Succes van nestkastprojecten en SMP's voor gierzwaluwen

[Rick Wortelboer]

Dag allemaal,

Ik wil hier toch even een apart onderwerp voor maken.

Vanuit Utrecht komen van Jaap Langenbach aanhoudend sombere geluiden over de bezetting van nestkastprojecten. Getallen van slechts 5-10% bezetting van de kasten. Gemiddeld, want van kasten die er al 10 jaar hangen is het bezettingspercentage veel hoger: 40% of meer.

Afgezien van de vraag of de telinspanning in Utrecht voldoende is om van alle nestkasten goed vast te kunnen stellen of ze bezet zijn (de telinspanning in andere steden zoals Amsterdam en Noordwijk is veel hoger), heeft de aanwezigheid van (lege) nestkasten nog andere betekenis:

1. Er is overloop aanwezig voor het geval er calamiteiten optreden;

2. Er is ruimte om oude nestplekken te verruilen voor nieuwe als de oude nestplekken ongeschikt zijn geworden door ongedierte (denk aan nestplekken die ge-infecteerd zijn met luisvliegen), klimaatverandering (denk aan te hete nestplekken onder pannendaken) of concurrentie van huismussen;

3. Er is de mogelijkheid om insecten-arme gebieden te ontwijken (bijvoorbeeld stadscentra).

Ook kan het zijn dat de gierzwaluwpopulaties niet zo gemakkelijk de toename van nestplekken kunnen bijhouden (de groei van de populatie bij een onbeperkt aantal nestplekken is langzamer dan de snelheid waarmee nieuwe nestkasten worden ingebouwd).

Het is erg ééndimensionaal gedacht om het succes van een nestkastproject alleen af te meten aan het gemiddeld percentage bezette nestkasten.

Op de KNNV Landelijke Gierzwaluwdag in Standdaarbuiten op 14 juni j.l. heb ik hier ook wat over verteld. Hier wil ik dat graag herhalen.

Het SMP (SoortManagementPlan) van Woningcorporatie Leystromen (midden-zuid-Brabant) is een van de eerste SMP's die is ge-evalueerd, in dit geval na 6 jaar werken onder het SMP (2018-2025). Is het alleen maar goed gegaan? Zeker niet. Zoals in de Waterhoef in Oisterwijk in 2021, waarvan de gierzwaluwkolonie in de Joanneskerk de gevolgen ondervond. Maar door de voorgeschreven monitoring worden fouten gezien en verplicht het SMP om die te herstellen.

De monitoring omvatte 20 complexen van 1160 woningen, onderverdeeld in 4 complexgroepen (A-D), in 6 woonkernen. Het onderzoek betrof:

1. Kwantitatief (protocol-)veldonderzoek;

2. Kwalitatief veldonderzoek volgens de methode van dit SMP;

3. Fysieke inspectie van nestkasten met een endoscoop en vastlegging van de beelden.

Het bijgevoegd schema laat zien hoe dit in de loop van de jaren 2020-2024 is uitgevoerd. De basis was een nulmeting voorafgaand aan de start van het SMP in 2018-2019.

Wat hebben we gezien?

De bezetting van de gierzwaluwkasten door gierzwaluwen was laag, maar liep wel elk jaar op. Er is niet actief met geluid gelokt. Daarnaast gebruiken gierzwaluwen ook de oorspronkelijke nestplekken onder de daken na de renovatie (als de ontmoedigingsmaterialen correct waren weggehaald). 

Door de gegevens van de verschillende typen monitoring te combineren, kon een schatting van de broedpopulatie van de gierzwaluwen gemaakt worden voor de verschillende complexen. Hierbij 2 plaatjes uit de rapportage. Hierin zijn 'onzekere nesten' de nesten die niet goed als gierzwaluwnesten konden worden onderscheiden en de mogelijke nesten als er slechts een deel van de kasten was ge-inspecteerd. Dit laat zien dat er complexen zijn waar geen gierzwaluwen broedden, ondanks maatregelen (bijvoorbeeld 2418 in Hilvarenbeek en 1133 in Rijen). In complex 2127 (Waterhoef, Oisterwijk) is er sterke concurrentie om nestplekken tussen gierzwaluwen en huismussen. 17 van de 20 complexen laten een stijging van het aantal nesten van gierzwaluwen binnen de betreffende woningen zien. Over alle onderzochte complexen betreft het 43 gierzwaluwnesten in 2028-2019 en 208 gierzwaluwnesten in 2023-2024. (% in kasten ga ik nog achteraan)

Is elk SMP hetzelfde? 

