Mikali Nguyễn
Có những câu nói không phải là văn chương, không phải là triết học, mà tự thân nó đã là một tiếng thở dài, một sự chiêm nghiệm được đúc kết từ hàng triệu kiếp người đi trước. "Chúng ta già quá nhanh, nhưng thông minh lại quá muộn" là một trong những lời đề từ cay đắng và chân thật nhất được khắc lên bia mộ của thời gian.
Nó không phải là lời than vãn của một cá nhân, mà là tiếng vọng chung của cả nhân loại khi đứng ở sườn dốc bên kia của cuộc đời, ngoảnh đầu nhìn lại con đường mình đã đi qua. Đó là khoảnh khắc ta soi mình trong gương và không còn nhận ra ánh mắt trong veo của thời niên thiếu, chỉ thấy những nếp nhăn là tấm bản đồ ghi lại những trận bão lòng. Đó là lúc ta nhận ra kho tàng quý giá nhất là thời gian và sức khỏe thì đã vơi đi quá nửa, trong khi sự khôn ngoan mà ta có được lúc này lại được trả bằng một cái giá quá đắt: tuổi trẻ.
Nghịch lý này dường như là một cài đặt mặc định của tạo hóa, một bi kịch ngọt ngào của kiếp nhân sinh. Tại sao khi đôi chân còn đủ khỏe để leo lên những đỉnh núi cao nhất, thì cái đầu lại quá dại khờ để biết đâu là ngọn núi đáng để chinh phục? Tại sao khi trái tim còn đủ nhiệt huyết để yêu một cách điên cuồng, thì lý trí lại quá non nớt để biết cách giữ gìn một tình yêu? Và tại sao khi ta cuối cùng cũng học được cách sống một cuộc đời ý nghĩa, thì quỹ thời gian lại chẳng còn lại bao nhiêu?
Bài viết này là một hành trình đi sâu vào nghịch lý ấy, không phải để tìm một lời giải đáp, mà để cùng nhau chiêm nghiệm, thấu hiểu và có lẽ, tìm thấy một sự bình an trong chính cái bi kịch tất yếu này.
Sự đánh cắp của thời gian
Khi còn là một đứa trẻ, thời gian là một khái niệm xa xỉ, một dòng sông chảy lững lờ. Một mùa hè dường như kéo dài vô tận. Một năm học là cả một thế kỷ. Chúng ta háo hức được lớn, mong chờ đến ngày được làm người lớn để tự do bay nhảy. Chúng ta sống như thể mình là chủ nhân của một mỏ vàng thời gian vô tận.
Nhưng rồi guồng quay bắt đầu. Tuổi hai mươi, ba mươi, bốn mươi... những thập kỷ trôi qua nhanh như một cái chớp mắt. Thời gian không còn là dòng sông hiền hòa, nó biến thành một thác nước dữ dội cuốn phăng mọi thứ. Ta bị cuốn vào cuộc đua của cơm, áo, gạo, tiền, của những mục tiêu, những tham vọng. Ta mải miết xây dựng sự nghiệp, vun đắp cho gia đình, theo đuổi những định nghĩa về thành công mà xã hội áp đặt.
Trong cuộc đua vô hình ấy, ta đã không nhận ra mình đang đánh đổi những gì. Ta đánh đổi những bữa cơm bên cha mẹ để lấy những cuộc họp triền miên. Ta đánh đổi sức khỏe để lấy những con số trong tài khoản ngân hàng. Ta đánh đổi những khoảnh khắc bình yên để lấy những danh vọng hão huyền.
Và rồi một ngày, ta dừng lại, thở dốc và nhận ra: ta đã già. Tấm lưng đã bắt đầu còng xuống, mái tóc đã điểm sương, đôi mắt đã mờ đi. Con cái đã lớn khôn và có cuộc sống riêng. Cha mẹ, có người còn, có người mất, nhưng ta biết mình đã bỏ lỡ quá nhiều thời gian bên họ. Ta đứng trên đỉnh cao của sự nghiệp mà mình hằng ao ước, nhưng lại cảm thấy cô đơn và trống rỗng. Cái cảm giác "mới hôm qua thôi" trở thành nỗi ám ảnh thường trực. Mới hôm qua còn tung tăng đến trường, mới hôm qua còn hẹn hò e ấp, mới hôm qua còn bồng con trên tay... Sao hôm nay đã là hoàng hôn?
