Τασος
Με ποιά κριτήρια κρίνεται ποιός είναι καλύτερος;
Δημήτρης
Τασος
Υπάρχει κάποιος λόγος σηζήτησης ενός τέτοιου θέματος; Εννοώ, υποσυνήδητα,
όλοι οι καλλιτέχνες το ψώνιο μας αδιαμφησβήτητα το έχουμε, αλλά πρέπει και
να το κουβεντιάζουμε; Ο αείμνηστος είχε καλές, άριστες, χάλια και μέτριες
στιγμές. Δεν τις έχουμε όλοι; Στην 1η ραδιοφωνική εκπομπή του Σωματείου
Ιεροψαλτών Νομού Ηρακλείου, καλεσμένος ήταν ο νυν Μητροπολίτης Γορτύνης και
Αρκαδίας π.Μακάριος Δουλουφάκης, ο οποίος είπε για την τέχνη μας: "Αυτά τα
πράγματα είναι για μερακλήδες ανθρώπους". Μετριέται το μεράκι; Μπαίνει σε
βαθμίδες; Μια και το ρωτάτε πάντως, προσωπικά τον θαυμάζω σε περισσότερα από
αυτά για τα οποία χαίρομαι που δεν του μοιάζω... Τέλος, πιστεύω έβαλε και
αυτός μία μεγάλη πέτρα στο χτίσιμο της μετά Ναυπλιώτου ψαλτικής μορφής
(ορθώς ή όχι δεν το κρίνω).
Ο Θεός ας τον αναπαύει.
Χρήστος Τσακίρογλου
Γραφει ο κ. Σταμάτης Παπαμανωλάκης, "Oπως καi o Πρίγγος πολλάκις μου
ελεγε· <<Ακουσε, Σταμάτη, μετα απο αυτόν, εννοουσε τον Στανίτσα, αλλος
δεν υπάρχει να τον διαδεχθη.>>"
Γιατι αραγε να το λεει αυτο ο Πριγγος "πολλακις" εαν δεν το πιστευε;
Εγω και εσεις ας μη νομιζουμε οτι υπαρχει τετοιο πραγμα "Ο Καλυτερος,"
παρα πολλοι σκεφτονται ετσι.
Εδω εχουμε και τιμητικες, εορταστικες συναυλιες αφιερωμενες στον
Στανιτσα. Κατι πολυ ωραιο, αλλα δεν θα ηταν πιο λογικο να εκτιμισουμε
το ΕΡΓΟ του Στανιτσα, η το ΕΡΓΟ του Αστερη αντι το εγω τους; Δεν
υπαρχει διαφορα;
Τασος
Γιατι αραγε να το λεει αυτο ο Πριγγος "πολλακις" εαν δεν το πιστευε;
Εγω και εσεις ας μη νομιζουμε οτι υπαρχει τετοιο πραγμα "Ο Καλυτερος,"
παρα πολλοι σκεφτονται ετσι.
Εδω εχουμε και τιμητικες, εορταστικες συναυλιες αφιερωμενες στον
Στανιτσα. Κατι πολυ ωραιο, αλλα δεν θα ηταν πιο λογικο να εκτιμισουμε
το ΕΡΓΟ του Στανιτσα, η το ΕΡΓΟ του Αστερη αντι το εγω τους; Δεν
υπαρχει διαφορα;
Τασος
Κατ' αρχήν για ποιο λόγο, να μου ορίζει το αισθητήριο του Αείμνηστου Πρίγγου
ποιον θα θεωρήσω (και εάν) καλύτερο. Δεν έχω δικό μου; Ποτέ δεν συμφώνησα με
αυτή την αυθεντιολογία από την αποία διακατέχεται εν πολλοίς τον κλάδο μας.
Δεν αναφέρομαι στον εγωισμό ή όχι του κάθενός, δεν με ενδιαφέρει η
προσωπικότητά του (δεν θα τον κάνω δα και συμπέθερο) αλλά το πως αντηχεί στη
δική μου αισθητική το έργο του.