Zeker niet. In Brabant zijn verschillende SMP's met elk hun eigen voorwaarden vanuit de vergunningverlening. En dus ook met elk een andere monitoringsverplichting. Ook tussen provincies zijn er verschillen in de huidige SMP's en pre-SMP's. 

Conclusie

Het SMP Leystromen laat zien dat als je een SMP goed opzet, goed uitvoert en voldoende monitoring uitvoert, je kan laten zien dat het positief uitwerkt op de populatie van de gierzwaluwen. Niet alleen geen achteruitgang (eis vanuit de ontheffing), maar een duidelijke positieve ontwikkeling  van de populatie van de gierzwaluw (zowel op plekken waar al gierzwaluwen broedden, als op plekken waar ze voorheen niet broedden).

ps. Uit de resultaten van SMP Leystromen blijkt verder: Gierzwaluwkasten worden gebruikt door gierzwaluwen, huismussen, koolmezen en spreeuwen. Huismusnestkasten bleken in trek bij huismussen en koolmezen, als broed- en slaapplaats, en werden snel in gebruik genomen (soms al op dezelfde dag van het plaatsen). Meer dan 60% van de aangebrachte vleermuizenkasten (klein, groot en kraamkasten) werden regelmatig gebruikt door gewone dwergvleermuizen, ruige dwergvleermuizen en laatvliegers. De laatste jaren zijn ook kraamkolonies vastgesteld van gewone dwergvleermuizen in aangebrachte grote kasten en kraamkasten binnen het SMP. 

Het onderzoek en het SMP zijn uitgevoerd onder begeleiding van verschillende stadsecologen bij Arcadis en EcoAssist. De rapportages zijn te downloaden van ResearchGate.

Zie bijvoorbeeld:

https://www.researchgate.net/publication/391715099_Monitoring_en_evaluatie_SMP_Leystromen_2018-2024_Woningcorporatie_Leystromen

Groeten,
Rick

[Jaap Langenbach]

Hi Rick,

Bedankt voor het rapport. Ik dacht eigenlijk dat het ging om een evaluatie in opdracht van RVO die daar mee bezig is, maar dit is kennelijk voor Leystromen gedaan om aan te tonen (voor de provincie?) dat zij zich keurig aan de voorschriften van het SMP hebben gehouden.

Maar net als bij je 100% in Nijmegen (de rest van het project met 3 van 8 bezet is 38% bezt) doe je nu weer aan cherry-picking. Je vindt het toch niet gek of bijzonder (ik niet) dat bij aanwezigheid  van 698 dakloze paartjes de aangebrachte voorzieningen snel en toenemend bezet raken?

Ik heb een poging gedaan wat kritisch kanttekeningen bij het rapport te maken. Zie hieronder. Zou mooi zijn als je daar nog wat op kunt reageren, er zijn ook wat vragen in verwerkt. Concept ! Maar ik zou het graag ook op de website zetten, dus kwaliteit vereist !

+++++++++++++++++++++++++

HTML clipboard

Evaluatie SMP corporatie Leystromen in Brabant

 

In maart 2025 verscheen een evaluatie van de resultaten van het SMP van woningcorporatie Leystromen met ca. 10.000 woningen in Brabant, aan de zuidkanten van Tilburg. 85% daarvan staat in Gilze, Rijen, Hilvarenbeek, Goirle en Oisterwijk. Het SMP, opgesteld en geëvalueerd door adviesbureau Arcadis, was 5 jaar van kracht. Elke 5 jaar is er gemonitord, na een nulmeting in 2018/2019 (in alle gebieden waar t/m 2024 gerenoveerd werd) en alle resultaten zijn nu samengevat in dit rapport.

 

In de SMP-gebieden waar gerenoveerd is, zijn totaal 2.345 gierzwaluwkasten of neststenen geplaatst. Dat is 12% meer dan volgens de compensatieverhouding 1:3 volgens de voorschriften uit het Kennisdocument gierzwaluw. Drie maal de 698 nesten die de nulmeting in 2019 opleverde en die door de renovatie verdwijnen zou 2.094 zijn. Aan dat positieve saldo wordt veel aandacht besteed maar meer is, zeker bij gierzwaluwen, beslist niet altijd ook beter. Er zijn 2.610 voorzieningen voor de huismus en 1.642 voor vleermuizen geplaatst.

