Almanya da gösterimi yasaklanan 'Garp Cephesinde Yeni Bir şey Yok' filmi Türkiye de

[merakediyorumgrubu]

Savaş karşıtlığı ile bir ilk olan 'Garp Cephesinde Yeni Bir şey Yok'  filmini özel gösterim ile izleyen

Mustafa Kemal'in bakış açısı

Garp Cephesinde Yeni Birşey Yok' filmi, Avrupa'da 1930'da gösterime girer. Almanya filmi yasaklar. Türkiye'de filmi özel bir gösterimde izleyen Mustafa Kemal, 'Henüz erken' der. Ama kararı, yapımcı şirkete bırakır.

Popüler TARİH / Ağustos 2003 / Ali Özuyar

 

Atatürk’ün güzel sanatlara ilgisi herkes tarafından bilinir; ama 'Yedinci Sanat' sinemayla ilişkisi ve sinemaya merakı pek bilinmez.

 

Atatürk sinemanın eğitici ve öğretici yönüne önem ve­rirdi

Cumhuriyet'in ilanından sekiz ay önce, 17 Şubat ile 4 Mart 1923 tarihleri arasında yapılan İzmir İktisat Kortgre­si'nde, Anadolu halkının, özellikle tarım alanında bilgilendirilmesi için, sinemadan faydalanılması fikrinin ortaya atılışı, bunun bir işaretidir.

Kongre'nin 'Ziraat ve Ma­arif Meselesi' başlıklı bölümü­nün 9. Madde'sinde, "Ahlaka aykırı olanları yasaklamak koşuluyla, ziraat, sanayi, coğ­rafya, iktisat ve sağlıkla ilgili sinema filmleri göstererek köylülere yararlı bilgilerin ve­rilmesi" kararı yer alır.

 

 

İstanbul ve İzmir'e yaptığı ziyaretler sıra­sında,

Atatürk'ün sık sık sine­maya gittiğinden bahsediliyor

Atatürk'ün ilk kez, nerede ve ne zaman bir film izlediği bilinmiyor. Ancak o dönemle­rin yakın tanığı olan kişilerin anılarında ve dönemin gazete­lerinde yer alan haberlerde, çeşitli vesilelerle  İstanbul ve İzmir'e yaptığı ziyaretler sıra­sında, Atatürk'ün sık sık sine­maya gittiğinden bahsediliyor. Mustafa Kemal Paşa 1923'te, İzmir İktisat Kongre­si'nin toplanmasından kısa bir süre önce Göztepe semtinde, Uşakizadelerin köşkünde mi­safirdir. Köşke davet ettiği Cemil Filmer, bahçeye kurdu­ğu seyyar bir perdede, Musta­fa Kemal ve eşi Latife Ha­nim'a, Ordu Film Merkezi'nin filme aldığı cephe teftişlerini görüntüler: Bu filmde, Halide Edib Hanım ile birlikte Paşa yer almaktadır. 

Cemil Filmer'in daveti üzerine gittiği sinemada,

'Şarlo İdam Mahkumu' adlı filmi­ iki kere izledi

Cemil Filmer bu gösterimin ardından, Mustafa Kemal Pa­şa'yı sahibi bulundu­ğu ve İzmir'in İkiçeş­melik semtinde bulu­nan 'Ankara Sinema­sı'na davet eder. Da­veti kabul eden Mus­tafa Kemal, bu sine­mada Charles Chap­lin'in 'Şarlo İdam Mahkumu' adlı filmi­ni izler.

Chaplin'i büyük bir keyifle izleyen Paşa, film sona erdikten son­ra, yanındaki Cemil Filmer'e dönerek,  "Cemil, hayatımda bu kadar güldüğümü hatırla­mıyorum. Şunu bir daha sey­retsek olmaz mı?" der.

Bunun üzerine Cemil Fil­mer filmi ikinci kez gösterir, Paşa da Chaplin'i aynı hazla ikinci bir kez izler... 