Sự "già quá nhanh" không chỉ là sự thay đổi của thể chất, mà là cảm giác ngỡ ngàng, tiếc nuối khi nhận ra mình đã chạy quá nhanh mà quên mất việc tận hưởng cảnh vật hai bên đường.
Cái giá của sự ngông cuồng
Tuổi trẻ có một thứ tài sản mà không vàng bạc nào mua được: năng lượng và sự liều lĩnh. Chúng ta tin rằng mình bất khả chiến bại, rằng sức khỏe là vĩnh cửu. Ta thức thâu đêm, ăn uống qua loa, lao vào những cuộc vui không điểm dừng, vắt kiệt sức lực của mình mà không hề nghĩ đến ngày mai.
Sự ngông cuồng ấy cho ta những trải nghiệm đáng nhớ, nhưng cũng để lại những món nợ vô hình với cơ thể. Những cơn đau lưng của tuổi trung niên là hóa đơn thanh toán cho những đêm dài tuổi trẻ. Những căn bệnh mãn tính là kết quả của chuỗi ngày coi thường sức khỏe. Chúng ta chỉ thực sự hiểu giá trị của sức khỏe khi đã đánh mất nó. Lúc nằm trên giường bệnh, ta mới nhận ra chiếc giường đắt nhất thế gian chính là giường bệnh. Mọi tiền tài, danh vọng đều trở nên vô nghĩa.
Tuổi trẻ cũng là thời của những quyết định cảm tính. Ta dễ dàng từ bỏ một mối quan hệ chân thành chỉ vì một chút tự ái. Ta sẵn sàng nói những lời làm tổn thương người mình yêu thương nhất. Ta lao vào những con đường sai lầm chỉ vì sự bồng bột nhất thời. Những vết sẹo để lại trong tâm hồn người khác và trong chính tâm hồn ta, phải mất rất nhiều năm tháng của sự trưởng thành mới có thể xoa dịu được, và đôi khi là không bao giờ.
Trí tuệ không đến từ sách vở, mà từ vết sẹo
Sự "thông minh" được nói đến ở đây không phải là kiến thức uyên bác hay chỉ số IQ cao. Nó là sự khôn ngoan, là trí tuệ của một tâm hồn đã kinh qua giông bão. Thứ trí tuệ này không thể tìm thấy trong bất kỳ ngôi trường nào. Nó được chưng cất từ nước mắt, được tôi luyện trong lửa của sự thất bại, và được đánh bóng bằng sự hối tiếc.
Khi đã đi qua đủ những mất mát, ta mới học được cách trân trọng những gì mình đang có.
· Chỉ khi đã trải qua nỗi đau mất đi người thân, ta mới hiểu rằng không có cuộc họp nào quan trọng hơn một bữa cơm gia đình.
· Chỉ khi đã bị phản bội, ta mới học được cách nhìn người và giá trị của lòng trung thành.
· Chỉ khi đã thất bại thảm hại, ta mới hiểu được sự khiêm tốn và biết rằng thành công không phải là tất cả.
· Chỉ khi sức khỏe suy yếu, ta mới nhận ra rằng tài sản lớn nhất của đời người là được hít thở không khí trong lành mỗi sớm mai.
Sự thông minh muộn màng này cho ta một cái nhìn xuyên thấu. Ta không còn bị lóa mắt bởi những thứ phù hoa, hào nhoáng bên ngoài. Ta nhận ra hạnh phúc không nằm ở một căn nhà to hơn, một chiếc xe sang hơn, hay một chức vụ cao hơn. Hạnh phúc nằm ở những điều giản dị mà tuổi trẻ ta thường xem nhẹ: một buổi chiều đi dạo cùng người bạn đời, một cuộc điện thoại hỏi thăm cha mẹ, một tách trà nóng trong một ngày mưa, một cuốn sách hay, một giấc ngủ không mộng mị.
