Thủ phạm sát hại dã man Lm.Bửu Diệp là ai: lính Nhật, Việt Minh hay Cao Đài? - Google Groups

[Mikali Nguyễn]

Thủ phạm sát hại dã man Lm. Bửu Diệp là ai: lính Nhật, Việt Minh hay Cao Đài?

 

* Bài này lấy bài dưới đây làm nền tảng: 

Ai hay lực lượng nào đã giết cha Trương Bửu Diệp? (Factcheck) - Google Groups
https://groups.google.com/g/AlphonseFamily/c/O8QGvQBGt8o

Và được trình bày mở rộng, chi tiết hơn sau khi Giáo phận Cần Thơ công bố kết luận về cái chết của Lm. Trương Bửu Diệp (năm 2025) theo Tài liệu 1 dưới đây. 

* Bài này khai thác thông tin ở các tài liệu, tập trung đi vào chủ đề chính ở tiêu đề bài, không quan tâm đến các nội dung khác.

Tập 1. Tài liệu dẫn chiếu

Ngoài việc trích dẫn các bài viết khác ở trên mạng theo link đính kèm, bài này có sử dụng các tài liệu, thông tin chính dưới đây để tham khảo, theo thứ tự quan trọng từ trên xuống dưới (1-9).

Tài liệu 1: "Linh mục Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp (1897-1946) - Cuộc đời, nhân cách, sự nghiệp, cái chết và ý nghĩa cho đến ngày nay" (viết tắt "Báo cáo năm 2025 của Gp.Cần Thơ")

https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/linh-muc-phanxico-xavier-truong-buu-diep-1897-1946---cuoc-doi-nhan-cach-su-nghiep-cai-chet-va-y-nghia-cho-ngay-nay

* Đây là tài liệu chính thức của Giáo phận Cần Thơ, được Toà Thánh Vatican chuẩn thuận. Tài liệu này là kết quả của cuộc điều tra sau nhiều năm, với nhiều nhân chứng...Tài liệu này do GM Giáo phận Cần Thơ là Lê Tấn Lợi ký ngày 15/8/ 2025 và được công bố trên website của HĐGMVN vào ngày 12/11/2025.

* Đến nay, ngày 25/11/2024, ĐTC đã cho phép Bộ Phong thánh ban hành sắc lệnh liên quan đến tiến trình phong Chân phước cho cha Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp (Vatican News). Tài liệu này là một bước đi chính thức phục vụ cho tiến trình Phong thánh cho Cha Diệp.

Tài liệu 2: "Cuộc điều tra năm 2011-2017 của Gp. Cần Thơ về cuộc đời và cái chết của Cha Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp" (viết tắt: Cuộc điều tra 2011 - 2017).

* Đây là cuộc điều tra duy nhất cho đến nay, được thực hiện theo Giáo luật kéo dài từ 2011 đến 2017 của Giáo phận Cần Thơ. Cuộc điều tra này được khai mở ngày 25/8/2011 và kết thúc vào 21/4/2017. Nó được xây dựng trên một quá trình thu thập và nghiên cứu lịch sử kéo dài hàng thập kỷ, tập trung vào biến cố xảy ra vào 12/3/1946 (cha Bửu Diệp bị sát hại).

* Hồ sơ điều tra cấp giáo phận này đã được GM địa phận là Đức Cha Stêphanô Tri Bửu Thiên đóng ấn, niêm phong và trao cho sứ thần Tòa Thánh, ĐTGM Leopoldo Girelli (Sứ thần Tòa Thánh không thường trú cho Việt Nam từ 2011-2017) mang sang Bộ Tuyên Thánh ở Rôma ngày 30/5/2017.

* Cuộc điều tra này được thực hiện theo thể thức và quy tắc chặt chẽ của Giáo luật Công giáo do Vatican ban hành: Tông hiến Divinus Perfectionis Magister - Thầy dạy sự Trọn lành Thần linh (DPM 1983) và Huấn thị Sanctorum Mater - Mẹ các Thánh (SM 2007).

* Tài liệu này chỉ nói cho biết. Cuộc điều tra cấp Giáo phận này hiện nằm trong bộ hồ sơ phong thánh cho cha Diệp do Vatican nắm giữ. Nó không được công bố công khai. vì theo quy định phải 50 năm sau kể từ khi kết thúc điều tra (21/4/2017) mới được công bố, tức là vào 21/4/2067.

Tài liệu 3: "Mười vấn nạn liên quan đến tiến trình tuyên thánh cha Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp"của Văn phòng Cáo thỉnh (viết tắt: Báo cáo của VP Cáo thỉnh)

https://www.chadiepucchau.com/nhung-van-nan-tuyen-thanh-cha-diep/

* Tài liệu này do Lm.Phêrô Trần thế Tuyên, Cáo thỉnh viên chính chấp bút. Nhưng không rõ đây là báo cáo/tường trình gửi cho ai hay chỉ là 1 bài viết? Và viết từ lúc nào? 

* Ngoài việc trình bày những khó khăn vấp phải khi tiến hành điều tra, tài liệu này còn hé lộ về "Cuộc điều tra 2011 - 2017", cho biết nhiều chi tiết quan trọng về bối cảnh vụ việc, lời khai của nhân chứng, nhận định và phân tích về ai hay lực lượng nào đã giết hại cha Diệp (Người Nhật, người Cao Đài hay Việt Minh)...

* Ngoài tài liệu trên, Lm.Trần Thế Tuyên còn viết thêm 04 bài về những chuyến đi gặp gỡ các nhân chứng trong đó có 02 bài có những chi tiết nói về cái chết của cha Diệp:

Linh mục PX. Trương Bửu Diệp, Cha sở Tắc Sậy, là linh mục thân Pháp?
https://www.chadiepucchau.com/2023/03/19/noi-ve-cha-truong-buu-diep-bai-3-lm-phero-tran-the-tuyen/
Linh mục Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp, sống với đàn chiên và chết cho đàn chiên.
https://www.chadiepucchau.com/2023/03/27/noi-ve-cha-truong-buu-diep-bai-4-lm-phero-tran-the-tuyen/

Tài liệu 4: 'Hồ sơ Đức Cha Chabalier - “Những lá thư chung 1941–1947” (viết tắt: Hồ sơ Chabalier)
* Đây là một tập tài liệu/phúc trình do Đức Cha Chabalier viết tay ghi lại tình hình mục vụ, các vụ bách hại, thảm sát giáo dân và linh mục ở miền Nam – Tây Nam Bộ trong giai đoạn 1941–1947, trong đó có đoạn nói về sự kiện cha Diệp bị giết vào ngày 12/3/1946
* Đức Cha Félix Chabalier, M.E.P. (Hội Thừa Sai Paris) là Giám mục Địa phận Nam Vang từ năm 1935 đến 1950. Vào thời điểm Cha Diệp bị sát hại (1946), Giáo phận Cần Thơ còn là một phần của Địa phận Nam Vang.  
* Tài liệu này được phát hiện lại tại văn khố của Hội Thừa Sai Paris ở Pháp — bởi linh mục Roland Jacques (tên Việt: Dương Hữu Nhân), người tham gia tiến trình điều tra để phong thánh cho Cha Diệp, được coi là “nguồn đáng tin cậy, hiếm và quan trọng” trong cuộc điều tra về cái chết của cha Diệp.

