SABUN SANAYİSİNİN TARİHİ
Admin
SABUN
Sabun : Bir alkalinin yağlı bir madde üstüne etkisiyle elde edilen,
çamaşır yıkamada ve temizlik işlerinde kullanılan ürün .
SABUN SANAYİSİNİN TARİHİ
Eski zamanlardan beri sabunlar, aşağıdaki bağlantıya göre yağ
asidi ve gliserin esterleri olan doğal yağlı maddeler üstüne
alkali bir iletkenin etkisiyle üretilmişlerdir .
C H - COO - CH - C H - COO - CH - C H - COO - CH + 3NaOH
3C H - COONa + OH - CH - OHCH - OHCH
Yağlı madde kaynakları, her zaman bol olmakla birlikte ( bitkisel
yada hayvansal sıvı ve katı yağlar ) alkali etkenler, Leblanc
suyunun sanayide üretimi ne kadar seyrekti. 1974' e doğru sabuncular
yalnızca potasyum karbonat içeren kayı odunu küllerinden
yararlanmaktaydılar. 1823'e doğru sabunlaşma adı verilen tepkimenin
yapısını inceleyen ve bulan frensiz kimyacı Eugene Chevreul' ün (
1786 - 1889 ) çalışmaları sayesinde sabun sanayisi XIX.yy' da
büyük bir gelişme gösterdi. 1920'ye doğru, sabunların evre
diyagramlarını belirleyen kimyacı Mac Bain ve arkadaşları düzenli
araştırmalara başladılar ve üretim bilimsel temellere
dayandırılarak gerçekleştirilmesini sağladılar. Marsilya
yönetimi, seri halde ( söz gelimi sharpless, monsavon, laval
yönetimlerinde ) ve otomatik olarak ( mazzoni, armour yönetimleri )
gerçekleştirilebilecek bir biçimde yetkinleştirildi. Sabunla ilgili
teknikler, sabun ( uzun süre, kullanılan tek temizleme aracı
olmuştur. ) yapay deterjanların zorlu rekabetine karşı savaş
vermek zorunda kaldığı zaman çok yüksek bir yetkinlik noktasına
ulaştılar.
A.B.D'nin 1950'de 1.25 milyon sabun ve 0.5 milyon yapay deterjan
üretirken, 1967' de 0.5 milyon sabun ve 2.3 milyon yapay deterjan
ürettiği göz önüne alırsa bu rekabetle ilgili bir fikir
edinilebilir.
DEĞİŞİK SABUNLAR
SERT SABUN ( SODYUM SABUNU )
Mutfak sabunu ( Marsilya ) sabunu ilk başlarda % 62 yağ asidi
içermekteydi. Kullanım alanlarında ( ev işleri, tuvalet ) yapay
deterjanların kuvvetli rekabetiyle karşılaşınca, üretimi
iyileştirildi.Kehribar renginde yada yarı saydam halde olan bu tür
sabun yaklaşık % 62 yağ asidi içermekteydi. Buharla ısıtılan
kazanlarda yada teknelerde düşük nitelikli sıvı yağların
(zeytin, kolza, yerfıstığı ) sodyum klorürlü ortamdaki alkali
çözeltiye etkisiyle hazırlanır .
TUVALET SABUNU
Hemen hemen içinde hiç su bulunmayan son derece homojen bir hamur
elde edilebilecek biçimdeki en yüksek nitelikli yağlı cisimlerden
hareketle hazırlanır. Bu sabuna boyar maddeler, kokular, bakteri
öldürücü etkenler ( deodorant sabunlar ) Ve deriyi yumuşatıcı
maddeler
( zeytinyağı, süt, lanolin, vb. ) katılır.
TRAŞ SABUNU
Kalıplaşmış ve sıkıştırılmış sabunlardır .