 

Over de omvang van de zoekinspanning bij de nulmeting en de monitoring is het verslag erg sober. Er is voor 'kwantitatief onderzoek' 3x onderzoek gedaan in het broedseizoen en eenmaal 'kwalitatief onderzoek' in juni. De twee typen onderzoek worden niet omschreven of gedefinieerd. Op alle steekproeflocaties drie avonden een uur posten? Daar moeten heel wat mensen voor in de been zijn geweest. Of betrof het een quick-scan achtige zoektocht naar giervluchten en een schatting op basis van aantallen vogels?

 

De woningstichting krijgt ook een groen vinkje voor de trendontwikkeling. Die wordt voor de gierzwaluw op basis van (erg schaarse) MUStellingen in het gebied toch "stabiel" genoemd (landelijk matig afnemend). Daarbij wordt aangenomen dat deze telling van rondvliegende vogels een betrouwbare maat is voor "de populatie". Daar bestaan echter flinke twijfels over.

 

Bij de monitoring van aantallen bezette kasten werden jaarlijks als steekproef voor het totale bestand 5 complexen van 4 complexgroepen onderzocht. Die vier groepen omvatten ca. 9% van het totale SMP-woningbestand. Er wordt onderscheid gemaakt tussen zekere en onzekere nesten. Onzeker als die ook van een andere vogelsoort zou kunnen zijn, huismus, mees of spreeuw. Wat het criterium voor een zeker nest is wordt niet aangegeven (p. 32). Omdat bezettingsresultaten per project zeer uiteen kunnen lopen vraag ik mij af of deze steekproef voldoende is voor een betrouwbaar totaalresultaat.

 

Het derde groene vinkje betreft de toename van het broedbestand: "sterke toename, positieve trend".

In de complexgroepen A t/m D met 702 gierzwaluwkasten werden in 2023/2024 totaal 208 gierzwaluwbezettingen (alleen zekere gevallen) gezien, p. 36. Maar op p. 45 is sprake van 157 zekere bezettingen (+ 117 onzekere), volgens fysieke inspectie van 487 kasten (van de 702) met een endoscoop. In 2018 waren er nog maar 43 nesten volgens de nulmeting.  Ik heb geen extrapolatie naar het aantal bezettingen in het gehele gebied gevonden. Of bevinden alle renovatieprojecten en 2.345 gierzwaluwkasten zich in de gemonitorde clusters? Dus 8,8% bezetting? In bijna alle complexen is over de vier jaar een geleidelijke toename van het bestand gezien.

 

Een belangrijke verklaring voor de snelle eerste bezettingen en toename daarna is natuurlijk de aanwezigheid van de 698 door de renovatie dakloos geraakte paartjes. Maar misschien waren het er nog wel meer want bij elke zoektocht naar nesten wordt wel wat, of veel gemist.

++++++++++++++++++++

Vr. gr. Jaap Langenbach, Utrecht.

Op maandag 23 juni 2025 om 12:56:40 UTC+2 schreef rickwor...@gmail.com:

[Rick Wortelboer]

Dag Jaap, nee ik ga niet akkoord met jouw samenvatting. Omdat je niet goed gelezen hebt. 

Punt 1: de nulneting betrof het hele woningbezit van Leystromen. In de eerste 5 jaar van het SMP zijn een beperkt aantal woningen gerenoveerd, dus niet alle woningen. Dus die getallen kan je zo niet met elkaar vergelijken. De juiste vergelijking is die met het aantal nesten binnen de gerenoveerde woningen. Dat getal heb ik in de post gezet. Dat is dus geen cherry-picking maar een correcte vergelijking maken. 

Jouw overige opmerkingen kan ik donderdag bekijken. Ik raad het af om het nu op jouw website te zetten, omdat ik het nog niet gecontroleerd heb en het complexe materie is.

Groeten,

Rick

Op di 24 jun 2025 18:19 schreef Jaap Langenbach <gierzwalu...@gmail.com>:

--
Je hebt dit bericht ontvangen omdat je bent geabonneerd op de groep 'Gierzwaluwen' van Google Groepen.
Als je je wilt afmelden bij deze groep en geen e-mails van de groep meer wilt ontvangen, stuur je een e-mail naar gierzwaluwen...@googlegroups.com.
Ga naar https://groups.google.com/d/msgid/gierzwaluwen/d710d80c-ef2e-4b13-a50f-428cd18b0544n%40googlegroups.com om deze discussie te bekijken.

[Jaap Langenbach]

Klopt, ik zag het inmiddels ook.

