilsənin istifadəyə verilməsi mərasimində Bakı qubernatoru ilə yanaşı, Emmanuel Nobel də iştirak edib.
1900-c ildə kilsədə orqan aləti quraşdırılır və həmin il burada ilk konsert təşkil olunur. Sovet dnəmində bir ox dini ibadət ocaqları kimi, bu kilsənin də fəaliyyəti dayandırılır, hətta bina sklmək təhlkəsi ilə zləşir. Sonrakı illərdə bina Azərbaycan Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə Kamera və orqan musiqisi zalı adlandırılaraq Azərbaycan Dvlət Filarmoniyasının tabeliyinə verilir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbs ilə 2010-cu ildə binada əsaslı təmir və bərpa işləri aparılır. Xaricdən dəvət edilmiş mtəxəssislər tərəfindən orqan alətinin yeri dəyişdirilərək zalın mərkəzində yerləşdirilir.
Azərbaycan Dvlət Filarmoniyasının kamera və orqan musiqisi zalı - Azərbaycan Dvlət Filarmoniyasının kamera və orqan musiqisi zalının binası Bakıda tikilən memarlıq abidələri sırasında xsusi yer tutur. zndə byk tarix yaşadan və mhtəşəm memarlıq quruluşu ilə paytaxta xsusi yaraşıq verən bu bina hazırda zəngin Azərbaycan mədəniyyətinin bir parasıdır. Tarixi araşdırmalar təsdiqləyir ki, XIX əsrin ortalarından Bakıya daha ox alman və isve əsilli insanlar gəlməyə başlamışlar. Bakıda yaşanan neft bumu lkəyə xaricdən işi qvvəsinin gəlməsi ilə nəticələnir.
Kirxanın planında dartılmış dzbucaqlı formasında olan, dərin ajidonlu zal təqdim olunmuşdur. Təmiz divar fonunda qabarıq profillənmiş qotik tağ diqqətəlayiqdir. Ajido qbbə və yanlardakı tağşəkilli pəncərə yerləri ilə birgə zal interyerinin daxili fəzasının mərkəzi oxunu məyyən edir. Kirxanın birqlləli şaquli kompozisiyası həyətin dərinliyindədir. Mtənasib proporsiyalar, inşaat qurğusunun əsas hissələrinin səlis blmləri və qotik elementlərin dekoratic artıqlığına yol vermədən əldə olunmuş həcmi plastika binanı ox ifadəli edir. Ciddi, bir qədər irəli ıxan səciyyəvi pilonlar mərkəzi portalı daha ox nəzərə atdırır. Portal dekorativ, dinamik frontonla tamamlanır.
1864-c ildə Moskvadan Bakıya Eyxler, De Burr qardaşları, Otto Lend və başqaları krlər. Bakıda 1870-ci ildə qurulmuş Yevangelik-Lteran İcmasının də təşkilatıları alman-lteranlar olurlar. 1873-c ildə Bakıya, Robert Nobellə birlikdə lteran inaclı isvelilər də krlər. 1877-ci ildə Bakı quberniyasında 3430 alman yaşayırdı.[3]
1877-ci ildə Bakı qubernatoru olan general-mayor Valerian Pozen lteranlara təmsili və kilsə soveti zvlərini seməyə, həminin kirxa və ibtidai məktəb inşa etməyə icazə verir. Sovetə mhəndis Tol, mhəndis Ferdinand Lemkul, əczaı Karl Eyxler, mekxanika zavodunun sahibi Otto Lend, Vilhelm Zorqe (kəşfiyyatı Rixard Zorgenin atası), Qotlib Tsine və isverəli Sunqren daxil idi. 2 may 1878-ci ildə Bakı Yevangelik-Lteran Sovetinin zvləri Lemkul, Meyer, Eyxler, Lents, Tsinne və başqaları Şəhər İdarəsinə mraciət edərək, ibadət evi və ibtidami məktəb binalarının tikilməsi n yer ayırılmasını xahiş edirlər. Mraciətdə kemiş Nikolayevskaya (indiki İstiqlaliyyət) kəsində hazırda Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin binası yerləşən yerin ayrılması xahiş edilirdi.[4]
28 iyun 1879-cu ildə F. Lemkul, həminin Kilsə Sovetinin zvləri K. Eyxler və O. Lents yenidən Şəhər İdarəsinə mraciət edərək şəhər mərkəzindən ox uzaq olmayan başqa bir ərazinin ayırılmasını xahiş edirlər. 25 aprel 1885-ci ildə Bakı Yevangelik-Lteran İcması Kilsə Sovetinin sədri Karl Ldviq Limmerman Şəhər İdarəsinə edilmiş nvbəti mraciətində onlar n Karantinnaya (hazırda Həzi Aslanov) kəsində ayrılmış 6002 sajen ərazinin ibadət evi və məktəb binasının inşası n ox kiik olduğunu bildirir, buna grə də, Telefonnaya (hazırda 28 may) kəsindəki boş ərazinin ayırılmasını xahiş edir.[7] 30 noyabr 1885-ci ildə Bakı Şəhər Duması Telefonnaya kəsində Masumovun zavodu və Vermişevin dəyirmanı yaxınlığındakı boş ərazinin ibadət evi və məktəb inşası n lteran icmasına ayrılmasına qərar verir.[7] 2 yanvar 1886-cı ildə 14002 sajen ərazi llr və icmaya təhvl verilir, beləcə, Yevangelist-Lteran cəmiyyəti Bakıda ərazi alınmasına on drd il sərf etmiş olur.[7]
