Zegge: historie + veel voorkomende achternamen en hun oorsprong
Erica
of http://www.rucphen.nu/hzegge13501980main.html en
http://www.rucphen.nu/hzeggeachternamenmain.html
Zegge was niet altijd 'Zegge'
De oorlog van 1672 -1678 (La guerre de Hollande)
De Oostenrijkse successie-oorlog 1740 -1748
-
Zegge was niet altijd 'Zegge'
De muze der historie gaf het land van Zegge vele namen
Thurlicht-ter-venne
De oudste naam was Thurlicht~ter-venne, waarmee het gebied ten noorden van
het Heesterbosch werd aangeduid. Fastradus, bijgenaamd Screrebart, en zijn
vrouw Sophie, dochter van de graaf van Gulik, schonken in 1125 aan de abdij
Nieuw Bethlehem of Oostburg in Zeeland een gebied, waarvan de zuidgrens liep
van Halreberge tot aan Thurlichtervenne.
De betekenis van deze naam is onduidelijk. De naam is nog bewaard gebleven
in het Deurlechtsvaartje op de grens tussen Roosendaal en Zegge, nabij de
Nieuwenberg.
Oude en Nieuwe Dorlecht
In 1290 werd aan de Vlaming Gerard van de Spikere o.a. het gebied van de
Lage Zegge ter uitbating gegeven. De naam Spiekestraat herinnert hier nog
aan. In 1354 vond een heruitgifte plaats van dit gebied, dat toen de naam
kreeg van "nieuwe Dorlecht' en het oude Thurlicht-ter-venne ging toen "oude
Dorlecht" heten.
Land van Bergen boven den Nieuwenberg
In 1458 verdeelden de heren van Breda en Bergen-op-Zoom het gebied, gelegen
rond de Mark, dat sinds de verdeling van het land van Breda in 1290
onverdeeld was gebleven en als gemeenschappelijk gebied gold. Het is
vermoedelijk rond die tijd dat de heer van Bergen op Zoom het land van Zegge
de naam gaf van "land van Bergen boven den Nieuwenberg". De Nieuwenberg lag
op de scheiding tussen Roosendaal dat Bredaas gebied was, en het land van
Zegge dat aan Bergen behoorde en dat, vanuit Bergen op Zoom gezien, ten
noord-oosten (is boven) den Nieuwenberg lag. Nadien werd het gebied van
Zegge zelf ook wel, zij het ten onrechte, de Nieuweberg genoemd.
Segge of Zegge
De lange, plechtige naam "Land van Bergen boven de Nieuwenberg' kreeg zoals
blijkt uit het resolutieboek van 1692, de toevoeging: "anders genaamt Zegge"
. Aanvankelijk gold de naam Zegge alleen voor het lager gelegen gebied,
zoals blijkt uit het veltboek van 1683. Daarin wordt het grondgebied
verdeeld in: de Segge de Noorthoek en de Hooghei. De naam verwijst naar
moerassige gronden, waar de moerasplant de Zegge (carex) welig groeit. Rond
1750 verdwijnt de lange naam voorgoed en spreekt het resolutie boek alleen
nog over "de schepenen van den lande van Zegge".
In rangorde van ouderdom is het dorp Zegge ongeveer even oud als het dorp
Rucphen. In 1354 besloten Hendrik van Boutershem en zijn echtgenote Maria
van Marxhem als heer en vrouwe van Bergen, tot heruitgifte van 150 bunder
moer te Dorlecht aan Gerard Boudijs en zijn compagnons. Deze gronden vormden
de helft van de gronden welke in 1290 aan Gerard van Spikere in erfcijns
waren gegeven. In die oorkonde werd het recht verleend schout en schepenen
voor dit gebied aan te stellen terwijl aan de bewoners als voorrechten
werden verleend: "quite te sine van settinghe, van beden ende van alrehande
onghelde", hetgeen vrij vertaald betekent: vrij van belasting, bijdragen en
andere lasten. Ook blijkt uit die oorkonde dat in 1354 zes personen in dit
gebied woonden, die "comen sullen ter eenighen binnen onzen lande daer si
vermaent worden" hetgeen wil zeggen dat deze zes personen onder de rechtbank
(eenighen) van Bergen vielen om daar "vermaand" te worden.
Hoewel de eerste bewoning derhalve uit de l4e eeuw dateert, is de groei van
de bevolking nadien niet groot geweest. Dat is vermoedelijk ook de reden dat
met de bouw van een kapel werd volstaan en geen parochie werd gesticht, in
tegenstelling tot Rucphen waar dit wel gebeurde.