Volgens mij zit zo: in het gemonitorde gebied zaten vlgs de nulmeting 43 nesten, werden 702 kasten geplaatst waarvan er in '23-24 208 bezet waren. Mooi resultaat. Maar met sherry picking bedoel ik dat er wrs. ook SMP's zijn waar het minder goed gaat . Ik wil een steekproef van minstens 10 smp's.

Ben benieuwd naar je opmerkingen.

vriendelijke groet,
Jaap Langenbach
06 3849 7474
Willemstr. 38 3511 KG Utrecht
gierzwaluw.website/2025.html
   

Op di 24 jun 2025 19:44 schreef Rick Wortelboer <rickwor...@gmail.com>:

Ga naar https://groups.google.com/d/msgid/gierzwaluwen/CAPmS6%3DzRNG6CvxKTVr81jpGYtXnEGNUmZmGhQYgX3fV2%3DF%2B62g%40mail.gmail.com om deze discussie te bekijken.

[Rick Wortelboer]

De evaluatie is gemaakt voor Leystromen, zodat zij een verlenging van hun ontheffing voor natuur-inclusief renoveren kunnen krijgen. De ODBN is de evaluatie aan het beoordelen, om te zien of er volgens de ontheffing is gewerkt en een verlenging afgegeven kan worden.

Dit SMP stamt nog van ver voordat de RvO zich met SMP's bezighield. Arcadis is de bedenker en aanjager van SMP's geweest.

Rick

Op dinsdag 24 juni 2025 om 18:19:43 UTC+2 schreef gierzwalu...@gmail.com:

[Rick Wortelboer]

Dag,

Ik heb de resultaten van de evaluatie van het SMP Leystromen, samen met algemene informatie over de Brabantse SMP's, gezet op enkele pagina's van de Gierzwaluwwerkgroep van de KNNV:

https://gierzwaluw.knnv.nl/onderzoek-en-bescherming-soorten-management-plan-smp/

Mochten er aan de hand hiervan nog vragen zijn, dan hoor ik het graag.

Groeten,
Rick

Op woensdag 25 juni 2025 om 16:00:21 UTC+2 schreef Rick Wortelboer:

[Jaap Langenbach]

Hoi Rick,

Je bent me net voor. Een uurtje geleden was ik ook klaar met mijn verbeterde bespreking. Die zaten idd wat fouten. Ik zal kijken of jouw stuk nog aanleiding voor aanpassingen is. Dan zet ik het op mijn site. Ben nu nog even achter de gierzwaluwen in Soest aan. 

Vr. gr. Jaap Langenbach

vriendelijke groet,
Jaap Langenbach
06 3849 7474
Willemstr. 38 3511 KG Utrecht
gierzwaluw.website/2025.html
   

Op zo 29 jun 2025, 16:39 schreef Rick Wortelboer <rickwor...@gmail.com>:

--
Je hebt dit bericht ontvangen omdat je bent geabonneerd op de groep 'Gierzwaluwen' van Google Groepen.
Als je je wilt afmelden bij deze groep en geen e-mails van de groep meer wilt ontvangen, stuur je een e-mail naar gierzwaluwen...@googlegroups.com.

Ga naar https://groups.google.com/d/msgid/gierzwaluwen/6abc27e3-0d4a-421e-b81e-dfcbca71c559n%40googlegroups.com om deze discussie te bekijken.

[Rick Wortelboer]

Prima. Ik wilde de achtergrondinformatie goed hebben. Dan kunnen jij en anderen dat gebruiken. Gaat toch handiger als ik dat in mijn eigen woorden kan doen.

Groeten,

Rick

Op zo 29 jun 2025 18:26 schreef Jaap Langenbach <gierzwalu...@gmail.com>:

Ga naar https://groups.google.com/d/msgid/gierzwaluwen/CAEMufw48Lwc0GX%3D3h3HYJCZmL59o%2BNQ%3DMa5crbu_sfX-owwAYg%40mail.gmail.com om deze discussie te bekijken.

[Jaap Langenbach]

Hierbij een link naar mijn verhaal over Leystromen. 

De bespreking van Rick bij KNVV hebben nog een paar laatste kwesties verduidelijkt maar aan de strekking van mijn verhaal verandert niets: het lijkt een mooi resultaat maar 1 zwaluw maakt nog geen zomer. Er moet meer geëvalueerd worden. En de tekst van Rick maakt ook nog eens helder welk een gigantische bureaucratie er is opgetuigd om dit te kunnen bereiken.

