Người từng đau, thường sống lâu. Người từng mất, thường số thật | Anmai, CSsR
Mikali Nguyễn
Trong hành trình làm người, không ai trong chúng ta lại không một lần ao ước về một cuộc đời phẳng lặng, một con đường trải đầy hoa hồng không có lấy một mũi gai. Chúng ta sợ hãi nỗi đau, chạy trốn sự mất mát, và xem chúng như những kẻ thù cần phải tiêu diệt hoặc né tránh bằng mọi giá. Nhưng có một nghịch lý đẹp đẽ và sâu sắc mà chỉ những ai đã đi qua giông bão mới có thể thấm thía: chính những vết thương lại là nơi ánh sáng có thể lọt vào tâm hồn, và chính sự trống rỗng của mất mát lại tạo ra không gian cho sự thật ngự trị.
Triết lý "Người từng đau – thường sống sâu. Người từng mất – thường sống thật" không phải là một sự tôn vinh nỗi khổ đau, mà là một sự công nhận về sức mạnh biến đổi phi thường của nó. Nó cho thấy rằng, đằng sau những giọt nước mắt, những đêm dài trằn trọc, những trái tim tan vỡ, là một quá trình luyện kim tâm hồn đang âm thầm diễn ra. Nỗi đau, khi được đối diện và chiêm nghiệm, sẽ chưng cất nên sự sâu sắc. Sự mất mát, khi được chấp nhận, sẽ gột rửa đi những lớp mặt nạ, để lộ ra con người chân thật nhất.
Bài viết này sẽ là một cuộc hành trình khám phá hai khía cạnh của sự trưởng thành này. Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu tại sao nỗi đau lại có khả năng đào sâu tâm hồn con người, biến họ từ những sinh thể sống trên bề mặt thành những người có khả năng cảm nhận và thấu hiểu cuộc đời ở tầng mức vi tế hơn. Đồng thời, chúng ta cũng sẽ lý giải vì sao sự mất mát, dù tàn khốc, lại thường là chất xúc tác mạnh mẽ nhất để một người dám sống một cuộc đời chân thật, can đảm và không còn gì để che giấu. Đây không phải là bài ca về sự bi lụy, mà là bản hùng ca về sự kiên cường và vẻ đẹp được tìm thấy trong chính những vết sẹo của cuộc đời.
"Đau" là một từ ngắn gọn nhưng chứa đựng cả một vũ trụ của những trải nghiệm khắc nghiệt. Đó không chỉ là nỗi đau thể xác, mà còn là nỗi đau tinh thần dai dẳng: sự phản bội, sự thất bại, sự cô đơn, sự hiểu lầm, hay cảm giác bất lực trước hoàn cảnh. Hầu hết chúng ta đều cố gắng thoát khỏi nỗi đau càng nhanh càng tốt. Nhưng những ai có đủ can đảm để ở lại với nó, để quan sát và lắng nghe nó, thường sẽ nhận được một món quà vô giá: sự sâu sắc.
Nỗi đau phá vỡ chiếc vỏ của cái tôi: Trước khi trải qua nỗi đau thực sự, con người thường sống trong một chiếc vỏ an toàn của cái tôi. Chúng ta tin rằng mình mạnh mẽ, mình kiểm soát được mọi thứ, và thế giới xoay quanh những nhu cầu của mình. Nỗi đau, đặc biệt là sự thất bại hay bị tổn thương bởi người khác, giống như một chiếc búa tạ đập vỡ chiếc vỏ ấy. Sự kiêu ngạo tan biến, nhường chỗ cho sự khiêm tốn. Lần đầu tiên, chúng ta nhận ra sự mong manh của bản thân và của kiếp người. Chính từ sự nhận biết này, lòng trắc ẩn bắt đầu nảy mầm. Khi đã biết mình có thể đau đến nhường nào, ta mới có thể thực sự thấu cảm cho nỗi đau của người khác.
