ÇİN DOSYASI /// Yücel Tanay : Çin’in küresel paradigması ve Türk Dünyası

[Digi Security (İŞNET)]

Yücel Tanay : Çin’in küresel paradigması ve Türk Dünyası

21/10/2025

e-posta : goru...@karar.com

***
 
Araştırmacı yazar Yücel Tanay, Çin’in ‘tüm dünya Çin’in etrafında’ olduğunu savunan ‘Tianxia’ kavramını ele aldı. Tanay, kavramın Çin’in sınırları içindeki başta Türkler omak üzere etnik gruplara yönelik sert politikasının temelini de oluşturduğunu belirtiyor.

Çin’in “Tianxia” yani “tüm dünya Çin’in etrafında” merkezli dünya anlayışı, sadece diplomatik bir kavram değil; aynı zamanda ekonomik, kültürel ve güvenlik stratejilerini şekillendiren temel bir çerçevedir. Bu paradigma, Çin’in gücünü pekiştirirken, sınırları içindeki farklı etnik gruplara yönelik sert politikaların da temelini oluşturur.

UYGURLAR VE DOĞU TÜRKİSTAN

Doğu Türkistan’daki Uygurlar bu politikanın en somut kurbanlarından biridir. 2017 sonrası süreç, tarihte benzeri görülmemiş bir baskı ve asimilasyon dönemine işaret ediyor. Kültürel kimlik, dil ve inanç özgürlüğü sistematik olarak hedef alınmış, milyonlarca Uygur eğitim kamplarına alınmış, özgürlükleri ciddi şekilde kısıtlanmıştır.

TÜRKİYE VE ÇİN İLİŞKİLERİ

Türkiye’nin durumu karmaşıktır. Erdoğan, başbakanlık ve cumhurbaşkanlığı dönemlerinde tam 7 kez Çin’i ziyaret etti. Xi Jinping’in Türkiye’ye karşılık olarak yalnızca bir ziyareti bulunuyor. Buna rağmen Türkiye, Doğu Türkistan’daki gelişmeler karşısında çoğu zaman Çin’i rahatsız etmeyecek şekilde sessiz kaldı veya Çin tezini destekleyen ifadeler kullandı. Bu tavır, Uygurlar açısından büyük hayal kırıklığı yaratmıştır.

İlginç olan ise bu ilişkinin derinleşmesiyle Çin sınırları içindeki Türklerin durumu tarihsel olarak benzeri görülmemiş bir biçimde kötüleşti. Türkiye’nin uzun vadeli ve stratejik bir yaklaşım geliştirememesi, hem Uygurların yaşadığı acıları artırmış hem de Türkler Dünyasının Çin’e karşı etkin bir güç gösterememesine yol açmıştır.

ÇİN’İN TÜRK DÜNYASINA BORÇ TUZAĞI STRATEJİSİ

Çin, “Bir Kuşak Bir Yol” (BRI) projesi kapsamında Türk Dünyası ülkelerine altyapı ve enerji projeleri için büyük krediler sağlamaktadır. Bu krediler, ülkeleri ekonomik olarak Çin’e bağımlı hâle getirerek stratejik avantaj elde etmesini amaçlar.

Kazakistan ve Kırgızistan gibi ülkeler, Çin ile olan borç ilişkileri nedeniyle ekonomik bağımlılık riskiyle karşı karşıyadır. Borçlarını ödeyemeyen ülkeler, Çin’in stratejik taleplerine boyun eğmek zorunda kalabilmektedir.

Bu durum, yalnızca ekonomik bağımlılığı artırmakla kalmaz; aynı zamanda Türk Dünyası ülkelerinin dış politika ve stratejik kararlarında bağımsız hareket etmesini zorlaştırır.

SONUÇ VE ÖNERİLER

Uygurların yaşadığı baskı ve Çin’in borç tuzağı stratejisi, Türk Dünyası ve Türkiye için uzun vadeli stratejik bir sınavdır. Türkiye, Çin ile ilişkilerini yalnızca ekonomik veya diplomatik düzeyde değil, kültürel, insani ve jeopolitik boyutlarıyla yeniden kurgulamalıdır.

Bu yaklaşım, Tianxia paradigmasının sınırları içindeki baskı alanını sınırlayabilir ve sadece Uygurların değil, tüm Türk Dünyasının güvenliği ve bağımsızlığı için hayati öneme sahiptir.

1. Çin-Türkiye Ticaret Hacmi ve Asimetrisi:

Türkiye’nin Çin ile ticaret hacmi 2023 yılında 43,4 milyar ABD doları olarak gerçekleşti. Ancak, Türkiye’nin Çin’e yaptığı ihracat yalnızca 3,3 milyar ABD doları seviyesinde kaldı. Bu durum, Türkiye’nin Çin ile olan ticaretinde büyük bir açık verdiğini göstermektedir.

Kaynak: China-Turkey: Bilateral Trade and Investment Profile. China Briefing.

2. Xi Jinping’in Türkiye Ziyareti:

Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping, 2012 yılında Türkiye’yi ziyaret etti. Bu ziyaret, Türkiye ile Çin arasındaki diplomatik ilişkilerin güçlendirilmesi açısından önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir.

Kaynak: Xi arrives in Ankara for official visit. China Daily.

3. Tianxia Kavramı ve Uygurlar:

Tianxia, Çin’in geleneksel dünya düzeni anlayışını ifade eder. Bu kavram, Çin’in küresel egemenliğini ve merkeziliğini vurgular. Uygurlar, bu anlayışın etkisiyle, Çin işgalindeki Doğu Türkistan (Uygur Özerk Bölgesi’)nde kültürel baskılara ve insan hakları ihlallerine maruz kalmaktadır.

Kaynak: China’s Repression of Uyghurs in Xinjiang. Council on Foreign Relations.