Er resteert nog 1 vraag voor mij: wat was de verhouding tussen het aantal 'natuurlijke' nesten en kastbezettingen bij de 208 zekere gevallen? Niet zonder belang want het aantal natuurlijke nesten had veel groter kunnen zijn als de 'natuurvrij' maatregelen eerder waren verwijderd En de kastenbulk is gigantisch met 1: 16 ten opzichte van 1:3 volgens "regulier".

Zie het verhaal: https://gierzwaluw.website/2025.html#Leystromen 

PS Op mijn scherm is de kolombreedte veel te groot en dat krijg ik niet goed. Sorry als het daardoor lastiger te lezen is.

Vriendelijke groet,

Jaap Langenbach

https://gierzwaluw.website/utrecht.html

Op zo 29 jun 2025 om 18:32 schreef Rick Wortelboer <rickwor...@gmail.com>:

Ga naar https://groups.google.com/d/msgid/gierzwaluwen/CAPmS6%3DzsekNOb6Xj6qAeowntTQ4g1ZbFAObm3VQQoH1P1Gh-Ow%40mail.gmail.com om deze discussie te bekijken.

[Rick Wortelboer]

Dag Jaap,

Jouw aanname dat er een groter aantal gierzwaluwen in de complexen van complexgroepen A-D had kunnen zitten klopt niet. Daar zijn alle ontmoedigingsmaterialen wel degelijk direct na de renovatie verwijderd.

Rick

Virusvrij.www.avast.com

Op ma 30 jun 2025 om 11:52 schreef Jaap Langenbach <gierzwalu...@gmail.com>:

Ga naar https://groups.google.com/d/msgid/gierzwaluwen/CAEMufw5fX5LpinvLCQD2YNEeN_VB-PYuKCxi7_6KifWQarGNeg%40mail.gmail.com om deze discussie te bekijken.

[Rick Wortelboer]

Dag,

Ik heb mijn verhaal over de toename van de omvang van de populaties gierzwaluwen aangepast. Dit naar aanleiding van vragen en op basis van data die ik van Arcadis nader mocht bekijken (ook al ben ik gepensioneerd).

De data: zie bijgevoegde tabel.

De conclusie luidt nu:

In de intensief onderzochte complexen is het aantal gierzwaluwnesten in de looptijd van het SMP opgelopen van 43 in 2018-2019 tot 208 in 2023-2024. Dit is een duidelijk significante toename van het aantal gierzwaluwnesten. Van deze nesten is in 2023-2024 41 op een 'natuurlijke' nestplaats (nagenoeg gelijk aan het aantal in 2028-2019) en 167 in ingebouwde gierzwaluwkasten (zie tabel hieronder). Omdat het aantal in natuurlijke nestplaatsen stabiel is, kan de stijging van het aantal nestplaatsen geheel worden toegeschreven aan het aanbieden van extra nestruimte door het natuur-inclusief renoveren tijdens het SMP Leystromen. In 2023-2024 broedde 85% van de gierzwaluwpopulatie in de onderzochte complexen in inbouwkasten.

De representativiteit van de gemonitorde clusters A-D leidt tot de veronderstelling dat de hier gevonden stijging van de populatie ook voor de andere gerenoveerde complexen van Leystromen geldt. De provinciale trend van de gierzwaluw is 'stabiel'; een stijging van het aantal broedparen in de onderzochte complexen (met een factor 5) is een significante positieve afwijking ten opzichte van de provinciale populatietrend. Daar komt nog bij dat de natuurlijke nestplekken veelal onder dakpannen zitten, waarvan bekend is dat deze plekken in warme zomers te heet worden, en dat de inbouwkasten klimaatrobuuster zijn, waardoor het broedsucces er hoger zal zijn dan onder de dakpannen.

Hiermee kan gesteld worden dat aan de eis van het bevoegd gezag (geen achteruitgang van de populatie) voor de gierzwaluwen ruim voldaan is. Bovendien is ook het doel van het SMP (namelijk een boost geven aan de populaties van beschermde soorten die door renovaties kunnen worden bedreigd) voor de gierzwaluw behaald. 

Ik heb de update ook hier neergezet: KNNV werkgroep Gierzwaluwen:

https://gierzwaluw.knnv.nl/onderzoek-en-bescherming-soorten-management-plan-smp/

en dan de laatste bladzijde over het SMP Leystromen.

Groeten,
Rick

[Rick Wortelboer]

Tabel:

Op vrijdag 4 juli 2025 om 14:49:37 UTC+2 schreef Rick Wortelboer: