On Soruda II.Bayezid Dönemi
Tarihci
On Soruda
II. Bayezid
Dönemi
”Fatih” ve “Yavuz” gibi iki büyük fütuhatçının arasında kalan Sultan II. Bayezid'in hükümdarlık döneminde, daha önce fethedilen yerlerde Osmanlı düzeni oturtulmuş, devlet teşkilatı ve askeri yapı geliştirilmiştir.
Erhan Afyoncu /Popüler Tarih / Ağustos 2003
1.Şehzade Bayezid'i babası neden uyardı?
Fatih'in en büyük oğlu Bayezid, Amasya San cakbeyi iken, yakın çev resindeki Hızır Paşazade Mahmut ve Müeyyedzâde Abdurrahman'ın et kisiyle, eğlence meclislerine ve afyona alışmıştı. Bu yüzden Şeh zade Bayezid, babasından sert tepki görmüştü.
Olayı öğrenen Fatih, şeh zadenin lalası Fenarizâde Ah met'e 1479'da bir ferman göndererek, bu duruma niçin engel olmadığını sordu. II. Mehmed fermanında lalaya, şehzadeden sorumlu bulundu ğunu ve cezasının da idam olacağını söylüyordu. Ancak lala, gerek ken disinin gerekse de ailesinin hiz metleri nedeniy le, affedildi ve kendisine, şehza deyi bu durumdan kurtarması emredildi. Şehzade de babasına bir mek tup yazarak kullandığı afyonu zayıflamak amacıyla aldığını, ancak artık vazgeçtiğini belir terek af diledi.
Babasının sert uyarısı üze rine bu alışkanlıklarından vazgeçen Şehzade Bayezid, bu kez, başka bir hayatın içine gi rerek sofu oldu. Osmanlı tari hinde de 'Veli Bayezid' diye anılır oldu.
2.II. Bayezid nasıl tahta çıktı?
Fatih'in ölümünden son ra devlet adamları tahta kimin geçeceği konu sunda ikiye bölünmüşlerdi. Veziriazam Karamanî Meh med Paşa Şehzade Cem'in tahta geçmesini arzu ediyor du. Bu yüzden veziriazam Amasya'da bulunan Şehzade Bayezid'e kapıcıbaşılardan Keklik Mustafa'yı, Cem'e de gizlice başka bir haberciyi göndermişti. Ancak Fatih'in ölümünün duyulması üzerine, asker ayaklanarak hükümda rın doktorunu ve sadrazamını öldürüp, evlerini yağmaladı.
Cem Sultan'ın merkezdeki tek destekçisinin ölmesi, olayların onun aleyhine gelişmesi ne neden oldu. Şehzade Bayezid taraftarları, o gelene kadar vekâleten tahta İstanbul'da bulunan oğlu Şehzade Kor kud'u çıkardılar. Cem 'e giden ulak da, yolda, Anadolu Bey lerbeyi Sinan Paşa tarafından yakalanarak öldürüldü.
Ulağın öldürülmesi, bu lunduğu yer itibarıyla İstanbul'a daha yakın olan Cem Sultan'ın baba sının ölümünü haber alıp bir an ön ce başkente gel mesine engel ol du. Şehzade Ba yezid'e gönderi len haberci ise 8 gün sonra Amas ya 'ya varmıştı. Ba basının ölüm haberini alan Bayezid ertesi gün yola çıktı ve 9 gün sonra İstanbul'a ulaştı.
3.Cem Sultan ile nasıl mücadele etti?
Fatih 'in veliahdının Cem Sultan olduğu yönünde bazı rivayetler vardır.
Ancak Türk devlet geleneğin de, veliahtlık kurumu yoktur. Fatih de sağlığında bir veliaht seçmemiştir. Cem Sultan'ın Fatih'in veliahdı olduğu yö nündeki bilgiler, modern dö nem tarihçilerinin yorumları dır.
II. Bayezid'in padişah ol ması üzerine Cem Sultan, va kit geçirmeden harekete geçip Konya ve çevresinden asker toplamaya başladı. Bursa'ya yaklaştığında, ağabeyinin gön derdiği askerlerle karşılaştı ve onları mağlup etti. Bursa'ya girince, padişahlığını ilan edip, hutbeyi kendi adına okuttu ve para bastırdı.
Cem Sultan daha sonra ağabeyine bir heyet gön dererek, Osmanlı ül kesini Anadolu ve Rumeli olarak ikiye bölmeyi teklif etti. Ancak II. Bayezid dev letin bölünemeyeceğini söyleye rek bu teklifi red detti.