* Những đoạn có liên quan đến Hồ sơ Chabalier về cha Diệp có tại đây:
https://www.chadiepucchau.com/wp-content/uploads/2016/05/Truong-buu-Diep-English-Version.pdf
Và các nội dung chính của Hồ sơ Chabalier có ở tài liệu 3 (Báo cáo của VP Cáo thỉnh)

Tài liệu 5: "Thông tin lạc quan về tiến trình án tuyên thánh cha Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp" 

https://www.chadiepucchau.com/wp-content/uploads/2018/03/THÔNG-TIN-LẠC-QUAN-VỀ-TBD.pdf

Đây là tài liệu do Lm. Phêrô Trần Thế Tuyên viết ngày 19/2/2018. Ở đây cho biết về  nhiều vấn đề liên quan đến vụ án và đăng lại Báo cáo của VP Cáo thỉnh nói trên.  

 

Tài liệu 6: ĐHY Phạm Minh Mẫn và những người kể về cha Phanxicô Trương Bửu Diệp

http://thuchoamdhk.com/Duc%20Hong%20Y%20pham%20Minh%20Man%20va%20Nhung%20Nguoi%20ke%20ve%20cha%20Truong%20Buu%20Diep.html

* Đây là tài liệu do Lm.Phêrô Trần Thế Tuyên ghi chép lại về những cuộc phỏng vấn các nhân chứng và lời kể về biến cố ngày 12/3/1946.

Tài liệu 7: "Ngày cuối đời của linh mục chánh xứ Phanxicô Trương Bửu Diệp" (viết tắt: Lời kể của Nguyễn Thị Kiệm)

https://congdoanhanhhuongauchau.blogspot.com/2018/07/thu-uc-152018-kinh-gui-rev-paul-huynh.html

Các tài liệu khác ở hải ngoại không xác định rõ nguồn
8. Hồ sơ quân báo Pháp ở Cần Thơ tại Centre des Archives d’Outre-Mer (Aix-en-Provence) (viết tắt: Hồ sơ quân báo Pháp)
* Trong kho Archives Nationales d'Outre-Mer (ANOM) - Trung tâm Lưu trữ Hải ngoại tại Aix-en-Provence, lưu giữ nhiều tư liệu của Pháp về Việt Nam thời thuộc địa. Có một số tài liệu đề cập đến cha Trương Bửu Diệp (thường được viết trong hồ sơ Pháp là François Trương Bửu Diệp hoặc abbé Trương Bửu Diệp), dù không nhiều và không phải là hồ sơ riêng biệt dày dặn như một “hồ sơ cá nhân tình báo” hoàn chỉnh.

9. Báo cáo SHD Vincennes, 10H 1098, ngày 15/6/1947 (viết tắt: Báo cáo của quân đội Pháp năm 1947)
Là một tài liệu lịch sử quan trọng của Pháp thuộc cơ quan Service Historique de la Défense (Cục Lịch sử Quốc phòng) được lưu trữ ở lâu đài Vincennes, gần Paris, Pháp. Đây là một báo cáo về tình hình quân sự, chính trị và tôn giáo tại khu vực Nam Kỳ, sau sự kiện tháng 3 năm 1946.

MS

[Mikali Nguyễn]

Tập 2. Báo cáo năm 2025 của Gp.Cần Thơ nói gì & Điều cần bàn

1. Tóm tắt "Báo cáo năm 2025 của Gp.Cần Thơ" (Tài liệu 1)
Ở đây chỉ đề cập trong phạm vi mục tiêu của chủ đề cần tìm hiểu.
1.1. Các nhân chứng:

👉 Có 23 nhân chứng, cả Công giáo lẫn không Công giáo, đã được thẩm vấn sau khi công khai tuyên thệ làm chứng cách trung thực. Trong số đó, có 13 người là nhân chứng tận mắt chứng kiến, 10 người khác làm chứng về những gì họ nghe được từ những người trực tiếp chứng kiến.
👉 Trong đó các nhân chứng có nói về cái chết của Cha Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp và nguyên nhân có liên quan (Mục 4), viết tắt tên, theo thứ tự của Tài liệu, gồm: bà H, ông S, cô M, bà A, ông G, bà H, bà Nh, 1 nhân chứng không nêu tên, bà L, ông Q, bà A, bà Nh, cô N, 1 nhân chứng cuối cùng không nêu tên. Nếu các nhân chứng có tên lập lại 2 lần (bà H, bà A, bà Nh) là trùng tên thì có 10 nhân chứng

1.2. Thủ phạm:
"Hai lính đào ngũ Nhật Bản", đi cùng một nhóm quân hỗn tạp (theo lời khai của bà H)
👉  Không liên quan đến “Việt Minh” hay “Đảng Cộng sản Đông dương” và Chủ tịch Hồ Chí Minh.
👉 Không có chữ nào đề cập đến Cao Đài

1.3. Nguyên do bị giết:
"Tranh chấp thực sự mà Cha Diệp có liên quan là với 1 số ít địa chủ. Trong cuộc tranh chấp này, Cha Diệp đã kiên quyết bảo vệ quyền lợi của những người nghèo, những người thấp kém trong xã hội cần có đất đai để sinh sống. Cũng vậy, Cha bảo vệ quyền lợi của Giáo hội, mà cụ thể là giáo xứ, trong việc quản lý đất đai mà giáo xứ sở hữu để giúp đỡ những gia đình khó khăn, phần đông là những người chạy nạn đói. Một số địa chủ không chấp nhận điều đó, và tuyên bố tất cả đất khai hoang trong khu vực là lợi ích riêng của họ".

👉 "Cha Diệp không có thông đồng với quân đội Pháp" (có 05 nhân chứng: bà A, ông G, bà H, bà Nh và 1 nhân chứng không nêu tên).
👉 ĐGH Phanxicô đã trả lời cho thỉnh cầu của Giáo phận Cần Thơ vào ngày 25/11/2024, khi ngài tuyên bố rằng: “Cha Trương Bửu Diệp đã bị giết vì lòng thù ghét đức tin vào ngày 12/3/1946.
👉 "Thật sự, Cha Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp đã chết vì đức tin và để bảo vệ quyền lợi của người nghèo"

2. Điểm lạ gây nghi ngại trong văn bản của Giáo phận Cần Thơ

Trích văn bản của Giáo phận Cần thơ, được Toà Thánh Vatican chuẩn thuận :

Cuộc điều tra của Giáo phận đi đến kết luận chắc chắn rằng cái chết của Cha Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp không liên quan đến “Việt Minh” hay “Đảng Cộng sản Đông dương” và Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Trên thực tế, “Đảng Cộng sản Đông dương” đã ra “Thông cáo tự ý giải tán” vào ngày 11 tháng 11 năm 1945 (Xem: Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, tập 8 (1945-1947), NXB Chính trị quốc gia, hà Nội 2000, trang 19-20).

Còn Mặt trận Việt Minh lúc bấy giờ đặt nhiệm vụ trọng tâm là tìm được sự ủng hộ từ tất cả người Việt Nam, bất kể tín ngưỡng tôn giáo (Xem: Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, tập 8 (1945-1047), NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội 2000, số 9, trang 29).

