Nguyên nhân rối loạn lưỡng cực: Góc nhìn từ chuyên gia sức khỏe tâm thần
Clinic & Pharmacy Hoàng Yến
Rối loạn lưỡng cực là một trong những vấn đề tâm thần phổ biến nhất hiện nay, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cảm xúc, hành vi và chất lượng cuộc sống của người mắc. Để hiểu rõ hơn về căn bệnh này, việc tìm ra nguyên nhân rối loạn lưỡng cực là điều vô cùng cần thiết. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ cùng bạn khám phá những yếu tố sinh học, tâm lý và môi trường có thể dẫn đến tình trạng này, được tổng hợp từ các nghiên cứu và ý kiến chuyên gia.
Cơ chế sinh học: Yếu tố nền tảng hình thành rối loạn lưỡng cực
Theo các chuyên gia tâm thần học, cơ chế sinh học đóng vai trò rất lớn trong việc hình thành rối loạn lưỡng cực. Đây là yếu tố gốc rễ, thường khó nhận thấy nhưng lại chi phối mạnh mẽ đến trạng thái cảm xúc và hành vi của con người.
Di truyền – yếu tố không thể bỏ qua
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, những người có người thân mắc rối loạn lưỡng cực có nguy cơ cao gấp 5–10 lần so với người bình thường. Các gen liên quan đến quá trình điều hòa dopamine, serotonin và norepinephrine – những chất dẫn truyền thần kinh quan trọng – được xem là yếu tố tiềm ẩn thúc đẩy sự phát triển của bệnh. Tuy nhiên, di truyền không quyết định tất cả; nó chỉ tạo ra nền tảng khiến con người dễ bị ảnh hưởng hơn khi gặp các yếu tố kích hoạt khác.
Sự mất cân bằng chất dẫn truyền thần kinhTheo Tiến sĩ tâm lý học Trần Minh Hoàng, sự mất cân bằng của các chất như serotonin hoặc dopamine trong não có thể khiến tâm trạng thay đổi thất thường. Người bệnh có thể rơi vào trạng thái hưng cảm hoặc trầm cảm mà không có lý do rõ ràng. Việc hiểu rõ cơ chế này giúp bác sĩ lựa chọn hướng điều trị bằng thuốc ổn định tâm trạng phù hợp hơn.
Yếu tố tâm lý: Khi cảm xúc vượt khỏi tầm kiểm soát
Bên cạnh nguyên nhân sinh học, nguyên nhân rối loạn lưỡng cực còn đến từ những yếu tố tâm lý và cảm xúc bên trong con người. Cách mỗi người phản ứng với stress hay tổn thương tinh thần có thể là chìa khóa dẫn đến khởi phát bệnh.
Căng thẳng kéo dài và sang chấn tâm lýCác sự kiện tiêu cực như mất người thân, đổ vỡ tình cảm, hoặc áp lực công việc kéo dài có thể kích hoạt rối loạn lưỡng cực ở những người có sẵn yếu tố di truyền. Khi cơ thể phải liên tục đối mặt với stress, hệ thần kinh sẽ phản ứng quá mức, gây rối loạn trong quá trình tiết hormone và làm mất cân bằng cảm xúc. Đây là nguyên nhân phổ biến mà nhiều chuyên gia đã ghi nhận trong các ca bệnh mới được chẩn đoán.
Nhận thức và cảm xúc không ổn địnhNhững người có xu hướng suy nghĩ tiêu cực, dễ lo âu hoặc thiếu khả năng kiểm soát cảm xúc thường dễ rơi vào trạng thái tâm lý cực đoan. Chính sự nhạy cảm quá mức này khiến họ dễ chuyển từ vui vẻ sang buồn bã, từ hưng phấn sang tuyệt vọng chỉ trong thời gian ngắn. Việc trị liệu tâm lý đóng vai trò quan trọng giúp người bệnh học cách quản lý và điều tiết cảm xúc của mình.
