İLK

[celal ongun]

EKONOMİK VE TİCARİ OLARAK İLK KEZ GERÇEKLEŞTİRİLEN BULUŞ VE
FİKİRLER

İLK EHLİYET
14 Ağustos 1893 tarihinde Paris Emniyet Müdürlüğü, bir kararname
yayınladı:
"Hiçbir motorlu araç, sahibinin başvurusu üzerine tarafımızdan
verilecek
sürücü belgesi olmadan kullanılamaz. Sürücülerin hataları nedeniyle,
söz
konusu belgeleri iptal etme hakkına her zaman sahibiz" bu duyuru
üzerine,
araba sahipleri, Paris Emniyet Müdürlüğü'ne başvurdular. 1 Kasım
1899'a
kadar Paris bölgesinde 1795 kişiye sürücü belgesi verilmişti.

İLK GELİR VERGİSİ
1451 yılında Floransa'da Catastro adı altında Lorenzo De Medici
tarafından
toplanmaya başlandı. Daha sonra Scala adını alan bu vergi, önceleri
devlete
gelir sağlamak amacıyla ve iyi niyetle toplanıyordu. İlk süper vergiyi
ise,
İngiltere'de David Lloyd George, 1909 bütçesiyle birlikte yürürlüğe
koydu.
Buna göre, yıllık geliri 5 bin sterlini aşan herkesten gelirinin 3 bin
sterlininden sonraki her sterlin için 6 penny vergi alınıyordu.

İLK TOTO OYUNU
1922 yılında, İngiltere'nin Birmingham kentinde, John Jervis Barnard
tarafından oynatıldı. Bu amaçla tek odalı bir büro tutan Barnard'ın
düzenlediği bahisin ilk kuponunda, altı karşılaşmanın galibini bilmek
gerekiyordu. 1938 yılına kadar bu oyunu sürdüren Barnard, kuruluşunu o
yıl
David Cope'a devretti.

İLK DONDURMA
1686 yılında, İngiltere Kralı II. James ve adamlarının tanesine birer
pound
ödeyerek 12 tabak dondurma yediklerine dair bir belge varsada,
dondurmanın
kökenleri, çok daha eskiye dayanır. Büyük İskender'in Neron'un ve
Mısır
firavunlarının dondurma yediklerine ilşikin söylentiler vardır. Şorbet
denilen ilk dondurmanın 16. yüzyılda Floransa'da (İtalya) ortaya
çıktığı,
oradanda Fransa'ya atladığı biliniyor.
Nüfusu 1 Milyonu Aşan İlk Kent
Dünyadaki tüm kentler arasında, nüfusu 1 milyonu aşan ilk kent
Londra'dır.
1811 yılında yapılan nüfus sayımında, bu kentte 1 milyon 9 bin 546
kişi
yaşadığı saptanmıştır. 7 yıl sonra dünyada yapılan nüfus sayımlarında
ise
nüfusu 1 milyonu aşan kentlerin sayısı ancak 7'yi bulmuştu. Bu
şehirler;
Londra, Paris, Kanton, New York, Viyana, Nanking, Tokyo

İlk Kahve ve Neskafe (Nescafe)
Kahveyi ve yararlarını ilk belirleyen kişi, Ünlü Türk bilgini İbni
Sina'dır.
İbni Sina, M.S. 1000 yılında kahveyi keşfetti ve ona Bunc adını verdi.
Bu
isim Etopya'da hala kullanılır.
Bugün Avrupa ve Amerika'da yaygın bir biçimde kullanılan Neskafe sekiz
yıllık bir araştırmadan sonra ilk kez 1938 yılında isviçre'de Vevey
kentinde
Nestle tesislerinde hazırlandı.

