Τα σκόρπια και τα άσχημα της Καλλιθέας
Konstantinos Theodoropoulos
Η Καλλιθέα ανοίγει σαν όστρακο κάθε φορά που θα αποφασίσεις να την εξερευνήσεις. Γεμάτη αντιθέσεις, απλωμένη μέσα στον πυκνό αστικό ιστό της Αθήνας, με ένα κομμάτι της προς τον Ταύρο και με ένα άλλο προς τις Τζιτζιφιές, αφήνει στον επίμονο διαβάτη τα δικά της ίχνη από μια ιστορία που πηγαίνει πίσω στα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα.
Παρότι λίγα θα βρει ο περιπατητής από την παλιά Καλλιθέα των αστών, των μικροαστών και των προσφύγων, θα ανταμειφθεί ωστόσο από τα σκόρπια διώροφα του Μεσοπολέμου, τα μονώροφα του ’20, τις παλιές πολυκατοικίες, που, κάποιες από αυτές, γερνούν όμορφα. Ακόμη και μέσα στον πυκνό ιστό, τον σκεπασμένο άσφαλτο και πλάκες πεζοδρομίου, θα ξεφυτρώσουν ξέφωτα απρόσμενα, σούδες και πρασιές, που όλα μαζί φτιάχνουν έναν πολιτισμό μιας ορισμένης καθημερινότητας.
Γεμάτος από τα σήματα των πολυκατοικιών του ’60, του ’70 και του ’80, και με πολλές νέες αφίξεις ενός άλλου υποδείγματος από το 2020 και μετά, ακολουθούσα μια διαδρομή από τον σταθμό του Ηλεκτρικού. Μέσα στην καρδιά της Καλλιθέας και μετά με κατεύθυνση το Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος, αναζητούσα ως αντίβαρο τη μικρή φόρμα της παλαιάς μονοκατοικίας, η οποία σποραδικά φιλοδωρούσε το βλέμμα μου είτε με φροντισμένα νοικοκυριά (με μια αίσθηση πάστρας και τάξης) είτε με ερειπωμένα σπαράγματα (με μια αύρα πένθους ή προσμονής).
Μπροστά μου είχα χωρίς αμφιβολία ένα σπίτι από τον Μεσοπόλεμο, χτισμένο πιθανώς στη δεκαετία του 1930. Εστεκε τώρα παράταιρο σε αυτόν τον μικρό δρόμο, με εκείνη όμως τη βουβή αξιοπρέπεια ενός αποσυρμένου βλέμματος.
Σε κάθε περίπτωση, όσο όργωνα το εσωτερικό της Καλλιθέας ακολουθώντας με τον ευγενή συνοδοιπόρο μου δρόμους γνωστούς και πολυάνθρωπους, όπως τη Φιλαρέτου, την Ηρακλέους ή τη Σωκράτους, έβλεπα πού και πού τα ίχνη της παλιάς συνοικίας. Είχα υπόψη μου την αρχοντική αστική Καλλιθέα κοντά στην πλατεία Δαβάκη, την πλατεία Κύπρουκαι το Χαροκόπειο, τα ωραία παλιά σπίτια που υπήρχαν άλλοτε στην Αραπάκη, στην Κρέμου ή στη Λασκαρίδου, και φυσικά στη Θησέως, τους κινηματογράφους που έκλεισαν, τα παλιά σχολεία, τον αστικό και τον απλό κόσμο σε κάθε γειτονιά.
Δεν αιφνιδιάστηκα όταν είδα το μικρό σπίτι στην επίσης μικρή οδό Μπουρνόζου, ανάμεσα στην Ηρακλέους και τη Δημοσθένους. Στάθηκα όμως να το περιεργαστώ καθώς έτσι όπως ήταν τυλιγμένο στη σιωπή του, χωρίς στοιχεία ζωής, παρά μόνο πρότερης και οριστικά ενταφιασμένης, εμφανιζόταν ως κτέρισμα του ίδιου του εαυτού. Ηταν ένα σπιτάκι μονώροφο, του τύπου που αγαπήθηκε πολύ απ’ άκρη σ’ άκρη στην Αθήνα και στον Πειραιά, από επιλογή και από ανάγκη. Ενας τύπος σπιτιού που απέκτησε πολλές μορφές και εκδοχές, από το λαϊκό νεοκλασικό σπιτάκι ώς τον μοντέρνο κύβο του 1935, με την αρ ντεκό εξώθυρα.