In 1687 telde de heerlijkheid bijna 300 inwoners, zoals blijkt uit een
lijst van personen die in dat jaar "in en onder desen lande van Bergen boven
den Nieuwenberch wonende sijn". Dat aantal is in 1810 gestegen tot rond 350
personen, een bevolkingsgroei van slechts 50 mensen in ruim 100 jaar. De
oorzaak van deze geringe bevolkingsgroei is vermoedelijk dezelfde als voor
de dorpen Sprundel, Rucphen en Schijf reeds werd aangeduid: een hoog
sterftecijfer als gevolg van de vele oorlogen, die gepaard gingen met
voedselgebrek en het uitbreken van besmettelijke ziekten alsmede een hoog
vertrekcijfer. Want ook het dorp Zegge kreeg veeloorlogsellende te verduren,
vooral tijdens de oorlog van 1672 -1678 (la guerre de Hollande) en tijdens
de Oostenrijkse successie-oorlog.
Hieronder volgt een korte samenvatting van de gebeurtenissen, zoals die uit
het oudarchief van de heerlijkheid Zegge kunnen worden vastgesteld.
De oorlog van 1672 -1678 (La guerre de Hollande)
In het nationale rampjaar van 1672, toen de regering radeloos was, het volk
redeloos en het land reddeloos, alsmede in de daarop volgende drie jaren
leden de ingezetenen van Zegge de grootste schaden. Dit kwam vooral door de
drie veldtochten die prins Willem III tegen de troepen van de Franse koning
Lodewijk XIV organiseerde.
In november 1672 verzamelde de prins 23.000 man rondom Roosendaal voor zijn
eerste veldtocht, waarin hij Maastricht bevrijdde van de Franse belegering.
Voor Zegge begon de ellende met de inkwartiering van een compagnie Spaanse
ruiters van prins van Salm, met daarbij "eenige gereformeerde officieren",
die voor zes dagen in het dorp bleven. Ze werden gevolgd door 306 ruiters
van de brigade van overste Harsolt. Deze eisten "veel co st en haver" en bij
hun vertrek dwongen zij de ingezetenen met geweld naast proviand ook de
nodige penningen mee te geven. Dertig karren moesten de bagage van de
troepen in Oudenbosch ophalen en naar Breda, Nispen en Roosendaal brengen.
Daarnaast moest het dorp in datzelfde jaar voor de fortificatie van Bergen
op Zoom grote quota pallisaden en stormpalen leveren alsmede molpaarden en
voerlui.
Het jaar daarop, waarin de tweede veldtocht naar Bonn plaats had, was voor
de Zeggenaren nog erger.
Doorlopend inkwartiering van: 307 Staatse ruiters en coellander-ruiters, 66
Spaanse ruiters, 120 Vrieslandse ruiters, 110 man van de Prinsengarde en 1
compagnie dragonders. In 1675 toen de derde veldtocht naar Duffel plaats
vond en de prins rond Roosendaal 30.000 man met 10.000 paarden samenbracht,
kreeg Zegge de inkwartiering van 210 soldaten en 300 ruiters, alsmede op het
eind van dat jaar nog 170 man van het regiment van hertog van Hollesteijn,
dat van 10 tot 14 november in Rucphen ingekwartierd was geweest.
De totale schade over de jaren 1672 -1678 bedroeg rond f. 30.000,- of naar
de huidige geldswaarde te stellen op 3 miljoen. En dat voor een dorp met
slechts 300 inwoners.
Tijdens de Negenjarige oorlog en de Spaanse successie-oorlog was het leed
voor Zegge aanmerkelijk minder, voorzover althans uit de archiefbescheiden
uit die tijd valt op te maken. Zegge betaalde ook geen oorlogsschatting aan
Frankrijk, de zg. "geijste contributie" waaronder Sprundel, Voorne en
Rucphen gebukt gingen. Het dorp kwam er in dat opzicht goed van af. Maar
anders was het tijdens de Oostenrijkse successie-oorlog.
De Oostenrijkse successie-oorlog 1740 -1748
De Rucphense linie, een verdedigingslinie die van Vorenseinde langs Rucphen
naar de Hooghei in Zegge liep, bracht ook in Zegge veel ellende. Tien
maanden lang hield een regiment van Oostenrijkse huzaren, onder bevel van
kolonel Frangipani, deze linie bezet en wat dat voor de Zeggenaren betekende
blijkt heel duidelijk uit de notulen van een vergadering van het
schepencollege van 15 april 1748.
