Glioblastoma multiforme (GBM) IV stopnia – przyczyny, rokowania, terapie oraz potencjalne czynniki ryzyka środowiskowe i psychiatryczne Wprowadzenie Glioblastoma multiforme (GBM) IV stopnia, zgodnie z klasyfikacją WHO 2021, jest najczęstszym i najba
a a
Glioblastoma multiforme (GBM) IV stopnia, zgodnie z klasyfikacją WHO 2021, jest najczęstszym i najbardziej agresywnym pierwotnym guzem mózgu u dorosłych. Charakteryzuje się wysoką złośliwością, naciekającym wzrostem i szybkim nawrotem po leczeniu. Mimo postępów w neurochirurgii, onkologii i biologii molekularnej, rokowania pacjentów pozostają niekorzystne – mediana przeżycia wynosi około 12–18 miesięcy, a pięcioletnie przeżycie nie przekracza 5–7%.
Przyczyny i patogeneza
Etiologia GBM jest wieloczynnikowa. Wyróżnia się czynniki genetyczne, molekularne, środowiskowe i związane ze stylem życia.
Czynniki molekularne i genetyczne-
Mutacje i zmiany chromosomalne:
-
mutacje w genach TP53, PTEN, EGFR, IDH1/2, ATRX
-
amplifikacja EGFR
-
utrata heterozygotyczności na chromosomach 10q, 9p
-
-
Metylacja promotora MGMT – marker predykcyjny wrażliwości na temozolomid.
-
Mutacje IDH1/2 – częściej w glejakach wtórnych, lepsze rokowanie.
-
Promieniowanie jonizujące (np. radioterapia w dzieciństwie) – jedyny jednoznacznie potwierdzony czynnik ryzyka.
-
Ekspozycja na substancje chemiczne (pestycydy, rozpuszczalniki) – korelacje obserwacyjne, brak jednoznacznych dowodów przyczynowych.
-
Predyspozycje rodzinne – rzadkie, np. w zespołach Li-Fraumeni, Turcota, Cowdena.
Rokowania po operacji
Chirurgiczne usunięcie guza jest podstawowym krokiem terapeutycznym.
-
Resekcja całkowita (gross total resection) – lepsze rokowania, ale pełne usunięcie rzadko możliwe ze względu na naciekający charakter.
-
Czynniki prognostyczne:
-
wiek pacjenta (lepsze rokowanie u <50 r.ż.),
-
stan neurologiczny i Karnofsky Performance Status (KPS),
-
obecność mutacji IDH i metylacji MGMT.
-
Procedury lecznicze i farmakoterapia Leczenie standardowe („protokół Stuppa”)
-
Resekcja chirurgiczna – maksymalnie bezpieczna.
-
Radioterapia – 60 Gy w 30 frakcjach.
-
Chemioterapia – temozolomid (TMZ) w trakcie i po radioterapii (6 cykli adjuwantowych).
-
Bevacizumab (przeciwciało anty-VEGF) – stosowany w nawrotach.
-
Inhibitory punktów kontrolnych (np. nivolumab, pembrolizumab) – badania kliniczne.
-
Terapie celowane – np. inhibitory EGFR, mTOR.
-
Immunoterapia szczepionkowa i komórkowa – w fazie badań.
-
Optune® (TTF – Tumor Treating Fields) – pola elektryczne hamujące proliferację komórek nowotworowych, stosowane w USA i UE.
Ekspozycja na fale elektromagnetyczne (smartfony, Wi-Fi, nadajniki) a ryzyko glejaka
-
Badania epidemiologiczne: większość dużych analiz (m.in. INTERPHONE, COSMOS) nie potwierdziła jednoznacznego związku między używaniem telefonów komórkowych a wzrostem ryzyka glejaka.
-
WHO/IARC (2011): sklasyfikowało promieniowanie radiowe (RF-EMF) jako „możliwe kancerogenne” (grupa 2B). Oznacza to, że nie ma dowodów wystarczających do uznania związku przyczynowego, ale nie można go wykluczyć.
-
Nadajniki i Wi-Fi: brak dowodów na istotne zwiększenie ryzyka, ponieważ poziom ekspozycji populacyjnej jest znacznie niższy niż w telefonach komórkowych trzymanych przy głowie.
-
Mężczyźni vs. kobiety: różnice w zachorowalności wynikają raczej z czynników biologicznych i genetycznych niż z różnic w użytkowaniu smartfonów.
Historia leczenia psychiatrycznego a ryzyko glejaka
-
Bezpośredni związek przyczynowy: brak dowodów naukowych, aby choroby psychiczne czy leki psychiatryczne indukowały powstanie glejaków.
-
Możliwe powiązania pośrednie:
-
niektóre objawy psychiatryczne (np. zmiany osobowości, depresja, napady lękowe) mogą być wczesnymi objawami guza mózgu, a nie jego przyczyną.
-
długotrwała immunosupresja (np. w ciężkiej farmakoterapii psychiatrycznej lub współistniejących chorobach autoimmunologicznych) może teoretycznie wpływać na nadzór immunologiczny wobec komórek nowotworowych, ale dowody są ograniczone.
-
Podsumowanie
Glioblastoma IV stopnia pozostaje jednym z najbardziej złośliwych nowotworów człowieka. Główne przyczyny to mutacje genetyczne i zaburzenia molekularne, a potwierdzonym czynnikiem środowiskowym jest ekspozycja na promieniowanie jonizujące. Standardowe leczenie obejmuje chirurgię, radioterapię i temozolomid, a rokowania są nadal złe.
Ekspozycja na pola elektromagnetyczne z telefonów komórkowych, Wi-Fi i nadajników – według obecnych danych – nie ma jednoznacznie potwierdzonego związku z powstawaniem glejaków, choć kwestia wymaga dalszych badań. Historia leczenia psychiatrycznego nie jest czynnikiem ryzyka rozwoju GBM, ale objawy psychiatryczne mogą być jednym z pierwszych sygnałów rozwijającego się guza mózgu.