Μπροστά μου είχα χωρίς αμφιβολία ένα σπίτι από τον Μεσοπόλεμο, χτισμένο πιθανώς στη δεκαετία του 1930. Εστεκε τώρα παράταιρο σε αυτόν τον μικρό δρόμο, με εκείνη όμως τη βουβή αξιοπρέπεια ενός αποσυρμένου βλέμματος. Η εξώπορτα, ψηλή και επιβλητική για το μέγεθος του σπιτιού, είχε όλη εκείνη τη γεωμετρία της αρ ντεκό, δέσμες που εξακτινώνονται, σε χρώμα πράσινο σμαραγδί. Τα σχέδια μπορεί να θύμιζαν δέσμες και θημωνιές, θύμιζαν όμως και θεατρικές αυλαίες, υπήρχε διάχυτη μια αίσθηση μυστηρίου και τελετουργίας.
Αυτό το πράσινο σμαραγδί της πόρτας ταίριαζε με το βαθυκόκκινο ρουμπινί στις ψευδοπαραστάδες και στη βάση του σπιτιού, που έμοιαζαν να είχαν βουτηχτεί σε κολυμβήθρα αιμάτινου χρώματος. Βαθμιδωτά, τα δύο σκαλοπάτια οδηγούσαν στην πόρτα, ακολουθώντας μια ιεροτελεστία εισόδου πάνω από τον κάποτε χωμάτινο δρόμο. Εβλεπες το σπίτι αυτό και ένιωθες τη γεύση της σκόνης, του ασβέστη, του ξύλου και του βρεγμένου τσιμέντου καθώς τύλιγαν τις κατάκλειστες κάμαρες μιας κάποτε αστικής οικίας της Καλλιθέας.
Ο Νίκος Βατόπουλος γεννήθηκε το 1960 στην Αθήνα. Σπούδασε Κοινωνιολογία στο Deree College και ακολούθησε μεταπτυχιακά στο Reading University στο Ηνωμένο Βασίλειο σε Ευρωπαϊκές Σπουδές. Από το 1988 εργάζεται στην «Καθημερινή». Εχει αποκτήσει ειδίκευση για θέματα αθηναϊκού περιβάλλοντος. Από το 2007 ως το 2014 ήταν υπεύθυνος του πολιτιστικού τμήματος. Εχουν εκδοθεί τα βιβλία του «Το Πρόσωπο της Αθήνας» (εκδ. Ποταμός, 2001 και 2008) και «Περπατώντας στην Αθήνα» (εκδ. Μεταίχμιο, 2018). Το δεύτερο, περιλαμβάνει επιλογή από κείμενά του στην «Καθημερινή» δημοσιευμένα στην κυριακάτικη στήλη του «Πτυχές». Παράλληλα, ασχολείται με τη φωτογραφία. Εχει κάνει ατομική έκθεση φωτογραφίας («Η Αθήνα ενός αθηναιογράφου», Αίθουσα τέχνης ena, 2014), έχει συμμετάσχει με κολλάζ στην Art Athina (2015) στο περίπτερο των kaplanon galleries και έχει συμμετάσχει σε ομαδικές εκθέσεις (Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Αθηνέο της Αθηναϊκής Ζυθοποΐας, Cube Gallery, «Τα ωραία του Πέραν», κ.ά.). Το 2014 οργάνωσε το προσωπικό πρότζεκτ «Η Αθήνα της δεκαετίας του 1960» στην Ελληνοαμερικανική Ενωση (έκθεση και ομιλία). Δίνει ομιλίες με θέμα την Αθήνα και διοργανώνει περιπάτους στον αρχιτεκτονικό ιστό της πόλης.