Bài học lớn nhất: Tha thứ cho chính mình
Gánh nặng lớn nhất của việc "thông minh quá muộn" chính là sự dằn vặt và hối tiếc. "Giá như...", "Nếu như..." là những cụm từ ám ảnh nhất của tuổi xế chiều. Giá như ngày ấy mình kiên nhẫn hơn. Nếu như ngày ấy mình can đảm hơn. Giá như mình đã nói lời yêu thương nhiều hơn và lời trách móc ít đi.
Nhưng rồi, bài học cuối cùng và sâu sắc nhất mà trí tuệ muộn màng mang lại chính là học cách chấp nhận và tha thứ. Tha thứ cho người khác đã khó, tha thứ cho chính bản thân mình, cho cái tôi non dại và đầy sai lầm của quá khứ, lại càng khó hơn.
Ta nhận ra rằng, chính những sai lầm ấy, những vấp ngã ấy đã tạo nên ta của ngày hôm nay. Không có những quyết định dại khờ, làm sao có được bài học khôn ngoan? Không có những giọt nước mắt, làm sao biết trân trọng nụ cười? Tha thứ cho quá khứ không phải là lãng quên nó, mà là nhìn nhận nó như một phần tất yếu của hành trình trưởng thành, ôm lấy những vết sẹo của mình và xem chúng như những huân chương của một chiến binh đã sống một cuộc đời trọn vẹn.
Vậy phải chăng kiếp người là một bản án đã được định sẵn, rằng chúng ta phải sống trong sự nuối tiếc triền miên?
Không hẳn. Nhận ra nghịch lý "già quá nhanh, thông minh quá muộn" không phải để bi lụy, mà là một lời kêu gọi hãy sống tỉnh thức. Chúng ta không thể thay đổi quy luật của thời gian, không thể quay ngược quá khứ. Nhưng chúng ta có thể thay đổi cách chúng ta sống ở hiện tại.
· Với những người trẻ: Hãy xem lời chiêm nghiệm này như một lời cảnh tỉnh sớm. Hãy sống hết mình, dám trải nghiệm, dám sai lầm, nhưng hãy sống với một trái tim biết lắng nghe và một khối óc biết suy ngẫm. Hãy dành thời gian cho gia đình, trân trọng sức khỏe, và học hỏi từ kinh nghiệm của những người đi trước. Đừng để đến khi chỉ còn lại sự hối tiếc mới nhận ra điều gì là quan trọng.
· Với những người đã đi qua nửa con dốc: Hãy xem sự thông minh muộn màng này là một món quà. Đừng lãng phí phần đời còn lại trong sự dằn vặt. Hãy dùng sự khôn ngoan của mình để sống những tháng ngày còn lại một cách sâu sắc và ý nghĩa. Hãy chia sẻ kinh nghiệm của mình cho thế hệ sau. Hãy lan tỏa sự bình an và lòng bao dung mà bạn đã học được từ những giông bão của cuộc đời.
Cuối cùng, có lẽ vẻ đẹp của cuộc sống nằm chính trong sự không hoàn hảo này. Tuổi trẻ nồng nhiệt nhưng dại khờ. Tuổi già khôn ngoan nhưng đã mệt mỏi. Hai nửa của một vòng tròn, tuy không bao giờ gặp nhau ở điểm hoàn mỹ, nhưng lại tạo nên một kiếp người trọn vẹn với đủ đầy những cung bậc cảm xúc: có nụ cười, có nước mắt, có thành công, có thất bại, có bồng bột và có cả sự trầm tư.
Bản giao hưởng của cuộc đời được viết nên bởi những nốt thăng của tuổi trẻ và những nốt trầm của tuổi già. Thiếu đi một trong hai, nó sẽ không bao giờ là một bản nhạc hoàn chỉnh. Và có lẽ, sự thông minh đích thực nhất, không phải là thứ đến sớm hay muộn, mà là khả năng nhận ra vẻ đẹp trong chính bản giao hưởng không hoàn hảo ấy và mỉm cười chấp nhận nó.