İLK BLUCİNLER (BLUE JEANS)
1850 yılında Bavyera'dan ABD'ye göçeden Levi Strauss tarafından
yapıldı.
Altına hücum döneminde San Francisco'ya geldiğinde yanında çadır ve
branda
bezi yapmak üzere getirdiği bir miktar kumaş vardı. O sırada karşısına
çıkan
bir madenci, normal pantolonların, madenlerde çabuk eskiyip
yırtıldığını
söyleyince, Strauss'ın kafasında şimşik çaktı ve elindeki kalın
kumaştan
dayanıklı pantolon yapmaya karar verdi. Bu ilk blucinler, düzinesi
13.5dolardan satışa çıkarıldı.

ALKOLÜN BULUNUŞU
Alkolün ilk kez, tarih öncesi insanlar tarafından, mayalama yoluyla
doğal
olarak oluşturulmuş meyve ve sebzelerin yenmesiyle bir tesadüf sonucu
bulunduğu sanılıyor. İnsanoğlu, onun gerçek özelliklerini kavradıktan
sonra,
ilaç sanayiinden endüstriye, çeşitli bilimlerden sosyal festivallere
kadar
birçok konuda, alkol, insan yaşamının vazgeçilmez unsurlarından biri
haline
geldi.

İlk biranın, İ.Ö. 8000-6000 yılları arasında Mezopotamya'da yapıldığı
biliniyor. O dönemde insanlar, arpanın mayalanmasını sağlıyorlar,
sonra da
sıcak suyla karıştırarak içiyorlardı. Saf alkolün ilk damıtılması ise,
İ.S.
1100 yıllarına rastlar. O tarihte İtalyanlar şarabı yada birayı
belirli bir
sıcaklığa kadar kaynatarak buhar haline dönüşen alkolü damıtarak saf
alkol
elde etmeyi öğrenmişlerdir.

İlk Tükenmez Kalem
Tükenmez kalem ilk kez 1938 yılında Macar heykeltıraş ve gazeteci
Lasalo
Biro tarafından bulundu. Biro, o yıllarda Budapeşte'de hükümet
tarafından
finanse edilen bir dergi çıkarıyordu. Bir gün, derginin basıldığı
matbaaya
gittiğinde, çabuk kuruyan mürekkeplerin sağlayacağı yararları düşündü
ve ilk
tükenmez kalem prototipini geliştirdi. Biro, 10 Haziran 1943 yılında
mürekkep damlatmayan bir kalemin patentini kendi adına tescil ettirdi.
Biro
patenti altında halka satılan ilk tükenmez kalemler ise, 1945 yılında
Buenos
Aires'te Eterpen şirketi tarafından piyasaya çıkarıldı.

İlk Açlık Grevi
Çar 3. Aleksandır döneminde (1881-1894) Rusya'daki cezaevlerinde
bulunan
mahkumlar tarafından yapıldı. 1889 yılında, Kara Gaol Hapishanesi'nde
bulunan kadın mahkumlar da açlık grevine katılınca, kendilerine zorla
yemek
yedirildiğine ilişkin kanıtlar var. İngiltere'de ilk açlık grevi ise
1909
yılı Temmuz ayında Marion Wallace Dunlop adlı bir genç kız tarafından
yapıldı.

İLK MUM
Günümüzden 2000 yıl önce, hayvansal yağların arasına pamuk sokularak
ilk mum
yapıldı. Ancak, bu mumlar herkesin kullanamayacağı kadar pahalı ve
lükstü.
17.yy'a kadar bu durum devam etti. Fransız bilim adamı Sieur Le Brez,
kalıba
dökülen mumları yapınca, üretim çok daha ekonomikleşti ve mum
kullanımı
büyük ölçüde arttı. Parafin mumların ilki ise 1850 yılında İskoçya'da
James
Young adlı kimyager tarafından yapıldı.

İLK KAHVEHANE
İlk kahvehane, 1554 yılında Şam'dan gelen Hakim ve Cem adlı iki tacir
tarafından istanbul'da açıldı. Daha sonra sayıları hızla arttı. Bu
kahvehanelere, aydınlar okulu anlamına gelen mekteb-i irfan deniyordu.

İLK OTEL
1774 yılında Şubat ayında, Covent Garden'da (İngiltere), Lows Grand
Hotel
adıyla açıldı. Otelin sahibi David Lowdur.

