«Tομή» στο Κληρονομικό Δίκαιο | Protagon.gr
Είχε να φρεσκαριστεί με αλλαγές και επικαιροποιήσεις 80 ολόκληρα χρόνια. Διαθήκες, νόμιμη μοίρα, χρέη στην κληρονομική διαδοχή παρέμεναν στη ναφθαλίνη, με διατάξεις παλιομοδίτικες και αναχρονιστικές, ενώ κρίσιμες παράμετροι, όπως αυτή που ορίζει κληρονομικά δικαιώματα από την ελεύθερη ένωση δύο συντρόφων, καθώς και θεσμοί δοκιμασμένοι εκτός συνόρων, όπως οι κληρονομικές συμβάσεις, έμεναν έξω από το «γράμμα του νόμου».
Το υπουργείο Δικαιοσύνης, υπό την ηγεσία των Γιώργου Φλωρίδη και Ιωάννη Μπούγα, εμπιστεύθηκε τις αλλαγές που αποφάσισε να κάνει στα χέρια επιτροπής ειδικών με επικεφαλής τον Απόστολο Γεωργιάδη, ομότιμο και επίτιμο καθηγητή Αστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, πρώην καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, καθώς και ιδρυτή και πρώτο πρόεδρο της Ενωσης Αστικολόγων Ελλάδος.
Ο κ. Γεωργιάδης ήταν επίσης το πρόσωπο που είχε τον κεντρικό ρόλο στη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε το υπουργείο Δικαιοσύνης το μεσημέρι της Τρίτης προκειμένου να παρουσιάσει τη μεταρρύθμιση στο πλέγμα νόμων, που θα ορίζει τα της τύχης της περιουσίας ενός ατόμου μετά τον θάνατό του. Την εκδήλωση χαιρέτισαν τόσο ο κ. Φλωρίδης όσο και ο κ. Μπούγας.
Ο κ. Φλωρίδης χαρακτήρισε «επίτευγμα», και «πόνημα εξαιρετικής σημασίας» για την αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου το νέο πλέγμα νόμων, θυμίζοντας ότι την αμέσως προηγούμενη πρωτοβουλία για τη σύσταση Συντακτικής Επιτροπής είχε το 1930 ο Ελευθέριος Βενιζέλος – το 1946 τέθηκε σε εφαρμογή ο Αστικός Κώδικας.
«Είμαστε ευτυχείς που αποδέχθηκε την πρότασή μας ο καθηγητής», είπε ο κ. Φλωρίδης για τον κ. Γεωργιάδη, διατυπώνοντας ευχαριστίες ξεχωριστά και ονομαστικά προς όλα τα μέλη της Επιτροπής για το άρτιο νομοθέτημα – το οποίο, σύμφωνα πάντα με τον ίδιο, θα γίνει νόμος του κράτους το πρώτο τρίμηνο του 2026.
Με τη σειρά του, ο κ. Μπούγας τόνισε τους σημαντικότερους άξονες, τέσσερις τον αριθμό, του σχεδίου νόμου:
- Προσαρμογή της κληρονομικής διαδοχής στις σύγχρονες μορφές οικογένειας, με διεύρυνση της προστασίας του/της συντρόφου.
- Εξορθολογισμός της νόμιμης μοίρας και μετατροπή της σε ενοχική αξίωση.
- Κάμψη της απόλυτης απαγόρευσης κληρονομικών συμβάσεων, που στοιχίζει και οικονομικά, π.χ. σε παραγωγικά ακίνητα – «Εχουμε για πρώτη φορά στην ελληνική έννομη τάξη ορθολογική και έγκαιρη οργάνωση της κληρονομούμενης περιουσίας», είπε χαρακτηριστικά.
- Και, τέλος, διαχωρισμός κληρονομικής περιουσίας από την ατομική περιουσία του κληρονόμου – διάταξη που ο υφυπουργός χαρακτήρισε ως την πλέον επιδραστική, με ισχυρό οικονομικό αποτύπωμα, αφού μπορεί να έχει ως συνέπεια μείωση αποποιήσεων, αλλά και στον αντίποδα στήριξη των οικογενειακών επιχειρήσεων, αύξηση της παραγωγικότητας και σταθερότητα στην αγορά, καθώς ενεργοποιούνται αδρανείς περιουσίες.