Cuộc điều tra cũng chỉ ra rằng: các chỉ thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong giai đoạn đầu của nền độc lập nước nhà luôn nhằm mục tiêu thúc đẩy hòa bình và bảo vệ mạng sống. Dưới đây là đoạn trích trong “Thư gửi Đồng Bào Nam Bộ, chiến sĩ ở tiền tuyến, và uỷ ban hành chính Nam Bộ”, đăng trong Báo Cứu quốc, số 182, ngày 10 tháng 3 năm 1946, trước ngày Cha Phanxicô Xaviê Diệp bị sát hại: “…Trong thời kỳ đình chiến này, sự chuẩn bị, sự củng cố lực lượng, sự tôn trọng kỷ luật là cần thiết hơn lúc nào hết. Và rồi đây, sau khi hòa bình đã thỏa hiệp được, thì tinh thần phấn đấu của anh em vẫn là những lực lượng quý báu để đảm bảo cho nền độc lập hoàn toàn của nước nhà sau này. Chúng ta cần phải giữ gìn từng giọt máu của đồng bào để xây đắp tương lai của Tổ quốc. Sự kiến thiết, sự tranh đấu chưa kết thúc, tinh thần hăng hái của đồng bào sẽ không bao giờ phải e là không có cơ hội hành động nữa. Trong giai đoạn mới của lịch sử nước nhà hiện nay, tinh thần đoàn kết của anh em sẽ đưa lại những kết quả tốt đẹp hơn nữa”. (xem: Hồ Chí Minh toàn tập, Quyển 4 (1945-1946), NXB Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội 2011, trang 228-229).

Văn bản của Giáo phận Cần Thơ đoạn về đoạn loại trừ vai trò của Việt Minh trong cái chết của cha Diệp nói trên là phi logic, không sát với lịch sử và mơ hồ làm dấy lên tranh cãi trái chiều và sự công kích của nhiều người. Sau đây là các phân tích:

1. “Đảng Cộng sản Đông dương” đã ra “Thông cáo tự ý giải tán” vào ngày 11/11/1945 có liên quan gì?
👉 Do thời cuộc, tổ chức đảng của người cộng sản VN đổi tên nhiều lần, khá phức tạp khi phải theo dõi về mặt lịch sử thành lập. 

Các mốc lịch sử có liên quan:
- Đông Dương Cộng sản đảng ra đời vào ngày 17/6/1929.

https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/ho-so-su-kien-nhan-chung/su-kien-va-nhan-chung/ngay-thanh-lap-dang-cong-san-viet-nam-3-2-1930-3342

- Ngày 3/2/1930, hợp nhất ba tổ chức Cộng sản ở Việt Nam là Đông Dương Cộng sản Đảng, An Nam Cộng sản Đảng, Đông Dương Cộng sản Liên đoàn, thành một đảng duy nhất lấy tên là Đảng Cộng sản Đông Dương
* Ban đầu tại Hội nghị ngày 3-7/2/1930, tại Cửu Long (Hương Cảng, Trung Quốc  lấy tên của đảng là Đảng Cộng sản VN. Sau đó, theo chỉ thị của Quốc tế Cộng sản về việc thành lập một đảng duy nhất cho toàn Đông Dương, tại Hội nghị BCH TW lần thứ nhất của Đảng tổ chức ngày 14-30/10/1930 tại Hương Cảng (Hồng Kông), Đảng Cộng sản Việt Nam đổi tên thành Đảng Cộng sản Đông Dương

https://thanhuyhanoi.vn/tin-tuc/xay-dung-dang/dong-duong-cong-san-dang-ra-doi-trong-boi-canh-nao-50016901.html

- Ngày 11/11/1945, Đảng Cộng sản Đông Dương tuyên bố “tự ý giải tán” nhưng thực chất là rút vào hoạt động bí mật.

https://hcmcpv.org.vn/tin-tuc/dang-cong-san-dong-duong-tu-y-giai-tan-tao-bao-va-khon-kheo-1491886925

- Tháng 2/1951, từ bí mật, Đảng Cộng sản Đông Dương trở lại hoạt động công khai với tên gọi Đảng Lao động Việt Nam. Đảng Cộng sản Đông Dương hoạt động trong suốt 21 năm từ năm 1930 đến năm 1951.

https://tapchilichsudang.vn/tu-bi-mat-ra-hoat-dong-cong-khai-net-doc-dao-trong-lich-su-cua-dang.html

👉 Việt Minh được thành lập vào ngày 10/9/1941 (tên đầy đủ: Việt Nam Độc lập Đồng minh Hội), do Đảng Cộng sản Đông Dương chỉ đạo hoạt động. Việt Minh được biết đến và ủng hộ ở Nam Bộ (1945) còn mạnh hơn Đảng Cộng sản rất nhiều. Trong giai đoạn 1945–1946, ở Nam Bộ Việt Minh gần như là tên gọi duy nhất mà người dân biết, còn Đảng Cộng sản Đông Dương (sau này là Đảng Cộng sản Việt Nam) hầu như rất ít người dân bình thường biết đến, thậm chí nhiều người còn sợ hoặc ghét từ “cộng sản” do tuyên truyền của thực dân Pháp và các đảng phái quốc gia.

Dù là lấy tên gì thì các tổ chức đảng nói trên thực chất cũng đều do những người CS VN hay Đảng Cộng Sản VN sáng lập và lãnh đạo với các vai trò chính trị khác nhau trong từng thời kỳ. Hầu như ai cũng biết như vậy, nhất là người VN.

Cha Trương Bửu Diệp bị giết vào ngày 12/3/1946 là thời đã có Đảng CS VN lãnh đạo và Việt Minh đang hoạt động. Vì vậy văn bản này nêu ra sự kiện Đảng CS Đông dương tự ý giải tán trước thời điểm cha Diệp bị sát hại là để làm gì? Nó không những hoàn toàn dư thừa, vô nghĩa mà còn khiến cho người đọc cảm thấy nghi hoặc rằng Văn kiện do Giáo Phận Cần Thơ khi công bố đã có chủ ý bênh vực cho sự không liên can của CS/VM một cách không khách quan và gắn kết với lịch sử.

2. Trích dẫn chủ trương của Việt Minh và Chủ tịch Hồ Chí Minh và coi đó là 1 phần của cuộc điều tra?
Những trích dẫn này cũng lạc quẻ. Các chủ trương này đã công bố công khai từ lâu, không có gì khó tìm. Tuy nhiên nếu mục tiêu muốn nói rằng: CS/VM không có liên can gì đến cái chết của cha Diệp vì họ chủ trương đại đoàn kết để chung tay kháng chiến, không phân biệt tôn giáo và nhấn mạnh “tự do tín ngưỡng” và “lương - giáo đoàn kết”... thì các trích dẫn nói trên không sát. Các chỉ thị của CT. Hồ Chí Minh trong giai đoạn đầu và “Thư gửi Đồng Bào Nam Bộ" không có nói rõ gì đến chủ trương và mối quan hệ đối với tôn giáo. 

