Malanga Sapate 06/03/2016
(..toki hifi'i atu pe ....koloa pe ke ma'u e fakakaukau)
Ngaahi
lesoni: Same 32; Siosiua 5:9-12; 2 Kolinito 5:16-21; Luke 15:1-3, 11-32
Ngaahi himi: 513/442/573/566
Potu
Folofola malanga, Luke 15:19 “.... ‘Oku
‘ikai te u kei taau ke lau ko ho foha....”
Kaveinga: “’Oku te’eki ke ta tomui ki he
fakamolemole ‘ae ‘Otua”
Talateu
‘Oku
tau kei lolotonga fononga’ia’i ‘ae fa’ahi ta’u fakalotu ‘oe Leniti pea ko hono
laumalie foki koe fakatomala moe fakamamahi ‘i he sino, ‘atamai moe laumalie. ‘Oka
tafoki ‘ae anga kovi mei he anga kovi kuo ne feia ‘o ne fai ki he lao moe
totonu ‘e fakamo’ui hono laumalie ‘e he toko taha ko ia. Ki he foha maumau
koloa ko ‘eni ia ‘ae lea ‘oe fakatomala “ ...’Oku ‘ikai te u kei taau ke lau ko
ho foha ko ia ‘etau veesi malanga.
Koe vete ‘oe potu tohi
Koe tupu’anga ‘oe talanoa fakataataa ‘a
Sisu
‘Oku
kamata’aki ‘e Luke ‘ae vahe ni ‘aki ha ngaahi fakafe’atungia anga maheni mei he
kau Falesi hangee ko ia na’e ha he vahe 14. ‘Oku toe ofongi mai ‘e Luke ‘ae
‘ulungaanga fakafalesi ko ‘eni koe “femuhumuhu’i.”
Hangee kiate au koe fakakaukau ‘oe lea ni koe talanoa pe ka ‘oku ‘ikai mahino
mai ‘ae lea hangee nai ha talanoa fufuu. Ko hano tafatonu lea ‘ae fakakaukau ni
koe “lau” na’e fai ‘e he kau Falesi. Ka ‘oka fai pehe ni ha taha ‘oku ui koe ‘e
Luke heni koe “Falesi”. Na’e tupu
mei he ha ‘enau femuhumuhu’i? Na’e tupu ia mei he “toutou fe’unu’i” atu ‘ae
kau Popilikane (Publican pe ngaue fakapule’anga / Civil Servant) kotoa pe moe
kau angahala ke fanongo kiate Ia hangee ko ia na’a nau fa’a fai ki mu’a (Luke
5:30; 7:39). Ki he malanga ni ‘oku ou mahu’inga’ia ‘i he lea toutou fe’unu’i he ‘oku ‘ikai koe fo’i
‘unu pe ‘e taha ka koe toutou ‘unu atu
ke ofi ke fanongo lelei ai kia Sisu.
‘Oku
ou tui ‘oku ‘i ai pe hotau fanga tokoua koe ta’u ‘eni ia ‘e fiha moe fo’i ‘unu
‘uluaki (eg; Lotu fehu’i etc) pe pea talu ai. Pea hangee koe fakahua ‘ae
tangata’eiki mei ‘Eua koe ‘ene fa’a hanu he malanga pulelulu “Sea kapau koe pulelulu ko ha fu’u kumala
fuoloa ‘ene aka pea tupu ha fu’u pulelulu ‘iate au” Pea ‘oku pehe moe kau
‘unu pe ‘e taha “faifai pea tupu ha fu’u
‘unu ‘iate koe he fuoloa ‘ae ta’e ‘unu atu!” ‘ai’ai mo ‘osi atu ha ta’u pea
‘oku hamai ha ki’i to’onga ‘oku fai ha ki’i ‘unu kimu’a ‘etau samenaa !’aaahh!!
Kainga koe toutou fe‘unu’i kia Luke heni koe faka’ilonga mo’ui ia. Kia Luke koe’uhii koe fehumuhumu’i
e kau Falesi koe’uhii koe ‘ikai ke nau loto ki he ‘unu’unu mai ‘ae kau Popilikane
kia Sisu na’e fai ai ‘e Sisu ‘ae talanoa fakataataa ni.
