[Sanjay Dusane]

तमाम मराठी भाषिकांना , मग ते उच्चवर्णीय असोत वा मागासवर्गीय , हिंदू असोत वामुसलमान , ओबीसी असोत वा मराठा वा आदिवासी , सर्वांना विश्वास वाटेल अशा बिगरराजकीय संघटनेची आता गरज आहे . ती राज्यकर्ते आणि विरोधी पक्षांना मार्ग दाखवणारीअसेल आणि प्रसंगी फटकारे देणारीही ! 

मुंबईमधे मराठी टक्का कमी होत आहे का ? या प्रश्नाने सध्या , मुंबईतील मराठीजनांनाग्रासले आहे . केवळ परप्रांतीयांच्या लोंढ्यांमुळे नव्हे , तर निवाऱ्याचे व रोजगाराचे प्रश्नबिकट झाल्यामुळे , मराठी माणूस मुंबईबाहेरची वाट धरू लागला आहे . सत्ताधाऱ्यांविषयीकाय बोलावे ? मराठी माणसाची ' वट ' मुंबईतच नव्हे , तर स्वपक्षातही नसल्याचेसोयरसुतक काँग्रेस पक्षातल्या मराठी नेत्यांनाही नाही . गोदी , घाऊक बाजार मुंबईबाहेरहलवून , मुंबईत गरजणारा कष्टकरी माथाडी कामगाराचा आवाज हरवल्यानंतर लबाडनेत्यांची वक्रदृष्टी गिरण्यांच्या जमिनीकडे वळली . गिरणी मालकांच्या घशात या जमिनीघालण्यासाठी , गिरणी कामगारांचा संप चिरडून टाकण्याचे कारस्थान पूर्वीच रचले गेलेहोते . याचाच पुढचा भाग म्हणून गिरणी कामगारांना घरे देण्यासाठी गिरण्यांच्याजमिनीतून मिळणाऱ्या हिश्श्याचा मोठा भाग सत्ताधाऱ्यांनीच पुन्हा गिरणी मालकांनाआंदण दिला व मुंबईत स्वत : च्या मालकीच्या घराचे स्वप्न पाहणारा गिरणी कामगारदेशोधडीला लागला . गिरण्यांच्या जमिनीवर कामगाराच्या वारसांना रोजगार उपलब्धहोण्याचे स्वप्नही मृगजळ ठरले . रोजगार मुंबईबाहेर गेला म्हणून किंवा नष्ट झाला म्हणून' मुंबईबाहेर फेकला गेलेला मराठी कामगार ' ही मुंबईतून बाहेर जाणाऱ्या मराठीमाणसांच्या लोंढ्याची सुरुवात होती . 

