ÑE’ẼRÃ. (01) ohai Pedro Escurra Franco.

[PEDRO ESCURRA ESCURRA (peitoezkurra@gmail.com)]

ÑE’ẼRÃ

PEDRO ESCURRA FRANCO

01.

Maitei:

Che ñe’ẽrã ha’e ñe’ẽñeha’ãhai. Tembiapo ñaneñe’ẽre avei ñaneñe’ẽme ḡuarã. Che ñe’ẽrã oipyaha mbarakapúpe ko’ã ñe’ẽ ikatúva ipyahu apysápe. Ñe’ẽñekuã. Reipurusérõ ḡuarã teĩteĩ pende kuatiáre. Guaraní rayhuhára iñe’ẽhaíne ikatuháicha. Heta oĩ umi oñemoñe’ẽkuaáva ha sa’i umi iñe’ẽhaíva.

Umi osẽva ára ha ára, arañe’ẽhai, abc térã UH, heta maranduporã omyasãi, pya’e ñamoñe’ẽ  ha jahesa’ỹiñokuaa ha ñaneñe’ẽme ñamohenda ojepuruhaḡua. Jaheja kuatiáre ha guaraní ñe’ẽre. Heta ava arandu ñaneñe’ẽme ha’ete ku ipoñeñapytĩmbáva anihaḡua ñaneñe’ẽhai. Mba’épiko péva.

Che ñe’ẽrã omyasãi umi ñe’ẽ oñekuãva, peipurumihaḡua ikatúrõ, pemoĩ pene ñe’ẽndýpe. Jepivérõguáicha heta ñe’ẽ opytáne tapére ha hetáne avei pe oguahẽva amo hu’ãme. Avañe’ẽ oipotáne jaipuru chupe. Oipotáne ñamba’apo hese. Guaraní ñe’ẽ ikatupyrysevéne ñanekũre ha oipota ñanderogaguýre oñembojerovia tapiaite chupe. Ymaveguaréicha.

Che ñe’ẽrã ikatuhína neñe’ẽrã. Amyasãita ahávo ko’ã ñe’ẽ okakuaáva avañe’ẽ rapoitégui. Okakuaaseve, oñekuã, hetaiterei jareko opaite ñe’ẽrã. Oñe’ẽséva oñe’ẽhaḡua. Anína jaipuru umi jaguerekovoíva. Naiporã, oĩvai. Ambue mba’e ndaha’éi ñanemba’e. Ñane avañe’ẽ naimboriahúiri. Ñandénte ñaimo’ã ha jajopyseterei tekotevẽre.

Jajeporiahurerekokasetereínte che ra’a. Na’anga. Tove. Ñaimo’ã jaguereko’ỹva katupyry mba’e. Iporãmante. Peẽ pejapokuaavéne chehegui opaite mba’e. Jajohasahasáne umi tembiapópe. Naiporãi jaguevi nipe ñapa’ã. Jahambeguekatukatu hese ñanerenonderã.

Che ñe’ẽrã.

Tembiapo pyahu. Ñe’ẽñekuã. jahechakuaamíhaḡua. Ñamyasãita ñe’ẽ ikatúva  ñanepytyvõ  ñañe’ẽhaḡua  umi ñañe’ẽsévare. Ñañeha’ãne jajepovyvy  guaraní ñe’ẽ  rapokuéra apytépe ñambojajuhaḡua ñe’ẽpyahu. Guarani oikotevẽ tembiapo pyahu. Maymavéva ñamoĩne umi oñeikotevẽva, ñemoirũñepytyvõme, ñambojo’áne umi tembiapo.

Pokatureko.

Yvypóra oĩháme oĩhína pokatureko. Péva ha’e  mba’ekuaa oñemomýiva  ojehupytyhaḡua umi ojeipotáva.  Pokatureko oñembyatykuaa peteĩ aváre  térã avatýre.