Có thể nói đó là 1 sự biện hộ kém cỏi. Nếu biện hộ thuyết phục thì đáng lẽ ít nhất phải nêu ra các văn kiện nói về chủ trương - chính sách đối với tôn giáo, đặc biệt là Công giáo, có vào thời điểm đó:

Dưới đây là bảng tổng hợp các văn kiện chính thức quan trọng nhất của Việt Minh (1941–1951) và Chính phủ VNDCCH trực tiếp kêu gọi đại đoàn kết tôn giáo, đặc biệt nhấn mạnh đoàn kết lương – giáo:

TT	Ngày ban hành	Tên văn kiện / Lời kêu gọi	Cơ quan/Tác giả	Nội dung chính liên quan đến đoàn kết tôn giáo (trích dẫn chính)	Nguồn chính thức
1	3/9/1945	Biên bản phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời	Hồ Chí Minh (Chủ trì)	Một trong 6 nhiệm vụ khẩn cấp: “Tự do tín ngưỡng và đoàn kết lương – giáo”. Hồ Chí Minh giải thích: thực dân Pháp chia rẽ lương – giáo để dễ cai trị, nay phải đoàn kết toàn dân.	Hồ Chí Minh toàn tập, tập 4
2	25/12/1945	Thư gửi các vị Giám mục, Linh mục và đồng bào Công giáo nhân lễ Giáng sinh	Hồ Chí Minh	“Đức Chúa Giêsu sinh ra để đấu tranh cho tự do, bình đẳng, bác ái… Nay đồng bào Công giáo cùng toàn dân hưởng tự do dân chủ. Tôi hy vọng đồng bào tích cực tham gia sự nghiệp chung.”	Báo Cứu Quốc số 126 (26/12/1945)
3	9/11/1946	Hiến pháp nước VN Dân chủ Cộng hòa 1946 (Điều 10)	Quốc hội khóa I	“Công dân VN có quyền tự do tín ngưỡng… Đoàn kết toàn dân không phân biệt tôn giáo để xây dựng nước nhà.”	Hiến pháp 1946
4	19/12/1946	Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (19/12/1946)	Hồ Chí Minh	“Bất kỳ đàn ông, đàn bà, bất kỳ già trẻ, không chia tôn giáo, đảng phái, dân tộc, hễ là người VN thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp để cứu Tổ quốc…”	Báo Cứu Quốc (20/12/1946), Hồ Chí Minh toàn tập, tập 4
5	1945–1946	Chỉ thị “Tăng cường công tác tôn giáo”	Ban TV TW Đảng (Trường Chinh ký)	Yêu cầu các cấp ủy thực hiện nghiêm chỉnh đoàn kết lương – giáo, không kỳ thị Công giáo, bảo vệ nhà thờ, linh mục yêu nước…	Văn kiện Đảng toàn tập, tập 7
6	18/12/1946	Sắc lệnh số 22/SL về ngày nghỉ lễ tôn giáo	Chủ tịch Hồ Chí Minh	Quy định các ngày lễ lớn của Công giáo (Noel), Phật giáo (Phật đản), Hồi giáo… là ngày nghỉ chính thức của quốc gia – thể hiện sự bình đẳng tôn giáo.

 Đặc biệt, trong "Thư Hồ Chí Minh gửi đồng bào Công giáo nhân lễ Giáng sinh 1945" (còn gọi là “Thư mừng Giáng sinh 1945”), Bác Hồ có nhắc Chúa Giêsu và nói về tinh thần của Ngài. Nội dung trong thư năm 1945 do CT. Hồ Chí Minh viết (không tìm được toàn văn bản gốc): “Cách một nghìn chín trăm bốn mươi lăm năm trước, cũng ngày hôm nay, một vị thánh nhân là đức Chúa Giêsu ra đời … Suốt đời Ngài chỉ hy sinh phấn đấu cho tự do, cho dân chủ … Tinh thần thân ái của Ngài chẳng những không phai nhạt mà còn tỏa ra đã khắp, thấm vào đã sâu.” “Ở khắp nước, thì đồng bào công giáo … đương đem cả lực lượng giúp vào cuộc kháng chiến … Tinh thần hy sinh phấn đấu tức là noi theo tinh thần cao thượng của đức Chúa Giêsu.” “Trong lịch sử Việt Nam ta, lần này là lần đầu mà đồng bào công giáo ta làm lễ Noel một cách vui vẻ sung sướng trong nước Việt Nam độc lập, tự do. Tôi chắc rằng dưới sự lãnh đạo sáng suốt của các vị Giám mục Việt Nam, đồng bào công giáo quyết một lòng với nhân dân toàn quốc để giữ vững nền tự do độc lập đó.”

Thượng đế và Tổ quốc muôn năm!

Thư này cho thấy CT. Hồ Chí Minh có thái độ rất tôn trọng Công giáo và khẳng định tinh thần tự do, dân chủ mà Đức Chúa Giêsu đã hy sinh phấn đấu. Dù là lãnh tụ cách mạng và người cộng sản, ngài đã không phủ nhận giá trị tinh thần của tôn giáo mà ngược lại, nhìn nhận những giá trị đạo đức cao cả như lòng bác ái, hy sinh, công lý mà Chúa Giêsu đại diện.

💥 Trong quá trình tìm tư liệu cho bài viết này, có phát hiện 1 nguồn tin giật gân và thú vị: Trong "Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (19/12/1946)" có câu “Đức Chúa Giêsu phù hộ chúng ta”:
"Chính nhờ các văn kiện này mà hàng nghìn linh mục, tín đồ Công giáo, sư sãi Phật giáo, tín đồ Cao Đài, Hòa Hảo đã tham gia Việt Minh và kháng chiến chống Pháp (ví dụ: Linh mục Phạm Bá Trực, Giám mục Lê Hữu Từ gửi thư ủng hộ Chính phủ Hồ Chí Minh tới Tòa Thánh Vatican…).
- Trong bản in chính thức trên báo Cứu Quốc và trong Hồ Chí Minh toàn tập (Nhà xuất bản Chính trị quốc gia), không có câu này.
- Tuy nhiên, theo hồi ký của nhiều nhân chứng có mặt tại Hà Nội lúc bấy giờ (như Vũ Đình Huỳnh – thư ký của Bác, Trần Đăng Ninh, một số linh mục Công giáo tham gia kháng chiến), khi đọc trực tiếp trên đài phát thanh, Hồ Chí Minh đã thêm miệng một câu cuối cùng (ngoài văn bản đã viết sẵn) để trực tiếp vận động đồng bào Công giáo:
“Đức Chúa Trời phù hộ chúng ta, chúng ta nhất định thắng lợi!” hoặc một số người nhớ là: “Đức Chúa Giêsu phù hộ chúng ta, chúng ta nhất định thắng lợi!” 
- Câu nói này không được ghi âm (vì điều kiện kỹ thuật lúc đó), nhưng được ghi lại trong rất nhiều hồi ký và tài liệu lịch sử Đảng, được dùng rộng rãi để minh họa chính sách đại đoàn kết lương – giáo của Việt Minh. Vì vậy, trong các bài giảng, sách giáo khoa, và tài liệu tuyên truyền chính thức của Việt Nam hiện nay, câu này vẫn thường được trích dẫn như một phần của Lời kêu gọi".
Theo factcheck của chúng tôi, đây chỉ là huyền thoại do tưởng tượng và phóng tác mà ra, không phải là sự thực, chỉ nên đọc cho biết

3. Một vấn đề quan trọng cần làm rõ về sự liên can của Việt Minh
👉 Nếu không điều tra chi tiết về việc có vai trò của Việt Minh trong cái chết của cha Diệp mà chỉ trích dẫn chủ trương chính sách chung từ cấp TW thì liệu có đảm bảo loại trừ hành động của VM ở cấp địa phương trong bối cảnh nhiễu nhương của giai đoạn đó hay không?
👉 Chỉ có tư liệu điều tra cụ thể thì mới thuyết phục được rằng Việt Minh không có liên can gì đến việc thủ tiêu cha Diệp...
Ta sẽ làm rõ thêm ở các tập sau.

