|
Hem hangi kanunla
senin bedenindeki hüceyrâtın zerrelerini tamir ve tahlil ediyorsa,
aynı kanunla senin bağını her sene tecdid eder ve her mevsimde çok defa
tazelendirir. Aynı kanunla, zemin yüzünü her bahar mevsiminde tecdid eder,
taze bir peçe üstüne çeker.
Hem o Sâni-i Kadîr, hangi kanun-u
hikmetle bir sineği ihyâ eder; aynı kanunla şu önümüzdeki çınar ağacını
her baharda ihyâ eder. Ve o kanunla küre-i arzı yine o baharda ihyâ eder.
Ve aynı kanunla haşirde mahlûkatı da ihyâ eder. Şu sırra işareten,
مَا
خَلْقُكُمْ
وَلاَ
بَعْثُكُمْ
اِلاَّ
كَنَفْسٍ
وَاحِدَةٍ1 Kur’ân ferman
eder.
Ve hâkezâ, kıyas et. Bunlar gibi çok kavânin-i rububiyet
vardır ki, zerreden tâ mecmu-u âleme kadar cereyan ediyor. İşte,
faaliyet-i rububiyetin içindeki şu kanunların azametine bak ve genişliğine
dikkat et ve içindeki sırr-ı vahdeti gör, herbir kanun bir burhan-ı vahdet
olduğunu bil. Evet, şu çok kesretli ve çok azametli kanunlar, herbiri ilim
ve iradenin cilvesi olmakla beraber, hem vâhid, hem muhît olduğu için,
Sâniin vahdâniyetini ve ilim ve iradesini gayet kat’î bir surette ispat
ederler.
İşte, ekser Sözlerde ekser temsilât, böyle kanunların
uçlarını birer cüz’î misalle göstermekle, müddeâda aynı kanunun vücuduna
işaret eder. Madem temsille kanunun tahakkuku gösteriliyor; burhan-ı
mantıkî gibi yakinî bir surette müddeâyı ispat eder. Demek, Sözlerdeki
ekser temsiller birer burhan-ı yakinî, birer hüccet-i katıa
hükmündedir.
Dipnotlar - Arapça İbareler -
Haşiyeler :
1 : “Sizin yaratılmanız da, diriltilmeniz
de, tek bir kişinin yaratılıp diriltilmesi gibidir.” Lokman Sûresi,
31:28.
|
Lügatler
:
azamet : büyüklük, yücelik
burhan-ı mantıkî
: mantık kurallarına uygun delil
burhan-ı vahdet : birlik
delili
burhan-ı yakinî : çok kesin delil
cereyan etme
: akma, uzanma
cilve : yansıma, görüntü
cüz’î : küçük,
ferdî
ekser : pekçok
esmâ : isimler
faaliyet-i
Rububiyet : herşeyi terbiye ve idare edip egemenliği altında
bulunduran Allah’ın faaliyet ve icraatı
ferman :
emir
haşir : öldükten sonra âhiret âleminde tekrar diriltilip
Allah’ın huzurunda toplanma
hikmet : amaç
hüccet-i
kàtıa : kesin delil
hüceyrat : hücrecikler
ihyâ
etme : hayat verme, diriltme
irade : dileme
kânun-u
hikmet : herşeyin belli bir amaca yönelik işlemesini sağlayan
kanun
kat’î : kesin olarak
kavânîn-i rububiyet :
Allah’ın herbir varlığa, yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç
olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında
bulundurması ile ilgili kanunlar
kelimât : kelimeler,
sözler
kesret : çokluk
kıymettar :
kıymetli
küre-i arz : yerküre, dünya
mahlûkat :
varlıklar
mânidar : anlamlı
mebhas : konu,
bölüm
mecmu-u âlem : bütün âlem
muhit : kuşatan,
kapsayıcı
müddeâ : iddia edilen şey
nakış : işleme,
dokuma
nazar : dikkat
peçe : örtü; kadınların
yüzlerine örttükleri örtü
Sâni : herşeyi san’atlı bir şekilde
yaratan Allah
Sâni-i Kadîr : herşeye gücü yeten, sonsuz güç ve
kudret sahibi ve herşeyi san’atla yaratan Allah
sırr-ı vahdet :
birlik sırrı
suret : biçim, şekil
tahakkuk :
gerçekleşme
tahlil etme : çözümleme, analiz
etme
tecdid : yenileme
temsil : analoji, kıyaslama
tarzında benzetme
temsilât : örnekler
vahdâniyet :
birlik
vâhid : bir
vücud : varlık
yakinî :
şüphe edilmeyecek kesinlikte
zemin : yer
zerre : atom,
en küçük madde parçası
zîşuur : şuur sahibi
|