PAYET SABUNLAR ( PULCUKLU ) SABUN YADA TALAŞ SABUNU
Öncelikle aynı yapıda olan bu sabun, değişik biçimde bulunur ; %
78' i yağ asidinden oluşmuştur ve ılık ya da soğuk suda hemen
çözünür : Bu nedenle hassas dokumaların yıkanmasında
kullanılır. Talaş sabununda % 73 yağ asidi vardır. Özellikle toz
deterjanlarla birlikte çamaşır makinelerinde kullanılır.
POTASYUM SABUN ( YUMUŞAK SABUN )
Arap sabunu da denen bu sabun ev işlerinde ya da sanayide
kullanılır. Arap sabunu üretiminde kullanılan sıvı yağlar,
keten, kenevir, karanfil ve balıktan çıkarılan yağlardır. Bazlı
çözelti, bir potas çözeltisidir. Zayıf bir çözelti, sonra da
sabunlaşacak sıvı yağ konur ve kütle kaynama noktasına yakın
ısıtılır ve karıştırılır.En sonunda kostik çözelti eklenir.
Yüzeyde köpük kalmayınca ve kaynama düzenli bir hale gelirce,
pişme tamamlanır. Ayrıca, tatlı badem yağından hareketle
bademyağı sabunu, sodyum silikat içeren sert bir sabun olan
silikatlı sabun, % 10 - 15 sert sabun, kum, çakıl taşı ya da toz
haldeki sünger taşı karışımı olan mineral sabun gibi başka
sabunlarda üretilir .
ÇÖZÜCÜ SABUN
Bileşimine yağları ve yağlı maddeleri çözebilen aseton, butil
alkol, heksalin, izopropil alkol, benzen, kloroform, karbon
tetraklorür, klisen, terebentin, toluen, trikoloetilin ve kimi petrol
türevlerinin katıldığı sabun ; yağlı ve çok kirli maddelerin
yıkanmasında kullanılır, kireçli sulara karşı dayanıklıdır.
Cildi uyarmak, yumuşatmak ve beslemek amacıyla kullanılan tuvalet
sabunu ( Bu ürünler aşırı yağlı sabunlar, aşırı yağlı madde
oranı % 1 - 3 arasında değişir . )
Diğer sabun çeşitleri ise şunlardır.
METAL SABUN
Genellikle ağır metallerden her hangi birinin çözünen bir tuz ile
alkali bir sabunun tepkimesinden oluşan sabun
PUL SABUN
Yağ asitleri ile reçine asitlerinin oranı en az % 78 olan, küçük
yada iri parçalı, ince ve düzgün pulcuklardan oluşan sabun
SAYDAM SABUN
Homojenliğini koruması, elektrolitlere karşı duyarsız hale
getirilmesi için, yapısına şeker, gliserin yada bir alkol katılan
sabun
SIVI SABUN
Bileşiminde % 36 oranında hindistan cevizi yağından elde edilmiş
potasyum sabunu bulunan sulu çözeltiye denir.
TIBBİ SABUN
Badem yada çekirdek yağının sodyum hidroksit çözeltisiyle
sabunlaşması sırasında ilk aşamada elde edilen sabun : bu sabunlar
kir çıkartmaktan çok dezenfektan olarak kullanırlar.
TOZ SABUN
Yağ asitleri ile reçine asitleri oranı en az % 82 olan toz halinde
sert sabun ( Toz sabunlar çamaşır için özel hazırlanır.
YÜZER SABUN : Yoğunluğunu suyun yoğunluğunun altına düşürmek
için karıştırma yoluyla içine hava katılan sabun
YARI PİŞMİŞ SABUN : Kısmi bir tuzlama yapılsın yada yapılmasın
sıcakta hamurlaştırma işlemiyle elde edilen sabun
SOĞUK ÜRETİM SABUNU : Sıvı durumda katılın dolgu maddeleriyle
alkali kostik çözeltinin ısı veren tepkimesi sonunda elde edilen
sabun.
PONZA SABUNU : Bu sabunun diğer ismi ise mineral sabundur. Bileşimine
ponza taşı katılan bir sabundur .
