|
Îcâz-ı
Kur’ânî o derece câmi’ ve hârıktır, dikkat edilse görünüyor ki, bazan bir
denizi bir ibrikte gösteriyor gibi pek geniş ve çok uzun ve küllî
düsturları ve umumî kanunları, basit ve âmi fehimlere merhameten, basit
bir cüz’üyle, hususî bir hadise ile gösteriyor. Binler misallerinden
yalnız iki misaline işaret ederiz.
Birinci misal: Yirminci Sözün
Birinci Makamında tafsilen beyan olunan üç âyettir ki, şahs-ı Âdem’e
talim-i esmâ ünvanıyla, nev-i benî Âdeme ilham olunan bütün ulûm ve
fünunun talimini ifade eder. 1 Ve Âdem’e melâikenin secde
etmesi ve şeytanın etmemesi hadisesiyle, nev-i insana semekten meleğe
kadar ekser mevcudat musahhar olduğu gibi, yılandan şeytana kadar muzır
mahlûkatın dahi ona itaat etmeyip düşmanlık ettiğini ifade ediyor.
2
Hem kavm-i Mûsâ
(a.s.) bir bakarayı, bir ineği kesmekle Mısır bakarperestliğinden alınan
ve “icl” hadisesinde tesirini gösteren bir bakarperestlik mefkûresinin
Mûsâ Aleyhisselâmın bıçağıyla kesildiğini ifade ediyor. 4
Hem taştan su çıkması, çay
akması ve dağılıp yuvarlanması ünvanıyla, tabaka-i türabiye altında olan
taş tabakası, su damarlarına hazinedarlık ve toprağa analık ettiğini ifade
ediyor. 3
İkinci misal:
Kur’ân’da çok tekrar edilen kıssa-i Mûsâ Aleyhisselâmın cümleleri ve
cüzleridir ki, herbir cümlesi, hattâ herbir cüz’ü, bir düstur-u küllînin
ucu olarak gösterilmiş ve o düsturu ifade ediyor. 5
Meselâ, يَا
هَامَانُ
ابْنِ
لِى
صَرْحًا
6 Firavun vezirine emreder ki, “Bana yüksek bir kule yap;
semâvâtın halini rasat edip bakacağım: Semânın gidişatından, acaba
Mûsâ’nın dâvâ ettiği gibi semâda tasarruf eden bir ilâh var
mıdır?”
Dipnotlar - Arapça İbareler -
Haşiyeler :
1 : bk. Bakara Sûresi, 2:31.
2 : bk. Bakara Sûresi, 2:34.
3 : bk. Bakara Sûresi, 2:67-71.
4 : bk. Bakara Sûresi, 2:60.
5 : bk. Bakara Sûresi, 2:40-71; Nisâ
Sûresi, 4:153-162; Mâide Sûresi, 5:20-26; A’râf Sûresi, 7:103-162.
6 : bk. “Ey Hâmân, bana bir kule yap.”
Mü’min Sûresi, 40:36.
|
Lügatler :
Aleyhisselâm : Allah’ın selâmı onun üzerine
olsun
âmi : cahil
âsâr-ı ceberrut : zulüm ve zorbalık
eserleri
bakara : inek
bakarperest : ineğe
tapan
beyan : açıklama
cüz : kısım,
parça
cüz’î : küçük, ferdî
dağ-misal : dağ
gibi
düstur : kural, prensip
düstur-u küllî : büyük ve
kapsamlı prensip
ekser : pekçok
fehim :
anlayış
fünun : fenler, bilimler
Hâlık : herşeyin
yaratıcısı Allah
hususî : özel
ibkà-yı nam : namını
sürdürme
icl : sığır yavrusu, buzağı
ilham : Allah
tarafından insanın kalbine indirilen mânâ
kavm-i Mûsâ : Hz.
Musa’nın kavmi
kıssa-i Mûsâ : Hz. Musa’nın
kıssası
küllî : büyük, kapsamlı
mahlûkat :
yaratıklar
mefkûre : düşünce
melâike :
melekler
mevcudat : varlıklar
musahhar : boyun
eğmiş
muzır : zararlı
nev-i benî Âdem : Âdemoğulları,
insanlık
nev-i insan : insanlık
rasat etmek :
gözetlemek
rububiyet : rablık
semâ :
gök
semâvat : gökler
semek : balık
şahs-ı
Âdem : Hz. Âdem’in şahsı
şöhretperest : şöhret
düşkünü
tabaka-i türabiye : toprak
katmanı
tabiatperest : tabiata tapan
tafsilen :
ayrıntılı olarak
talim : öğretme, eğitme
talim-i esmâ
: isimlerin öğretilmesi
tasarruf : dilediği gibi kullanma ve
yönetme
ulûm : ilimler
|
