Đôi đũa yêu thương và nỗi niềm khó nói: văn hóa gắp thức ăn | Anmai, CSsR
Mikali Nguyễn
Trên mâm cơm sum vầy của người Việt, có một cử chỉ đã trở thành biểu tượng của lòng hiếu khách và sự quan tâm chân thành: dùng đôi đũa của mình gắp một miếng ngon vào chén của người bên cạnh. Đó là hình ảnh của người bà gắp cho cháu miếng thịt mềm nhất, của chủ nhà gắp cho khách miếng chả thơm nhất. Hành động ấy tựa như một lời nói không thành tiếng: “Tôi quý mến bạn”, “Tôi dành cho bạn phần tốt nhất”. Tình cảm ẩn sau cái gắp ấy thật đáng trân trọng, nó là một phần của hồn cốt văn hóa ẩm thực, vun đắp cho sự gắn kết trên bàn ăn.
Thế nhưng, đằng sau cử chỉ ấm áp ấy là một "nỗi niềm khó nói", một sự im lặng đầy khó xử mà không phải ai cũng dám bày tỏ. Người nhận, dù trong lòng có thể không thoải mái, nhưng vì nể nang và sợ làm phật lòng người gắp, đành mỉm cười nhận lấy.
Hãy thử hình dung những tình huống trớ trêu. Một người đang ăn kiêng nghiêm ngặt vì bệnh gút hay mỡ máu, lại được ân cần gắp cho một miếng thịt đỏ mọng hay một con tôm béo ngậy. Một người ăn chay trường thanh tịnh, bỗng thấy trong chén mình xuất hiện một miếng cá kho đậm đà. Hay đơn giản hơn, một người vốn không thích món ăn đó, hoặc đã cảm thấy no, nhưng lại không thể từ chối. Sự quan tâm, trong những trường hợp này, vô tình đã trở thành một áp lực, một sự khó xử cho cả đôi bên.
Nhưng sự khó xử ấy chỉ là bề nổi. Tảng băng chìm đằng sau cái gắp thân tình ấy là những rủi ro về sức khỏe mà chúng ta không thể xem nhẹ. Đôi đũa tiếp xúc trực tiếp với miệng của một người chính là vật trung gian hoàn hảo để truyền vi khuẩn và virus.
Khoa học đã chứng minh điều này một cách rõ ràng.
· Vi khuẩn Helicobacter pylori (H. pylori): Theo Hội Khoa học Tiêu hóa Việt Nam (VNAGE), hơn 80% dân số nước ta nhiễm loại vi khuẩn này. H. pylori cư trú trong niêm mạc dạ dày, mảng bám răng và đặc biệt là trong nước bọt. Nó là thủ phạm chính gây viêm loét dạ dày - tá tràng và thậm chí là ung thư dạ dày. Chỉ một cái gắp chung, một lần chấm chung chén nước mắm, vi khuẩn đã có thể âm thầm di chuyển từ người này sang người khác.
· Virus Viêm gan A: Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo, virus Viêm gan A lây truyền chủ yếu qua đường tiêu hóa (phân - miệng). Khi một người dùng đũa, muỗng của mình khuấy vào nồi lẩu chung, nhúng qua nhúng lại trong đĩa thức ăn chung, họ đã vô tình tạo ra một con đường lây nhiễm tiềm tàng cho tất cả mọi người cùng bàn.
· Các bệnh lây truyền khác: Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) ước tính mỗi năm có tới 48 triệu người Mỹ mắc bệnh từ thực phẩm. Con số này là lời cảnh tỉnh về vô số mầm bệnh khác như cúm, quai bị, tay chân miệng... đều có thể lây lan qua giọt bắn và nước bọt trên dụng cụ ăn uống.
Hành động gắp thức ăn cho người khác, vốn xuất phát từ thiện ý, lại có thể trở thành nguyên nhân gây hại cho sức khỏe của những người mà ta yêu quý.
Có người sẽ cho rằng việc quá khắt khe trong ăn uống là "Tây hóa", làm mất đi sự thân mật của bữa cơm Việt. Nhưng nếu nhìn sâu hơn, chúng ta sẽ thấy người Việt vốn dĩ đã có một ý thức rất cao về vệ sinh cá nhân. Trong mâm cơm gia đình truyền thống, dù có thể dùng chung đĩa thức ăn, chung tô canh, nhưng chén và đũa luôn là của riêng mỗi người. Bất cứ ai cũng sẽ cảm thấy không thoải mái nếu phải dùng nhầm đũa của người khác. Điều đó cho thấy, ranh giới vệ sinh cá nhân luôn được tôn trọng.
Vậy nên, việc thay đổi thói quen dùng đũa riêng để gắp thức ăn chung không phải là chối bỏ truyền thống, mà là một bước tiến văn minh, một sự nâng cấp cho lòng hiếu khách. Đó là khi sự quan tâm không chỉ dừng lại ở việc chia sẻ miếng ngon, mà còn là sự trân trọng sức khỏe và sự thoải mái của người đối diện.
May mắn thay, văn hóa ẩm thực của chúng ta đang có những bước chuyển mình tích cực.
1. Sự xuất hiện của dụng cụ phục vụ chung: Trên bàn tiệc ngày nay, mỗi đĩa thức ăn chung thường đi kèm một đôi đũa, một chiếc muỗng hoặc kẹp riêng. Đây là giải pháp đơn giản nhưng hiệu quả nhất.
2. Sự tinh tế của "đũa hai đầu": Nhiều người đã khéo léo trở đầu đũa của mình khi muốn gắp thức ăn cho người khác – một hành động nhỏ nhưng thể hiện sự ý tứ và tôn trọng.
3. Mô hình buffet dân dã: Hãy nhìn vào cách người Quảng đãi món Mì Quảng trứ danh trong các dịp giỗ chạp, liên hoan. Chủ nhà chuẩn bị một nồi nhân thịnh soạn, nước dùng nóng hổi và đủ loại rau thơm. Thực khách tự do lựa chọn, gia giảm theo khẩu vị và sức ăn của mình. Đó là một hình thức "tiệc đứng" kiểu Việt vô cùng thông minh: vừa hợp vệ sinh, vừa đáp ứng khẩu vị đa dạng, lại vừa tiết kiệm và hợp lý.
Ăn uống là một nghệ thuật giao thoa giữa dinh dưỡng, khoa học và văn hóa. Một món ăn dù ngon đến mấy nhưng nếu thiếu đi yếu tố vệ sinh và sự tôn trọng lựa chọn cá nhân thì cũng không thể trở nên hoàn hảo.
Cái gắp thức ăn từ đôi đũa yêu thương là một nét đẹp, nhưng vẻ đẹp ấy sẽ trở nên trọn vẹn hơn khi được thể hiện một cách tinh tế và văn minh. Sự quan tâm chân thành nhất không nằm ở việc gắp cho ai đó miếng ngon nhất, mà là tạo ra một không gian ẩm thực an toàn, tôn trọng và thoải mái, để mỗi người có thể trọn vẹn thưởng thức bữa ăn theo cách riêng của mình.
Trong thời đại mới, hãy để lòng hiếu khách của chúng ta được biểu lộ không chỉ qua sự hào phóng, mà còn qua sự thấu hiểu và ý thức. Đó mới chính là đỉnh cao của văn hóa trên bàn ăn.
Lm. Anmai, CSsR