Nỗi đau là cuộc hành trình vào bên trong: Khi thế giới bên ngoài trở nên quá khắc nghiệt và gây ra tổn thương, con người có xu hướng quay vào bên trong để tìm kiếm nơi trú ẩn. Đây là một cuộc hành trình bắt buộc nhưng vô cùng cần thiết. Trong sự tĩnh lặng của nỗi đau, chúng ta bắt đầu đối diện với những góc khuất, những nỗi sợ, những con quỷ mà ngày thường ta luôn cố gắng lờ đi. Ta tự hỏi: "Tại sao mình lại cảm thấy thế này? Nguồn gốc của nỗi đau này là gì? Mình thực sự là ai?". Quá trình tự vấn này giúp ta hiểu rõ bản thân hơn bất kỳ cuốn sách tâm lý nào. Sự sâu sắc chính là kết quả của việc thấu hiểu sự phức tạp trong chính tâm hồn mình.
Nỗi đau tái định giá mọi giá trị: Một người vừa trải qua một cơn bạo bệnh, một sự mất mát lớn hay một cú sốc tinh thần sẽ nhìn cuộc đời bằng một lăng kính hoàn toàn khác. Những thứ từng được cho là quan trọng như tiền bạc, danh vọng, địa vị xã hội, những cuộc tranh hơn thua... bỗng trở nên phù phiếm. Họ bắt đầu nhận ra giá trị của những điều giản dị mà trước đây họ đã bỏ qua: một sớm mai được hít thở không khí trong lành, một bữa cơm bên gia đình, một lời hỏi han chân thành, một khoảnh khắc bình yên. "Sống sâu" chính là khả năng tìm thấy vẻ đẹp và ý nghĩa trong những điều bình dị ấy, là sống trọn vẹn trong từng khoảnh khắc, bởi họ biết rằng không có gì là hiển nhiên.
Nỗi đau, do đó, không chỉ là sự trừng phạt. Nó là một người thầy nghiêm khắc, dạy chúng ta bài học về sự khiêm tốn, lòng trắc ẩn và ý nghĩa đích thực của cuộc sống.
Cần phải làm rõ một điều quan trọng: "sống sâu" không đồng nghĩa với việc sống trong u uất, bi quan hay lúc nào cũng mang một vẻ mặt sầu não. Một người sâu sắc không phải là một người chỉ nhìn thấy màu xám của cuộc đời. Ngược lại, chính vì đã đi qua những tầng đáy tăm tối nhất của cảm xúc, họ mới có khả năng cảm nhận những đỉnh cao của niềm vui một cách trọn vẹn hơn.
Hãy tưởng tượng tâm hồn con người như một chiếc ly. Nỗi đau giống như một quá trình khoét chiếc ly ấy sâu hơn. Chiếc ly càng sâu, nó càng có thể chứa được nhiều nước mắt, nhưng đồng thời, nó cũng có thể chứa được nhiều niềm vui, nhiều tình yêu và nhiều sự sống hơn. Một người chưa từng biết buồn là gì, niềm vui của họ thường nông cạn và chóng qua. Nhưng một người đã từng đau khổ tột cùng, khi họ tìm thấy một niềm vui, dù nhỏ bé, niềm vui đó sẽ lấp đầy cả khoảng không gian sâu thẳm trong họ, tạo ra một sự rung động mãnh liệt và một lòng biết ơn vô hạn.
Sự sâu sắc còn thể hiện ở khả năng nhìn nhận sự phức tạp của cuộc đời. Người sống nông cạn có xu hướng nhìn mọi thứ một cách nhị nguyên: tốt-xấu, đúng-sai, đen-trắng. Họ dễ dàng phán xét, chỉ trích và đưa ra những kết luận vội vàng. Ngược lại, người sống sâu hiểu rằng trong cái tốt có mầm mống của cái xấu, và trong cái xấu vẫn có thể le lói những điều thiện. Họ nhìn một con người không chỉ qua hành động của họ, mà còn cố gắng thấu hiểu những động cơ, những nỗi đau, những hoàn cảnh đã xô đẩy người đó. Sự thấu hiểu này mang đến cho họ một sự bao dung và một trí tuệ vượt trội.
Họ là những người có thể ngồi yên lặng lắng nghe câu chuyện của bạn hàng giờ mà không ngắt lời. Họ là những người có thể nhìn thấy nỗi buồn ẩn sau nụ cười của bạn. Họ là những người không đưa ra những lời khuyên sáo rỗng, mà chỉ đơn giản là ở bên cạnh, mang lại một cảm giác an toàn và được thấu hiểu. Đó chính là vẻ đẹp của một tâm hồn đã được tôi luyện qua lửa đỏ của nỗi đau.
