Yabancı sermaye, 9 ayda yüksek fâizden kazandığı 21.7 milyar doları Türkiye'den çıkardı
ismet soner عصمة سونر
İlk dokuz ayda doğrudan yatırım, portföy yatırımı, mevduat ve kredi olarak yabancılardan Türkiye’ye toplam 41,7 milyar dolar sermaye girişi, Türklerden de dışarıya 25,8 milyar dolarlık çıkış yaşandı; net sıcak para girişi 15,9 milyar dolar oldu.
Türkiye’ye doğrudan yatırım ve portföy yatırımı yapan, Türkiye’de mevduat hesabı açan ve Türk kamu ve özel sektörüne kredi kullandıran yabancılar yılın ilk dokuz ayında elde ettiği toplam 21.7 milyar liralık kârı yurt dışına transfer etti.
Merkez Bankası’nın ödemeler dengesi veri setine göre ocak-eylül döneminde söz konusu alanlarda Türkiye’ye toplam 41.6 milyar dolar yabancı sermaye girişi yaşanırken, Türk girişimciler de 25.7 milyar dolarlık bir sermayeyi yatırım için yurt dışına çıkardı. Böylece dokuz aylık dönemde Türkiye’ye toplam net sermaye girişi 15.9 milyar dolar oldu. Geçen yıl aynı dönemde net bazda Türkiye’den 6.4 milyar bir çıkış yaşanmıştı. Buna göre sermaye hareketleri geçen yıla göre daha pozitif seyretti.
Ödemeler dengesi tablosunda yer alan “birincil gelir dengesi” verilerine göre ise bu yıl ilk dokuz ayda yabancılar, ücret ödemeleri, doğrudan yatırımlardan elde edilen karlar, portföy yatırımı kazançları, mevduat ve kredilerden elde ettikleri faiz geliri olmak üzere toplam 21.7 milyar dolarlık bir getiriyi yurt dışına transfer etti. Türk sermayesinin aynı tür yatırım alanlarından elde ederek yurda aktardığı tutar ise 8.3 milyar dolar oldu. Yabancıların yurt dışına kâr transferi % 17.6, Türklerin yurt dışından Türkiye’ye transferleri % 21.9 arttı.
Gelen dövizin büyük kısmı borç
Ocak-eylül arasında Türkiye’ye yabancı sermaye girişinin 21.2 milyar dolarla en büyük bölümü, ödemeler dengesinde “diğer yatırımlar” başlığı altında yer alan, dış krediler ile yabancıların Türk bankalarındaki efektif ve mevduatlarındaki toplam yükümlülük oluşumundan kaynaklandı. Bunun da 19.4 milyar doları yeni kredilerden geldi. Aynı dönemde Türk sermayesinin aynı tür yatırımları ise 9.3 milyar dolar oldu ve bu alanda net sermaye girişi 11 .9 milyar dolar olarak gerçekleşti.
Dokuz ayda yabancılar doğrudan yatırım için 11 milyar 404 milyon dolar yeni sermaye getirirken, Türkler de aynı amaçla 7 milyar 130 milyon dolarlık bir kaynağı dışarı aktardı, bu alanda net giriş 4 milyar 274 milyon dolarda kaldı.
Karşılıklı olarak Borsa ve tahvil, bono gibi borçlanma senetlerine yapılan portföy yatırımlarında ise Türkler tutar bazında yabancıları geride bıraktı. Yabancıların Türkiye’de 9 milyar 55 milyon dolarlık portföy yatırımı yaptığı bu dönemde, Türkler yurt dışında 9 milyar 355 milyon dolarlık yatırıma gitti. Böylece portföy yatırımlarında dokuz aylık net bilanço 300 milyon dolarlık sermaye çıkışı ile sonuçlandı.
En çok kâr transferi fâizden
Ocak-eylül döneminde yabancıların Türkiye’den kâr transferlerinin 10 milyar 679 milyon dolarla en büyük bölümünü Türk kamu ve özel sektörüne açtıkları krediler ile Türk bankacılık sistemindeki efektif ve mevduatlardan elde ettikleri fâizler teşkil etti.
Türkiye’deki doğrudan yatırımlarından dokuz ayda 5.7 milyar dolar kâr transferi yapan yabancıların portföy yatırımlarından transfer ettikleri tutar da 3.8 milyar dolar oldu. Bu arada “kâr” transferi kapsamında yer alan Türkiye’de çalışmakta olan yurt dışı yerleşiklere ödenen ücretlerin dokuz aylık tutarı da 1.5 milyar dolara ulaştı.
Aynı dönemde yurt dışından Türkiye’ye transferlerde de en büyük payı 5 milyar 189 milyon dolarla faiz geliri aldı. Yurt dışında doğrudan yatırımı bulunan Türkler 2 milyar dolarlık bir kaynağı yurda getirirken, portföy yatırımlarından yapılan transferler 737 milyon, ücret ödemeleri de 349 milyon dolar oldu.
Yurtdışına para çıkışı rekora gidiyor
Türkiye’nin ödemeler dengesinde karşılıklı kâr transferlerini kapsayan birincil gelir dengesi sürekli açık veriyor, yani yurt dışına daha fazla faktör geliri ödeniyor. Açık, finans hesabındaki net girişlerle kısmen dengeleniyor; özellikle kredi ve yabancı mevduatından gelen sermaye, bu açığın finansmanına katkı sağlıyor. Kur yükseldiğinde TL cinsinden borç servisi ve fâiz ödemeleri artıyor, bu da birincil gelir açığını artırıyor.
Birincil gelir dengesinin yıllar itibarıyla seyrine bakıldığında, Türkiye’ye borç veren ve yatırım yapan yabancıların kârının giderek arttığı ve 2025’in ilk dokuz ayı itibarıyla da rekor bir düzeye ulaştığı görülüyor. Buna göre yabancıların Türkiye’deki tüm yatırım alanlarından yaptıkları kâr transferlerinin tutarı ilk kez 2006’da 10 milyar doları aştı. İzleyen dönemde de artmaya devam ederek 2018 yılında 15 milyar doları aşan söz konusu tutar, 2024 yılında 25,4 milyar dolarla şu ana kadarki en yüksek yıllık düzeyine ulaştı. Bu yılın daha ilk dokuz ayında 21,7 milyar dolarla geçen yılın tümündeki tutara yaklaşan yabancıların Türkiye’den kâr transferlerinin yılın tümünde 30 milyar dolara yaklaşacağı tahmin ediliyor.