Οι εκδηλώσεις προς τέτοια πρόσωπα είναι τιμή και γιαυτούς που τις προωθούν
και μία ένδειξη σεβασμού προς όλους αυτούς τους μεγάλους δασκάλους, δε
νομίζω ότι κάποιος διαφωνεί με αυτό. Η εκτίμηση στο έργο του αείμνηστου
Στανίτσα νομίζω ότι μάλλον φαίνεται στο ότι είναι ίσως ο μόνος ψάλτης ο
οποίος θα έχει φτάσει στα αυτιά και του τελευταίου μαθητού ψαλτικής ή
Βυζαντινής μουσικής σήμερα. Το έργο του λοιπόν εκτιμάται πιστεύω δεόντως από
όλους. Λοιπόν, εγώ δεν διαφωνώ στο ότι ο Στανίτσας ήταν ένας πολύ μεγάλος
ψάλτης, προς Θεού. Όμως όταν ερωτώμαι για τον καλύτερο, μου φαίνεται ότι
κρύβει αυτό τον χαρακτηρισμό που ακούμε συχνα στα Ελληνικά κανάλια "η
απόλυτη Ελληνίδα Σταρ". Τι θα πει απόλυτο; Υπάρχει; Πιο συγκεκριμμένα, τι θα
πει δεν υπάρχει άλλος να τον διαδεχτεί; Σας πληροφορώ ότι θα βγούν (εάν δεν
έχουν ήδη βγει) και καλύτεροι, δεν υπονοώ τίποτα, απλώς συχαίνομαι αυτό το
"μετά από τον τάδε το χάος". Ουδής αντικατάστατος ούτε και καλύτερος
απ'όλους για πάντα.
Πρέπει εν τέλει να προσέξουμε, ότι όταν κρίνουμε ένα έργο να το κρίνουμε εξ
ολοκλήρου και όχι ότι μας συμφέρει ώστε να αναδείξουμε το κάθε πρόσωπο. Για
παράδειγμα, μιας και απ'ότι έχω καταλάβει αναφέρεστε σε προσωπικές απόψεις
επί του ζητήματος, ο Στανίτσας ήταν για μένα ένα άριστος εκτελεστής, είχε
ένα σπάνιο φωνητικό τάλαντο, ένα μυαλό που περιείχε πολύ κωνταντινουπολίτικη
παράδοση με ότι καλό αυτό συνεπάγεται μουσικά, αλλά ουδέποτε μου διέγειρε το
θρησκευτικό συναίσθημα, εν ολίγοις την τάση για προσευχή, όπου μάλλον είναι
και ο εν τέλει ρόλος του ψάλτη, παρά μόνο σε κάποιες ελάχιστες και μάλιστα
χορωδιακές εκτελέσεις σε ακολουθίες (στις οποίες δεν σόλαρε). Αντιθέτως,
ένας χορός 3 μοναζουσών, οι οποίες έψαλλαν χωρίς αναλύσεις ούτε τεταρτημόρια
και διαστήματα 6, 6 και μισό και 7 παρά τέταρτο, έκαναν όλους τους
παρεβρισκόμενους να ριγούν από θρησκευτικό δέος. Αυτό δεν είναι όσο κι αν
δεν το θέλουμε ένα μείον στην όλη εικόνα ενός ψαλτικού έργου, ή μήπως έχουμε
τόσο καταπιαστεί με τις μουσικές αναλύσεις επί αναλύσεων, τους αμανέδες με
τα Τριαααα.... και τα Αθααα...και έχουμε χάσει το τρένο; Λοιπον αυτό και
μόνο καθιστά τον αείμνηστο (πάντα στα δικά μου μάτια) όχι τέλειο, οπότε και
το "καλύτερος" πάει περίπατο, απλώς διότι σε άλλους τομείς της ψαλτικής
τέχνης υπάρχουν κατ εμέ, όντως καλύτεροι. Εάν δε, παραδεχτούμε όλοι, ότι η
θέση στο αναλόγιο προσφέρεται μόνο προς τέρψην των φιλομούσων και όχι για
την δημιουργία θρησκευτικής συντριβής και βαθύτερης συμμετοχής στα μυστήρια
της Εκκλησία μας, τότε ο Στανίτσας είναι όντως ο έως τώρα καλύτερος.
Ξέρετε, είναι εύκολο και το κατανοώ απόλυτα (απ'τον εαυτό μου ξεκινώ) να
έχουμε λίγο αποστασιοποιηθεί άθελά μας ως ψάλτες από κάποια πράγματα και ένα
από αυτά να είναι όσο κι αν σας φαίνεται παράξενο,ο εκκλησιασμός. Πόσο καιρό
έχουμε να εκκλησιαστούμε και όχι να πάμε στο Ναό για να ακούσουμε σαν
μουσικοί κάποιον πρωτοψάλτη; Προσωπικά δεν θυμάμαι. Ίσως η επίσκεψη σ'αυτό
το μοναστήρι να ήταν και η τελευταία για μένα. Για εσάς δεν γνωρίζω. Πάντως
πιστεύω ότι η απολυτότητα στις κρίσεις μας σε έναν κλάδο που όχι μόνο
απαρτίζεται από πολλούς, αλλά και από πάρα πολλές διαφορετικές φιλοσοφίες
όπως ο δικός μας, δεν οδηγεί πουθενά.
