Timur Han
Tuğçe Yıldırım
TİMURLENK
Timur Han, bütün özellikleriyle dikkat çeken bir liderdir. Bu yazıda ,Timur’u eleştirecek veya aklayacak değiliz. Bu yazıda savaşçı, hükümdar, cihangir Timur’u değil sadece insan Timur’u ele alacağız.
Pek çok kaynakta Timur doğduğunda avucunda pıhtı kan vardı ve saçları bembeyazdı denir. 1 Bu hâl, devrin alimlerince çok kan dökeceğine ve büyük işler başaracak büyük bir insan olacağına işaret sayılır. Ancak bu bilgileri değerlendirirken, gözden kaçırmamak gerekir ki avuçta kan ile doğma hikayesi pek çok hükümdarda da görülen bir hikâyedir, yani büyüklüğünü arttırmak için sonradan uydurulmuş olabilir.
Bilindiği gibi Timur’un sağ ayağı topaldı; zaten Timurlenk de topal Timur demektir. İbn-i Arabşah’a göre Timur bu yarayı koyun çalarken yakalanması sonucu almıştır. Ancak bu bilgi yanlıştır ve büyük ihtimâlle millî bir kıskançlığın eseridir. Timur’un hayatına bakacak olursak Timur Han’ın Sistaniler’le yaşanan bir çatışma sonucu sağ eli yaralanmış ve felç kalmıştır.2 Sağ ayaktaki topallık da büyük ihtimâlle bu çarpışmadaki bir yaralanma sonucudur.
Timur’un fiziksel özellikleri ayrıntılı olarak bilinmektedir, bu bilgiler bir çok kaynakta mevcuttur. Timur Han, uzun boylu, iri yapılı, sert görünümlü bir insandı. Birçok araştırmacı da buradan yola çıkarak Timur’un çok sert, insanlıktan nasipsiz biri olduğu yorumunu yapmıştır. Oysa gerçek hiç de böyle değildir.
Timur, dostlarına, ailesine çok bağlı bir insandır. Kızı, kız kardeşi ve torununun birbiri ardına ölümleri onu büyük bir ruhsal buhrana sokmuştur. Yâni Timur, hiç de insanlıktan nasipsiz değildir. Korkunç ve kanlı savaş hikâyelerine dayanamadığı, gasp, tecavüz, zulümle ilgili konuşmaları men ettiği bilinmektedir.
Girdiği topraklarda âlimlerin incitilmesine izin vermemiş; alırken yakıp yıktığı Semerkant’ı yeniden mamur bir belde haline getirmiştir. Satranç ’ta çok usta olan Timur Han, büyük satrançla oynardı ve kendisinin bulduğu hamle türleri bile vardır. Kur’an dinlemeyi, kitap okumayı, bilginlerle sohbeti çok seven Timur, Türkçe, Moğolca ve Farsça olmak üzere üç dil biliyordu.
Yazının başında belirtildiği gibi bu yazıda Timur, aklanmamış veya eleştirilmemiştir; sadece devrin kaynaklarından yararlanılarak hakkında bilgiler sunulmaya çalışılmıştır. Unutulmaması gereken esas nokta ise ona Osmanlı gözüyle değil; Türk gözüyle bakmamız gerektiğidir.
Mehmet Soyuçok
KAYNAKLAR
2) Timurlular Devleti, İsmail Aka