İLK HAYAT SİGORTASI ŞİRKETİ
Londra'da Sir Thomas Allen tarafından 1706 yılında, "Amicable Society
for a
Perpetual Assurance Office" adı altında faaliyete geçirildi.
Sigortalanacak
kişinin 15 yaşından küçük 45 yaşından büyük olmaması gerekiyordu.

İLK MARGARİN
Pantenti, 15 Temmuz 1869 günü Paris'te Hippolyte Mege-Mouries adlı
Fransız
tarafından alındı. Aynı yıl, III. Napolyon, donanmada tereyağı yerine
kullanılmak üzere bir başka madde geliştirilmesi için yarışma açmıştı.
Mege-Mouries, bu yarışmaya katılan tek kişi oldu ve kralın koyduğu
ödülü de
aldı.

İLK OTOMOBİL ÜRETİMİ
Petrolle çalışan otomobillerin üretimi, 1888 yılında Almanya'da
Rheinische
Gasmotorenfabrik Karl Benz tarafından Mannheim'da başladı. Gerçi Benz,
ilk
kullanılabilir modelini üç yıl önce yapmıştı ama, kayıtlara geçen
satış,
Parisli Emeli Rogers'a yapıldı ve fatura tarihi 16 Şubat 1888'di. 2
beygir
gücünde, tek silindirli, üç tekerlekli ve iki kişilik olan bu araba,
dört
koli içinde Paris'e gönderildi. Benz firması aynı yıl ilk katalogunu
çıkardı. İlk üretilen arabalar üç tekerlekliydi ve 1893 yılında dört
tekerlekli ilk iki model piyasaya çıkarıldı. Bunlar, Victoria ve Vis-a-
vis
modelleri olarak adlandırıldı.

1893 yılı sonunda Benz firmasının sattığı araba sayısı 69'du. Seri
üretimin
ilk standart modeli Benz Velo, 1894 Nisanında piyasaya sürüldü.
Üzerinde 1.5beygir gücündeki motorla saatte en fazla 12 mil hız
yapabilen bu arabalar,
2.200 Marktan satılıyordu.

İLK DOLMUŞ SEFERİ
Şehirlerarası ilk dolmuş seferi, 1898 yılının Ağustos ayında, London
Motor
Van and Wagon Co. Şirketi tarafından Clacton ile Londra arasında
başladı.
Şirket, her Cuma Clacton'dan Londra'ya 4 araç kaldırıyordu. 70 millik
mesafe
5.5 saatte katediliyordu.

ABD'de ilk dolmuş seferleri ise, 1899 yılında Nassau County Motor
Coach Co.
tarafından başladı. Seferler, Long İsland'ın banliyöleri arasında
yapılıyordu.

İLK PLAKA
Paris Emniyet Müdürlüğü'nün 14 Ağustos 1893 günü yayınladığı
talimatnamede
şu satırlar vardı:"Her motorlu aracın üzerinde, görünebilir büyüklükte
bir
metal plaka olacaktır. Bu plaka üzerinde, araç sahibinin adı, adresi
ve
ruhsat numarası yazacaktır. Aracın sol tarafına takılacak olan bu
plaka
hiçbir biçimde gizlenmeyecektir".
30 Eylül 1901 tarihinden itibaren bu kural tüm Fransada geçerli oldu.
Saatte
30 km yapabilen her aracın bu plakayı takması istendi.

İLK GAZETELER
Aynı başlık altında belirli aralıklarla yayınlanıp haberleri
okuyucularına
aktaran ilk iki gazete, Almanya'da 1609 yılının Ocak ayında
yayınlanmaya
başladı. Aviso Relation oder Zeitung, 15 Ocak'ta ilk sayısını çıkardı
ve
haftalık olarak sürdürdü. Öteki gazete ise, Aller Fürnemmen und
Gedenckwürdingen Historien başlığı taşıyordu. Haftada bir kez
Strasbourg'da
basılan gazetenin üzerinde tarih yoktu.