Χρήστος Τσακίρογλου.
Βασίλης
Υ.Γ.
Προσέχετε όσο είναι δυνατόν να μην αλλάζουμε τους τίτλους των θεμάτων
κατα λάθος όταν απαντάμε.
Διάβασα με μεγάλη λήπη την απάντησή σου σχετικά με τον Στανίτσα. Θα
ήθελα να σου απαντήσω σε μερικά που έγραψες.
Κατ' αρχήν, ο λόγος που ο Πρίγγος ορίζει το αισθητήριο ως για το ποιος
είναι ο καλύτερος είναι ακριβώς γιατί είναι ο Πρίγγος. Δηλαδή, εσύ
νομίζεις ότι έχεις την ίδια γνώση και τις ίδιες ικανότητες με τον
Πρίγγο; Ο Πρίγγος τον έζησε τον Στανίτσα 20 και πλέον χρόνια. Δεν
νομίζεις ότι απ' όλους που περάσανε από το Πατριαρχείο, ΑΥΤΟΣ έχει τον
τελευταίο λόγο για τον Στανίτσα; Εσύ μπορεί να έχεις μία ΓΝΩΜΗ στο
θέμα αυτό, αλλά νομίζω λίγος-πολύ ότι αυτή η γνώμη επισκιάζεται κάπως
από την γνώμη ενός πιο μεγάλου από εσένα. Το "δεν υπάρχει άλλος να
τον διαδεχτεί" του Πρίγγου νομίζω δεν το κατάλαβες με το πνεύμα που το
είπε ο Πρίγγος. Και μην κάνεις συγκρίσεις μεταξύ των ψαλτών της
εποχής του Πρίγγου-Στανίτσα και τους σημερινούς νέους που λές ότι ίσως
να βγή κάποιος καλύτερος από τον Στανίτσα. Δεν αμφιβάλλω ότι,
σίγουρα, υπάρχουν ταλέντα την σήμερον ημέρα στην ψαλτική. Αλλά, πόσοι
απ' αυτούς έχουν την ΠΕΙΡΑ που είχαν ο Πρίγγος και ο Στανίτσας; Αυτοί
ζούσαν στο Πατριαρχείο και ήτο η κορυφή της ψαλτικής τέχνης. Οι
σημερινοί, αντί να μας κάνουν τους κόκορες και να μας κουνιούνται στα
αναλόγια, πρέπει να έχουν τα μάτια τους στραμμένα στον Πρίγγο και στον
Στανίτσα και να λένε, "Θεέ μου, σε ευχαριστώ που μας έδωσες αυτούς για
να μπορώ και εγώ σήμερα να κάνω αυτό που κάνω." Δυστιχώς, όμως, έχει
γίνει και η ψαλτική "business" και δεν είναι τώρα ποιος είναι ο
καλύτερος, αλλά ποιος θα πάρει τα πιο πολλά. (Και νομίζω
καταλαβαίνεις ότι εννοώ για παράδες...)
Και δεν συμφωνώ καθόλου με αυτό που λές ότι "ουδέποτε μου διέγειρε [ο
Στανίτσας, δηλαδή] το θρησκευτικό συναίσθημα". Ίσως να το λες αυτό
για τον εαυτό σου, αλλά δεν μπορείς να το πεις για άλλους αυτό. Ξεύρω
άτομα που, όταν πηγαίνανε στον Αγ. Δημήτριο στους Αμπελοκήπους,
ΚΛΑΙΓΑΝΕ καθ' όλη την διάρκεια της Λειτουργίας γιατί ο Στανίτσας, με
αυτό το σπάνιο φωνητικό τάλαντο (που, συμφωνείς, είναι Θεοδορούμενο)
τους πήγαινε εκεί που είναι οι αγγέλοι. Ο Στανίτσας έννοιωθε αυτό που
έψαιλνε, και ήθελε να κάνει κάτι το σωστό. Φυσικά, είχε και το μεράκι
του, αλλά μην τον κατεβάζεις στο επίπεδο ενός λαϊκού τραγουδηστή.
