|
Dördüncü temsil:
İntizam sırrıdır. Meselâ, en azîm bir gemi, en küçük bir oyuncak gibi
çevrilebilir.
Beşinci temsil: Tecerrüt sırrıdır. Meselâ,
teşahhusattan mücerred bir mahiyet, bütün cüz’iyâtına, en küçüğünden en
büyüğüne, tenakus etmeden, tecezzî etmeden bir bakar,
girer.
Teşahhusât-ı zâhiriye cihetindeki hususiyetler müdahale edip
şaşırtmaz. O mahiyet-i mücerredin nazarını tağyir etmez.
Meselâ
iğne gibi bir balık, balina balığı gibi o mahiyet-i mücerredeye mâliktir.
Bir mikrop, bir gergedan gibi, mahiyet-i hayvaniyeyi
taşıyor.
Altıncı temsil: İtaat sırrını gösterir. Meselâ, bir
kumandan, “Arş” emriyle bir neferi tahrik ettiği gibi, aynı emirle bir
orduyu tahrik eder.
Şu temsil-i itaat sırrının hakikati şudur
ki:
Kâinatta, bittecrübe, herşeyin bir nokta-i kemâli
vardır.
O şeyin, o noktaya bir meyli vardır.
Muzaaf meyil,
ihtiyaç olur.
Muzaaf ihtiyaç, iştiyak olur.
Muzaaf iştiyak,
incizap olur.
Ve incizap, iştiyak, ihtiyaç, meyil, Cenâb-ı Hakkın
evâmir-i tekvîniyesinin, mahiyet-i eşya tarafından birer habbe ve nüve-i
imtisalidirler.
Mümkinat mahiyetlerinin mutlak kemâli, mutlak
vücuttur. Hususî kemâli, istidatlarını kuvveden fiile çıkaran, ona mahsus
bir vücuttur.
İşte, bütün kâinatın kün emrine itaati, birtek nefer
hükmünde olan bir zerrenin itaati gibidir. İrade-i ezeliyeden gelen kün
emr-i ezelîsine mümkinatın itaati ve imtisalinde yine iradenin tecellîsi
olan meyil ve ihtiyaç ve şevk ve incizap, birden, beraber
mündemiçtir.
Lâtif su, nazik bir meyille incimad emrini aldığı
vakit demiri parçalaması, itaat sırrının kuvvetini
gösterir.
|
Lügatler :
arş : “haydi, ileri!”
azîm :
büyük
bilkuvve : potansiyel
bittecrübe : tecrübe
edilmiş
Cenâb-ı Hak : Hakkın ta kendisi olan, şeref ve yücelik
sahibi Allah
cihet : taraf, yön
cüz’iyât : parçalar,
kısımlar
emr-i ezelî : ezelî olan Allah’ın emri
evâmir-i
tekvîniye : Allah’ın kâinata koyduğu yaratılışa ait
kanunlar
fiil : iş, hareket
habbe : tohum,
dane
hakikat : gerçek mahiyet, esas
hakikî : gerçek ve
doğru
hassas : çok duyarlı
hususî :
özel
hususiyet : özellik
imtisal : uyma, boyun
eğme
incizap : kendine çekme
intizam : tertip,
düzen
irade : dileme, tercih
irade-i ezeliye : ezelî
olan Allah’ın iradesi
istidat : kabiliyet,
yetenek
iştiyak : çok kuvvetli arzu ve istek
itaat :
emre uyma
kâinat : evren, yaratılmış herşey
kemâl :
mükemmellik, olgunluk
kün : Allah’ın birşeye “Ol” deyince onu
hemen olduruveren emri
mahiyet : nitelik, özellik,
esas
mahiyet-i eşya : varlıkların mahiyeti, temel
özelliği
mahiyet-i hayvaniye : hayvanî mahiyet,
özellik
mahiyet-i mücerrede : soyutlanmış mahiyet, soyut
öz
mahsus : özel
mâlik : sahip
meyil :
eğilim, istek, arzu
mizan : terazi
mutlak :
kesin
muvazene : denge
muzaaf : kat
kat
mücerred : soyutlanmış
mümkinat : varlığı ile
yokluğu imkân dahilinde olup Allah’ın var etmesine bağlı
olanlar
nazar : bakış
nefer : asker, er
nokta-i
kemâl : mükemmellik noktası
nüve-i imtisal : emre uymayı
sağlayan eşyanın mahiyetindeki temel çekirdek, özellik
sarf :
harcama
şevk : şiddetli arzu ve istek
tağyir :
değiştirme
tahrik : harekete geçirme
tecellî :
yansıma, görünme
tecerrüt : soyutlanma,
sıyrılma
tecezzî : bölünme, parçalanma
temsil :
kıyaslama tarzında benzetme, analoji
temsil-i itaat : emre uyma
benzetmesi
tenakus : eksilme, noksanlaşma
teşahhusat :
şahıslanmalar, somutlaşmalar
teşahhusât-ı zâhiriye : dış
belirmeler, dış kimlik
vücut : varlık
zemin :
yer
zerre : atom, en küçük parça
|