Nếu nỗi đau đào sâu tâm hồn, thì sự mất mát lại có một sức mạnh khác: nó gột rửa và lột trần, buộc con người phải đối diện với sự thật. "Mất" ở đây có thể là mất đi một người thân yêu, mất đi sức khỏe, mất đi tuổi trẻ, mất đi một cơ hội vàng, hay thậm chí là mất đi những ảo tưởng về bản thân và cuộc đời. Mỗi sự mất mát là một lời nhắc nhở tàn nhẫn về tính vô thường của vạn vật. Và chính trong sự đối diện với vô thường đó, con người thường tìm thấy con đường để "sống thật".
Mất mát thiêu rụi những thứ không cần thiết: Cuộc sống thường ngày của chúng ta đầy rẫy những thứ không cần thiết mà ta bám víu vào: những chiếc mặt nạ xã hội để làm hài lòng người khác, nỗi sợ bị phán xét, nhu cầu được công nhận, những lo lắng về hình ảnh của bản thân. Sự mất mát, đặc biệt là một sự mất mát lớn, giống như một trận hỏa hoạn thiêu rụi tất cả những thứ phù phiếm đó. Khi bạn đang đối mặt với cái chết của người thân, bạn có còn quan tâm đến việc người khác nghĩ gì về kiểu tóc của mình không? Khi bạn vừa mất đi sức khỏe, bạn có còn bận tâm đến việc tranh hơn thua trong một cuộc tranh luận vô bổ không? Mất mát buộc chúng ta phải tập trung vào những gì cốt lõi. Và khi lớp vỏ bọc bên ngoài bị thiêu rụi, cái còn lại chính là con người chân thật của bạn.
Mất mát tạo ra sự cấp bách của hiện tại: Khi bạn nhận ra rằng mọi thứ đều có thể biến mất trong chớp mắt, bạn sẽ không còn muốn lãng phí thời gian. Sự vô thường không làm người ta bi quan, mà nó tạo ra một sự cấp bách để sống thật ngay bây giờ. Không còn thời gian để sống cuộc đời của người khác, để làm một công việc mình căm ghét, để ở trong một mối quan hệ độc hại, hay để che giấu những cảm xúc thật của mình. Người từng mất mát thường có can đảm để nói lời yêu thương, để nói lời từ biệt, để theo đuổi đam mê, để sống một cuộc đời không hối tiếc. Họ sống như thể hôm nay là ngày cuối cùng, không phải bằng sự tuyệt vọng, mà bằng sự trân trọng và mãnh liệt.
Mất mát giải phóng khỏi nỗi sợ hãi: Nỗi sợ lớn nhất của con người thường là nỗi sợ mất mát. Chúng ta sợ mất đi tình yêu, sợ mất đi an toàn, sợ mất đi sinh mệnh. Nhưng khi bạn đã trải qua sự mất mát tồi tệ nhất và nhận ra rằng mình vẫn có thể sống sót, vẫn có thể đứng dậy, một sự giải phóng kỳ diệu sẽ xảy ra. Nỗi sợ cố hữu đó không còn quyền năng kiểm soát bạn nữa. Sự can đảm được sinh ra từ tro tàn của nỗi sợ. Khi không còn sợ mất, bạn dám cho đi nhiều hơn, dám yêu thương cuồng nhiệt hơn, dám nói ra sự thật dù có thể bị ghét bỏ. Bạn trở nên chân thật vì bạn không còn gì để mất, và chính lúc đó, bạn lại có được tất cả.
Nỗi đau và sự mất mát không phải là hai thực thể tách biệt. Chúng là hai mặt của cùng một đồng xu, quyện chặt vào nhau. Sự mất mát chính là nguyên nhân gây ra một trong những nỗi đau sâu sắc nhất. Và nỗi đau thường là tiếng vọng của một sự mất mát nào đó, dù là mất đi niềm tin, mất đi sự ngây thơ hay mất đi một phần của chính mình.
Chính vì vậy, sự sâu sắc và sự chân thật cũng có một mối liên hệ mật thiết. Chúng là hai phẩm chất được nuôi dưỡng song hành trong tâm hồn của một người đã thực sự trưởng thành qua nghịch cảnh.
