Làm thế nào để factcheck đối với các con AI? - Google Groups

[Mikali Nguyễn]

Làm thế nào để factcheck đối với các con AI?

Ngày nay khi làm việc trên mạng internet, nếu đã biết xài AI, người ta thường ít khi tự mò tìm thông tin tên Google search bởi vì có quá nhiều thông tin trùng lặp, nhiều fakenews nên khó thể phân biệt đâu là tin cần tìm, đâu là tin thật - tin giả; ngoài ra họ còn gặp khó khăn khi tổng hợp tìm ra lời giải đối với những vấn đề phức tạp. Mọi việc đều phải nhờ các con AI trả lời cho lẹ, ít tốn công sức, tiết kiệm thời gian. 

Hiện nay ta có 5 con AI thông dụng miễn phí thường dùng là: Gemini, ChatGPT, DeepSeek, Grog 3 và Copilot. Đây là những tiện ích của thời đại kỹ thuật số mà các thế hệ trước đây chỉ nằm mơ mới có được.

Tuy nhiên sự khai thác có tính lệ thuộc này đôi khi phải trả giá đối với những người hoàn toàn tin tưởng vào câu trả lời của AI. Mặc dù con AI nào cũng thòng thêm 1 câu ở bên dưới để mọi người cảnh giác: "Can make mistakes. Check important" info. "AI-generated, for reference only", "Chỉ để tham khảo, có thể mắc sai sót, vì vậy, hãy xác minh các câu trả lời". Nhưng không phải ai cũng cảnh giác trước các hạn chế và sai sót có thể có của AI và vì nhiều người ít có khả năng tự mình factcheck để biết được các thông tin do nó cung cấp có nên tin hay không.

1. Các tình huống trả lời có vấn đề của các con AI

1.1. Không trả lời được (tôi không biết), xin gợi ý mời tìm trong các website của... 

1.2. Trả lời chung chung theo lập trình có sẵn mà không mang lại kiến thức gì cụ thể.

1.3. Trả lời theo tin cũ không cập nhật kịp tin mới nên có thiếu sót.

1.4. Có cập nhật thông tin nhưng không phân biệt được đâu là fakenews, nhất là các tin đã bị factcheck là giả, nên trả lời sai.

1.5. Trả lời đúng nhưng có thêm thắt rộng ra theo lập trình trí khôn đã định sẵn, làm cho người ta hiểu lầm là có từ nguồn tin chính thống. 

1.6. Trả lời sai nhưng vẫn confirm là đúng. Nhưng nếu khi bị phát hiện sai thì sorry xin trả lời lại.

Nói về cập nhật thông tin thì gần đây, các con AI đã cập nhật theo thời gian thực (cho đến hiện tại) gồm: Gemini, Copilot, Grog 3. Riêng ChatGPT: đến tháng 6/2024, DeepSeek: đến tháng 7/2024.

Điểm chính yếu cần lưu ý là các con AI đều dựa vào khả năng search tìm và tổng hợp thông tin trên mạng, được coi là nguồn dữ liệu chính yếu, mà không tự mình factcheck được. 

 

2. Điển hình cho 1 trường hợp dỡ khóc dỡ cười 

Vào ngày 28/3/2025, tờ báo The Australian đăng 1 bài viết với tiêu đề liên quan đến “Sự sống sót kỳ diệu của một đứa trẻ ở Mỹ sau lời cầu nguyện tới ĐHY George Pell”, dựa vào 1 bài đăng trên X.

* X là 1 mạng xã hội nơi người dùng, bao gồm cả cá nhân, tổ chức, và đôi khi các nhà báo, đăng tải thông tin. Nội dung trên X không phải là "tờ báo" theo nghĩa truyền thống mà là tập hợp các bài đăng từ nhiều nguồn khác nhau, từ tin tức chính thống đến ý kiến cá nhân hoặc tin đồn không được kiểm chứng. X không có quy trình biên tập hay kiểm chứng như báo chí truyền thống. Nhiều bài đăng có thể là suy đoán, tin đồn, hoặc thông tin sai lệch.

Sau đó nhiều tờ báo khác như Dailymail.co.uk cũng có bài tương tự đăng vào ngày 28/3/2005 và rộ lên ở các báo mạng khác vào các ngày sau đó, tức vào thời điểm cuối tháng 3/2025. 

Các tờ báo này đã loan tin: ĐHY George Pell có đến thăm Phoenix - Arizona vào tháng 12/2021 để quảng bá cho cuốn sách “Nhật ký trong tù” và cũng đã cử hành Thánh lễ Trắng cho các chuyên gia y tế tại Phoenix.

Người đọc muốn thẩm tra về sự kiện ĐHY George Pell có đến và cử hành Thánh lễ Trắng tại Phoenix - Arizona (Hoa Kỳ) vào tháng 12/2021 hay không?