मराठी माणसाचे कैवारी म्हणवणाऱ्या शिवसेनेची उदासीनताही बुचकळ्यात टाकणारीहोती . मुंबईत येणारे लोंढे हीच एकमेव आपत्ती आहे असे भासवून मराठी माणसालाचिथावण्यापलीकडे फार काही झाले नाही . ज्या रोजगाराच्या शोधात परप्रांतीयबेरोजगारांचे तांडे मुंबईत आले , त्या स्वरूपाच्या रोजगारामध्ये मराठी तरुणांना रस होताका ? सुरक्षारक्षक , रिक्षा - टॅक्सी चालक , फेरीवाले , लाँड्री आदि व्यवसायांमधेपरप्रांतीयांचा शिरकाव मोठ्या प्रमाणात झाला तो मराठी बेरोजगार तरुणांनी हे व्यवसायस्वीकारण्यास नकार दिला म्हणूनच ना ? सुतारकाम , गवंडीकाम , हिऱ्यांना पैलूपाडण्याचा उद्योग इत्यादी व्यवसाय तर अंगभूत कौशल्यांमुळे परप्रांतीयांच्याच ताब्यात गेले. १२ - १४ तास काम , मेहनतीची तयारी , नियमांवर बोट ठेवून काम न करता कामाच्याठिकाणी जुळवून घेण्याची तयारी यामुळे परप्रांतीय माणूस नोकरीवर ठेवणे मराठी 'साहेबांनाही ' जास्त सोयीचे वाटू लागले . बुद्धिकौशल्यावर आधारित व्यवसाय वारोजगारांतही मराठी माणसाला फार वाव मिळत नाही . याचे कारण कॉल सेंटरमधल्यानोकऱ्या असोत वा मोबाइल फोन दुरुस्तीसारखे छोटे व्यवसाय असोत ; आवश्यक कौशल्यअंगी बाणवण्याकडेही मराठी तरुणांचे दुर्लक्ष झाले . या उभरत्या क्षेत्रांतही अन्य प्रांतांतूनआलेल्या लोकांनी रोजगाराच्या संधीचा ताबा घेतला . जागतिकीकरण व उदारीकरणानंतरमनुष्यबळामधे घट करण्यासाठी स्वेच्छा निवृत्तीच्या भुलविणाऱ्या योजना जाहीर झाल्या .परिणामी , मुंबईतल्या मराठी माणसांनी गावाकडचा रस्ता धरला . 

रोजगाराबरोबरच निवाऱ्यासंबंधीचे प्रश्नही मराठी माणसांसाठी जटिल होऊ लागले . 'मुंबईचे शांघाय ' करण्याची चर्चा सुरू झाल्यानंतर जागांच्या किमती आकाशाला भिडल्या .पुनर्विकासातून मिळणारा मलिदा नजरेत भरल्यामुळे मोठमोठ्या पुंजीपतींनी व परप्रांतीयकंपन्यांनी पुनर्विकासाकडे मोहरा वळवला . या कंपन्यांमध्ये आपला काळा पैसागुंतवणाऱ्या राजकारण्यांचा वरदहस्तही बड्या विकासकांना लाभला . कधी धाकदपटशादाखवून , कधी मोठमोठ्या रकमांची आमिषे दाखवून , कधी वाढीव बांधकामे अनधिकृतठरवून त्यावर पालिकेमार्फत कारवाई करण्याच्या धमक्या देऊन , राहत्या जागा खालीकरण्याचे सत्र सुरू झाले . पुनर्विकास योजनांतील विक्रीयोग्य सदनिका घेणे तर धनाढ्यपरप्रांतीयांनाच शक्य होऊ लागले . मूळ रहिवाशांच्या पुनर्वसन सदनिकाही अवाढव्यकिमती देऊन खरेदी करण्यात येऊ लागल्या . मुंबईतील मोक्याच्या जागी असलेल्यामराठीबहुल वस्त्यांमध्ये घोंघावणारे पुनर्विकासाचे वादळ आता उरल्यासुरल्या मराठीटक्क्याचा लचका तोडूनच थांबेल अशी चिन्हे दिसू लागली आहेत . 