Môi trường sống và lối sinh hoạt: Tác nhân tác động bên ngoài
Không thể bỏ qua yếu tố môi trường – một trong những nguyên nhân rối loạn lưỡng cực có thể phòng tránh nếu nhận biết sớm. Những thói quen sống không lành mạnh hay môi trường tiêu cực đều góp phần làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh.
Thiếu ngủ và rối loạn nhịp sinh họcGiấc ngủ có ảnh hưởng lớn đến sự ổn định của hệ thần kinh. Theo bác sĩ tâm thần Nguyễn Hồng Phúc, việc ngủ không đủ giấc hoặc thường xuyên thức khuya có thể kích hoạt giai đoạn hưng cảm ở người có khuynh hướng lưỡng cực. Cơ thể cần được nghỉ ngơi và tái tạo năng lượng; khi nhịp sinh học bị đảo lộn, não bộ sẽ phản ứng bất thường, gây rối loạn cảm xúc.
Lạm dụng chất kích thíchViệc sử dụng rượu, bia, ma túy hoặc các chất kích thích khác không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất mà còn làm trầm trọng thêm rối loạn lưỡng cực. Các chất này làm thay đổi cách não xử lý dopamine, dẫn đến sự bùng phát hoặc kéo dài các giai đoạn hưng cảm và trầm cảm. Do đó, kiểm soát và loại bỏ chất kích thích khỏi đời sống là bước quan trọng trong quá trình điều trị và phòng ngừa bệnh.
Vai trò của yếu tố xã hội trong sự phát triển bệnh
Bên cạnh những yếu tố cá nhân, xã hội và môi trường xung quanh cũng là một nguyên nhân rối loạn lưỡng cực được ghi nhận trong nhiều nghiên cứu tâm lý học.
Áp lực xã hội và công việcCuộc sống hiện đại với guồng quay nhanh, cạnh tranh cao khiến nhiều người rơi vào tình trạng căng thẳng kéo dài. Những yêu cầu về năng suất, thành công và sự công nhận từ xã hội vô hình chung tạo ra sức ép lớn. Nếu không có cơ chế giải tỏa hợp lý, người có yếu tố di truyền hoặc tâm lý nhạy cảm rất dễ bị khởi phát bệnh.
Thiếu sự hỗ trợ và hiểu biết từ gia đìnhMột yếu tố khác thường bị xem nhẹ là sự thiếu đồng cảm từ người thân. Khi người bệnh không được lắng nghe hoặc bị phán xét, họ có xu hướng tự cô lập, khiến tình trạng bệnh trở nên nặng hơn. Các chuyên gia khuyến nghị rằng việc xây dựng môi trường gia đình tích cực, hỗ trợ về mặt tâm lý là yếu tố then chốt giúp kiểm soát bệnh hiệu quả.
Cách phòng ngừa và kiểm soát rối loạn lưỡng cực
Sau khi hiểu rõ nguyên nhân rối loạn lưỡng cực, điều quan trọng là chủ động phòng tránh và kiểm soát các yếu tố nguy cơ. Theo hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), người có tiền sử hoặc nguy cơ mắc bệnh cần duy trì lối sống cân bằng, tập thể dục đều đặn, ngủ đủ giấc và tránh sử dụng chất kích thích. Ngoài ra, việc điều trị kết hợp giữa thuốc ổn định tâm trạng, trị liệu tâm lý và hỗ trợ xã hội được xem là hướng tiếp cận toàn diện nhất hiện nay.
Kết luận
Hiểu rõ nguyên nhân rối loạn lưỡng cực là bước đầu tiên trong hành trình nhận diện và kiểm soát căn bệnh phức tạp này. Bệnh không chỉ đến từ yếu tố di truyền mà còn là kết quả của sự tương tác giữa sinh học, tâm lý và môi trường sống. Việc phát hiện sớm và điều trị đúng cách dưới sự hướng dẫn của chuyên gia tâm thần sẽ giúp người bệnh ổn định cảm xúc và nâng cao chất lượng cuộc sống. Chúng tôi tin rằng, với sự đồng hành của gia đình và xã hội, rối loạn lưỡng cực hoàn toàn có thể được kiểm soát và người bệnh có thể sống một cuộc sống trọn vẹn hơn.