MS

[Mikali Nguyễn]

Tập 3. Cuộc điều tra của Giáo phận Cần Thơ năm 2011 - 2017

* Tập này sử dụng phần lớn thông tin từ Lm. Phêrô Trần Thế Tuyên, Cáo thỉnh viên chính của vụ án phong thánh cho cha Bửu Diệp, có đăng trên mạng, gồm các tài liệu có giới thiệu ở Tập 1: tài liệu 3, 5 và 6.

---o0o---

Tại Tài liệu 1 (Báo cáo năm 2025 của Giáo phận Cần Thơ) có đăng:

"Giáo hội Công Giáo luôn phải tuân theo những quy định nghiêm ngặt để xác minh tính xác thực và giá trị của lòng sùng kính đó (cha Diệp). Cho nên, từ năm 2011 đến năm 2017, Giáo phận Cần Thơ đã tiến hành một cuộc điều tra kỹ lưỡng về cuộc đời và cái chết của Cha Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp.
Một cách cụ thể, một Ủy Ban Sử Học của Giáo Phận đã được thành lập để xem xét tất cả các tài liệu khả dĩ có thể trực tiếp hoặc gián tiếp giúp tìm hiểu về cuộc đời và những sự kiện dẫn đến cái chết bi thảm của ngài. Hai mươi ba nhân chứng, cả Công giáo lẫn không Công giáo, đã được thẩm vấn sau khi công khai tuyên thệ làm chứng cách trung thực. Trong số đó, có 13 người là nhân chứng tận mắt chứng kiến, 10 người khác làm chứng về những gì họ nghe được từ những người trực tiếp chứng kiến.
Thể theo yêu cầu của Giáo phận Cần Thơ, Tòa Thánh đã xem xét kỹ lưỡng phương pháp tiến hành và kết quả của cuộc điều tra này, kể cả việc tham khảo ý kiến của một nhóm sử gia độc lập, và cuối cùng đã tuyên bố kết quả của cuộc điều tra là đáng tin cậy".

---o0o---

Như vậy, không phải cái chết của cha Bửu Diệp là 1 sự kiện bí ẩn, mới được làm rõ sau 8 thập kỷ (từ năm 1946 cho đến nay) mà đã có cuộc điều tra của của Giáo phận Cần Thơ vào năm 2011 - 2017 nói trên. Cuộc điều tra này được khai mở ngày 25/8/2011, kết thúc vào 21/4/2017, gửi cho Bộ Tuyên Thánh ở Rôma ngày 30/5/2017 và được Vatican (Bộ Tuyên thánh) công bố bằng 1 Sắc lệnh vào ngày 25/1/2019 rằng cuộc điều tra cấp giáo phận có giá trị đầy đủ để làm cơ sở cho vụ án phong Chân phước.

👉 Đây là cuộc điều tra ở cấp Giáo phận được tiến hành theo Giáo luật: Tông hiến Divinus Perfectionis Magister - Thầy dạy sự Trọn lành Thần linh (DPM 1983) và Huấn thị Sanctorum Mater - Mẹ các Thánh (SM 2007) và là cuộc điều tra chính thức và duy nhất về cuộc đời và cái chết của cha Trương Bửu Diệp được Giáo hội Công giáo tiến hành cho đến nay.

1. Thành phần chính của cuộc điều tra

Cuộc điều tra cấp giáo phận về Cha Diệp (2011–2017) đã tuân thủ chính xác các quy tắc của Vatican nói trên bằng cách thành lập một Ủy ban Sử học/Pháp đình Giáo phận do Giám mục chủ trì mang tính chất pháp lý để thu thập bằng chứng dưới lời thề (tuyên thệ), đảm bảo tính hợp pháp và giá trị đầy đủ của hồ sơ cần thiết cho án tuyên thánh.

Theo thủ tục này thì Giáo phận Cần Thơ đã thành lập:

Ủy ban Điều tra cấp Giáo phận (mang tính chất Pháp đình) về án phong Chân phước cho Cha Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp (2011–2017) được ĐGM Giáo phận Cần Thơ chỉ định, gồm:

1.1. Pháp đình (Tòa án Điều tra)

👉 Pháp đình được thành lập theo sắc lệnh của Giám mục Giáo phận để thực hiện các phiên điều tra và thẩm vấn nhân chứng. Pháp đình cấp giáo phận chịu trách nhiệm thu thập bằng chứng, thẩm vấn nhân chứng và lập hồ sơ chính thức (hay còn gọi là Acta). Thành phần Pháp đình bao gồm:

- Giám mục Địa phận (hay Đại diện Giám mục): Là người đứng đầu, có quyền thiết lập và giám sát quá trình điều tra. Trong vụ án Cha Diệp, đó là Đức Giám mục Stêphanô Tri Bửu Thiên (Giám mục Giáo phận Cần Thơ).
- Chánh án (Judge/Episcopal Delegate): Một linh mục được Giám mục bổ nhiệm để chủ tọa các phiên điều tra.
- Chưởng lý (Promoter of Justice): Hay còn gọi là Viên chức Cổ võ Công lý. Người này có vai trò bảo đảm tính hợp pháp và chính xác của tiến trình, đồng thời đưa ra các nghi vấn để xác minh sự thật.
- Lục sự (Notary/Actuary): Có nhiệm vụ ghi chép chính xác tất cả lời khai, tài liệu và thủ tục trong suốt quá trình điều tra.

👉 Theo 1 nguồn tin không rõ nguồn cho biết, thành phần Pháp đình Giáo phận trong Cuộc điều tra năm 2011-2017 gồm:
- Giám mục Giáo phận (Người Mở Án): ĐGM Stêphanô Tri Bửu Thiên (GM Giáo phận Cần Thơ): là người chính thức mở và chủ trì về mặt tinh thần toàn bộ tiến trình.
- Chánh án (Delegate Judge): Lm. Phêrô Lê Tấn Hùng (hoặc đôi khi được gọi là Lm. Phêrô Lê Công Hùng). Ngài là người được ủy thác để chủ tọa các phiên điều tra.
- Viên chức Cổ võ Công lý (Promoter of Justice): Lm. Phaolô Nguyễn Minh Trí, chịu trách nhiệm bảo đảm tính hợp pháp và chính xác của tiến trình, đồng thời đưa ra các nghi vấn.
- Lục sự (Notary): Thầy Phêrô Nguyễn Văn Lắm (sau này được thụ phong linh mục). Lục sự có nhiệm vụ ghi chép và xác nhận tất cả các thủ tục và lời khai trong suốt quá trình.

