Tẩy xanh, các lời bịa đặt về phát triển bền vững và sức mạnh của cộng đồng | Lê Quốc Việt

[Mikali Nguyễn]

TẨY XANH, CÁC LỜI BỊA ĐẶT VỀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG VÀ SỨC MẠNH CỦA CỘNG ĐỒNG

Hai bạn trẻ của tui giới thiệu tóm tắt về chuyến đi Thái Lan vừa rồi rất xúc tích! Vcil Community cùng với Lê Quốc Việt.

Sau cơn mưa đêm, buổi sáng của chúng mình cùng chú Lê Quốc Việt đã bắt đầu bằng phiên thảo luận về chủ đề rất gây tò mò như thế. Ở bên ngoài cửa sổ phòng hội nghị, dòng sông Mekong vẫn đang trôi êm ả, đánh mắt qua phía bên kia bờ chút thôi thì đã thấy những căn nhà nhấp nhô thuộc lãnh thổ của nước Lào. Nhìn biên giới giữa 2 quốc gia là dòng sông Mekong khiến chúng mình không khỏi cảm thấy thích thú.

Tại đây, trong Tuần lễ môi trường Mekong/ASEAN (viết tắt MAEW) lần thứ 7 diễn ra tại tỉnh Nakhon Panom thuộc Thái Lan vào ngày 26-30/09 vừa qua, chúng mình đã hiểu hơn về con sông hùng vĩ này từ những câu chuyện của các cộng đồng mà đời sống của họ gắn chặt với hệ sinh thái địa phương. MAEW là diễn đàn khu vực thường niên, là nền tảng để trao đổi sâu sắc hơn giữa người dân, các nhóm xã hội dân sự và các bên liên quan khác về các vấn đề phát triển, tài nguyên thiên nhiên và tác động môi trường/xã hội của các dự án đầu tư quy mô lớn tại khu vực Mekong và Đông Nam Á.

Một trong những khoảnh khắc minh hoạ sâu sắc chủ đề của MAEW năm nay là những câu chuyện từ bộ phim tài liệu “The Mekong Trap”. Được sản xuất bởi các nhà làm phim trẻ đến từ tổ chức EcoCupid, bộ phim khắc hoạ sự rối loạn an ninh lương thực và sinh kế của cộng đồng địa phương do dự án thuỷ điện Phou Ngoy gây ra. Bên cạnh đó, các diễn giả thuộc nhiều background khác nhau cũng chia sẻ thực trạng “tẩy xanh” đang diễn ra khắp nơi, chẳng hạn người làm chuỗi thực phẩm quan sát thấy một biển quảng cáo “nông nghiệp tái tạo” đến từ một trong những tập đoàn hoá chất lớn nhất thế giới, trong khi bản chất mô hình kinh doanh của họ lại không có tính chất “sinh thái” tí nào cả.

Không gian đối thoại của MAEW lần này chất vấn mạnh mẽ những giải pháp “xanh” mà các tập đoàn lớn thường “bán cho” công chúng. Dưới danh nghĩa giảm phát thải CO2, liệu có bao nhiêu cánh rừng bị chặt, có bao nhiêu dân tộc bản địa bị tái định cư và hệ sinh thái lưu vực sông bị gián đoạn mãi mãi? Liệu chuyển đổi sang năng lượng “xanh” có phải là giải pháp thật sự cho vấn đề sinh thái của chúng ta trong khi nhu cầu sử dụng điện lại tăng theo cấp số nhân?

Mọi người đã cùng nhau khám phá các câu hỏi trên thông qua các câu chuyện ngoài đời thật mà chúng ta ít khi nào nghe thấy trên truyền thông đại chúng, hay những thước phim và bộ ảnh rất sâu sắc về những con người và sinh vật bị ảnh hưởng bởi các dự án “xanh”. Sau khi xem xong một bộ phim, một người bạn chia sẻ với chúng mình rằng “À, hoá ra năng lượng tái tạo không sạch như chúng ta vẫn tưởng”. Bên cạnh các vấn đề liên quan đến đập thuỷ điện, người tham dự cũng được cập nhật tình hình mới nhất liên quan đến luật hạt giống, chẳng hạn vấn đề độc quyền hạt giống từ Công Ước Quốc Tế về Bảo Hộ Giống Cây Trồng (UPOV) nhằm bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ của các công ty nhân giống.