Savaş kaçınılmaz olunca iki tarafın kuvvetleri Yenişehir' de karşılaştılar. Pa dişahın kumandasındaki ordu Yenişehir'e vardığı gün, İtal ya'dan dönen Otranto fatihi Gedik Ahmed Paşa da onlara katılmıştı. Savaş, sabahleyin başladı ve öğlene kadar de vam etti. Astinoğlu'nun karşı tarafa geçmesinin ardından, Cem'in ordusu iyice bozuldu ve şehzade kaçıp önce Kon ya'ya gitti sonra da Memluk Sultanlığı'na sığındı.
Cem, Mısır'daki durumu bir mektup yazarak padişaha bildirdiği zaman, II. Bayezid ona, "Saltanat davasından vazgeçerse, karşılığında ken disine yıllık 1 milyon akçe ve receği" yanıtını iletti. Ancak Cem Sultan, düştüğü duruma rağmen saltanat hırsından vazgeçmedi.
Karamanoğlu Kasım Bey'in çağrısı ile Anadolu ya tekrar dönen Cem Sultan, mücadeleyi yine kaybetti ve Akdeniz'e çe kildi; Anadolu’daki bazı eyaletlerin kendisine verilmesini iste di. Ancak Cem'in bu teklifini II. Bayezid, "Mülkün bölünemeyeceğini ve boşuna Müslü man kanının aktığını" söyleye rek reddetti.
Devlet topraklarının aile fertleri arasında bölünmesinin kabul edilmemesi, Osman lı'nın Türk devlet geleneğin den uzaklaşarak merkezi bir devlet yapısına gittiğini açıkça göstermektedir.
Cem, ağabeyine karşı yap tığı ikinci mücadeleyi de kaybettikten sonra, Rumeli'ye geçmek için Rodos Şövalyele ri'nin yardımını almayı tasar ladı. Tahtı ele geçirme rüyala rıyla Rodos gemisine binme siyle, ömrünün karanlık döne mi de başlıyordu...
Cem Sultan olayı Osman lı devletinin uzun süre Avru pa 'ya karşı hareketsiz kalma sına neden olmuş ve şehzade nin hayatta olduğu yıllarda, II. Bayezid devamlı şüphe içe risinde yaşamıştı.
4.Fatih dönemine karşı nasıl bir tepki oluştu?
Tahta II. Bayezid geçti ğinde, Fatih dönemine karşı büyük bir tepki oluşmuştur. Fatih, ömrünün son yıllarında mülk ve vakıf toprakların önemli bir kısmını tımar sistemine dâhil etmişti. Bu siyaset yüzünden mağdur olanlar ise Amasya'da Şehza de Bayezid'in etrafına toplan mışlardı. Şehzade Bayezid, ba basının vakıf ve mülklere ilişkin yeni düzenlemesini ağır dan almış, ayrıca İstanbul'a gönderilmesi istenen bir tüc carı da teslim etmemişti. Bu yüzden de babası ile arası bozulmuştu. Bayezid padişah olduktan sonra, babası zama nında devletleştirilmiş toprak ları sahiplerine geri verdi.
5.Bayezid döneminde Balkanlar'da neler oldu?
Cem Sultan olayı ve Fa tih dönemindeki bitip tükenmek bilmeyen fetih hareketleri nedeniyle, Bayezid döneminde, gaza fa aliyetlerine bir süre ara veril miştir. Bu yıllarda, daha ziya de akıncılar gönderilerek Dal maçya ve Tuna kıyıları yağ malandı. 1483'te de Hersek tam olarak Osmanlı hâkimiyetine geçti.
Fatih döneminde Osmanlı hâkimiyetine giren Kırım Hanlığı ile kara bağlantısı yoktu. Bunun sağlanması için, Boğdan'ın elinde bulunan Kili ve Akkerman'ın alınması ge rekiyordu. Fatih döneminde buna teşebbüs edilmiş, ancak Stefan Çel Mare karşısında başarılı olunamamıştı.
Edirne'den yola çıkan Os manlı ordusu, 1484 yılı yazın da rahatlıkla Kuzeybatı Kara deniz'in iki önemli kilit nokta sını Kili ve Akkerman'ı fet hetti. Bunun üzerine Stefan Çel Mare, Osmanlı hâkimiye tini tanıdı. 1503'te yapılan antlaşma ile Macaristan ve Lehistan, Osmanlı fetihlerini tanıdılar ve bu iki voyvodalık, kesin olarak Osmanlı İmpara torluğu'nun vasali oldu.
