سالنی کوچک که بیش از حد ظرفیت خود، میزبانی میکند. عدهای روی پلهها و عدهای گوشههای سالن و مقابل در جمع شدهاند تا در موزه امامعلی(ع)، شاهد یک اتفاق ایرانی باشند؛ عدهای جوان به همراه استادانشان، گامی برداشتهاند تا ایرانی باشند و ایرانی بمانند. نخستین قلم (فونت) ایرانی، بعد از پنجسال کار، رونمایی میشود.
سالهاست فونتهای تصحیحشده عربی و انگلیسی، بدون رعایت قواعد و قوانین خط پارسی استفاده میشوند. دانشجویان مدرسهای هنری با هدایت «دامون خانجانزاده» (مدرس طراحی قلم) توانستند با کوششی پنجساله، اولین قلم ایرانی را طراحی و به بازار عرضه کنند. امرالله فرهادی، عضو هیات داوران انتخاب برگزیده نهایی قلم ایرانی، در طبقهسوم موزه امامعلی(ع)، کنار طرحهای رنگارنگ دانشجویان ایستاده است و از شروع طرح میگوید: «ما از حیث طراحی قلم پارسی که اصالتهای ایرانیبودن را به همراه داشته باشد، فقیر هستیم. احساس نیاز به یک قلم ایرانی وجود داشته است؛ اما کار طراحی قلم بهقدری مشکل و زمانبر است که طراح مجبور است به بازار کارش توجه کند. بعد از دو سال تلاش و طراحی یک قلم، چند نفر مشتری آن هستند؟ در ایران تقریبا هیچکس. چون قلمهای مفت و مجانی عربی که کمی تغییر کردهاند وجود دارند و کسی حاضر نیست مبلغی بدهد تا از قلم ایرانی استفاده کند.» او میگوید: «مردم همچنان از قلمهای عربی و انگلیسی استفاده خواهند کرد؛ اما وقتی قلم ایرانی طراحی میشود و حامی مالی، آن را میخرد و به گنجینه خط ملی اهدا میکند، گام موثری برداشته میشود تا این موضوع جا بیفتد. وقتی مردم بدانند مثل همه فونتها که مجانی هستند، یک فونت و قلم کاملا ایرانی وجود دارد که اصول خط را رعایت کرده، حتما راغب میشوند از آن استفاده کنند.»
امرالله فرهادی، طراح گرافیک و استاد دانشگاه با روحیه و انرژی، پاسخ تبریکهای مراجعهکنندگان و دانشجویانش را میدهد. لبخندی بر لبش دارد و صحبتهایش را در مورد قلم ایرانی ادامه میدهد:«بسیاری از ما به عنوان طراح گرافیک، وقتی از قلمهای موجود استفاده میکنیم دچار مشکل میشویم؛ اما وقتی قلمی طراحی میشود که ارتفاع و انحناها را رعایت میکند، به سمت آن میرویم. زیبایی، روانی، خوانایی از ویژگیهای فونت خوب است که هنگام خواندن، دچار سکته و اشتباه نمیشویم. حدود سههزار قلم لاتین وجود دارد؛ اما چنین ویژگی و تنوعی در اختیار ما نیست.» او میگوید: «یک حامی مالی به من سفارش طرح نشانه نوشته شرکتش را داده بود. من گفتم چرا فقط از من میخواهید یک نوشته بخرید؟ یک قلم مخصوص کار و شرکتتان، بهطور اختصاصی تهیه کنید. خیلی هیجانزده شدند و گفتند مگر میشود؟ من هم توضیح دادم که چند وقتی است تعدادی هنرجو با عشقی که به خط دارند، در حال طراحی قلم هستند و حمایت نمیشوند. این جریان و اشتیاق اگر حمایت شود به نتایج خوبی میرسد.» به گفته این داور طراحی قلم فارسی، «شورایعالی انفورماتیک کشور بعد از سالها هنوز نمیتواند 10قلم خالص ایرانی را معرفی کند در صورتی که حمایت از جوانان هنرمند در زمینه خط، هزینه چندانی ندارد.»