Không chỉ nói đến các vấn đề, MAEW còn mở ra không gian để các giải pháp từ cộng đồng được lan toả nhiều hơn. Trước ngày khai mạc, đại diện Vcil Community đã cùng chú Tư Việt đến thăm một doanh nghiệp cộng đồng tọa lạc tại tỉnh Sakon Nakon nằm ở phía Đông Bắc của Thái Lan. Được đặt theo tên giống lúa bản địa ở đây, ข้าวหอมดอกฮัง : Homdokhung Rice hoạt động nhằm khôi phục và bảo tồn các giống lúa địa phương. Đứng trước nguy cơ công nghiệp hoá nông nghiệp, người dân Hom Dok đấu tranh để bảo tồn đa dạng sinh học. Đặc biệt là trong thời điểm khủng hoảng khí hậu đang gia tăng, an ninh lương thực được đảm bảo nhờ việc bảo tồn và canh tác hơn 100 giống lúa truyền thống như Hoom Mali, Khao Tao, Khao It, Hoom Teet,... Hom Dok đang mang lại cho người nông dân quyền tự chủ và cho phép họ quyết định không chỉ giá bán mà cả giống lúa họ muốn trồng cũng như phương pháp canh tác sinh thái.

Sức mạnh của cộng đồng còn thể hiện ở cơ chế quỹ tín dụng nhân dân mà họ thành lập đã hơn 40 năm nay. Cho tới thời điểm hiện tại, hợp tác xã này có gần 3,000 thành viên và tổng số vốn huy động được xấp xỉ 117 triệu Baht Thái (tương đương với 79,5 tỷ VND). Khác với ngân hàng thương mại thông thường, quỹ tín dụng nhân dân được thành lập nhằm tăng cường sự đoàn kết và chăm sóc các nhu cầu của các xã viên. Lấy phúc lợi của cộng đồng làm trung tâm trong việc kinh doanh, các hoạt động của hợp tác xã không chỉ dừng lại ở việc tăng thu nhập cho xã viên bằng kinh tế rừng cộng đồng, mà còn tài trợ cho các hoạt động an sinh xã hội khác như cưới hỏi, đám ma, y tế,...

Bên cạnh đó, nhận thấy những hạn chế của việc tăng trưởng kinh tế vô hạn, mà kết quả là thiểu số có nhiều của cải hơn số đông, hợp tác xã còn thúc đẩy tính tự chủ trong chính cộng đồng. HTX đã nhận được giải thưởng của Hoàng gia về Mô hình Triết Lý Kinh Tế Vừa Đủ của quốc gia. Bởi vì bản thân người gửi tiền cũng là xã viên, người đi vay cũng chính là người trong cộng đồng, do đó nền kinh tế địa phương được củng cố.

Tại sự kiện, chú Tư Việt cũng có cơ hội để giới thiệu công tác bảo tồn lúa mùa tại Kiên Giang đến mọi người. Bạn bè quốc tế cũng có cơ hội được nếm thử những hạt cơm mềm, dẻo, thơm từ các giống lúa chú trồng, chẳng hạn Châu Hồng Võ, Nàng Thơm, Tư Việt 1. Không khí tuần lễ cũng sôi động và lễ hội không kém khi có những gian hàng thực phẩm địa phương từ mạng lưới Nông Nghiệp Thay Thế Thái Lan. Nào là các món ăn từ các loại thảo dược truyền thống, hạt giống bản địa được chia sẻ hay các sản phẩm thủ công nhuộm tự nhiên.

Trước khi về, các thành viên Vcil Community đã tranh thủ ghé thăm Nhà lưu niệm Hồ Chí Minh tại làng Na Chok, tỉnh Nakhon Phanom – nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh từng sống và hoạt động trong những năm 1928–1929 dưới bí danh Thầu Chín. Thời điểm ấy, Người sang Thái Lan để tránh sự truy lùng của thực dân Pháp, đồng thời vận động và tổ chức phong trào cách mạng trong cộng đồng Việt kiều. Nakhon Phanom được Bác chọn vì có vị trí chiến lược – nằm gần sông Mekong, giáp Lào, và là nơi có đông người Việt sinh sống. Từ ngôi nhà gỗ nhỏ bên dòng Mekong này, Bác đã góp phần gây dựng cơ sở cách mạng đầu tiên của người Việt ở Thái Lan, mở rộng mạch liên kết giữa Việt Nam – Lào – Thái trong cuộc vận động giải phóng dân tộc.

Vcil Community cảm ơn các đối tác Towards Organic Asia và Project SEVA đã tạo điều kiện cho đại diện cộng đồng Hội viên tham dự chương trình này. Không chỉ có các thông tin cực kỳ hữu ích, Vcil Community còn mở rộng mạng lưới các dự án rất đáng học hỏi, từ Đông Bắc Thái Lan đến Bắc Kinh Trung Quốc.