 

Kết quả thẩm tra

- Các con AI có thời gian cập nhật tin tức trước năm 2025 như ChatGPT và DeepSeek: đều trả lời là Pell không có đến Phoenix - Arizona vào tháng 12/2021. Vào năm 2021, Pell chủ yếu ở Rome hoặc Úc, tập trung vào việc viết sách và tham gia các sự kiện tôn giáo.

- Các con AI có thời gian cập nhật tin tức đến hiện tại (4/4/2025) như Gemini (kể cả Deep Research), Copilot và Grog 3: đều cho biết là Pell có đến  Phoenix - Arizona  vào tháng 12/2021.

Nhưng khi hỏi vặn về nguồn tin: 3 con AI này đều cho biết là lấy nguồn từ các bài báo xuất hiện vào cuối tháng 3/2025 (X, The Australia, Dailymail.co.uk...). 

Hỏi thêm: có bài báo nào trước năm 2025 nói về sự kiện George Pell có hiện diện tại Phoenix - Arizona vào tháng 12/2021 không và xin cho biết chi tiết thì 3 con AI nói trên thú nhận: Không có bài đăng thuộc nguồn chính thống hoặc không chính thống nào trước năm 2025 xác nhận chính xác rằng Hồng y George Pell có hiện diện ở Phoenix vào tháng 12/2021.

Kết luận: Đây là fakenews không có thực. Các con AI cập nhật theo thời gian thực đã bị thao túng thông tin bởi các bài báo nói về "phép lạ" của ĐHY Pell mới xuất hiện vào cuối tháng 3/2025. Chúng không phân biệt được tin này là giả mà chỉ tổng hợp và đưa tin theo sự dẫn dắt của báo mạng!

3. Làm thế nào để factcheck câu trả lời của các con AI?

Sau đây là các gợi ý:
3.1. Người dùng (hỏi) không nên có tâm lý lệ thuộc vào các con AI, luôn tin nó là đúng dù cho nó có hiện đại đến đâu.

3.2. Hãy đối chiếu các câu trả lời của nhiều con AI để tìm ra câu trả lời chính xác nhất.

3.3. Người dùng phải có nền tảng kiến thức cơ bản để đặt nghi ngờ đúng chỗ và biết cách hỏi vặn (hỏi tới hỏi lui) các con AI để bắt nó... khai ra sự thực.

3.4. Phải có tổ chức mạnh chuyên factcheck các thông tin trên mạng và factcheck thông tin do các con AI trả lời. Snopes là mô hình điển hình, nhưng phải điều tra thật nhanh trong thời đại thông tin nhanh như...điện xẹt hiện nay, tránh cho người dân khỏi bị thao túng tâm lý bởi tin tức giả loan truyền. 

3.5. Bản thân các con AI phải có trí khôn đủ để tự mình factcheck các nguồn tin do mình tổng hợp từ thông tin mạng.

Nếu đã nghi ngờ không tin tưởng vào câu trả lời của AI và khi không có sự trợ giúp nào khác thì không còn cách nào khác là ta phải tự mình thẩm tra bằng cách quay về với các truy tìm thông tin thông thường dựa vào search trên mạng và tự phân tích!

Nếu các con AI không tự mình xác định được thông tin thực - giả thì factcheck AI phải chăng là việc mà chỉ có con người mới làm được 🤔

MS

     

[Mikali Nguyễn]

Một thí dụ điển hình về kiến thức mơ hồ và sai lạc của các con AI

Câu hỏi đặt ra là: Tác giả bài thơ "Đừng tưởng" là ai?

Có cung cấp thêm các câu thơ đầu của bài thơ này để khỏi nhầm lẫn: 

Đừng tưởng cứ núi là cao
Cứ sông là chảy cứ ao là tù
Đừng tưởng cứ dưới là ngu
Cứ cao là sáng cứ tu là hiền....

1. Search tìm trên Google và Bing

1.1. Rất nhiều website vẫn cho rằng bài thơ nay là của thi sĩ Bùi Giáng

1.2. Một số website nói về sự tranh cãi quyền tác giả giữa 2 người là ông Hà Sỹ Liêm và Trần Văn Sỹ, nhưng cuối cùng nói không biết tác giả là ai.

2. Các con AI trả lời ra sao?

Gemini và ChatGPT: trả lời gần như mục 1.1 trên, nói về có sự tranh cãi giữa 2 người nói trên và nói cũng không biết tác giả là ai

"Bài thơ "Đừng tưởng" đã gây ra nhiều tranh cãi về tác giả. Ban đầu, nhiều người cho rằng tác giả là cố thi sĩ Bùi Giáng. Tuy nhiên, sau đó, ông Hà Sỹ Liêm đã đứng ra nhận mình là tác giả và cung cấp giấy chứng nhận bản quyền.
Sau đó, ông Trần Văn Sỹ cũng lên tiếng và cho rằng ông Hà Sỹ Liêm đã đạo một phần bài thơ của mình. Vì vậy, đến nay, tác giả thực sự của bài thơ vẫn còn là một vấn đề gây tranh cãi.  Do đó, hiện chưa thể xác định chính xác tác giả duy nhất của bài thơ Đừng tưởng"

DeepSeek, Grog 3 và Copilot: trả lời gây kinh hoàng về sự thông minh vượt mức của 3 con AI này!