حمایت از طرحی که مورد شناخت عامه مردم نیست دشوار است. خط، هنری پیچیده و تاثیرگذار است که به چشم بسیاری از مردم نیامده است. محمد، دانشجوی پزشکی است و روزانه 13ساعت مطالعه میکند. او میگوید:«بعضی کتابها و نوشتهها، چشمانم را خسته میکند. خط را گم میکنم و گیج میشوم. اما بعضی کتابهایم که اصل و اورجینال است، برایم کمتر خستهکننده است. یک کتاب آناتومی دارم که از دوبی برایم آوردهاند. نوع چاپ و صفحاتش هم بهتر به خاطرم میماند و هم خستهام نمیکند. طراحی صفحه و نوع نوشته، تاثیر زیادی روی خواندن دارد که انکارناپذیر است.»
ابراهیم حقیقی، طراح گرافیک و مدرس سابق دانشگاه تهران، در مورد طراحی قلم فارسی میگوید:«من به تمام دوستان گفتهام و میگویم که باید کمبودها را در زمینه گرافیک جبران کنیم. دانشگاهها فرصت کافی برای بهبود کیفیت نمیگذارند و سیاستهایشان کافی نیست. این کار از 10سال پیش با همکاری استاد احصایی آغاز شد و کار زمانبر و مشکلی است. کار طراحی قلم، بدون کار طولانی و حرفهای و بدون حمایت دولتی امکانپذیر نیست.» او میافزاید: «دولت که حمایت نکرد؛ اما امروز اگر قلمی طراحی شده است و نمایشگاهی برگزار شده، به دلیل حمایتهای مالی شرکتی خصوصی است. در دولت نهم و دهم، بودجه عملی نشد و ما هم نفهمیدیم چرا؟ اما امیدوارم در دولت جدید، این امر محقق شود.» به گفته ابراهیم حقیقی، ایرانیان به قلمهای زیادی نیازمند هستند در صورتی که قلم مخصوص کودک یا فونت خاص یک مجله ورزشی یا زنانه ندارند.
گرافیستها میگویند روحیه هر قلم، متفاوت است و با اینکه مردم ممکن است این نکته را درک نکنند، یک قلم خوب و خاص، تاثیر خودش را بر چشم و ذهن خواننده میگذارد و حس کودکانه یا شاعرانه و دیگر احساسها را منتقل میکند.
کلاسهای پنجشنبه صبح دامون خانجانزاده از سالها پیش، آغازگر امری شد که امروز به بار نشسته است. او که مدرس کلاس طراحی قلم فارسی است، بعد از پنجسال تدریس، در نمایشگاه آثار شاگردانش با آنها عکس میگیرد و میخواهد کاری را که شروع کرده ادامه دهد. خانجانزاده میگوید:«مشکل اینجا بود که ما ایرانیها داشتیم رسمالخط خود را فراموش میکردیم. خط ما رو به انحطاط بود. ما به عنوان ایرانی، احساس مسوولیت کردیم و عهد بستیم که خطوط ایرانی را احیا کنیم، گوشهها و ظرایفش را پیدا کنیم و در فونتها به نمایش بگذاریم. شروع به کار کردیم تا حروف ایرانی را از رفتارهای عربی، پاکیزه کنیم. همانطور که زبان ما باید از قواعد عربی، پرهیز کند، خط و تایپ مجلات و کتابهایمان را نیز باید از شکل و شمایل عربی دور کنیم.» او میگوید طراحی قلم فارسی به زمان طولانی نیاز دارد و آنها فقط پی یک ساختمان سخت را بنا کردهاند که باید آن را ادامه دهند.
