|
Hem nasıl kader-i İlâhî, netice ve meyveler itibarıyla şerden
ve çirkinlikten münezzehtir. Öyle de, illet ve sebep itibarıyla dahi,
zulümden ve kubuhtan mukaddestir. Çünkü, kader hakikî illetlere bakar,
adalet eder. İnsanlar zâhirî gördükleri illetlere hükümlerini bina eder,
kaderin ayn-ı adaletinde zulme düşerler. Meselâ, hâkim seni sirkatle
mahkûm edip hapsetti. Halbuki sen sârık değilsin. Fakat kimse bilmez gizli
bir katlin var.
İşte, kader-i İlâhî dahi seni o hapisle mahkûm
etmiş. Fakat kader, o gizli katlin için mahkûm edip adalet etmiş. Hâkim
ise, sen ondan masum olduğun sirkate binaen mahkûm ettiği için
zulmetmiştir. İşte, şey-i vâhidde iki cihetle kader ve icad-ı İlâhînin
adaleti ve insan kisbinin zulmü göründüğü gibi, başka şeyleri buna kıyas
et. Demek, kader ve icad-ı İlâhî, mebde’ ve müntehâ, asıl ve fer’, illet
ve neticeler itibarıyla şerden ve kubuhtan ve zulümden
münezzehtir.
Eğer denilse: “Madem cüz-ü ihtiyarînin icada
kabiliyeti yok. Bir emr-i itibarî hükmünde olan kisbden başka, insanın
elinde birşey bulunmuyor. Nasıl oluyor ki, Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyanda,
Hâlık-ı Semâvât ve Arza karşı, insana âsi ve düşman vaziyeti verilmiş;
Hâlık-ı Arz ve Semâvât, ondan azîm şikâyetler ediyor, o âsi insana karşı
abd-i mü’mine yardım için kendini ve melâikesini tahşid ediyor, ona azîm
bir ehemmiyet veriyor?
Elcevap: Çünkü küfür ve isyan ve
seyyie, tahriptir, ademdir. Halbuki, azîm tahribat ve hadsiz ademler,
birtek emr-i itibarîye ve ademîye terettüp edebilir. Nasıl ki, bir azîm
sefinenin dümencisi, vazifesinin adem-i ifasıyla, sefine gark olup bütün
hademelerin netice-i sa’yleri iptal olur. Bütün o tahribat, bir ademe
terettüp ediyor. Öyle de, küfür ve mâsiyet, adem ve tahrip nev’inden
olduğu için, cüz-ü ihtiyarî, bir emr-i itibarî ile onları tahrik edip
müthiş netâice sebebiyet verebilir.
|
Lügatler :
abd : kul
abd-i mü’min : iman etmiş
kul
adem : yokluk, hiçlik
adem-i ifa : yapmama, yerine
getirmeme
ademî : yokluğa ait
âsi : isyan
eden
ayn-ı adalet : adâletin tâ kendisi
azîm :
büyük
binaen : dayanarak
cihet : yön
cüz-ü
ihtiyarî : insandaki seçim gücü, irade
ehemmiyet :
önem
emr-i itibarî : gerçekte olmadığı halde var sayılan iş,
olgu (meridyenler gibi
fer’ : ayrıntı, uzantı, dal
gark
olmak : batmak
hademe : hizmetçi
hadsiz :
sayısız
hakikî : gerçek
Hâlık-ı Semâvat ve Arz :
gökleri ve yeri yaratan Allah
hayr-ı kesir : büyük
hayır
icad : yaratma, var etme
icad-ı İlâhî : Allah’ın
yaratması, var etmesi
illet : esas sebep, maksat
kisb
: çalışma
kubuh : çirkinlik, kötülük
Kur’ân-ı
Mu’cizü’l-Beyan : açıklamalarıyla benzerini yapmakta akılları âciz
bırakan Kur’ân
küfür : inkâr, inançsızlık
mâsiyet :
günah, isyan
mebde’ : başlangıç
netâic :
neticeler
netice-i sa’y : çalışmanın neticesi
nev’ :
tür, çeşit
sârık : hırsız
sefine :
gemi
seyyie : kötülük
sirkat : hırsızlık
şer
: kötülük
şerr-i cüz’î : küçük kötülük
şerr-i kesir :
büyük kötülük
şey-i vâhid : tek şey
tahribat : yıkıp
yok etmeler, bozmalar
tahrik : harekete geçirme
tahrip
: yıkıp yok etme, bozma
tahşid : destekleme
terettüp
etmek : sonuç olarak ortaya çıkmak
zâhirî :
görünürde
|