Koe talanoa
‘oe foha maumau koloa
‘Oku
natula kehe ‘ae talanoa ni he koe sipi mole moe fo’i pa’anga mole na’e fai ‘ae
feinga moe kumi ki ai. Ka koe si’i Tamai ni na’e ‘ikai te ne tu’u ‘o ‘alu ke
kumi ‘ae foha mole ka na’a ne nofo’aki tali ki ha ‘aho ‘e toe foki mai ai (Loma
2:4). ‘I he talanoa ni ‘oku ha mai ai ha ngaahi ‘ulungaanga ‘oe foha ni. (vv. 11-16). Fakatatau ki he lao fakasiu koe
foha lahi kuopau te ne ma’u ‘o liunga 2 ‘ae me’a kotoa pe ‘a ‘ene ‘Eiki mei he
toenga ‘oe fanga foha kehe (Teutalanome 21: 17). Pea ke tufa ‘e he’enau Tamai
‘ene koloa kapau ‘oku loto ki ai
lolotonga ‘ene kei mo’ui. ‘I he tu’unga ko ia na’e ‘i ai pe ‘ae totonu fakalao
ia ‘ae foha si’i ke ne ‘eke’i pea ke vahe’iange
hono ‘inasi mei he’e nau koloa fakafamili neongo na’e ‘ikai koha laka tonu na’a
ne fai.
Na’e kole ‘ae foha si’i ki he’ene ‘Eiki “’Alaa Tamai, vahe’i mai mu’a hoku ‘inasi….” ‘Oku
hanga ‘e he lea “vahe’i mai…” ‘o
fakamavae’i/ tu’usi/ motuki ‘ae fekau’aki
‘ae Tamai moe foha ni. Pea koe veteki ‘oe ha’i ko ia na’e ‘ikai mei he
tamai ia ka mei he foha si’i ia. Na’e ‘ikai ko ‘ene tamai pe ka nau kau ki ai
mo hono ta’okete, kau sevaniti ‘ena Tamai moe kolo foki he loto mamahi ki he
foha ni he’ene li’aki hono langilangi ‘oe nofo ‘i he ‘api ‘o ‘ene tamai. Kainga
na’e “ngata pe” ‘i he Tamai na’e
‘ikai. He na’e ‘ikai ha mei he talanoa ni ha’ane fehu’i ki he foha ni ‘ae
‘uhinga ‘o ‘ene mavahe? Ko ‘ene ‘alu ko ‘eni ki fee? Kohai fua e kakai fefine
‘i mamani te ne kai ‘ene pa’anga? Ka na’a ne tufa kiate ki naua, ‘io moe me’a
kotoa pe na’e tauhi’aki si’ene mo’ui” (v 12). ‘Oku ‘ikai koe foha mole ‘ae tefito’i tokanga ‘a Luke ka koe ‘ofa ‘ae Tamai.
Koe fe’ia ‘ae fonua mama’o na’e hiki ki
ai ‘ae foha ni?
Koe
fonua mama’o na’e pole ke ‘alu ki ai ‘ae foha ni na’e ‘ikai koha feitu’u ia
fakasiokalafi ke fai ki ai ha fononga ‘i ha laulaumalie. ‘Ikai! Na’e ‘ikai hiki ia ki ha feitu’u! Ka koe fakamatala kakato ia
‘o ha loto kuo ne tafoki mei he ‘ofa ‘ae
‘Otua. Na’a ne misi/ holi ke ne ma’u ha fa’ahinga tau’ataina ‘oku mama’o mo
mavahe mei he pule moe tokanga mai ‘ae
Tamai. Kapau na’e mole ‘ae sipi ko e ngata’anga ‘ene fakakaukau lelei pea
mole fo’i pa’anga koe’uhi kaha ta’etokanga, ka koe foha ko ‘eni na’e mole ia
koe fu’u hulu tu’a ‘ene holi /Ta’e topono kuo lahi. Na’a ne holi ke
mavahe mei he ‘Eiki ke feau ‘ae ngaahi holi hono kakano he ‘oku tapui mamahi ia
he lao ‘oe lotu ‘ae ‘Eiki. ‘Oku ‘i ai
‘ae lea na’e fakanofonofo’aki ‘ae kau ngaue ‘ae Siasi (sutt) ‘e he kau
tangata’eiki palesiteni kuo nau mama’o atu tokua koe ‘oku fakamatala’aki ‘ae
kau ngaue ‘ae Siasi ‘ae lea koe “topono
ngofua”..Mahalo foki kuo lahi e poto moe faka’uhinga pea kuo hala mama’o ai
‘ae lea faka’ofo’ofa ni. ‘I he ngaahi ‘aho ni ‘oku fakatalutalu’aki kimautolu
ia ‘ae “topono ngata’a atu.”