خانجانزاده میگوید: «تمام سازمانها و شرکتهای بزرگ و کوچک ایرانی باید از فونت ایرانی استفاده کنند. در وضعیت خطرناکی هستیم؛ گواهش هم این است که زمزمههای تغییر خط، بهوجود آمده است. استدلال هم این است که خط ما، رسایی و خوانایی لازم را ندارد. در صورتی که ما میخواهیم ثابت کنیم خط ایرانی، اصالتش بر مبنای خوانایی و سلیسبودن است. از طرح ما در دوره قبلی حمایت نکردند. البته اگر حمایت میکردند، تعجب میکردیم.»
طراحی پوسترهای تبلیغاتی و سفارشی، قسمت اعظمی از کار طراحان گرافیک را دربرمیگیرد که نوع حروف و خطوط استفادهشده در آن، بخش مهمی از کار را دربرمیگیرد. مهدی سعیدی، دبیر دوسالانه «سرو نقرهای» (نمایشگاه انجمن صنفی طراحان گرافیک) و تحصیلکرده انگلستان، بهعنوان میهمان در نمایشگاه رونمایی از قلم «نوین» حضور دارد. او در مورد اهمیت خط میگوید:«پوستر همهجا نیست اما حروف همهجا هستند. اهمیت این موضوع به فضای فرهنگی جامعه ما بسط پیدا میکند و نیاز به یک فضای ایرانی در حروف احساس میشود. حروف در راه ایرانیبودن، گام برمیدارند. من در کلاسها وقتی به هنرجویان، سفارش طراحی میدهم به سمت حرف لاتین میروند. به دلیل تنوع و انعطافپذیری بیشتر فونتهای لاتین، این اتفاق میافتد. باید باعث افتخار و لذت باشد که یک گرافیست و نویسنده، از حروف ایرانی استفاده کند.»
هیربد لطفیان، یکی از شاگردان کلاس خانجانزاده است که طراحی قلم فارسی او، در هیات داوران برگزیده شد و قلم «نوین» نام گرفت. او فارغالتحصیل رشته گرافیک از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران است. لطفیان از علاقهاش به حروف و شروع کارش میگوید: «در همه جای دنیا با فونت، برخورد حرفهای میشود. دایره انتخاب فونت لاتین برای طراحی پوستر یا کارت ویزیت بسیار وسیع است؛ اما وقتی بخواهیم از فونت ایرانی استفاده کنیم، نهایت به سهفونت میرسیم که امکان استفاده داریم. این موضوع، عذابآور است که با یک خط، هم هنری مینویسیم هم ورزشی و هم علمی. حروف و فونت، مثل موسیقی فیلم هستند. شنیده نمیشوند؛ اما تاثیرشان را میگذارند. دستخط هر فرد، معرف شخصیت هر فرد است. یکی از بخشهای مهم یک فونت نیز هویتبخشی آن است. اگر هر سازمانی، یک فونت خاص داشته باشد، خیلی راحتتر میتواند با مخاطبانش ارتباط برقرار کند. فونت ایرانی، مورد پسند اعراب قرار نمیگیرد؛ اما ایرانیها آن را دوست خواهند داشت.» او میگوید: «دولت برای مکاتبات بینسازمانی باید از فونت ایرانی ویژهای استفاده کند. هنرمندان خط ما مثل استاد احصایی، مورد احترام تمام دنیا هستند؛ اما چطور است که ما یک خط و فونت ایرانی نباید داشته باشیم؟»
اسدالله چهرهپرداز که نامش در طراحیهای ماندگارش ثبت شده، از دیگر میهمانان نمایشگاه است. او شروع طراحی قلمهای فارسی را ادامهدار میداند و میگوید: «از این اتفاق خوشحالم. جوانان طراح، بیشتر تشویق میشوند و قدمهای موثری در زمینه طراحی فونتهای ایرانی برداشته میشود. ما در مملکتمان، خریدار خط و فونت نداریم. کار فونت، هزینه بالایی دارد و کار زیادی میبرد؛ به همین دلیل، طراحان ترجیح میدادند کار انجام ندهند. اما اکنون امیدوارم شرایط برای طراحان تغییر کند و خریداران، تمایل بیشتری برای سرمایهگذاری داشته باشند.»