6.Venedik ile ilişkiler nasıl gelişti?
Cem Sultan olayını Os manlı'ya karşı kulla nan Venedik, 1482 de yapılan antlaşma ile Osman lı'ya vergi vermeyi bırakmış ve ticari imtiyazlarını artırmıştı. Ancak Mora ve Ege' de, iki devlet arasında çekişme vardı. Cem Sultan'ın ölümünden sonra Venedik baskı altına alındı. Venedik tüccarlarının Osmanlı ülkesinden tahıl al ması yasaklandı. Bazı Venedik gemileri zapt edildi. Vene dik'in Dalmaçya'daki topraklarına akınlar yapıldı.
Venedik bütün bunlara rağmen Os manlı'ya savaş açmadı; ancak Fransa ile bir ant laşma yapınca, Osmanlı bu nu savaş nedeni kabul etti, 1494 yılı Temmuz ayının baş larında başlayan savaşta, Os manlı donanması kara birlik lerinin desteğiyle, 28 Ağus tos'ta İnebahtı'yı fethetti.
Mora'da daha önce fethe dilemeyen Modon ve Koron alındı. Osmanlı kuvvetleri Hırvatistan ve Dalmaçya'ya girdiler. Milano ve Napoli gibi İtalya şehir devletleri, Osmanlı'dan aldıkları ticaret im tiyazları nedeniyle tarafsız kaldılar. Lehis tan ve Boğdan'la yapılan antlaşmalarla da bu iki devletin de tarafsızlığı sağlandı.
Bu arada, Papa'nın çabalarıyla kurulan Haçlı donanması 1501'de Ege'ye geldi. Osmanlı, deniz lerde yeterince kuvvetli olma dığı için, bu donanmayı en gelleyemedi. Midilli düştü. Ekonomik açıdan iyice zor duruma düşen Venedik'in ba rış istemesi üzerine, Lehis tan'ın aracılığıyla, iki devlet arasında 1502'de antlaşma imzalandı.
II. Bayezid döneminde bü yük fetihlerin yapılmaması bir olumsuzluk gibi görülür. An cak Fatih'ten sonra fazla fütu hat yapılmaması, devletin sağ lamlaşması açısından olumlu olmuştur. Bu dönemde daha önce fethedilen yerlerde Os manlı düzeni oturtulmuş, Os manlı devlet teşkilatı ve askeri yapı geliştirilmiştir.
7.Safevi tehlikesine karşı nasıl önlem alındı?
Bayezid'in hüküm darlığının son yıllarında, Anadolu'dan giden Türkmenlerin kurduğu Safevi devleri, Osmanlı için tehlike arz ermeye başlamıştı. Şah İsmail'in halifelerinin Anadolu'daki Türkmenler arasında yaptığı propaganda, İran'a büyük bir göçe neden olmuştu.
Şahın etkisi, Rumeli'ye doğru yayılıyordu. Hasta olan II. Bayezid bu tehlikeyi önleyebilme hususunda önemli bir adım atamadı. Tehlikenin farkına varan Trabzon Sancak beyi Şehzade Selim kendi ba şına Safevi topraklarına akın yaptı. Şah İsmail'in şikâyeti üzerine de babası tarafın dan azarlandı.
1511'in Nisan'ın da büyük bir ayak lanma oldu. Tem muz'a kadar süren Şahkulu İsyanı sırasında, Antalya'dan Bursa'ya kadar olan bölge yakılıp yıkıldı. Os manlı orduları Türkmen ayaklanmacılar karşısında birkaç defa mağlup oldular. İsyan zorlukla ve bastırıldı. Veziriazam Ali Paşa da bu ayaklanmayı bastırırken şehit düştü.
8.Türk denizciliği nasıl gelişti?
Bayezid döneminin en önemli olaylarından biri de, Osmanlı denizciliğinin gelişmesidir. Fatih döneminde donanmada bazı gelişmeler olduysa da, Osmanlı denizciliği esas itiba riyle oğlu zamanında teşekkül etmiştir. Akdeniz'in en büyük deniz gücü olan Venedik ile başa çıkabilmek için donan manın geliştirilmesi gerekiyordu. Bayezid ilk olarak Akdeniz'de faaliyet gösteren ve denizcilik sahasında tecrübeli olan Kemal Reis i 1495'te Osmanlı İmparatorluğu'nun hizmetine aldı.