...Ko hono kaakaa’i ia he’ene
fakakaukau....
Na’a ne ma’u nai ‘ae fiefia na’a ne holi
ki ai he fonua mama’o na’a ne hiki ki ai?
Ka
‘i he’ene mavahe ki he fonua mama’o na’a ne filii na’e ‘ikai te ne ‘ilo ai ‘ae fiefia na’a ne ‘amanaki te ne ma’u. He kuo
kamata ke ‘osi ‘ene pa’anga, kamata fakamama’o mo hono ngaahi kaungaa me’a,
hoko mai moe honge pea kuo faitu’utu’u ni ai ‘ae tukunga ke ne fai ‘ae ngaue
na’e ‘ikai tei tei loto ki ai ‘ene Tamai ko ha’ane ngaue koe fafanga ‘ae fanga puaka ‘ae kakai. ‘Oku
ho’ata mai mei he talanoa ni ‘ae founga ‘ae angahala ‘oku fai ki he kakai ‘oku
fakasitua’i ‘ae ‘Ofa ‘ae Tamai. Na’e palomesiange ‘ae Angahala kiha tau’ataina kae ta koe popula (Sione
8:34) na’a ne palomesiange ha ikuna kae
ta koe koe koto vaipalo, palomesiange ha mo’ui kae ta koa koe mate ta’engata (Koe totongi ‘oe angahala koe
mate” (Loma 6:23). Na’a ‘amanaki ‘ae foha ni ki he ma’u ka ta koa koe
mole pe.
Taimi
na’e mole kotoa ai ‘ene koloa pea na’a ne vakai hifo ki ai ‘oku ‘ikai ko Ia ia,
he na’e ‘ikai ke ngaahi ‘e he ‘Otua ‘ae tangata ke matamata kovi mo palakuu pehee. ‘Oku maumau’i ‘e he angahala ‘ae
mo’ui pea ‘oku ne faka’ata kovi’i ‘ae ‘imisi faka’ofo’ofa ‘oe ‘Otua ‘oku
fakakoloa’aki ‘etau mo’ui. Koe me’a kotoa pe na’e ‘amanaki ‘ae foha ni tene
ma’u ia he feitu’u mama’o, ‘ikai na’a ne ma’u kotoa pe ia ‘i ‘api ni. Na’a ne
liliu mei he “…’Ala Tamai vahe’i mai…ki
he lea “…fai kiate au ‘o hange ko ha
taha ‘i ho’o kau ngaue totongi.” Na’a ne fiema’u ke ne hoko ko ha ngaue
unga ke totongi ka na’e ‘ikai tali ‘eni ‘ehe Tamai he ‘oku ‘ikai lava ‘eha
ngaue totongi lelei ke ne fakamolemole’i ha angahala (Efeso 2:8-10; Taitusi
3:3-7). ‘I he fonua mama’o na’a ne fili ke ‘alu ki ai na’a ne ako ‘o ‘ilo ai
‘ae ta’efakamolemole ka ‘i ‘api na’a ne toki ‘ilo ai ‘ae ‘uhinga ‘oe
Fakamolemole. ‘Oku pehe ‘ae taimi kuo situ’a ‘ae ‘Otua mei he ‘etau mo’ui ‘e
liliu kotoa pe ‘ae fiefia koe koto taki
popula moe Fafanga puaka....’isa mei he ma’u ‘ae fiemalie moe mo’ui
ta’engata ki he mamahi moe mate ta’engata.
Koe Fakatomala!
’Oku te’eki ke ta tomui ki he
fakamolemole ‘ae ‘Otua. Fakafeta’i
‘oku toe ‘i ai pe moe hala ‘e he taha kuo ‘omi ‘e he ‘Otua ke toe fai ai ha
foki ke ‘inasi he ‘ofa ‘ae Tamai koe Fakatomala
(vv. 17-19). Koe fakatomala koha fo’i liliu "to change one's mind," Koe founga pe ‘e taha ‘oe toe
foki ki ‘api ke fe’iloaki moe ‘ofa ‘ae Tamai ko ‘etau lau ‘e kitautolu ‘a
kitautolu na’e ‘alu mei ‘api “…’oku
‘ikai te u kei taau ke lau au ko ho foha…” Ki he Tamai koe “fakatomala”
ko ha taha ‘oku ne ‘ilo lelei ‘ae hala
ki ‘api. Koe fakatomala fakamatoato koe fengaue’aki kotoa ‘ae Loto, ‘Atamai
moe Ongo –“Kau tu’u mu’a- Kau ‘alu mu’a….Pea u Pehe…’alaa tamai kuo u
faiaangahala ki he langi kae tautonu kiate koe ...’oku ‘ikai kei taau ke lau au
ko ho foha..” Koe fakatomala koe ongo’i pea mamahi mo’oni ‘ae loto.
Koe
fakatomala koe laumalie lavea mo mafesifesi. Koe fakatomala koe matu’aki ‘ilo
ia koe angahala ia. Kapau leva koe Fakatomala mo’oni koe ngaue ia ‘ae ‘Otua
(Ngaue 11:18) pea ta ‘oku totonu ke talangofua
a ‘ae angahala ki he ‘Otua ‘o fou he Tui ki hono ‘Alo ko Sisu Kalaisi.
(Ngaue 20:21). Na’e liliu ‘ae fakakaukau ‘ae foha ni ‘o tali ‘e hono Laumalie
ke lau ia koe angahala. Na’a ne
fakahikihiki’i ‘ae Tamai ko ha taha kuo makehe hono ‘alunga pea koe lelei
‘ae toupili ‘ae tamai ‘i ‘api na’e mama’o atu ia ‘i he feitu’u mama’o na’a
ne fili hiki ki ai. ‘Oku ‘ikai koe tonounou ‘ae foha ni na’a ne fakafoki mai ia
ki ‘api ka koe ivi pe ia moe Kelesi
‘ofa muimui mai ‘ae ‘Otua na’a ne liliu ‘ae mo’ui ni. Kainga ko ia ‘ae laumalie
totonu ke tau ma’u he lolotonga ‘etau fononga’ia he fa’ahi ta’u ‘oe Leniti. Koe
fa’ahi ta’u ‘oe fakatomala mo’oni. Koe fa’ahi ta’u ‘etau vete angahala pea ke
pehe ni ‘etau lea “...’oku ‘ikai te
mau kei taau ke lau au ko ho foha. ’Oku
te’eki ke ta tomui ki he fakamolemole ‘ae ‘Otua
Fakafiefia’i ‘oe foki ki he Tamai (vv.
20-24)
Koe
fifili na’e fe’unu’i mai mo ia ‘ae kau Falesi moe kau Sikalaipe he veesi 2 na’e
tali’aki ia ‘e Sisu he’ene talanoa fakataataa ni. Koe ‘ikai ke ngata pe ‘i he
tomu’a lele atu ‘ae Tamai ke fakafe’iloaki moe foha ka na’a ne toe fekau foki
mo ha katoanga makehe pea fakaafe’i mai moe kolo ko hano talitali ‘oe foha mole
ni. Na’e ‘ikai tuku ‘e he Tamai ni ke faka’osi ‘ehe Foha ni ‘ae fo’i setesi
koula ‘oe Fakatomala, “’’oku ‘ikai te u kei taau ke lau au ko ho foha...” Ka
na’a ne loto ke fei mo kamata leva ‘ae katoanga ke fakamahino ki he foha ni koe
koula ‘oe fakatomala he na’e tomu’a a’u
atu ‘ae ivi ‘Ofa ‘oe Tamai ke kofukofu ‘ae loto fie fakatomala ke ne ongo’i
neongo ‘ene ‘alu ka na’e kei ‘i loto pe
he siakale ‘oe Meesi moe Kelesi ‘ae ‘Otua. Koe feinga fakamatala’i ‘eni ‘e