Ο κ. Μπούγας πρόσθεσε ότι το σχέδιο νόμου θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση σε λίγες εβδομάδες, ίσως πριν από το τέλος του έτους, και για έναν μήνα (όχι δύο εβδομάδες), λόγω της σοβαρότητάς του. «Θα ακούσουμε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, ΓΣΕΕ, Επιμελητήρια κ.λπ.», δήλωσε χαρακτηριστικά.
Η Λουκέρνη και οι αλλαγές
Τη σκυτάλη πήρε ο κ. Γεωργιάδης, ο οποίος έκανε πιο αναλυτική αναφορά τις προτάσεις της Επιτροπής, υπογραμμίζοντας μεταξύ άλλων ότι ελήφθησαν υπόψη οι πιο πρόσφατες νομοθετικές πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι οποίες και είχαν καταγραφεί από τον Μάιο του 2022 σε συνέδριο στη Λουκέρνη της Ελβετίας.
Ο καθηγητής τόνισε ότι στην εγχώρια πραγματικότητα, την ανάγκη έναρξης ενός ευρύτερου επιστημονικού διαλόγου και την προσαρμογή του Κώδικα είχε επισημάνει με άρθρα τόσο ο ίδιος (2021) όσο και οι πανεπιστημιακοί-μέλη της Επιτροπής, Αντώνης Καραμπατζός (2011) και Λένα Ζερβογιάννη (2015).
Κωδικοποιημένες, οι αλλαγές που επέρχονται είναι οι εξής:
Διαθήκες
Η έλλειψη ημερομηνίας στην ιδιόγραφη διαθήκη επιφέρει μόνο δυνητική ακυρότητα.
Η δημόσια και μυστική διαθήκη συντάσσεται ενώπιον ενός συμβολαιογράφου, παρουσία δύο μαρτύρων.
Η ικανότητα σύνταξης διαθήκης εκκινεί από το 16ο έτος της ηλικίας.
Σε περίπτωση αναπηρίας λόγου, μπορεί να συνταχθεί δημόσια διαθήκη με φωνητική απόδοση, με τη συνδρομή της τεχνολογίας.
Στην περίπτωση ιδιόγραφης διαθήκης νοσηλευόμενου σε νοσηλευτικά ιδρύματα, θεραπευτήρια, μονάδες φροντίδας, οίκους ευγηρίας (ή και εντός τριών μηνών από τη διακοπή της νοσηλείας του), η διαθήκη θεωρείται άκυρη κατά το μέρος εκείνο σύμφωνα με το οποίο καταλείπονται περιουσιακά στοιχεία σε πρόσωπα που συνδέονται με τα ιδρύματα αυτά – εκτός αν πρόκειται για πρόσωπα που καλούνται στην εξ αδιαθέτου διαδοχή.
Ως ασφαλιστική δικλείδα στις ιδιόγραφες διαθήκες, και λόγω του κινδύνου πλαστότητάς τους: Οταν εγκαθίστανται ως κληρονόμοι συγγενικά πρόσωπα πλην των αμέσως στενών συγγενών (σύζυγος, παιδιά, γονείς), ή έτερος εξωτικός (μη συγγενής), για να παραγάγει η διαθήκη τις έννομες συνέπειές της πρέπει να κηρυχθεί κυρία.
Καταργείται η αίρεση χηρείας.
Συγχώνευση όλων των τύπων των έκτακτων διαθηκών.
Εξ αδιαθέτου διαδοχή
Αναβαθμίζεται το δικαίωμα του/της συζύγου.
Στην περίπτωση που υπάρχει ένα παιδί και σύζυγος, η σύζυγος λαμβάνει πλέον το 1/3 (ενώ μέχρι σήμερα έπαιρνε το ¼) και τα 2/3 το παιδί (μέχρι σήμερα τα ¾).
Στην περίπτωση που υπάρχουν δύο ή και περισσότερα παιδιά, η σύζυγος παίρνει το ¼, όπως ισχύει μέχρι σήμερα.
Ενίσχυση της συζύγου προβλέπεται και όταν δεν υπάρχουν παιδιά και γονείς του διαθέτη. Η σύζυγος γίνεται αποκλειστική κληρονόμος. Στη σύζυγο δίνεται και το λεγόμενο «εξαίρετο» – σκεύη, έπιπλα, βιβλία, αυτοκίνητο.
Κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο προστατεύεται και ο σύντροφος με σύμφωνο συμβίωσης.
Ελεύθερη ένωση και προστασία
Ενίσχυση της προστασίας του/της συντρόφου και στην ελεύθερη ένωση, όταν δηλαδή απουσιάζει οποιοσδήποτε νομικός δεσμός. Ενταξη του/της στην πέμπτη τάξη της κληρονομικής διαδοχής.
Ο/η σύντροφος ορίζεται ως κληρονόμος αν δεν υπάρχουν συγγενείς – ούτε παιδιά, ούτε σύζυγος, ούτε γονείς. Αν δεν υπάρχει και τέτοιος σύντροφος, τότε μόνο πηγαίνει η περιουσία στο Δημόσιο. Εντός προθεσμίας τεσσάρων μηνών μετά τον θάνατο, ο/η σύντροφος μπορεί να υποβάλει σχετική αίτηση στο δικαστήριο, το οποίο και θα ελέγξει αν συντρέχει η «ικανή και αναγκαία συνθήκη» για την κληρονομία, η προϋπόθεση της τριετούς συμβίωσης με τον εκλιπόντα.
Νόμιμη μοίρα
Μεταρρυθμίζεται ριζικά το δίκαιο της νόμιμης μοίρας, του ποσοστού δηλαδή που, βάσει του νόμου, πηγαίνει στην οικογένεια του εκλιπόντος, στους κατιόντες, τα παιδιά του δηλαδή, στη σύζυγο, στους γονείς του. «Σήμερα η νόμιμη μοίρα σαν δρεπάνι θερίζει οριζοντίως», σημείωσε χαρακτηριστικά ο κ. Γεωργιάδης, «δημιουργώντας αναγκαστική συγκυριότητα για νόμιμους μεριδούχους και κληρονόμους, προκαλώντας σοβαρές δυσλειτουργίες, ενίοτε αδυναμία αξιοποίησης ακινήτων ή επιχειρήσεων, εγκατάλειψη, απαξίωση περιουσιών».
Το σχέδιο νόμου θέλει τη νόμιμη μοίρα να έχει ενοχική ενέργεια, να αποτελεί δηλαδή χρηματική αξίωση. Εισάγει τη δυνατότητα αυτούσιας απόδοσης της νόμιμης μοίρας, με μεταβίβαση ποσοστού ή μέρους της περιουσίας. Κοινώς, η νόμιμη μοίρα είναι πλέον εμπράγματη, είναι ενοχική, παίρνει τη μορφή απαίτησης χρηματικής. Και η ενοχική αξίωση του μεριδιούχου είναι πολλαπλώς εξασφαλισμένη.
Ευθύνη κληρονόμου – χρέη
Το σύστημα αναθεωρείται εξ ολοκλήρου. Παύει η σύγχυση που υφίστατο ανάμεσα στην κληρονομιαία περιουσία και την ατομική περιουσία του κληρονόμου. Τα βάρη της κληρονομίας δεν επηρεάζουν την ατομική περιουσία του κληρονόμου – εκτός αν δηλώσει το αντίθετο.
Αναμορφώνονται όλες οι διατάξεις που ρυθμίζουν τη δικαστική εκκαθάριση – όχι μόνο των δανειστών, αλλά και του κληρονόμου. Ρυθμίζεται ο τρόπος διορισμού του εκκαθαριστή, προσδιορίζονται τυχόν κωλύματα. Θεσπίζεται υποχρέωση του εκκαθαριστή για πίνακα κατάταξης των δανειστών. Δεν θα ρευστοποιείται ολόκληρη η κληρονομία αν δεν είναι αναγκαίο. Δανειστές που δεν αναγγέλθηκαν στον σχετικό πίνακα δεν θα ικανοποιούνται.
Κληρονομικές συμβάσεις
Νέος θεσμός, δοκιμασμένος στο εξωτερικό. Ο όρος είναι ευρύς, και πάντως αναφέρεται στην κληρονομία ζώντος προσώπου.
Προκρίνονται τώρα δυο είδη κληρονομικών συμβάσεων:
– Κληρονομική σύμβαση αιτία θανάτου, στο πλαίσιο της οποίας ο κληρονομούμενος έχει τη δυνατότητα να καταρτίσει σύμβαση με μελλοντικούς κληρονόμους του, π.χ. τα παιδιά του, ή με εξωτικό (μη συγγενή).