İstanbul da Elhamra, Opera, Glorya sinemalarında bir çok film izledi

Cumhurbaşkan­lığı döneminde Mus­tafa Kemal'in İstan­bul'a yaptığı ziyaret­lerde uğramadan geçmediği mekanlar arasında sinema sa­lonları da vardır.

Bu ziyaretler sı­rasında Gazi, İstan­bul'un kalburüstü sinemaları olan Elhamra, Opera ve Glor­ya'da birçok defa beraberindeki kalabalık zevat ile birlik­te, dönemin aktüalite ve sine­ma filmlerini izlemiştir.

Mustafa Kemal'in yine İs­tanbul'da bulunduğu 3 Aralık 1930 tarihinde, Kemal Film'in sahipleri, 'Reisicumhur Gazi Hazretleri' için Elhamra Sine­ması'nda özel bir gösterim dü­zenler. Atatürk kendisi için yapılan bu özel seansta, Dö­nemin Dışişleri Bakanı Şükrü Kaya, Prof. Âfet İnan, kız kar­deşi Makbule Hanını, Cevat Abbas (Gürer), Yaver Naşit ve Başyaver Resuhi beyler ile birlikte, üç saate yakın film iz­ler. 

 

Sinema tari­hinin ilk büyük savaş karşıtı olan film, Atatürk’ü hüzünlendirmişti

Film gösterimi başladığın­da, önce Fox Şirketi'nin çekti­ği "Gazi'nin Numune Çiftliği'nden" (Atatürk Orman Çiftliği kastediliyor) görüntü­lerle Cumhuriyet'in yedinci yıl kutlamalarında Ankara'da yapılan geçit töreni görüntü­leri beyazperdeye gelir. Ar­dından 'Gazi Hazretleri'ni hüzünlendiren ve sinema tari­hinin ilk büyük savaş karşıtı yapıtı olan 'Garp Cephesinde Yeni Birşey Yok' (All Quiet on the Western Front) filmi başlar... 

'Garp Cephesinde Ye­ni Birşey Yok'

Film, genç bir Alman aske­ri olarak savaşı bizzat yaşamış olan Erich Maria Remarque'ın Birinci Dünya Savaşı'nı anlatan 'Garp Cephesinde Ye­ni Birşey Yok' adlı romanının sinemaya uyarlanmasıdır.

Universal Pictures tarafın­dan yapılan ve Lewis Milesto­ne'un yönettiği film, romanın şu cümlesiyle başlar:

"Bu hikaye, ne bir suçla­ma ne de bir itiraftır. Bir ma­cera ise hiç değildir; çünkü ölüm, onunla yüz yüze gelen­ler için, bir macera olamaz. Bu hikaye yalnızca bombalar­dan kaçmayı başarsalar da sa­vaş tarafından yok edilen bir kuşak erkeğin hikayesidir." 

Film, Almanya'da ancak II. Dünya Savaşı ertesinde gösterime gire­bilir

Birinci Dünya Savaşı'nın askerler üzerindeki psikolojik yıkımını, yedi genç karakterin bakışından anlatan film, Av­rupa'da militarizm ve faşiz­min yükselmeye haşladığı 1930'da gösterime girer.

Filmin söylemi ile Alman­ya'daki Nazi iktidarının mili­tarist söyleminin çatışması, yapıtın Almanya'da yasaklan­masına neden olur.

Savaşın anlamsızlığını çar­pıcı bir dille izleyiciye ulaştı­ran ve milliyetçiliği yeren film, Almanya'da ancak II. Dünya Savaşı ertesinde vizyona gire­bilir.

 

Atatürk: “Filmi Fevkalade beğendiğini” söyler

Genç Türkiye Cumhuriye­ti'nin Reisicumhuru 'Gazi Hazretleri' filmi dikkatle izler.

Sonra da, yanında oturan İçiş­leri Bakanı Şükrü Kaya'ya 'fil­mi fevkalâde beğendiğini' söy­ler: Savaşın getirdiği felâketler en iyi şekilde anlatılmıştır... Ama Mustafa Kemal, savaş­tan yeni çıkmış Türk halkına bu filmin gösterilmesinin, o gün için, sakıncalı olabile­ceğini de ekler sözlerine... Vakit henüz erkendir...

