در شب قدر از خدا چه بخواهیم؟

[hamid ghotbi]

استاد طباطبایی به ابنا پاسخ داد: در شب قدر از خدا چه بخواهیم؟ شما به ضيافت خدا دعوت شده ايد؛ وقتي شما به ضيافتي دعوت مي شويد خود را برای حضور در آنجا مهيا مي كنيد. برای حضور در ضیافت خدا، اول بايد خود را پاكيزه كنيم. سپس بايد بار خود را سبك كنيم تا برای مهماني خدا آماده شویم. پاکیزگی با گناه نکردن حاصل می شود و سبک‏باری با توبه./ در سوره قدر می‏فرماید: تَنَزَّلُ الْمَلائكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بإذنِ رَبِّهِم مِن كُلِّ أَمر. انسان بايد به همين "كل امر" برسد. كل امر يعني همه چيز؛ یعنی حد اعلا. ما بايد «حد اعلا»ی هر چیز را كسب كنيم؛ مانند حد اعلای معرفت به خدا...

به کوشش: مریم اسماعیلی

 

ابـنا: ماه مبارک رمضان از نیمه گذشته است و شاید هنوز بعضی‏ها توشه ای از این ایام بر نداشته باشند. به نظر شما اینگونه افراد چه كنند؟

ــ بسم الله الرحمن الرحیم. پيامبر اكرم(ص) در شب اول ماه رمضان خطبه اي خواندند و مردم را به كارهايي ارشاد كردند و فرمودند: «شما به ضيافت خدا دعوت شده ايد». وقتي شما به ضيافتي دعوت مي شويد خود را برای حضور در آنجا مهيا مي كنيد و آمادگي براي رسيدن به آنجايي كه دعوت شده اید را كسب مي كنید. مثلاً خود را تمیز می کنید و لباس هاي مطلوب می‏پوشید.

این آداب، هم براي جسم است و هم براي روح. پس برای حضور در ضیافت خدا، اول بايد خود را پاكيزه و آماده حضور در مهمانسراي خداوند كنيم. سپس بايد بار خود را سبك كنيم تا برای مهماني خدا آماده شویم. پاکیزگی با گناه نکردن حاصل می شود و سبک‏باری با توبه.

لذا می‏بینیم بيشترين سفارشي كه براي ماه مبارک رمضان آمده "گناه نكردن" است. اگر در غير ماه رمضان كسي گناه نكند ثوابي براي او نمي نويسند؛ ولي در ماه رمضان گناه نكردن ثواب دارد. مي فرمايد كه نفس كشيدن و خوابيدن شما ثواب تسبيح دارد.

بنابراین بهترین توصیه به همه کسانی که می‏خواهند توشه مناسبی از این ایام بردارند این است که گناه نکنند.

ابـنا: امشب، یکی از سه شبی است که احتمال دارد شب قدر باشد. خدا در این شب از ما چه مي خواهد و ما بايد به چه درجه اي برسيم كه مطلوب خداوند باشد و رضايت او حاصل شود؟

ــ خداوند متعال در سوره قدر می‏فرماید: «لَيلَةُ الْقَدر خَيرٌ مِن أَلْفِ شَهر * تَنَزَّلُ الْمَلائكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بإذنِ رَبِّهِم مِن كُلِّ أَمر». انسان بايد به همين "كل امر" برسد. كل امر يعني همه چيز؛ یعنی حد اعلا. ما در هر چيزي كه مربوط به ما مي شود بايد «حد اعلا»ی آن را كسب كنيم؛ مانند حد اعلای معرفت به خدا. در این صورت است که خداوند از ما راضی می شود.

ابـنا: حد اعلایی که در شب قدر می‏توانیم از خدا بخواهیم چیست؟

ــ حد اعلایی که باید بخواهیم "خير دنيا و آخرت" است. قدر يعني اندازه گيري. اندازه گيري ها كه صورت مي گيرد، قضا به حكم مي شود. براي همين مي گويند "قضا و قدر". پس در شب قدر برنامه ريزي مي شود و خداوند حكم مي كند كه اين كار بشود يا نشود. من در شب قدر بالاترين چيزی را كه بايد بخواهم اين است كه "كل خير دنيا و آخرت" را بخواهم.

ابـنا: اين خير دنيا و آخرت همان چيزي است كه ما مي خواهيم يا همان چيزي است كه خدا مي خواهد؟

ــ شايد خير دنيا و آخرت چیزی باشد که از نظر ما خير نباشد؛ همانطور كه خداوند مي فرمايد: «عَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيئاً وَهُوَ خَيرٌ لَكُم». گاهي هم انسان فكر مي كند که چیزی خير است ولي شر در آن است «عَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَيئاً وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ»؛ مثل كسي كه بيماري قند دارد اما از خوردن غذاهاي شيرين لذت مي برد و گمان مي كند خوب و خیر است ولي در واقع برای او ضرر دارد و شر است.