SABUNUN ÜRETİMİ
Sabun ilk olarak içyağı, yer fıstığı yağı, palmiye özü
yağı, hindistan cevizi yağı, zeytinyağı vb. gibi yağlı
maddelerden elde edilen yağ asitleri ile sodyum tuzlarının
tepkimesinden oluşur. Yağlı madde karışımının seçimi, yerel
ekonomik koşullara ve üründe bulunması istenen ( kir sökme,
köpürme ve yüzey ıslatma, yumuşaklık verme vb. ) göre yapılır.
Klasik sabun üretimi yada tam deyimle Marsilya yöntemi, şu dört
evreden oluşur : sabunlaşma, yıkama, pişim, sıvılaştırma.
Sabunlaşma evresi sodyum hidroksitle kimyasal bir tepkimenin
gerçekleştirilmesine dayanır ; Yıkama aşamasında sabun
üretiminin önemli bir yan ürünü olan gliserol ayrılır ve sabun
tek başına elde edilir ; Pişim sabunlaşmayı sağlar ;
Sıvılaştırmaysa sabunun daha sonra kolayca kullanılabileceği
fiziksel bir biçime sokulması işlemidir. Sabuncu ustasının uzun
bir çıraklık dönemi boyunca görgü yoluyla öğrenerek
uyguladığı bu farklı aşamalardaki kimyasal tepkimeler, yapılan
araştırmalarla anlaşılmış, dolayısıyla bunların denetim
altına alınması sağlanmıştır. Günümüzde bu sürecin tamamı
çok iyi bilinmektedir; bu dört evrenin genellikle otomatik ve en iyi
biçimde kesintisiz olarak uygulanması, modern sabunculuğun temelini
oluşturur. Bu aşamalardan sonra sıvı sabun, tüketicilerin
kullandığı parça sabunları dönüştürülür. Bitirme denen bu
son aşama kurutma, yoğurma, kalıplama, kesme, markalama ve nihayet
ambalajlama işlemlerini kapsar. yoğurma sırasında sabuna kendi
özelliklerini ürüne aktaran dolgu maddeleri, talk pudrası,
parfümler, boyar maddeler, alı koyucular, deodorantlar vb. gibi
katkı ürünleri ilave edilir.Bu maddelerin türleri ve miktarları,
elde edilen ürünün kullanım amacına ( el sabunu, tuvalet sabunu
bakteri öldürücü sabun vb. ) göre değişir. Son yıllarda
çamaşır makinelerinde kullanılmak üzere özel toz sabunlar
geliştirilmişti .
Karmaşık formüllü bu tür sabunlar, patent hakları ile koruma
altına alınmışlardır. Bu ürünlerin bileşiminde sabunun yanı
sıra ayrıca, sudaki kireç taşıyla oluşan kireçli sabunları
dağıtan etkenlerle çamaşırın sertleşmesine yol açan bu kireçli
sabunların çamaşır üzerine çökmesini önleyen etkenler
bulunur.Günümüzde petrol türevlerinden elde edilen klasik
deterjanlarla bu yeni toz sabunlar arasında yoğun bir rekabet
sürmektedir.
Türkiye' de, sabun üretimi oldukça eski tarihlere dayanmakta, resmi
kayıtlara göre XIX. yüzyıl başlarında Antakya' da taş kazanlarda
sabun yapıldığı bilinmektedir.Günümüzde ise, birkaç büyük
tesis dışında sabun üretimi, çok dağınık ve küçük kapasiteli
imalathanelerde yapılmaktadır. Öte yandan sabun' un önemli
hammaddelerinden sudkostik ve donyağının büyük bir bölümü yurt
dışından sağlanmaktadır. 1992 yılında, Türkiye sabun üretimi
160.000 ton, yurtiçi talep 100.000 ton olmuş, sabun dış satımı
60.000 ton, dışalımı ise 2.000 ton olarak gerçekleşmiştir.
Ders Sorumlusu:Okt. Sevgi GÖKTEPE