Εστω ότι ο Κ. έχει δύο παιδιά από διαφορετικούς γάμους και είναι ιδιοκτήτης ξενοδοχείου. Ωστόσο μόνο το ένα παιδί του (αυτό από τον παρελθοντικό γάμο) ενδιαφέρεται για το ξενοδοχείο, και μάλιστα χωρίς να έχει τις καλύτερες δυνατές σχέσεις με τη νέα οικογένεια του πατέρα, ώστε να δουλέψει άμεσα εκεί. Μπορεί ο πατέρας να καταρτίσει κληρονομική σύμβαση αιτία θανάτου με το συγκεκριμένο παιδί για την επιχείρηση, δίνοντας άλλο περιουσιακό στοιχείο στο παιδί από τον δεύτερο γάμο.
– Κληρονομική σύμβαση με παραίτηση από μελλοντικά κληρονομικά δικαιώματα (στην κληρονομία του αντισυμβαλλομένου).
Αν, για παράδειγμα, ο Κ. έχει γιο, αλλά σε προχωρημένη ηλικία παντρεύεται συνομήλική του που έχει κόρη, και καθένας από το ζευγάρι επιθυμεί η περιουσία του να πάει στο παιδί του, η λύση είναι η κατάρτιση σύμβασης παραίτησης από τη νόμιμη μοίρα.
- Δείτε συγκριτικά παραδείγματα εδώ
Οι κληρονομικές συμβάσεις χαρακτηρίζονται από δεσμευτικότητα και πάντως δεν μπορούν να τροποποιηθούν μονομερής, όπως οι διαθήκες.
Ο κ. Γεωργιάδης επισήμανε επιπλέον ότι με το σχέδιο νόμου επιλύονται ερμηνευτικά ζητήματα από ασάφειες που υπήρχαν μέχρι σήμερα (π.χ. εξ αδιαθέτου μερίδα ετεροθαλών αδελφών), καταργούνται θεσμοί σε αχρησία, ενώ διαβεβαίωσε ότι έχει υπάρξει μέριμνα για νοηματική/συντακτική ομοιομορφία όλων των διατάξεων, συμπεριλαμβανομένων αυτών που δεν αναθεωρούνται. Υπάρχει, με τα λόγια του καθηγητή, «τελολογική και συστηματική συνοχή όλων των διατάξεων».
Στο τέλος της εκδήλωσης, τιμήθηκαν όλα τα μέλη της Επιτροπής, που εργάστηκαν επί ένα χρόνο για την αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου.
Τα μέλη της Ομάδας Εργασίας που επεξεργάστηκαν τις αλλαγές
Μαρουλιώ Δαβίου, αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου, τακτικό μέλος και αναπληρώτρια του προέδρου, με αναπληρώτριά της την Ευαγγελία Στεργίου, αρεοπαγίτη.
Παναγιώτης Καρακωνσταντής, εφέτης Αθηνών, τακτικό μέλος, με αναπληρωτή του τον Σωτήριο Τσουβαλά, εφέτη Αθηνών, αποσπασμένο στην Ειδική Νομική Υπηρεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης.
Δήμητρα Παπαδοπούλου-Κλαμαρή, ομότιμη καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ, μέλος.
Αντώνιος Καραμπατζός, καθηγητής Αστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ, μέλος.
Γεώργιος Λέκκας, καθηγητής Αστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ, μέλος.
Ελένη Ζερβογιάννη, αναπληρώτρια καθηγήτρια Αστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), μέλος.
Σωτήριος Κοτρώνης, επίκουρος καθηγητής Αστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ, μέλος.
Γεώργιος-Αλέξανδρος Γεωργιάδης, επίκουρος καθηγητής Αστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ, μέλος.
Αθανάσιος Ζούπας, πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Πατρών και μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος, τακτικό μέλος, με αναπληρωτή του τον Παναγιώτη Νικολόπουλο, προϊστάμενο της Νομικής Υπηρεσίας του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών.
Ελένη Κοντογεώργου, πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής Συμβολαιογραφικών Συλλόγων Ελλάδος, τακτικό μέλος, με αναπληρώτριά της τη Χριστίνα Μάνδρου, μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Συμβολαιογραφικού Συλλόγου.
Ακολουθήστε το Protagon στο Google News