بسیاری اوقات من از يك مسأله و حادثه اي اكراه دارم ولي وقتي براي من خير است بايد خود را به آن راضي كنم. پس بهتر است كه انسان در تقديرات الهي هميشه تسليم باشد. بنابراین خیر دنیا و آخرت آن خیری است که خداوند برای دنیا و آخرت ما مقدر می‏سازد. 

ابـنا: قبول دارید که اين رضایتمندی، گفتنش آسان است؛ اما عمل کردن به آن سخت است و به این راحتی نیست؟ چه كنيم تا به مقدرات الهي راضي باشيم؟

ــ اين بيشتر به علم آدمي بستگي دارد. انسان بايد بفهمد و باور كند. اين فهميدن و باور كردن را "يقين" مي‏نامند. افرادي را در نظر بگيريد كه ساعت ها كلاس می‏روند و درس می‏خوانند و بالاخره صبح زودی از خواب بيدار مي شوند و به امتحان كنكور مي روند تا به دانشگاه برسند. با اينكه كار سختي است پس چرا آن را انجام مي دهند؟ براي اينكه مطلوب ذهني آنها رسيدن به درجات بالای علمي است و باور دارند که رسیدن به این درجات، با این دشواری ها حاصل می شود.

ما بايد باور كنيم كه بعد از مرگمان غير از اين دنيا، زندگي بهتري از آنچه كه اکنون فكر مي كنیم وجود دارد. اگر این باور وجود داشت، تلاش می‏کنیم كه هرچه در اين زندگي هست را عوض کنیم و خودمان را بهتر از آنچه هستیم قرار دهیم.

پس آنچه براي رضايتمندي انسان مهم است اول "معرفت" است. معرفت، شناخت خدا و شناخت زندگي است. دوم اينكه روش هاي خدا برای سعادتمندی را براحتي بپذيرد. بايد باور كنيم آنچه او براي ما تقدير كرده خير و صلاح و درست است و به همان خودمان را راضي كنيم.

البته همانطور که گفتید رسیدن به این مرحله چندان راحت نیست. پيامبر اکرم(ص) در بخش ديگری از همان  خطبه مي فرمايد: « إنّ أنفسكم مرهونةٌ بأعمالكم فَفُكُّوها باستغفاركم». يعني جان شما در رهن اعمال و كارهاي شماست. پس این اعمال ماست که ما را به آمادگی برای رسیدن به این مرحله می‏رساند.

ابـنا: مثلاً چه اعمالی؟

ــ استغفار، قرآن خواندن، دعا كردن و گناه نكردن از جمله اعمالي است كه این آمادگی را ایجاد می‏کند. یکی دیگر از مهمترین اعمالی هم که در روايات آمده "خدمت به خلق" است.

ابـنا: پيشنهاد عملي شما براي شب هاي قدر ـ خصوصاً براي جواناني كه در اين شب ها به صورت عظيمي در مساجد حضور پيدا مي كنند ـ چيست؟

ــ من يك انتقاد كلي به برنامه های مرسوم شب قدر دارم. نظر من این است که هر كسي بايد به طور طبيعي در اين شب ها عمل كند. سعي نكنيد برنامه هاي فشرده قرآن و دعا داشته باشيد؛ سعي تان بر آزار رساندن نباشد؛ بلکه در چهارچوب مشخصي اعمال خود را انجام دهيد؛ با مردم باشيد؛ سعي كنيد در اين شب ها به همديگر كمك كنيد. حتی خنده و شوخي هم با عبادت شب قدر منافات ندارد.

ابـنا: یعنی همه نبايد يك عمل مشخصي را انجام دهند؟ به عبارت دیگر هر كس به میزان معرفت و تواني خود عبادت کند؟

ــ یک اعمالی هست كه خداوند حدود و ثغور آنها را تعيين كرده و همه بايد آن را انجام دهند؛ مانند روزه ماه رمضان. لذا كسي نمی‏تواند بگويد من به اين روش روزه نمي گيرم؛ نه، این كليات براي همه ثابت است.

اما برخی اعمال هم بستگی به خود نسان دارد؛ مثل غريزه كه در همه افراد وجود دارد ولي روش تربيتي ما آن را تغيير مي دهد. توجه كنيد كه يكي از راه هاي كمال آدمي قرآن است و بعد احاديث و روايات. گام برداشتن در اين مسير كمال هم به تناسب هر كسي است. ما يك سري دعاهاي عمومي مثل "دعای ابوحمزه" داريم. مثل آب و سبزي كه غذاهاي عمومي هستند و همه مي خورند؛ ولی بعضی غذاها هم مخصوص بعضی افراد است و همه هاضمه ها آنها را جذب نمی‏کند. لذا بعضي دعاها فرق دارد. دعاي هر كسي مخصوص اوست و براي همين مي گويند كه اين ذكر را فلاني بگويد و بهماني نگويد.

بنابراین اعمالی مثل "قرآن به سر گرفتن" و "خواندن دعاي جوشن كبير" حتماً باشد؛ ولي مي‏توانيد مثلاً مكان دعا خواندتان را عوض كنيد.

ابـنا: پس نمی‏شود به بهانه برخی نوآوری‏ها اصل عبادات را منتفی کرد؟

ــ یادتان باشد که براي رسيدن به يك گنج، بايد جاي مشخصي را بكنيد تا به آن برسيد. اگر جاي ديگري را بكنيد توقع به دست آوردن گنج را نداشته باشيد.

ابـنا: آيا اینگونه عبادات مخصوص مسلمانان است؟

ــ خير ؛ دیگران هم برنامه هایی براي شب هاي قدر خود دارند. درست است كه قرآن بر سر نمي گذارند ولي به اندازه درک خود، اعمال خاصي انجام مي دهند. من سفري به يونان داشتم؛ در شب تولد حضرت مسيح(ع) همه مردم ـ حتي پيرزن و پيرمردها ـ مثل شب هاي قدر ما بیرون آمده بودند. همه سكوت مي كنند و راهب بزرگشان راه مي رود و از خدا برایشان سخن مي گويد.

ابـنا: آیا قبل از پيامبر(ص) هم شب قدر بوده؟

ــ بوده اما نه به اين شكل. در گذشته سال ها و ماه ها به شکل الان نبوده است. در آن زمان بسياري از افراد هزار سال عمر مي كردند. در آن زمان گاهي در هر ماهي يك شب قدر داشتند.

در يك روايتي هست كه به پيامبر گفتند كسي هست كه هزاران سال عبادت كرده است. خداوند هم به پيامبر(ص) فرمود: من به تو شب قدر را دادم كه مطابق آن هزاران سال است.

 

ابـنا: منظور از هزار شبي كه در سوره مبارکه قدر آمده، كدام هزار شب است؟

ــ تفاسیر مختلفی کرده اند؛ اما به نظر من منظور هزار شب دنيايي نيست.

ابـنا: رابطه بين "شب قدر" و "امامت و امام" چيست؟

ــ قرآن کریم در شب قدر بر پيامبر(ص) نازل شد و در هر زماني بر هر امامي ظهور پيدا مي كند. البته قرآنی که بر امامان ظهور پیدا می کند هماني است كه قبلا بوده؛ نه اينكه چيز جديدي باشد.

ابـنا: چه سری است که حضرت اميرالمؤمنين(ع) در اين شب ها به شهادت رسيدند؟

ــ وقتي خداوند به افرادي توفيقات زيادي مي دهد، مرگشان را هم در زمان خاص قرار مي دهد. این ویژگی حضرت علی(ع) است.

ابـنا: منظور از اینکه مي گويند "شب قدر، حضرت زهرا است" چيست؟

ــ شايد منظور اين باشد كه قدر حضرت زهرا مجهول است؛ همانطور که حقیقت شب قدر مجهول است و فرمود: «وما ادراک ما لیلة القدر» یعنی شما چه می دانید که شب قدر چیست؟

فاطمه زهرا يك شخصيت بزرگ است و مقام ايشان عظيم است؛ همانگونه که جایگاه شب قدر عظیم است. نه اينكه ايشان همان شب هاي قدر باشند.

ابـنا: همانطور که می‏دانید بسیاری از جوانان علاقمند به معنویت، در راه رسيدن به عرفان جذب گروه ها و مسلک‏های دروغين عرفان و تصوف مي شوند. چرا اینگونه می‏شود؟

ــ جوان بايد به باورهايش تكيه كند؛ اما متأسفانه اکنون باور جوانان ما لطمه خورده است. مثلاً به آنها گفته شده كه اگر اين كار را بكنيد به اين نتيجه مي رسيد؛ اما در كنارش به آنها گفته نشده كه تحقق بعضي از امور بر اساس حكمت خداست و حتماً اینگونه نیست که فلان عمل، در فلان مدت، فلان نتیجه را بدهد.

بشر در هر چه كه نمي فهمد شتاب دارد و مي خواهد به آن برسد. جوانان ما باید بدانند که خداوند، حكيم است و خواسته های آنها را زماني كه به مصلحت آنهاست به آنان مي دهد، هرچند ديرتر از زمان خواسته آنها باشد.

ابـنا: با تشكر از وقتي كه در اختیار ما قرار داديد.

ــ من هم از شما متشكرم و ان شاءلله طاعات و عباداتتان مورد قبول حضرت حق باشد.

منبع