1.2. Uỷ ban Sử học
👉 Uỷ ban Sử học (Historical Commission) chịu trách nhiệm thu thập và thẩm định các tài liệu lịch sử, văn bản, thư từ, và các chứng từ khác liên quan đến cuộc đời, cái chết và danh tiếng thánh thiện của Tôi tớ Chúa, gồm:.
Các chuyên viên về Lịch sử: Bao gồm các linh mục hoặc giáo dân có chuyên môn sâu về lịch sử Giáo hội, đặc biệt là lịch sử địa phương và thời kỳ có liên quan.
Các Chuyên viên khác: Có thể bao gồm các nhà lưu trữ, nhà ngôn ngữ học... để đảm bảo tính xác thực của các tài liệu thu thập được.

👉 Theo 1 nguồn tin cho biết, 1 Ủy ban Sử học độc lập được thành lập, gồm 3 người là: 

- Linh mục Roland Jacques, OMI (người Canada, chuyên gia lịch sử Giáo hội Việt Nam) 

- Linh mục Antôn Nguyễn Ngọc Sơn (dòng Đa Minh) 

- Ông Trương Văn Được (giáo dân, nghiên cứu lịch sử miền Tây) 

1.3. Cáo Thỉnh viên (Postulator) và Phó Cáo Thỉnh viên

Cáo Thỉnh viên là vai trò then chốt, chịu trách nhiệm chính về toàn bộ vụ án, đại diện cho Giáo phận trước Tòa Thánh và điều phối mọi hoạt động trong tiến trình phong thánh.
Cáo Thỉnh viên Chính:

Linh mục Phêrô Trần Thế Tuyên, Chưởng ấn của Giáo phận St Paul, ở Alberta, Canada, cử nhân thần học và giáo luật. Ngài là người chịu trách nhiệm chính, điều phối việc tìm kiếm nhân chứng, chứng từ, và chuẩn bị hồ sơ chuyển đến Bộ Phong Thánh tại Vatican.
Phó Cáo Thỉnh viên: giúp đỡ Cáo Thỉnh viên trong việc thu thập thông tin và quản lý các vấn đề tại địa phương. 

👉 Tài liệu 3 cho biết: các Phó cáo thỉnh viên thuộc thành phần của Văn phòng Cáo Thỉnh gồm các linh mục: Giuse Phạm Đức Tuân, Phaolô Nguyễn Văn Vinh và Tôma Nguyễn Hoàng Diệu  

👉 Tài liệu 5 cho biết: các Phó Cáo Thỉnh viên được ghi nhận gồm có: Lm. Giuse Phạm Đức Tuân, chính xứ Cờ Ðỏ ở Giáo phận Cần Thơ. Phó cáo thỉnh viên tại Roma là Lm. Roland Jacques, O.M.I., tiến sĩ giáo luật và lịch sử pháp luật, cử nhân thần học, cư trú tại Fontenay sous Bois trong giáo phận Créteil, Pháp.

2. Nhân chứng

Văn phòng Cáo thỉnh - Lm. Trần Thế Tuyên đã cung cấp cho Tòa án Giáo Phận tên 30 nhân chứng, gồm: 

- 13 nhân chứng sống mắt thấy tai nghe 

- 4 nhân chứng nghe thấy 

- 13 nhân chứng về danh tiếng đạo đức.
Các lời khai được ghi âm, đánh máy và đối chất chéo để đảm bảo tính khách quan.

* Xem các điểm chính tại Tài liệu 3 (ở Tập 1) có liên quan đến chủ đề bài này của Văn phòng Cáo Thỉnh do Cáo thỉnh viên chính - Lm. Phêrô Trần thế Tuyên chấp bút. Đây là tài liệu chính hé lộ 1 phần chi tiết về cuộc điều tra 2011-2017 của Giáo phận Cần Thơ lúc bấy giờ.

MƯỜI VẤN NẠN LIÊN QUAN ĐẾN TIẾN TRÌNH TUYÊN THÁNH CHA PHANXICÔ XAVIÊ TRƯƠNG BỬU DIỆP

https://www.chadiepucchau.com/nhung-van-nan-tuyen-thanh-cha-diep/

Vấn nạn 5: Ngày 5.1.2012, Linh mục Phêrô Trần thế Tuyên đã cung cấp cho Tòa Án giáo phận Cần Thơ tên 30 nhân chứng cũng như đã giúp thực hiện điều tra thành công

Vấn nạn 7.1: Cáo thỉnh viên chính thức tức linh mục Phêrô Trần thế Tuyên và các phó cáo thỉnh viên đã cung cấp cho Tòa án Giáo Phận tên 30 nhân chứng: 13 nhân chứng sống mắt thấy tai nghe – 4 nhân chứng nghe thấy – 13 nhân chứng về danh tiếng đạo đức.

Vấn nạn 8: Ai đã giết chết cha Trương Bửu Diệp? Nếu 2 người lính Nhật giết cha thì lực lượng nào hay người đứng đầu nào đã hạ lệnh giết cha Diệp? Người Nhật, người Cao Đài hay Việt Minh?
Xin trả lời những vấn nạn dựa trên:
(1) Hồ sơ Đức Cha Chabalier còn lưu trữ tại Văn Khố của Hội thừa sai Paris ở Pháp ;
(2) Quyển sách mang tên « Hành Trạng của Đức Giáo Tông Cao triều Phát » do con gái Ông với pháp danh Huệ Khải xuất bản
(3) Lời kể của nhân chứng auditu đáng tin là Cha Antôn Vũ Xuân Vinh, người đã tổ chức lễ giỗ đầu tiên cho Cha Diệp năm 1982 và là người đã trực tiếp nói chuyện vối Ông Khu phùng Xuân, người chứng kiến cảnh chém chết Cha Diệp ngày 12.3.1946.
Theo lời kể của Cha Antôn Vũ Xuân Vinh:
Chứng kiến cảnh giết Cha Diệp, Ông Khu Phùng Xuân, chết năm 1992 đã kể lại cho Cha Antôn Vũ xuân Vinh năm 1982 câu chuyện này: « Ông Cha Diệp là một Ông thánh ! Ông Khu Phùng Xuân quả quyết như vậy, vì đêm hành quyết ông có chứng kiến- Hai người lính nhật đào tẩu ở lại VN. đầu quân cho Cao triều Phát – thủ lãnh Cao Đài Giồng Bốm, vì chuyện Cha Diệp ở lại với đàn chiên Tắc Sậy làm cản trở việc kháng chiến của Cao Đài chống lại Pháp, cụ thể là quân đội pháp ở Giá Rai, thường xuyên xuống Tắc Sậy và vùng phụ cận để giữ an ninh cho họ đạo công giáo Tắc Sậy. Ông Khu Phùng Xuân nói, tôi làm lính Cao Đài vì vợ tôi rất sùng đạo Cao Đài….Khi chúng nó trói Cha Diệp và bắt Ngài quỳ gối bên bờ ao….Tên thứ nhất múa đao mà không chém được. Tên thứ hai uống rượu vào, lấy mã tấu và chém Cha… sau đó đạp xác chết Cha xuống ao…. Cha chết xong họ ra lệnh: « Phải tản cư ngay lập tức, ai còn chần chừ, chúng tao giết không còn con đỏ ! » Bà Trần thị Huồng nghe lính Cao Đài nói vậy.
Hồ sơ Chabalier « Những lá thư chung 1941 – 1947 »