DeepSeek:  Bài thơ "Đừng tưởng" mà bạn trích dẫn là một sáng tác của nhà thơ Nguyễn Duy, một trong những nhà thơ tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại.

Grog 3: Tác giả của bài thơ "Đừng tưởng" mà bạn trích dẫn là Nguyễn Bùi Vợi. Đây là một bài thơ nổi tiếng của ông, với những câu thơ mộc mạc nhưng chứa đựng ý nghĩa sâu xa, khuyên con người không nên đánh giá sự vật, sự việc chỉ dựa trên vẻ bề ngoài. 

Copilot: Bài thơ "Đừng tưởng" là tác phẩm của nhà thơ Dương Quốc Hân. Đây là một bài thơ sâu sắc, chứa đựng những triết lý nhân sinh đơn giản nhưng đầy ý nghĩa, nhấn mạnh việc nhìn nhận mọi thứ một cách đa chiều và tránh những đánh giá hời hợt.  

Không biết 3 con AI này đã nghiên cứu ở đâu mà thêm thắt ra thêm 3 tác giả lạ hoắc này!

Thực ra, tác giả bài thơ này đã được nghiên cứu làm rõ ở nhiều bài factcheck của Giải trí Kiến thức Google Groups (EG) đã được Google đăng lên mạng mà bài gần nhất là:

Bài thơ "Đừng tưởng" là của Bùi Giáng hay là của tác giả nào? (factcheck)
https://groups.google.com/g/giaitrikienthuc/c/09WqhriDUEg

Trong đó đã xác định:

1. Bùi Giáng không có liên quan gì đến bài thơ này, không phải là tác giả.

2. Cuộc tranh cãi về quyền tác giả trên giữa ông Hà Sỹ Liêm và Trần Văn Sỹ đã tiết lộ ai là tác giả ban đầu và ai là các tác giả phóng tác tiếp theo của bài thơ Đừng tưởng.

Ông Trần Văn Sỹ và ông Hà Sỹ Liêm

3. Cuộc tranh chấp về quyền tác giả trên giữa ông Hà Sỹ Liêm và Trần Văn Sỹ đã được giải quyết xong bởi cơ quan có thẩm quyền, không còn là tranh cãi hay tranh chấp nữa: 

Ông Hà Sỹ Liêm đã trả lại Giấy chứng nhận quyền tác giả bài thơ Đừng tưởng cho Cục bản quyền tác giả và xin lỗi người tranh chấp quyền tác giả là ông Trần Văn Sỹ. GCN quyền tác giả của ông Sỹ Liêm đã bị hủy. Sự kiện này đã được Cục lập biên bản vào ngày 16/9/2016

4. Hiện nay chưa có ai đăng ký quyền tác giả của bài thơ Đừng tưởng vì có 3 tác giả chính làm nên bài thơ này: 

Bài thơ gốc đầu tiên có 16 câu đầu là của tác giả Khánh Nguyên với tựa đề là "Suy Ngẫm". Sau đó, ông Trần Văn Sỹ phóng tác thêm đoạn giữa 24 câu và đổi tựa đề thành "Đừng tưởng". Đoạn cuối gồm 1 số câu do ông Hà Sỹ Liêm phóng tác. Ngoài tên tuổi 3 ông trên, không có ai nhảy ra tự nhận mình là tác giả nữa.

 

Bài thơ Suy ngẫm và tác giả Khánh Nguyên

Tại sao các con AI cho tới giờ vẫn đưa ra kiến thức mơ hồ và sai lạc như vậy?

So với lần search trước (lúc đó chưa xài DeepSeek và Grog 3) cách đây hơn nữa năm thì đã có sự tiến bộ rõ rệt. Các con AI không còn nói bài thơ này là của Bùi Giáng nữa mà đã cập nhật theo thông tin mới là có sự tranh cãi về quyền tác giả. Nhưng câu trả lời cho đến nay vẫn chỉ cho biết có sự tranh cãi mà không biết việc này đã được xử lý ổn thỏa.

Vấn đề là các con AI này đã lệ thuộc vào thông tin của báo mạng vốn phức tạp, chưa bị factcheck và bỏ qua (coi thường) các kiến thức từ Google Groups cung cấp, mặc dù có dẫn chứng và đã được Google đăng lên mạng.

Chỉ có con ChatGPT là có tham khảo thông tin từ Google Groups nhưng không đào sâu nên cũng đưa ra câu trả lời chung chung: "Ngoài ra, có ý kiến cho rằng phần đầu của bài thơ thuộc về một tác giả khác, tạo nên một tác phẩm được đóng góp bởi nhiều người."

Còn các con AI đưa ra tên tuổi các tác giả lạ hoắc khác thì không biết lấy dữ liệu từ nguồn nào mà có vẽ tự tin quá thể 🤔😁

Chuyện "AI Mistakes" còn dài, khi có dịp ta sẽ quay lại bàn.

MS