Ήταν κάτι πολύ παραπάνω. Ο Στανίτσας ποτέ δεν έκανε τρελλές
εκτελέσεις κλιμάκων. Ίσα-ίσα, ΠΑΛΕΥΕ να κρατήσει την παράδωση σχετικά
με τα διαστήματα των διαφώρων κλιμάκων της μουσικής μας. Και θα μου
πείς τώρα ότι απλώς έκανε επίδειξη της φωνής του με "αμανέδες"; Τον
έχω ακούση τον Στανίτσα να λέει αμανέδες, και πίστεψέ με ότι στην
εκκλησία ΔΕΝ έκανε τέτοια. Εκτελούσε τα κλασσικά μαθήματα, τα οποία
έχουν αργές θέσεις των Τριααααααααααδι και Πααααααααασαν την βιωτικήν,
γραμμένα πρίν ακόμα να γεννηθή ο Στανίτσας.
Συγνώμη για τα ως άνω αρνητικά. Πάντως, όμως, συμφωνώ ΑΠΟΛΥΤΩΣ με
αυτά που είπες περί εκκλησιασμού. Εκεί, αδελφέ μου, σε δύο προτάσεις
χτήπησες την καμπάνα και σε χειροκροτώ. Την συμμετοχή μας στων
Αχράντων Μυστηρίων είναι, φυσικά, το πάν ως Ορθόδοξοι. Αλλά κοίταξε:
άνθρωποι είμαστε, ανθρώπινα αισθήματα έχουμε, και εάν στον ναό που
πηγαίνω είναι ένας εκεί στο αναλόγιο που γκαρίζει κάθε Κυριακή και μου
χαλάει την προσευχή, ε τότες σίγουρα θα βρώ άλλον ναόν να πηγαίνω.
Δεν μπορώ, δηλαδή, να κάνω τον ταπεινό και να τιμωρώ τον εαυτόν μου
κάθε εβδομάδα, πηγαίνοντας σ' αυτόν τον ναό και να ακούω τα ψαλλόμενα
χάλια. Ο Άγ. Δημήτριος Αμπελοκήπων ήτο φύσκα από ανθρώπους κάθε
Κυριακή. Σίγουρα ερχόντουσταν να ακούσουν Στανίτσα. Αλλά, ας πούμε
το εξής: ερχόντουσταν να ακούσουν ΣΩΣΤΗ ΕΚΤΕΛΕΣΗ της ιεράς
υμνολογίας. Δεν νομίζεις ότι αυτοί οι άνθρωποι (τουλάχιστον οι εκ του
πλήστου) μπόρεσαν να κάνουν μια καλή προσευχή ακούγοντας αυτό το
όργανο του Θεού να τους βοηθάει;
Ως για απάντηση στην ερώτηση εάν ο Στανίτσας ήτο ο "καλύτερος" ψάλτης,
δεν νομίζω ότι είναι σωστό να απαντήση κανείς σ' αυτήν την ερώτηση.
Έκανε πολλά, είχε ταλέντο, και έκανε την δουλειά που έπρεπε να κάνει,
δηλαδή, να βοηθήσει τον λαό στην προσευχή. Και το έκανε άριστα. Και
υπάρχουνε πολλοί άλλοι που κάνουν το ίδιο πράγμα άριστα.
Απόστολος
Χρήστος Τσακίρογλου
Υ.Γ. Βασίλη sorry για τον λάθος τίτλο στο προηγούμενό μου μήνυμα, αλλά και
σε αυτή μου την απάντηση το outlook express δεν μου έβγαλε τον τίτλο
αυτόματα και τον έβαλα manualy. Υπάρχει κάποιος λόγος που συμβαίνει αυτό;
Διότι οπουδήποτε αλλού απαντώ, δεν υπάρχει πρόβλημα, παρά μόνο στο
psaltologion.
Υ.Γ. Βασίλη sorry για τον λάθος τίτλο στο προηγούμενό μου μήνυμα,
αλλά και σε αυτή μου την απάντηση το outlook express δεν μου έβγαλε τον τίτλο αυτόματα και τον έβαλα manualy.
Υπάρχει κάποιος λόγος που συμβαίνει αυτό; Διότι οπουδήποτε αλλού απαντώ, δεν υπάρχει πρόβλημα, παρά μόνο στο psaltologion.
Τι νομιζετε για αυτην την ιδεα;
Υπαρχει και αλλος καλος τροπος να βλεπουμε τους διαφορους ψαλτες και
τοις διαφορες σχολες;
Τασος