İLK ÇEK
Hamiline yazılmış ilk çek, 22 Nisan 1659 günü, Londra'da Nicholas
Vanacker'a
ödendi. 10 pound değerindeki bu çeki ödeyen banka, Clayton and
Morris'ti. El
yazısıyla yazılmış olan çekin aslı, 1976 yılı Aralık ayında Londra'da
Sotheby's müzayede salonunda yapılan aık arttırmada 1300 pounda
satıldı.

İLK SİGARA
Ticari amaçlı ilk sigara 1843 yılında Fransa'da devlet tekelindeki
Française
des Tabacs adlı kuruluş tarafından üretildi. İlk parti 20 bin sigara,
Kraliçe Marie-Amelie tarafından o yıl Paris'te düzenlenen kermeste
satıldı.
Fabrikasyon olarak sigara üretimine ilk kez 1853 yılında Küba'nın
başkenti
Havana'da Don Luis Susini tarafından başlandı. Markalı İlk sigara ise
İngiltere'de 1859'da Tatlı Üçler adıyla üretildi. Firmanın sahibi olan
Robert Peacock Gloag, 1854-1856 yılları arasındaki Kırım Harbi
sırasında,
Ruslara karşı Türklerle omuz omuza şavaşmıştı. O sırada silah arkadaşı
Türklerden sigara sarmasını öğrendi. Ülkesine döndüğünde sigara
üretimine
geçmeye karar verdi.

İLK KÖŞE YAZARI
Dr. John Hill, 11 Mart 1951 tarihinden itibaren London Advertiser ve
Literary Gazette'de Müfettiş imzasıyla köşe yazıları yazmaya başladı.
Bu,
ilk imzalı köşe yazısıydı. Hill, iki yıl boyunca yazılarını sürdürdü
ve her
yıl için 1500 sterlin ücret aldı. Bu da, o zamana göre, hatırı sayılır
bir
paraydı. Basın tarihinin bu ilk köşe yazarı, bugünün meslektaşları
gibi
ciddi konulara ilgilenmiyor aksine dedikoduları yansıtmaktan zevk
alıyordu.

İLK NAYLON
Amerikan kimya şirketi E.İ. Du Pont De Neumors'da, Dr. Wallace
Carothers
başkanlığında bir araştırma ekibi tarafından üretildi ve 16 Şubat
1937'de
patenti alındı. Ticari olarak üretilen ilk naylon ürün ise, diş
fırçası
kılıdır. İlk naylon iplik de, aynı şirketin Seaford fabrikasında 15
Aralık
1939'da üretilmiş ve çorap yapımında kullanılmıştır.

İLK PLASTİK
Parkesin adıyla, nitroselüloz, kafur ve alkolün karışımıyla Birmingham
kentinde Alexander Parkes tarafından yapıldı. Üretimine ise Londra'da,
1866
yılında Parkes tarafından başlandı. Bulucusuna göre, bu ilk plastik,
gerçekten harika bir maddeydi.

İLK CİPS PATATES
1853 yılında, New York'taki Moon Lake House Oteli'nin Kızıldereli
aşçısı
George Crum tarafından hazırlandı. Bir akşam, otelin restorantına
yemeğe
gelen müşterilerden biri, Crum'dan Fransızların ünlü patates
tavasından daha
ince bir patates yemeği istedi.

İLK TELEFON
Konuşmaları açıkça aktaran ilk telefon aleti, Charles Sumner Tainter
ve
Alexander Graham Bell tarafından geliştirilen Radyofon adlı aygıttır.
İki
bilim adamı, bu aygıtla ilk başarılı denemeyi 15 Şubat 1880 günü
gerçekleştirdi. Verici, Washington'da 13. Cadde'deki Franklin
School'un
tepesine konmuştu. Tainter, ahizeyi eline alarak konuşmaya
başladı:"Bay
Bell... Bay Bell... Beni duyabiliyorsanız, Lütfen pencerenin önüne
gelip
şapkanızı sallayın". Az sonra Bell, 14. Cadde'de bulunan
laboratuarının
penceresine geldi. Elinde şapka vardı. Bir an durdu, sonra sallamaya
başladı.