Sisu ki he kau Falesi moe Sikalaipe ‘ae fa’ahinga mafana moe to’onga taltali
‘etau Tamai Fakalangi ha fo’i Laumalie kuo foki ki he Tamai (Efeso 2:1-10). Pea
‘oku faingamalie ke hoko ‘eni koe’uhi kuo fai ‘e Kalaisi ‘ae fakangofua ko ia
ma’ae Angahala he Kolosi ‘i Kalevale. ’Oku
te’eki ke ta tomui ki he fakamolemole ‘ae ‘Otua
“Vave ‘aupito
mai! talamai ‘e he kau sevaniti ki he tamai koe pulu pe ‘oku toe ‘ae pulu vakai
‘eiki! ‘e haa? Kaila atu ‘ae Tamai, ko ‘ene ia ‘ae pulu, ‘ae pulu ‘oku ne
fakahaa’i ange ki he foha ni ‘eku fiefia he koe ia ‘ae ‘Eiki “Ka na’e taau pe foki ke tau fakafiefia mo
nekeneka, he ko si’o tehina ‘eni na’e mate pea kuo mo’ui; na’e mole pe kuo
‘iloa. Koe mama koe faka’ilonga
‘oe foha ‘ea mo’oni (sonship) pea moe pulupulu
koe fakamo’oni hono talitali lelei ia ki he Famili (vakai Senesi 41:42; ‘Aisea
61:10; 2 Kolinito 5:21). Koe kau sevaniti ‘oku ‘ikai te nau tui su, mama pea ha
pulupulu fungani kae ‘oange ia he ‘oku ‘ikai ko ha sevaniti ia ka ko foha ia. Ko
hono fakamatala’i ‘ehe Tamai ‘ae a’usia mo’oni hono foha “koe foha na’e mate ka kuo toe mo’ui, na’e mole pea kuo ‘iloa.” Kainga
tau talaloto fakataha mu’a moe foha ni “Pongia au ho to’onga ‘ofa ho fakahu ki
si’o fale hau, teu’aki pe he kofu moe koloa ho nima ‘oku fa’o fua au” ’Oku te’eki ke ta tomui ki he fakamolemole
‘ae ‘Otua
Fakama’opo’opo
’Oku te’eki
ke ta tomui ki he fakamolemole ‘ae ‘Otua. Ko ha a’usia fakalaumalie loloto mo’oni ia na’e manava mai’aki ‘ehe
Tamai ‘ofa ni pea koe a’usia tatau mo ia ‘e fakakoloa’aki ha mo’ui kuo tafoki mei hono ‘alunga kovi kae fokotu’u
‘ene okooka kene foa’i ‘ae vakavaka ‘o Kalaisi ke ne fakama’u ai hono hala
fononga ki he Falamolemole ‘ae Tamai (Sione 5:24; Efeso 2:1-10). ‘Io na’e ‘ikai
lau ‘e Sisu ha’ane ma’oni’oni mo ha’ane totonu ka na’a ne tomu’a hopo mai ia ke
ne ‘inasi kotoa he mamahi’ia moe pekia ko ‘ene fiefia pe ke toe mo’ui mai ‘ae
tangata. Ko ‘eni ia ‘ae fakaafe fakalangilangi ‘i hoku pule’anga “’oka tafoki
‘ae angahala mei he’ene angahala kuo ne feia ‘one fai ki he lao moe totonu ‘e
fakamo’ui hono laumalie ‘ae toko taha ko ia” Koe foha ni “na’a ne mole (v.24)– “Ko au pe ‘ae hala.” na’e lohiaki’i! “Ko au pe ‘ae Mo’oni. na’e mate! “Ko au pe ‘ae Mo’ui.” Koe founga pe ia ‘e taha ‘oe ha’u ki he Tamai
koe fou ‘i he TUI ki hono ‘ALO ko
Sisu Kalaisi....he ko ‘ofa ia kainga
‘oku ‘ikai ‘aupito ka’anga ia ha taimi....Pea ne’ine’i langilangi’ia ‘a ‘ofa
tu’u kimu’a? He koe ‘Otua ko ‘Ofa ia talu mei mu’a ‘i mu’a... Foki aa mu’a ki
‘api? ’Oku te’eki ke ta tomui ki he fakamolemole ‘ae ‘Otua...Tatali mai si’i
laumalie ‘oua ha’aki hiki atu fai pe ho tau kataki pe ‘o ‘oua tuku ai pe
au!....’Emeni!