Mikali Nguyễn
1. Công trình khoa học có xin được patent?
Ngoài toán ra thì các hiện tượng khoa học cũng không được xin patent. Nhưng nếu toán và các hiện tượng khoa học được áp dụng vào một cái gì đó có ích lợi thực tế cho nhân loại thì họ cho phép xin patent.
Nói thí dụ mình có một phương pháp đặc biệt giải một bài toán. Nếu chỉ xin patent cho cách giải bài toán đó thì không được, phải có một thứ khác gọi là "embodiment" thì mới được. Embodiment là ngôn ngữ pháp luật của "application." Chẳng hạn mình có cách giải một bài toán về nhiệt động học (thermodynamics). Cả toán lẫn nhiệt động học (thermodynamics, một chi nhánh của môn vật-lý, tức là một loại khoa học) đều không xin patent được. Nhưng nếu mình dùng những kiến thức đó để tạo ra một dụng cụ hay một phương pháp (methods or systems) để làm nguội các lò điện nguyên tử thì mình có thể xin patent về "methods and systems" chứ không phải về bài toán đó hoặc hiện tượng nhiệt động học đó.
Một khi đã có patent thì người khác mặc dù có dùng những kiến thức (trong ngôn ngữ pháp luật thì họ gọi là "teachings") đó cho một ứng dụng hoàn toàn khác vẫn có thể bị kiện. Nói thí dụ làm nguội lò điện nguyên tử. Giả sử có anh copy phương pháp hoặc tạo ra một biến dạng của dụng cụ của mình mà làm nguội máy xe hơi. Kiện ra tòa sẽ bị thua vì tội ăn cắp patent mà không trả royalties vì các patents bao giờ cũng thòng thêm câu "Những phương pháp và hệ thống nêu trên không nhất thiết chỉ có ứng dụng mô tả trong bằng phát minh này, mà có thể còn có những ứng dụng thực tiễn khác mà người trong nghề (those skilled in the arts) có thể nghĩ ra. Những ứng dụng đó đều được bảo vệ bởi phát minh này."
Vì lý do đó mà phải có một luật sư giúp mình viết đơn xin patent. Nếu mình ngại tốn tiền luật sư mà viết lấy thì cũng được, không có gì bất hợp lệ, nhưng nhiều khi có "lỗ hổng" cho kẻ gian ăn cắp. Không phải bất cứ luật sư nào cũng có thể hành nghề về patent law. Muốn hành nghề thì các patent attorneys phải có bar certification VÀ ít nhất một bằng đại học (Bachelor, Master hoặc ngay cả Ph.D.) về một ngành STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics).
2. Software để giải những bài toán thì sao?
Xin thưa rằng software không được phép xin patent, chỉ được phép xin copyright (bản quyền). Đó là lý do tại sao khi mình mua software trên các website hoặc bằng DVD thì bao giờ cũng có copyright statement. Chẳng hạn có hãng làm ra một software để giải một bài toán đặc biệt và họ bán software đó. Nếu mình không mua mà dùng "cọp" thì có thể bị kiện vì không được copyright holder cho phép. Nếu mình biết cách giải bài toán của họ và minh viết lấy software của mình để làm chuyện đó, và xin copyright cho software của mình thì lại hoàn toàn hợp lệ.
Trong các trường đại học thì họ cũng xin patents rất nhiều. Chẳng hạn có một cơ quan nào (như NASA, FAA, Boeing, Northrop Grumman, vân vân...) cho trường một research grant để nghiên cứu một vấn đề gì đó. Trường thường hay nhận sinh viên Ph.D. làm nghiên cứu đó và nếu có xin patent thì patent đó thuộc quyền sở hữu của trường đại học (vì cả giáo sư lẫn sinh viên đều là nhân viên của trường). Sau khi có patent thì trường được quyền thu royalties nếu có người muốn dùng patent đó để kiếm lời; tuy nhiên hãng hoặc cơ quan chính quyền nào finance cái nghiên cứu đó bằng research grant thì được quyền sử dụng patent mà không phải trả royalties.
Một thí dụ là hãng Broadcom. Người founder của Broadcom là giáo sư Henry Samueli (ông này là một trong 5 giáo sư trong hội đồng luận án của em ở UCLA cách đây cỡ 40 năm). Ông này có nhiều patents đứng tên ông ta lúc ông ta còn là giáo sư trong phân khoa điện ở UCLA, nhưng quyền sở hữu thuộc về University of California. Sau này khi mở hãng Broadcom thì chính ông ta phải trả royalties cho trường khi ông dùng phát minh của chính mình trong việc xây dựng hãng Broadcom. Các hãng tư cũng vậy. Trong 45 năm hành nghề thì em làm khá nhiều patents, danh dự thuộc về mình (tác quyền), nhưng quyền lợi kinh tế đều thuộc về hãng.