Fakat Mustafa Kemal, bu düşüncesini kendine saklar ve filmin yasaklan­masına dair bir talimat vermek istemez.

 

Film vizyona girer

O günlerin Cumhuri­yet gazetesinde yer alan haberlere göre, 'Gazi Haz­retleri' bu kararı, Unıver­sal Pictures'ın Türkiye Temsilcisi olan Kemal Film yetkililerine bırakır.

Yine Cumhuriyet ga­zetesinin 1930 Aralık ayı sonlarında bildirdiğine göre, Kemal Film, 'Garp Cephesinde Yeni Birşey Yok' filminin gösterimini ertelemez.

Cumhurbaşkanı için yapı­lan özel gösterimin ardından, film, İstanbul sinemalarında vizyona girer.

Savaş karşıtı sinemada güçlü bir 'ilk'

Alman romancı Erich Maria Remarque (1898-1970), Birinci Dünya Savaşı'nı dillendiren yapıtlarından 'Im Westen nichts Neues' (1929; Garp Cephesinde Yeni Birşey Yok) ile tanınır. On sekiz yaşında orduya alınan Remarque, savaş sırasında birçok kez yaralanır. Savaş sonrasında yarış arabaları sürücülüğü ve spor yazarlığı yapan Remarque, bir yandan da romanı üzerinde çalışır. Yapıt, siperler dışında bir geçmişi ya da geleceği yokmuş gibi görünen askerlerin günlük yaşamını aktarır. Kitabın, gündelik konuşmalardaki sıradan bir ifadeyi aktaran adı, savaşta her gün yaşanan dehşeti sıradan bir olaymış gibi yansıtan soğukkanlı, kısa ve özlü anlatımıyla uyum içindedir... Remarque'ın kitabı, yerleşik değerlere kayıtsız kalışıyla, yurtseverlik edebiyatından kesinlikle ayrılıyordu (solda; Remarque, ünlü film şirketi Universal Pictures'ın başkanı Carl Laemmle ile birlikte). Hem roman hem de 1930'da ABD'de yönetmen Lewis Milestone'un yaptığı sinema uyarlaması kısa sürede büyük bir uluslararası başarı kazandı. Yönetmen Milestone'un filmi, sinema tarihçileri tarafından, "Savaş sinemasının 1930'larda ortaya çıkardığı en önemli film" diye nitelendirilir ve bu filmle sinemada 'ilk kez', savaşın tüm korkunçluğu ve gerçekliğiyle perdeye yansıtıldığı, 'açık bir savaş karşıtı bildirinin kitleye iletildiği' söylenir... Remarque 1931'de bu romanın devamı niteliğindeki 'Der Wegzurück'ü (Dönüş) yayımladı. 1932'de Almanya'dan ayrılarak İsviçre'ye yerleşen Remarque'ın kitapları Naziler tarafından yasaklandı. 1939'da Amerika'ya göç eden yazar, ABD vatandaşı oldu; büyük yıldız Marlene Dietrich ile çalkantılı bir aşk yaşadığı o yıllarda, çoğunluğu I. ve II. Dünya savaşları dönemindeki Avrupa'nın siyasal altüst oluşunu konu alan romanlarından bir bölümü sinemaya uyarlandı. Bunlar arasında 'Zafer Abidesi' (1946, 1963) Türkiye'de de tanındı ve ilgi topladı. 

---

Hazırlayanlar :  merakediyorum grubu üyeleri merake...@googlegroups.com

Kaynak : Popüler Tarih - Ağustos 2003 sayısından alınmıştır. Resim ve başlıklar yazıya eklenmiştir.

Lütfen bu kısmı silmeyiniz, kaynak göstererek paylaşınız.

Saatlerce uğraşarak verdiğimiz emeği bir "Delete" tuşuyla yok etmeyin.

---