👉 Ngày 12/3/946, cha Diệp, linh mục An-nam (VN), đã bị sát hại vì ngài đã ở lại với giáo dân. Chúng tôi phải thương tiếc cái chết của một Cha An-nam, bị sát hại bởi một tên Nhật ly khai, vì Cha đã không muốn bỏ rơi đàn chiên của mình...[trang 108]
Lý do gây ra cái chết là vì: cha Diệp, linh mục An-nam (VN), đã bị sát hại vì ngài đã ở lại với giáo dân
👉 Tại sao ở lại với giáo dân mà bị sát hại ? Nói cách khác: Giáo dân Tắc Sậy ở lại Tắc Sậy vì có Cha Diệp. Thời đó, nếu chỗ nào có linh mục công giáo, thì tương đối an toàn hơn vì có quân đội Pháp giữ an ninh – Nên việc ở lại với dân Tắc Sậy của Cha Diệp là một cản trở lớn cho việc kháng chiến chống Pháp. Họ đạo Tắc Sậy nằm gần như ở giữa Giồng Bốm (Bộ chỉ huy của Quân đội Cao Đài do Cao Triều Phát lãnh đạo) và Giá Rai, một quận lỵ có đồn lính Pháp. Ông Ba Lập, đi lính Tây kể là: hàng ngày quân lính Cao Đài mặc đồ trắng đi lùng tìm người Pháp để giết. Nếu gặp quân đội Pháp đông, họ đưa cờ trắng (cờ đầu hàng) để người Pháp tha cho họ. Nhưng nếu chỉ có vài lính Pháp thì họ sẽ ra tay sát hại ngay.
👉 Tại sao biết đó là lính Nhật và theo Cao Đài? bà Trần thị Hường kể : Họ mặc toàn đồ trắng! Thật sự dân chúng bị lùa đi gần cả trăm người và nhốt vào hai lẫm lúa chứ không phải một. Bà Hường không bị nhốt chung với Ông Trần Văn Năng là cha bà. Nên khi bà vừa khóc vừa chạy đi tìm cha mẹ bà…bị một anh lính kề dao vào cổ, bà té bẹp xuống đất….người lính Cao Đài nói cái gì đó mà bà nghe không hiểu – anh ta là người Nhật !- Người lính khác hỏi bà chạy đi đâu – Bà Hường trả lời: đi tìm Cha tôi….và họ cho bà vô nhốt chung với Ông Bà Trần Văn Năng.
👉 Những dẫn chứng trên đi đến xác quyết: hai người lính Nhật đầu quân cho thủ lãnh Cao triều Phát đã sát hại Cha Diệp ngày 12.3.1946. Nhưng bằng chứng nào cho thấy là hai anh lính Nhật này giết Cha Diệp theo lệnh Cao triều Phát ? Chắc một điều là: Hai anh lính Nhật đào tẩu này không có thù hằn gì với Cha Diệp. Cũng chắc một điều là: Hai anh đào tẩu trốn lại Việt Nam, chắc chắn không có thân nhân bà con xa gần nào cả. Hai anh này, dù có chết cũng không gây chút thương cảm nào cho người còn sống. Họ như cây cỏ đồng nội thôi. Vì thế họ được dùng. Xin nghe lời kể của Ông Nguyễn văn Đức: « Có một người lính Cao Đài tên là Mười Thính nói rằng: Khi nghe báo tin Cha Diệp đã chết thì Cao Triều Phát kêu trời… nhưng sau này, chính Cao Triều Phát cho người thanh toán cả Cao triều Thắng và Cao Triều Ngươn là hai anh lính Nhật để bịt đầu mối… »
Căn cứ trên những chứng sử này, chúng ta sẽ đồng ý với Cha Roland Jacques : « Mỗi lần nhắc đến cái chết của Cha, người ta đều đưa ra một lý do đặc biệt : « Vì ngài đã ở lại giữa đàn chiên ». Chưa bao giờ người ta ám chỉ Việt Minh đã gây ra hay hạ lệnh giết chết ngài. Từ 1946-1947, kẻ sát hại đã được khẳng định : « Một tên Nhật ly khai ».
Đúng vậy, không có bằng chứng cho thấy có bàn tay của Việt Minh trong cái chết của Cha Diệp.

Vấn nạn 9: Một trong 3 lực lượng (Người Nhật, người Cao Đài hay Việt Minh) đã giết cha thì có chứng cớ nào xác minh là họ giết cha vì ghét đạo Công giáo hay chỉ vì tình hình xôi đậu của các lực lượng đối kháng nhau tại Tắc sậy lúc ấy mà cha Diệp chỉ là nạn nhân của chiến tranh như bao nhiêu người dân vô tội khác mà thôi ? tiêu diệt quân đội pháp
👉 Hai anh lính Nhật chắc chắn không có thù ghét gì Cha Diệp và đạo công giáo. Thủ lãnh Cao đài, Ông Cao Triều Phát cũng không có thù ghét đạo công giáo theo nghĩa chống đạo hay tiêu diệt đạo như các vua chúa Việt Nam ngày xưa.
👉 Tuy nhiên có một điều chắc: Vì chính trị, vì quyết tâm tiêu diệt quân đội Pháp mà thủ lãnh Cao Triều Phát phải cho lệnh sát hại Cha Diệp như muốn khử trừ một « chủ chiên nhân hậu và can cường » làm nơi bám giữ cho đàn chiên Tắc Sậy. Nên Đức Cha Chabalier đã quả quyết là «Ngày 12/3/1946, cha Diệp, linh mục An-nam (VN), đã bị sát hại vì ngài đã ở lại với giáo dân »
👉 Ngoài yếu tố chính là « ở lại với đàn chiên ! », Cha Diệp còn có những giao du với người Pháp. Theo bà Lucia Huỳnh thị Nghĩa ở San Jose kể thì: Có một gia đình người Pháp về nước để lại chiếc xe traction đậu trước nhà xứ. Dù không là của Cha và Cha cũng không sử dụng xe hơi… nhưng ít nhiều cũng là dấu chứng của việc « thân Pháp » chăng ? Bà Lucia Huỳnh thị Nghĩa cho biết thêm: Cha Diệp có cây súng hai nòng để giúp dân chúng xua trừ bọn cướp… như có lần Chệt Khọt, tên một người Tàu khá giả vùng đó… bị cướp, người ta la làng…. Cha Diệp bắn lên 1 phát súng… bọn cướp bỏ chạy….Đây là những việc làm vì lòng nhân, nhưng cũng là dấu « thân Pháp » chăng ?
Trong tám giáo điểm có nhà thờ… có đồn điền của Ông tây tên Cambot…. Là một trong những nơi mà Cha Diệp đến dâng lễ….Dù thực lòng Cha Diệp là một mục tử sống chết vì đàn chiên…. Nhưng không tránh khỏi việc làm ngứa mắt người ghét Tây hay chống Pháp. Yếu tố để tử đạo: Bị giết chết vì người ta ghét đạo như trường hợp 117 Thánh Tử Đạo Việt Nam. Tuy nhiên có những vị thánh tử đạo đã không chết vì đạo hay vì người ghét đạo mà chết vì những nhân đức của đạo

