|
ÜÇÜNCÜ MESELE ki, kudretin
nisbeti kanunîdir. Yani, çoğa-aza, büyüğe-küçüğe bir bakar. Şu mesele-i
gàmızayı birkaç temsille zihne takrib edeceğiz.
İşte, kâinatta
şeffafiyet, mukabele, muvazene, intizam, tecerrüt, itaat birer emirdir ki,
çoğu aza, büyüğü küçüğe müsavi kılar.
Birinci temsil:
Şeffafiyet sırrını gösterir. Meselâ, şemsin feyz-i tecellîsi olan timsali
ve aksi, denizin yüzünde ve denizin herbir katresinde aynı hüviyeti
gösterir.
Eğer küre-i arz, perdesiz güneşe karşı muhtelif cam
parçalarından mürekkep olsa, şemsin aksi, herbir parçada ve bütün zemin
yüzünde müzahametsiz, tecezzîsiz, tenakussuz bir olur.
Eğer faraza
şems fâil-i muhtar olsaydı ve feyz-i ziyasını, timsal-i aksini iradesiyle
verseydi, bütün zemin yüzüne verdiği feyzi, bir zerreye verdiği feyizden
daha ağır olamazdı.
İkinci temsil: Mukabele sırrıdır.
Meselâ, zîhayat fertlerden, yani insanlardan terekküp eden bir daire-i
azîmenin nokta-i merkeziyesindeki ferdin elinde bir mum ve daire-i
muhitteki fertlerin ellerinde de birer âyine farz edilse, nokta-i
merkeziyenin muhit âyinelerine verdiği feyiz ve cilve-i akis müzahametsiz,
tecezzîsiz, tenakussuz, nisbeti birdir.
Üçüncü temsil:
Muvazene sırrıdır. Meselâ, hakikî ve hassas ve çok büyük bir mizan
bulunsa, iki gözünde iki güneş veya iki yıldız veya iki dağ veya iki
yumurta veya iki zerre, herhangisi bulunursa bulunsun, sarf olunacak aynı
kuvvetle o hassas, azîm terazinin bir gözü göğe, biri zemine
inebilir.
|
Lügatler :
cilve-i akis : yansımanın görüntüsü
daire-i
muhit : çevredeki, etraftaki daire
fâil-i muhtar :
dilediğini yapmakta serbest olan fâil
feyz-i tecellî :
yansımanın bereketi
feyz-i ziya : ışığın
bereketi
Hâlık : herşeyi yaratan Allah
hüviyet :
mahiyet, özellik
illiyet : sebeplilik
intizam :
tertip
irade : dileme
isyan :
itaatsizlik
itaat : emre uyma
kanunî : kanun
şeklinde
katre : damla
kudret : güç
küll :
bütün
küre-i arz : yerküre
mahall-i taallûk-u kudret :
kudretin alakalı olduğu yer
mâlûliyet : bir sebebe
bağlılık
mâni : engel
melekûtiyet : birşeyin
görünmeyen iç yüzü, aslı, hakikati
mesele-i gàmıza : anlaşılması
zor mesele
mukabele : birbirinin karşısında
olma
muzahrafat : süprüntüler, atıklar
müzahamet :
birbirine zahmet verme, sıkışma
nâmütenâhi :
sonsuz
rüçhan : üstünlük
şeffafiyet : şeffaflık,
saydamlık
şems : güneş
takrib :
yaklaştırma
tecerrüt : sıyrılma, soyutlanma
tecezzî :
bölünme, parçalanma
tekebbür : büyüklenme
temsil :
kıyaslama tarzında benzetme, analoji
tenakus : eksilme,
noksanlaşma
terekküp : birleşme, meydana gelme
terettüb-ü
esbab : sebeplerin sıralanışı
teselsül-ü ilel : sebeplerin
zinciri, arka arkaya gelmesi
teşahhusât : şahıslanmalar,
somutlaşmalar
timsal : görüntü
timsal-i aks :
yansımanın görüntüsü
zâtî : kendisine ait
zemin :
yer
zerre : atom, en küçük parça
zîhayat :
canlı
|