Kemal Reis, Osmanlı do nanmasını yeniden teş kilatlandırdı. Akdeniz ve Afrika'da faaliyet gösteren birçok Türk denizcisini Osmanlı hizmetine aldı. Tersane sayısı çoğaltıldı.
Kalyon sınıfından “göke” isimli gemiler ilk kez bu dö nemde Osmanlı donanmasın da görüldü. Gemilerde uzun menzilli toplar kullanılmaya başlandı.
9.II. Bayezid oğullarını öldürdü mü?
Sekiz oğlundan beşi, II. Bayezid'in sağlığında öl müşlerdi. Osmanlı kay nakları bu şehzadelerin sadece öldüğünü belirtip, nasıl öl dükleri konusunda bir bilgi vermez. 16. Yüzyıl'da Türk çe' den Almanca' ya çevrilmiş ve daha sonra bazı ilaveler ya pılmış olan bir Osmanlı tari hinde, bu konuda ilginç bilgi ler bulunmaktadır. "Haniwal danus Anonimi" olarak bili nen bu tarihin bugün Türkçe orijinali mevcut değildir.
Bu esere göre, nikris hasta lığı dolayısıyla hareket kabiliyetini kaybeden II. Ba yezid'in otoritesi sarsılmış; bu yüzden isyan eden Şehzade Mahmud, Mehmed ve Şehinşah da ba baları tarafından öldürülmüş lerdir. Bu bilgi başka kaynak larda yer almaz. Bu yüzden doğru olup olmadığını tam olarak tespit edemiyoruz.
10.Yavuz, babasını nasıl tahttan indirdi?
Trabzon valisi olan Şeh zade Selim, II. Baye zid'in hayatta kalmış en küçük oğluydu, ancak en sert ve en gözü kara olanıydı. II. Bayezid ve devlet adamla rının önemli bir kısmı ise padişahın bü yük oğlu Ahmet’i tahtta görmek isti yorlardı. Ancak Şehzade Ahmed askerler arasında fazla tutulmuyordu.
Şehzade Selim'in Rumeli'de bir sancağa gelme isteği kabu1 edilmedi. Baba ile oğul arasında, gidip gelen elçi lere rağmen anlaşma sağlana mayınca, ihtiyar padişah ordu sunu toplayarak oğlunu Edirne yakınlarında karşıladı.
Şehzadeye Rumeli'de Se mendire, Alacahisar ve İzvornik sancakları verilince sava şılmadı. II. Bayezid, Şehzade Ahmet’i veliaht yapmayacağı na dair bir ahidnâme de verdi. Fakat padişah bu ahidnâmeye rağmen Ahmed'i yerine geçir mekten vazgeçmedi. İstan bul'a çağırılan Şehzade Ah med, Maltepe'ye kadar gelmişken, yeniçeriler ayaklandı.
Bunun üzerine, Kefe'den tekrar hareket eden Şehzade Selim, Rumeli'ye geldiğinde askerler tarafından İstanbul'a davet edildi. 25 Nisan 1512'de Şehzade Selim, yeni çeri ve sipahilerle birlikte sa rayın önüne geldi. Padişah, askerin yerini oğluna bırakmasını istemesi üzerine, tahtan çekildi ve Selim'in padi şahlığını kabul etti. Ya vuz'un babasını devi rerek tahtı ele geçir mesi, bu tür bir taht değişikliğinin Os manlı tarihindeki ilk ve son örneğidir.
Tahttan çekildik ten 20 gün sonra II. Bayezid, ömrünün geri kalan kısmını geçirmek üzere Dime toka'ya doğru yola çıktı. Ancak buraya varamadan, 26 Mayıs'ta yolda öldü... Şeha bettin Tekindağ'ın bu konuda yaptığı araştırmaya göre, Ya vuz, babası II. Bayezid'i zehir lemiştir.
KAYNAK : Erhan AFYONCU / Popüler Tarih / Ağustos 2003
Hazırlayanlar :
Tarihci http://www.tarihcininyeri.net
merakediyorum grubu üyeleri merake...@googlegroups.com
Lütfen bu kısmı silmeyiniz, kaynak göstererek paylaşınız.
Saatlerce uğraşarak verdiğimiz emeği bir "Delet" tuşuyla yok etmeyin.
Ayse Bostick
Tarih bilgileriicin tesekkurler. Acaba bu grubu kendi gurubum listesinde neden goremiyorum? Merak edip soruyorum bilen varsa cevap verirse sevinirim.
Genel , guncel yazismalariniz yok mu?
Cevablariniz icin tesekkurler.
|
|
|
|