Một người không thể "sống thật" nếu họ không "sống sâu". Bởi lẽ, nếu không có sự sâu sắc đến từ việc chiêm nghiệm nỗi đau, làm sao họ có thể biết được "sự thật" của mình là gì? Sự thật không nằm trên bề mặt, nó nằm ở những tầng sâu của cảm xúc, của khát vọng, của những giá trị cốt lõi. Nỗi đau giúp họ đào sâu để tìm thấy sự thật đó.
Ngược lại, một người không thể "sống sâu" một cách trọn vẹn nếu họ không "sống thật". Sự sâu sắc đòi hỏi sự trung thực tuyệt đối với chính mình, dám đối diện với cả những phần tốt đẹp và xấu xí bên trong. Nếu một người vẫn còn đeo mặt nạ, vẫn còn sợ hãi, họ không thể nào đi vào chiều sâu của tâm hồn. Sự can đảm để sống thật đến từ mất mát chính là chiếc chìa khóa mở cánh cửa vào những tầng hầm sâu kín nhất đó.
Một người vừa sâu sắc vừa chân thật là một người có sức mạnh nội tâm to lớn. Họ có lòng trắc ẩn của người từng đau, và sự can đảm của người từng mất. Họ mềm mại nhưng không yếu đuối, kiên định nhưng không cố chấp. Họ có thể khóc mà không xấu hổ, có thể cười mà không hời hợt. Họ là nguồn cảm hứng, là ngọn hải đăng cho những ai còn đang lạc lối trong giông bão của chính mình.
Tuy nhiên, cần phải nhấn mạnh rằng đây không phải là một con đường dễ dàng. Không phải ai trải qua đau khổ cũng tự động trở nên sâu sắc và chân thật. Nhiều người đã bị nỗi đau làm cho chai sạn, bị mất mát làm cho cay đắng và khép lòng. Sự khác biệt nằm ở sự lựa chọn: lựa chọn đối diện hay chạy trốn, lựa chọn chiêm nghiệm hay oán trách, lựa chọn chữa lành hay để vết thương mãi mãi rỉ máu.
Cuộc đời, trong bản chất của nó, là một chuỗi những được và mất, những vui và buồn. Trốn chạy khỏi một nửa của nó – nửa của nỗi đau và mất mát – cũng chính là trốn chạy khỏi sự trọn vẹn của kiếp người. Triết lý "Người từng đau – thường sống sâu. Người từng mất – thường sống thật" không phải là một lời nguyền, mà là một lời hứa, một sự an ủi.
Nó hứa rằng, trong những đêm đen tăm tối nhất của tâm hồn, một bình minh của sự khôn ngoan đang chờ đợi. Nó an ủi rằng, những mất mát tưởng chừng như không thể chịu đựng nổi lại chính là con đường dẫn ta về với bản thể chân thật nhất của mình.
Hãy nhìn vào những vết sẹo trên cơ thể. Chúng là minh chứng cho thấy ta đã từng bị thương, nhưng quan trọng hơn, chúng là minh chứng cho thấy ta đã được chữa lành. Những vết sẹo trong tâm hồn cũng vậy. Chúng không phải là dấu hiệu của sự yếu đuối, mà là bản đồ của một hành trình kiên cường. Mỗi vết sẹo kể một câu chuyện về một trận chiến mà ta đã chiến đấu và sống sót.
Một tâm hồn không có sẹo có thể trong trắng, nhưng lại thiếu đi chiều sâu và sức mạnh. Một tâm hồn có sẹo, và đã học cách yêu thương những vết sẹo đó, mới là một tâm hồn đẹp đẽ và trọn vẹn. Đó là vẻ đẹp của sự không hoàn hảo, vẻ đẹp của lòng can đảm, vẻ đẹp của một con người đã dám sống hết mình với mọi cung bậc của cuộc đời.
Vì vậy, nếu bạn đã từng đau, hãy cho phép mình được sống sâu. Nếu bạn đã từng mất, hãy cho phép mình được sống thật. Bởi lẽ, món quà lớn nhất mà nghịch cảnh mang lại không phải là việc khiến ta trở nên bất khả chiến bại, mà là việc khiến ta trở nên "người" hơn, theo một cách sâu sắc và chân thật nhất.
Lm. Anmai, CSsR