|
Evet, mânen terakkî etmeyen avam içinde, kaderin câ-yı
istimâli var. Fakat, o da mâziyat ve mesâibdedir ki, ye’sin ve hüznün
ilâcıdır. Yoksa, maâsî ve istikbaliyatta değildir ki, sefahete ve atâlete
sebep olsun. Demek, kader meselesi, teklif ve mes’uliyetten kurtarmak için
değil, belki fahr ve gururdan kurtarmak içindir ki, imana girmiş. Cüz-ü
ihtiyarî, seyyiâta merci olmak içindir ki, akideye dahil olmuş; yoksa
mehâsine masdar olarak tefer’un etmek için değildir.
Evet,
Kur’ân’ın dediği gibi, insan, seyyiâtından tamamen mes’uldür. Çünkü
seyyiâtı isteyen odur. Seyyiât, tahribat nev’inden olduğu için, insan bir
seyyie ile çok tahribat yapabilir, müthiş bir cezaya kesb-i istihkak eder:
bir kibritle bir evi yakmak gibi. Fakat hasenatta iftihara hakkı yoktur.
Onda onun hakkı pek azdır. Çünkü hasenatı isteyen, iktiza eden rahmet-i
İlâhiye; ve icad eden kudret-i Rabbâniyedir. Sual ve cevap, dâi ve sebep,
ikisi de Haktandır. İnsan yalnız dua ile, iman ile, şuur ile, rıza ile
onlara sahip olur.
Fakat seyyiâtı isteyen nefs-i insaniyedir: ya
istidat ile, ya ihtiyar ile. Nasıl ki, beyaz, güzel güneşin ziyasından
bazı maddeler siyahlık ve taaffün alır. O siyahlık, onun istidadına
aittir. Fakat o seyyiâtı, çok mesâlihi tazammun eden bir kanun-u İlâhî ile
icad eden yine Haktır. Demek, sebebiyet ve sual nefistendir ki,
mes’uliyeti o çeker. Hakka ait olan halk ve icad ise, daha başka güzel
netice ve meyveleri olduğu için güzeldir, hayırdır.
İşte, şu
sırdandır ki: Kesb-i şer, şerdir; halk-ı şer, şer değildir. Nasıl ki,
pek çok mesâlihi tazammun eden bir yağmurdan zarar gören tembel bir adam
diyemez, “Yağmur rahmet değil.” Evet, halk ve icadda bir şerr-i cüz’î ile
beraber hayr-ı kesir vardır. Bir şerr-i cüz’î için hayr-ı kesiri terk
etmek, şerr-i kesir olur. Onun için, o şerr-i cüz’î, hayır hükmüne geçer.
İcad-ı İlâhîde şer ve çirkinlik yoktur; belki abdin kisbine ve istidadına
aittir.
|
Lügatler
:
akide : inanç
atâlet : hareketsizlik,
tembellik
câ-yı istimâl : kullanma yeri
cüz-ü ihtiyarî
: insanın elindeki seçim gücü, irade
dâi : sebep
olan
fahr : gurur, övünme
Hak : her şeyi hakkıyla
yaratan, varlığı hak olan ve her hakkın sahibi olan Allah
halk-ı
şer : kötülüğü yaratma
hasenat : iyilikler,
sevaplar
hikmet-i cüz-ü ihtiyariye : insanın elindeki seçim
gücünün hikmeti
ihtiyar : tercih, seçme gücü
iktiza
etmek : gerektirmek
istidat : kabiliyet,
yetenek
istikbaliyat : geleceğe ait şeyler,
hadiseler
kader : Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan
önce takdir etmesi, planlaması
kanun-u İlâhî : Allah’ın
kanunu
kesb-i istihkak : hak etme
kesb-i şer :
kötülüğü işleme
kudret-i Rabbâniye : herşeyi terbiye ve idare
eden Allah’ın sonsuz kudreti
maâsî : günahlar
masdar :
kaynak
mâziyat : geçmişe ait şeyler,
hâdiseler
mes’uliyet : sorumluluk
mesâib : musibetler,
felaketler
mesâlih : maslahatlar, faydalar
nefs-i
insaniye : insanı daima kötülüğe, yasak zevk ve isteklere teşvik eden
duygu
rahmet-i İlâhiye : Allah’ın merhamet ve
şefkati
sefahet : zevk, eğlence ve yasak şeylere düşkünlük,
budalalık
seyyiât : kötülükler, günahlar
seyyie :
kötülük, günah
sırr-ı kader : kader sırrı
sual :
isteme
şer : kötülük
şerr-i cüz’î : küçük
kötülük
şuur : bilinç, idrak
taaffün : bozulma,
çürüme
tahribat : yıkıp bozmalar, yok etmeler
tazammun
etmek : içine almak
tefer’un : firavunlaşma, kendisini
Firavun gibi ilah seviyesine çıkaracak derecede büyük
görme
teklif : yükümlülük
terakkî etmek : yükselmek,
ilerlemek
ye’s : ümitsizlik
ziya : ışık
|