मुंबईमध्ये मराठी टक्क्याची घसरण थांबणार कशी ? उद्योग व आस्थापनांमध्येस्थानिकांनाच प्राधान्य मिळावे यासाठी १५ वर्षे महाराष्ट्रात वास्तव्याची अट बदलून २० वर्षेकिमान वास्तव्य व मराठी भाषेचे ज्ञान आवश्यक करणे , म्हाडाच्या ८० टक्के सदनिकामहाराष्ट्रातील मूळ मराठी भाषिक लोकांकरिता राखून ठेवण्यासंबंधी आग्रही भूमिका घेणे ,सहकारी गृहनिर्माण संस्थांमध्ये नोंदणी करताना सभासदांमध्ये किमान ५० टक्केमहाराष्ट्रात २० वर्षे वास्तव्य असणारे रहिवासी असणे अनिवार्य करणे , अशा सुधारणाकरण्याबाबतची शक्यता पडताळून पाहणे आवश्यक आहे . 
मराठी माणसाच्या मुंबईतील अस्तित्वाची लढाई आता अंतिम टप्प्यामध्ये पोहोचली आहे .अशा वेळी मराठी माणसांना गरज आहे , ती खंबीर नेतृत्वाची आणि संघटनेचीही !बाळासाहेब ठाकरेंच्या रूपाने खंबीर असे नेतृत्व व शिवसेनेच्या रूपाने अन्यायावर झेपघेणारी संघटना , १९६०च्या दशकामधे मराठी माणसाला लाभली होती . ८० टक्केराजकारण व २० टक्के समाजकारणाच्या भाषेने मराठी माणूसही प्रभावित झाला होता .१९७०च्या दशकामध्ये बँका , विमा कंपन्या आदिंमधील नोकऱ्यांमध्ये बहुसंख्येने मराठीमाणसाचा शिरकाव होण्यास ही संघटनाच कारणीभूत होती . तथापि , सत्तेपासून दूर राहूनसत्तेवर रिमोट कंट्रोल ठेवणारे बाळासाहेब अंगी क्षमता व नेतृत्वाचे गुण असूनहीदक्षिणेतल्या करुणानिधी , एन . टी . रामाराव , उत्तरेतल्या मुलायमसिंह , लालूप्रसादयांच्यासारखे महाराष्ट्राचे निर्विवाद नेते होऊ शकले नाहीत . सरकारी कर्मचाऱ्यांचा संप ,गिरणी कामगारांचा संप यासह कामगार चळवळीला वेळोवेळी केलेला विरोध , दलितचळवळीवर झालेले हल्ले , मराठवाडा विद्यापीठ नामांतर आणि मंडल आयोगाला केलेलाविरोध यामुळे विविध मराठी भाषिक समाजघटक , बाळासाहेबांपासून दूर गेले व परिणामीमराठी माणसाची ही चळवळ निष्प्रभ होऊ लागली . शिवसेनेने हिंदुत्वाचा झेंडा हातीघेतल्यावर तर मराठीच्या आंदोलनाची स्थिती ' असुनी नाथ आम्ही अनाथ ' अशी झाली हेकटु सत्य आहे . म्हणूनच आज पुन्हा एकदा मराठी माणसांच्या एकजुटीची वज्रमूठनिर्माण करताना , तमाम मराठी भाषिकांना , मग तो उच्चवर्णीय असो वा मागासवर्गीय ,मराठी हिंदू असो वा मराठी मुसलमान , ओबीसी असो वा मराठा वा आदिवासी , सर्वांनाविश्वास वाटेल अशी बिगर राजकीय संघटना निर्माण करावयास हवी . मोलमजुरीसाठीआलेल्या गरीब , श्रमिक , परप्रांतीयाला लक्ष्य बनवून द्वेषाचे ' राजकारण ' करण्याऐवजीसंपत्तीच्या जोरावर मुंबईतील मराठी ठसा पुसण्यास पुढे सरसावलेल्या धनाढ्यांचे मनसुबेउधळून लावले पाहिजे . हत्यार घेऊन नव्हे , तर बुध्दिकौशल्याच्या बळावर रणनीतीआखली पाहिजे . महाराष्ट्रावर राज्य अजून मराठी माणसांचेच आहे . ज्यांना राज्यकर्त्यांवरअंकुश ठेवायचा आहे , ते विरोधी नेतेही मराठीच आहेत . म्हणून राज्यकर्ते व विरोधी पक्षयांना मार्ग दाखवणारी व प्रसंगी फटकारेही देणारी शक्ती म्हणून मराठी माणसांसाठी ,मराठी संस्कृतीसाठी , मराठी भाषेसाठी आग्रही भूमिका घेणाऱ्यांची बिगर राजकीयसंघटना निर्माण होणे ही काळाची गरज आहे . 

अजित सावंत

--
Sanjay Dusane