1886-cı ildə Eyxlerin iştirakı ilə Suraxanskiy (hazırda Dilarə Əliyeva) kəsində məktəb binası inşa edilir və mvəqqəti olaraq bu məktəb həm də ibadət evi kimi istifadə edilir. Elə həmin il memar İohann Edel tərəfindən ibadət evinin inşa planı hazırlanır, lakin, 13 fevral 1894-c ildə mumi yığıncaqda kilsə inşa edilməsi qərara alınır.[8] Kilsənin inşası 24 yaşlı gənc memar, Karl Eyxlerin qardaşı oğlu Adolfa həvalə olunur. 6 mart 1894-c ildə memar icma yığıncağının təsdiq etməsi n kirxa layihəsini təqdim edir, 14 mart 1896-cı ildə isə Rusiya İmperiyasının Daxili İşlər Nazirliyi layihəni təsdiqləyərək inşaata icazə verir.[8]
21 mart 1896-cı ildə, bazar gn kilsənin təntənəli təməlqoyma mərasimi baş tutur.[9] Təməlqoyma mərasimində Bakı qubernatoru Pavel Lileyev və bələdiyyə başısı İretskiy də iştirak edirlər. Mərasimdə iştirak etmək n Emmanuel Nobel də Bakıya gəlir.[9] Mərasimdə kilsənin adının Xilaskar kilsəsi olacağı elan edilir.[9] Kilsə, Nobel qardaşları da daxil olmaqla dindarların ianələri əsasında inşa edilmiş və 70.000 rubla başa gəlmişdir.[9]
24 iyun 1898-ci ildə oxlu əhalinin iştiarkı ilə kirxa qlləsinə qızıl suyuna əkilmiş, 13 pud ağırlığa malik xa qaldırılır. Hazırlanması 15.000 rubla başa gəlmiş xaın xərcləri lteran icmasının sədri Lev de Burun qardaşı Bruno de Bur tərəfindən dənmişdi.[9] 1899-cu ildə kilsədə zınqırovlar və orqan quraşdırılmışdır. 4 fevral 1899-cu ildə kilsədə ilk orqan musiqisi eşidilmişdir. 14 mart 1899-cu ildə Alman-İsve prixodunun Xilaskar Lteran Kilsəsinin xeyir-dua mərasimi baş tutmuşdur. Mərasimdə mindən ox insan, o cmlədən, qubernator Vladimir Roqqe iştirak etmişdir.[9]
23 aprel 1900-c ildə kirxada ilk dini orqan konserti baş tutmuş, konsertdə İ.S.Baxın əsərləri səsləndirilmişdir. Sonradan bu cr konsertlər ənənəyə evrilmiş və 1928-ci ilə kimi davam etdirilmişdir.[10]
1934-c ildə kilsənin sklməsinə qərar verilir. Azərbaycanın Yevangelik-Lteran icması 1937-ci ilə kimi fəaliyyətini davam etdirmişdir. 1934-c ildə sonuncu pastor Paul Hamberq kilsəni tərk etmişdir. Kilsə və ziyarətilərin sonrakı taleyi uğrunda mbarizəni Kilsə Soveti davam etdirmişdir. 1936-cı ildə sovet zv Rudolf Vaqnerin təşəbbs ilə kilsə ziyarətilərindən toplanmış ianələr hesabına Amaliya Andreyevna Karpenko xsusi məktubla Moskvaya gndərilmişdir. Sovet hkuməti və birbaşa Stalinin adına yazılmış məktubda Bakıdakı alman kilsəsinin saxlanması və kilsə ziyarətilərinin mrlərinin sonuna kimi yoldaş Stalin n dua etmələrinə icazə verilməsini xahiş edirdilər.[11] Bakıdakı digər mhm məbədlərdən (Mqəddəs Bakirə Məryəm kostyolu, Aleksandr Nevski kafedralı, Mqəddəs Varfolomey kilsəsi, Mqəddəs Faddey və Varfolomey kilsəsi, Bibiheybət məscidi və sair) fərqli olaraq Xilaskar kilsəsi dağıdılmır. Lakin, 1 noyabr 1937-ci ildə icma aktivistləri pastor Paul Leopoldovi Hamberq, Rudolf Rudolfovi Vaqner, Kristian Kasparovi Ditl, Con Kristianovi Vinter, İda Bernqardovna Temnikova, Mariya Avqustovna Fridrixzon, Amaliya Andreyevna Karpenko və Ditrix Kornelyevi Tissen gllələnərək qətlə yetirilir.[11]
Lakin, kilsənin sklməsinin qarşısı alınır. Belə ki, 1934-c ildə Sergey Kirovun qəfil ldrlməsindən sonra Sovet hkuməti təcili olaraq Bakıda ona heykəl ucaldılmasına qərar verir. Heykəlin ucaldılması işi Pinxos Sabsaya tapşırılır. Heykəltəraş əsər zərində işin davam etdirilməsi n hndr tavanlı yerə ehtiyacı olduğunu bildirir və iş emelatxanası kimi ona kilsə binasının ayırılmasını xahiş edir. Buna grə də kilsənin sklməsi təxirə salınır və bina iş emalatxanası kimi Sabsaya verilir.[12] Sonrakı illərdə bina Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə kamera və orqan musiqisi zalı adlandırılaraq Azərbaycan Dvlət Filarmoniyasının tabeliyinə verilir.
2016-cı ildə Xilaskar Yevangelik Lteranların Bakı dini icmasının sədri Vera Viktorovna Nesterevo kilsədə bazar gn ibadətlərinin keirilməsi n 20 AZN icarə haqqı alınmasını və icmanın davamlı olaraq bu məbləği dəyə bilmədiyini bildirmişdir.[15] Məsələyə mnasibət bildirən Dini Qurumlarla İş zrə Dvlət Komitəsi isə, btn dini icmalar kimi, lteran icmasına da dvlət bdcəsindən vəsait ayrıldığını bildirmişdir.[16]
59fb9ae87f