Viết đơn xin patent lằng nhằng lắm, bởi vì họ có rất nhiều quy luật. Thí dụ trong patent mình có thể viết các phương trình khoa học hoặc toán học, nhưng BẮT BUỘC phải giải thích bằng ngôn ngữ. Thí dụ trong nhiệt động học, mình muốn nói V = aT/P, a = hằng số, V = thể tích, T = nhiệt độ và P = áp suất. Khi viết patent thì mình có thể đưa phương trình vào phần mà họ gọi là "specifications" nhưng không được viết trong phần "claims". Và khi viết phương trình trong phần "specifications" thì phải giải thích thêm bằng chữ. Thí dụ phương trình trên phải giải thích đại khái như "The volume can be calculated by multiplying a constant by the temperature and dividing the resultant by the pressure ..." Tức là ngoài việc viết một phương trình, mình còn phải dịch nghĩa phương trình đó thành câu cú hẳn hoi. Đó là lý do tại sao patent nào cũng dài tràng giang đại hải.
Quan trọng nhất trong patent là phần claims chứ không phải là phần specifications. Trong phần claim thì mỗi claim chỉ được viết trong một câu duy nhất, với dấu chấm đi sau cùng. Nếu một claim có hai, ba dấu chấm (tức là hai ba câu) là không được. Muốn ngắt câu trong một claim thì chỉ được quyền dùng dấu chấm phẩy (semicolon) hoặc dấu phẩy (comma).
Thường thì mỗi khi bắt đầu xin patent thì anh kỹ sư phải viết một bản tường trình (thuần túy khoa học hoặc kỹ thuật) cho hãng. Hãng sẽ chuyển cho một luật sư và luật sư đó sẽ phỏng vấn tác giả để hiểu rõ hơn. Sau đó luật sư sẽ viết patent application và đưa cho tác giả duyệt xét. Sau khi qua lại vài lần sửa chữa và cả hai bên đều hài lòng thì lúc đó đơn mới gửi cho USPTO.
Các kỹ sư trẻ thường hay loạng quạng vì không có kinh nghiệm về patent law, đôi khi vật lộn với anh luật sư ghê lắm thì mới xong. Mấy anh kỹ sư già có kinh nghiệm, đã nhiều patent từ trước thì họ đã biết bài bản, nhanh lắm. Đó là lý do tại sao mấy anh luật sư ham làm việc với mấy kỹ sư trẻ (để họ có cớ tính tiền hãng cho nhiều giờ). Còn đụng mấy anh kỹ sư già có kinh nghiệm thì lại ít có dịp tính tiền hãng. Quái đản vô cùng!
HCD: Cám ơn anh là người trong cuộc, đã trình bày tổng quát về bằng phát minh và tác quyền, Bài này có ích cho nhiều người trẻ Việt Nam. Tôi để chữ màu đen từ đây.
Tôi nhớ chuyện khá hay là Apple bị kiện về cái đồng hồ điện tử đeo tay vì vi phạm bằng sáng chế mới đây:
1. Vụ kiện với Masimo về cảm biến đo oxy trong máu
Masimo, một công ty kỹ thuật y tế của Mỹ, đã kiện Apple vi phạm bằng sáng chế kỹ thuật cảm biến đo nồng độ oxy trong máu (pulse oximetry) trên Apple Watch.
Vào tháng 10 năm 2023, Ủy ban Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ (ITC) đã ra phán quyết rằng Apple vi phạm bằng sáng chế của Masimo, dẫn đến lệnh cấm bán Apple Watch Series 9 và Ultra 2 tại Mỹ. Apple đã tạm ngừng bán các mẫu đồng hồ này và sau đó tiếp tục bán với tính năng đo oxy trong máu bị vô hiệu hóa. Vào tháng 1 năm 2024, Tòa án Phúc thẩm Liên bang Hoa Kỳ đã từ chối gia hạn lệnh tạm hoãn, khiến Apple phải tuân thủ lệnh cấm bán.
2. Vụ kiện với Omni MedSci về kỹ thuật đo đường huyết
Omni MedSci, một công ty khởi nghiệp kỹ thuật y tế, đã kiện Apple vì vi phạm bốn bằng sáng chế liên quan đến kỹ thuật cảm biến đo đường huyết. Vào tháng 2 năm 2025, Tòa án Phúc thẩm Liên bang Hoa Kỳ đã ra phán quyết hủy bỏ tất cả các yêu cầu của bằng sáng chế số 10.517.484 của Omni MedSci, cho rằng chúng là sự kết hợp hiển nhiên của các phát minh trước đó. Phán quyết này có thể giúp Apple tránh được các cáo buộc vi phạm liên quan đến kỹ thuật đo đường huyết trong tương lai.
Bloomberg Law
3. Các vụ kiện khác liên quan đến Apple Watch
Ngoài ra Apple còn bị kiện vụ khác liên quan đến kỹ thuật cảm biến trên Apple Watch. Ví dụ, công ty Valencell đã kiện Apple vì cáo buộc vi phạm bốn bằng sáng chế liên quan đến kỹ thuật đo nhịp tim. Tuy nhiên, vụ kiện này đã được giải quyết vào năm 2018.