Tetãakã,

Tetãygua pokatu ombyatypaite ijehe. Ha’e pe hetave ombytýva pokatureko imbaretéva oisãmbyhyhaḡua tetãme ha umi távape. Tetãakã ombyaty hetave viru ha ome’ẽ opaichagua mba’apo. Pokatureko ombyaty ijehe mba’ekuaa. Pokatureko ojora katupyry ha tesape ñanderperãre. Pokatureko ava rembipuru. Ha’e ava mba’pota. Itaryryikuaa hese. Pokatureko rupive hetamba’e jahupytykuaa. Pokatureko omopu’ã  umi  yvypórape ohupytyhaḡua pe tendaporã omyakã térã oisambyhyhaḡua. Umi voresa’y oipuru chupe.

Pokaturekohára:

Ha’e pe yvypóra katupyry oñakãñamindu’úva ha iñe’ẽkuaáva ogueroviakahaḡua ñandéve pe oipotáva jaipotahaḡua.

Ha’ehína pe kyre’ỹme’ẽhára térã  tekojopy me’ẽhára imba’epota rérape nera’ãva reme’ẽhaḡua pytyvõ oikotevẽva.

Tekoguataha:  

Ha’e umi tekoguataha ombohape porãva ñande rekove ñaneretãpýre  umi ñe’ẽhaikatu rupive.  Ñe’ẽhaikatu ha’e tekoguataha ojapo umi tetãvoreñe’ẽhára ha tetãñe’ẽhára. Ha’ekuéra oñemongeta ha ohesa’ỹiño, oiporavo ha omohendaporãve. Ombohasa ojupe umi mba’ekuaa. Tekoguataha ñe’ẽhai osẽ kuatiáre oporomomarandu ha pe iñe’ẽhaipyre jaikuaáva’erã, ndaipóri ñembotavy ñapo’ẽse’ỹrõ. Ñamoneĩne jaikosérõ tekojojápe.

Tetãvoreñe’ẽhára:

Ha’e umi yvypóra pokaturekohára, oúva tetãvore rérape omba’apohaḡua tekojojáre, umi

Tetãñe’ẽhára:

Ko’ã pokaturekohára, karaiguasu ojeiporavo avei Ivoresa’y tysỹime ha upéi tetãygua oiporavojey chupekuéra. Akãguasueta térã poguasumemete.   

Tendotaite:

Mburuvichapavẽ. Omyakãva Tetã. Ha’e tendota  yvateve oĩva tavayguágui. Oisãmbyhýva tetãryepy. Opaite táva ha tetãvore oĩ ipoguýpe. Tetã ha’e omyakã. Omotenonde umi ñemomýi.

Tendotaróga.  

Ogaguasu oikoha Tendotaite, hembireko, yajyra ha ta’ýra, avei umi omba’apóva chupekuéra.

Tendotamba’apoha.

Ogaguasu yvate oguerekóva heta koty omba’apohaḡua tendotaite. Ogaguasu ryepýpe omboguata ñaneretã ha oñangareko opaite tetã mba’ére.

Tetãñemongetaha:

Ha’e pe ogaguasu oguerekóva mokõi vore guasu. Kotyguasu yvategua ha kotyguasu ikarapéva. Kotyguasu yvateguápe omba’apo umi tavañe’ẽhára ha kotyguasu ikarapévape omba’apo umi tavavoreñe’ẽhára.

Arañe’ẽhai: Maranduryru kuatiáre osẽva ko’ẽmboyve umi ta’ãnga poravopyre avei ogueru ñandéve jahechaporãhaḡua  marandu apohárape. Ñe’ẽhai ojapo umi maranduhára, kuña ha kuimba’e. Arañe’ẽhai marandúre jajuhukuaa umi jaikuaaséva.

Arapokõindyñe’ẽ:

Ohasávo pokõi ára osẽjipi marandu hogue hetáva, ta’ãnga, jehesa’ỹiño, ñe’ẽhaiñeha’ã iñasãi hyepýpe.

Pusãty:

Mbopuhára rembipuru. Yvyrágui japopyre. Oguereko mbohapypa poteĩ sã, ipu po’íva ha ipu purusúva. Pusãty Paraguay, péicha ojehero opaite hendápe.

Mbopuharaty:

Heta ava oñombyaty ombopuhaḡua oñondivepa opaichagua tembipurupu. Isãgui ipúva ha yvytúgui ipúva.

Avatyrandu:

Opaichagua mba’ekuaa ha tembiapo ojapóva yvyporakuéra hekove pukukue opytáva umi táva mba’érõ.