In die vergadering verklaarden de schepenen:
- dat met inbegrip van het huis van Marijn Willemszoon Bartelen dat
gisterenavond tot de grond toe afbrandde, reeds drie huizen van deze kleine
jurisdictie waren afgebrand;
- dat alle ingezetenen dagelijks alles werd afgeperst;
- dat alle karren dagelijks moesten rijden om fourage te halen;
- dat zieken en gewonden zonder order ofte kennis maar in de huizen werden
gebracht;
- dat als de husaren en dragonders nog langer bleven, alle huizen door die
ingezetenen zouden worden geabandonneerd met afbranden als gevolg en dat
alle land woest en onbezaaid zou blijven liggen".
Men was de wanhoop nabij. De belangrijke papieren van Zegge, opgeborgen in
een nieuwe vluchtkist, waren reeds naar Willemstad gebracht en men dreigde
tegenover de drossaard van het Oostkwartier, Abraham Banier, massaal het
dorp te verlaten.
Zo ver is het niet gekomen. In oktober 1748 kwam met de vrede van Aken een
einde aan deze oorlog. Het betekende voor Zegge echter wel dat het
inwonertal, dat in 1720 tot + 340 was gestegen, terugliep tot + 270 in 1750,
ofwel met 1/5 deel verminderde
Deze feiten illustreren heel duidelijk de grote nadelige invloed, welke de
oorlogen op de groei van de dorpsbevolking hebben gehad. Ook de Franse tijd
van 1793 tot 1813 berokkende de oude heerlijkheid Zegge menige schade, niet
alleen wegens de gebruikelijke vorderingen voor de ingekwartierde
militairen, maar ook door de inundatie van de landen van Lage Zegge met
grote delen van de jurisdictie van Roosendaal. In 1810 was de totale schade
opgelopen tot f. 15.600,--. Het was het jaar waarin de oude heerlijkheid
Zegge bij decreet van keizer Napoleon werd opgeheven en met de oude
heerlijkheden van Rucphen en Voorne werd ondergebracht in de nieuw gestichte
gemeente Sprundel.
Na die tijd ontstond er in Zegge een grotere bevolkingsgroei. In 1830 was
het aantal inwoners, dat in 1810 rond 350 bedroeg, gestegen tot rond 400, om
in 1848 het ronde getal van 500 inwoners te bereiken. Deze inwoneraantallen
waren ruim voldoende om tot oprichting van een eigen parochie en tot bouw
van een eigen parochiekerk over te gaan.
* * *
Inleiding
Bartelen of Bartels
Crijnen of Krijnen
van Eeckelen of van Eekelen
Goorden
Haest of Haast
Hendricx, Hendrikx of Hendriks
Jongenelen
Laserums, Laseroms of Lazeroms
Mies
Moerincx of Moerings
van Mol
Mulder of Mulders
Verstraeten
De Weert
Inleiding
Ook voor Zegge kon een lijst van familienamen worden samengesteld, die in
die afgelopen drie eeuwen tot op de dag van vandaag in het dorp voorkomen en
nu de oudste kern vormen in de huidige dorpsbevolking. De gegevens werden
grotendeels ontleend aan de resolutieboeken van de heerlijkheid Zegge en aan
de "Lijst der personen, soo van mannen, vrouwen, soons, dochters ende
anderen mitgaders knegts, meysens ende tuijsleggers, welke in en onder dezen
lande van Bergen boven den Nieuwenberch sijn woonende, gemaeckt bij de
regenten aldaar naar inhoude van de jongste resolutiën van Ed. Hoogm. Heeren
Raden van Staten der Vereenighde Nederlanden van 16 december 1687".
* Het voeren van dezelfde familienaam betekent niet altijd dat men ook
bloedverwant van elkaar is, al zal dit veelal wel het geval zijn, als het
over familienamen gaat die reeds vele eeuwen in eenzelfde dorp voorkomen
tezamen met voor- namen, die tot de traditie van die families behoren. Ook
hier zij vermeld dat de lijst geen aanspraak kan maken op volledigheid.
Bartelen of Bartels
Cornelis Bartels en Willem Bartels waren zonen van Jan Bartels en waren
volgens het kohier van verponding van 1683 grondbezitters in Zegge. In 1696
was Willem Cornelisse Bartels borgemeester van Zegge. De familienaam Bartels
is vermoedelijk afgeleid van de voornaam Barthelomeus of van de voornaam
Bart of Berthold, hetgeen "schitterende heerser" betekent.
Crijnen of Krijnen
In 1687 woonde in Zegge Willem Crijnen, oud 38 jaar, te samen met zijn
moeder Janneke Pieterse, oud 82 jaar. De familienaam Crijnen, Quirijnen of
Krijnen is afgeleid van de voornaam Quirinus, een heilige die veel werd
vereerd als patroon tegen veeziekten. Quirinus betekent "speerdrager".
Van Eeckelen of Van Eekelen
Jan Corneliszoon van Eeckelen was getrouwd met Pieternel. Het gezin telde in
1687 vier kinderen: Cornelis, Janneke, Frans en Pieter. Zes jaar later werd
Jan van Eeckelen benoemd tot schepen van de Zegse heerlijkheid. De
familienaam verwijst naar de plaats Ekelen bij Antwerpen.
Goorden
In 1687 woonde in Zegge Dielis Goorden, gehuwd met Mayke Matthijsse. Het
gezin had drie kinderen: Mayke, Pieternel en Mathijs, die in 1687 12 jaar
was. In 1715 werd hij blijkens het resolutieboek benoemd tot borgemeester
van Zegge. De familienaam Goorden kwam ook in Rucphen/Schijf voor.
Haest of Haast
Blijkens de lijst van 1687 woonde toen op Zegge Mayke Adriaanse de Beer,
weduwe van Pieter Haest, tesamen met haar zonen Pieter en Marijn.
Hendricx, Hendrikx of Hendriks
In 1687 woonden er twee gezinnen Hendricx in Zegge, nl. Adriaan Hendricx,
oud 48 jaar, getrouwd met Mayke, en Cornelis Hendricx, oud 46 jaar en
getrouwd met Elisabeth Peeters. De familienaam verwijst naar de voornaam
Hendik, hetgeen "meester over het domein" betekent.
Jongenelen
Volgens de lijst van 1687 woonde toen in Zegge Jasper Corneliszoon
Jongenelen, oud 45 jaar en getrouwd met Catelijn. Het gezin had drie
kinderen: Madelein, Willem en Cornelis. In het kohier van verponding van
1683 wordt Huijbrecht Jongenelen genoemd, zoon van Jan Jongenelen, terwijl
blijkens het resolutie boek Geert Jongenelen, getrouwd met Maria Mies, in
1710 schepen en rendant van de Zegse jurisdictie was. Zijn deze Zegse
Jongenelens verwant aan de Rucphense?
Laserums, Laseroms of Lazeroms
Jan Laserums, oud 58 jaar, getrouwd met Mayke, werd in 1693 tot schepen van
de heerlijkheid Zegge benoemd. Het gezin had twee kinderen: Cornelis en
Adriaan. Ook hier rijst de vraag of deze Lazeroms familie zijn van de
Rucphense Lazeroms.
Mies
In 1687 woonde Cornelis Marijnszoon Mies in Zegge. Hij was toen 69 jaar oud
en getrouwd met Christine Dircken, oud 64 jaar. Hun zoon Marijn Mies werd in
1693 (hij was toen 33 jaar) tot schepen van de heerlijkheid benoemd, tezamen
met Nicolaas Marijnszoon Mies, waarschijnlijk zijn oom. De familienaam Mies
is vermoedelijk afgeleid van de voornaam Barthelomeus, die verkort werd tot
Mewis of Mies.
Moerincx of Moerings
De lijst van 1687 vermeldt als ingezetenen van Zegge ook het gezin van
Cornelis Wouterszoon Moerincx en Barbel Willemse met hun vier kinderen:
Cornelis, Catelijn, Antonie en Aernout. De familienaam Moerings betekent
vermoedelijk: bewoner van een moergebied.
van Mol
Ook noemt de lijst van 1687 Peeter Teijsen van Mol, oud 60 jaar, getrouwd
met Elisabeth, oud 36 jaar. De familienaam verwijst naar de plaatsnaam Mol
in België.
Mulder of Mulders
Willem Corneliszoon Mulder was getrouwd met Pauwelijn en het gezin had in
1687 zes kinderen, waarvan Jacob en Bastiaan de twee oudste jongens waren.
De familienaam Mulders was ook in Sprundel een van de oudste familienamen.
Verstraeten
Op de lijst van ingezetenen in Zegge, opgemaakt in 1691, staat Dirck
Verstraeten. Hij is wever van beroep en getrouwd met Jacomijna. De
familienaam betekent vermoedelijk: wonende aan een straat.
De Weert
Jacob Janszoon de Weert werd in 1695 tot schepen van de Zegse heerlijkheid
benoemd. Hij was toen 57 jaar. Zijn kinderen waren Madelein, Jan, Jacob en
Margriet. De familienaam de Weert is een oude Sprundelse naam. Misschien is
de Zegse familie de Weert verwant aan de Sprundelse familie en hebben beide
Jan de Weert als stamvader?