Vấn nạn 10: Nếu cha Diệp bị chém bởi 2 người lính Nhật đào ngũ gia nhập lực lượng Cao Đài, thì đã xác định được là lực lượng Cao đài chủ trương giết cha Diệp. Vậy động lực nào Cao đài giết cha và có những chứng cớ thuyết phục nào họ giết cha vì ghét đạo? Như thế lực lượng Việt Minh (Việt Cộng) lúc bấy giờ có phải là vô can trong cái chết của cha Diệp?
👉 Trong « Ghi chú cuối cùng của cha Roland Jacques » về hồ sơ Chabalier có nói : « Mỗi lần nhắc đến cái chết của Cha, người ta đều đưa ra một lý do đặc biệt : « Vì ngài đã ở lại giữa đàn chiên ». Chưa bao giờ người ta ám chỉ Việt Minh đã gây ra hay hạ lệnh giết chết ngài. Từ 1946-1947, kẻ sát hại đã được khẳng định : « Một tên Nhật ly khai ».
Đây là chuyện căn cứ trên sử liệu. Sử liệu chỉ ghi nhận những gì đã xảy ra và minh nhiên. Còn chuyện hậu trường có thực nhưng không bằng chứng minh nhiên thì không quyết đoán được.
👉 Anh lính Nhật đào tẩu Cao Triều Thắng chắc chắn không có thù hằn gì với Cha Diệp. Kẻ chủ mưu giết chết Cha phải là thủ lãnh của anh lính Nhật này. Người ta nói đến lãnh tụ tối cao của Cao Đài Giồng Bốm lúc bấy giờ là Ông Cao Triều Phát….Đi xa hơn chúng ta thấy trong quyển Hành Trạng của Đức Giáo Tông Cao Triều Phát do con gái Ông với pháp danh Huệ Khải ghi những chi tiết sau :
- 22-8-1945: Tiền Bối Cao Triều Phát làm chủ tịch Uỷ Ban Giải Phóng Dân Tộc Tỉnh Bạc Liêu.
- 01-10 đến 30.9.1945: Tiền Bối Cao triều Phát làm chủ tịch Uỷ Ban Nhân Dân Tỉnh Bạc Liêu.
- Tháng 02-1946: Tiền bối Cao Triều Phát làm cố vấn quân sự tối cao quân khu 9.
- 25-4-1949 : Tiền bối Cao Triều Phát được tặng huân chương độc lập hạnh nhì, do quyết định số 32.SL, chủ tịch Hồ chí Minh ký.
- 09-9-1956 (05-8 Bính Thân): Lúc 2 giờ chiều tiền bối Cao Triều Phát quy thiên tại bệnh viện B303 – Hà Nội. … Chủ tịch nước Hồ chí Minh, chủ tịch quốc hội Tôn đức Thắng, thủ tướng Phạm văn Đồng kính viếng với ba vòng hoa, đều có hàng chữ « Vô cùng thương tiếc cụ Cao triều Phát ! »
Những dẫn chứng trên cho thấy rằng: tiền bối Cao triều Phát thủ lĩnh của Cao Đài Giồng Bốm người rất yêu nước như nhiều người nhìn nhận…Ông xả thân chống pháp, và có lần ông bị thương nặng ngay trong trận địa Giồng Bốm…. nhưng rồi những diễn tiến chính trị cho thấy tiền bối đã có một gắn bó chặt chẽ và một liên kết mật thiết với chính quyền Việt Minh nhen nhúm ở Miền Nam lúc bấy giờ, cũng như Đảng Cộng sản VN do Hồ chí Minh lãnh đạo.…Có một số bức hình cho thấy tiền bối đã vào bưng kháng chiến chống Pháp và gắn bó với những lãnh tụ cộng sản.... 

MS

[Mikali Nguyễn]

Tập 4. Có sự xuất hiện của 2 tên lính Nhật trong cuộc càn ngày 12/3/1946 và họ là thủ phạm trực tiếp sát hại cha Bửu Diệp?

Thủ phạm sát hại dã man Lm. Bửu Diệp không phải là phần cốt lõi trong Văn kiện năm 2025 của Gp. Cần Thơ (Tài liệu 1). Tuy nhiên đây là phần được dư luận "soi mói" bậc nhất, phần lớn do bị chi phối bởi nhãn quan chính trị. Từ đó dấy lên những cách nhìn và lý giải khác nhau mà từ Tập này sẽ cố gắng làm rõ thêm.

1. Sự xuất hiện của 2 tên lính Nhật trong cuộc càn ngày 12/3/1946 và chính họ ra tay chém cha Diệp

👉 Tại Văn kiện của Gp. Cần Thơ năm 2025 (Tài liệu 1):

Xác định: "ngài bị sát hại bởi hai lính đào ngũ Nhật Bản"

Xác định này căn cứ vào 03 nhân chứng sau (theo thứ tự): bà H, ông D (theo lời kể của 1 người bạn là ông B) và ông S. 

👉 Theo các tài liệu của VP Cáo thỉnh và của Lm.Trần Thế Tuyên - Cáo thỉnh viên chính:

Có sự xuất hiện của lính Nhật là thủ phạm chém chết cha Diệp, theo các nhân chứng và lời kể sau:
- Tài liệu 3: Ông Khu Phùng Xuân (Theo lời kể của Cha Antôn Vũ Xuân Vinh), bà Trần thị Hường, ông Nguyễn văn Đức (theo lời kể của 1 người lính Cao Đài tên là Mười Thính),

- Tài liệu 7: Bà Trần Thị Kiệm

- Tài liệu 6: Bà Trần Thị Hường 

Các nhân chứng và lời kể nói trên cho biết (tóm tắt):
- “Trong đám đó thì có mấy thằng Nhật… Mỗi thằng Nhật có mang kiếm dài, sáng giới. Lúc con đi từ lẫm bên kia sang lẫm ba má con, thằng Nhật tưởng con trốn nên rút kiếm dài sáng giới kê vào cổ con”.
- ‘Họ kêu cha quỳ xuống, rồi rút gươm ra chém cha từ sau về phía trước. Hai thằng lính người Nhật là người chém Cha Diệp. Thằng tên là N., thằng kia tên là Th.. Có ba thằng Nhật, Thằng Nhật T. thì ở nhà’.

👉 Hồ sơ Chabalier (trang 108): 

"...an annamite father murdered by a dissident Japanese, because the priest did not want to abandon his Christians"

Tạm dịch: "một linh mục người An Nam bị một người Nhật ly khai sát hại, vì vị linh mục không muốn rời bỏ các giáo dân"

* Nhận định của Cha Roland Jacques - Phó cáo thỉnh viên, sau khi nghiên cứu Hồ sơ Chabalier (Tài liệu 3 và 5): kẻ sát hại đã được khẳng định: "Một tên Nhật ly khai" 

👉 Hồ sơ quân sự Pháp (SHD Vincennes, 10H, ngày 15/6/1947) - Không xác định được nguồn trên mạng: 

Deux Japonais isolés ont utilisé une machette militaire japonaise pour décapiter presque le prêtre catholique.”

Tạm dịch: "Hai người Nhật đào ngũ đã dùng một thanh mã tấu quân đội Nhật Bản để gần như chặt đầu vị linh mục Công giáo." 

👉 Hồ sơ quân báo Pháp ở Cần Thơ CAOM 1946 - 1947 (Centre des Archives d’Outre-Mer, Aix-en-Provence). Không xác định được nguồn trên mạng: 

Có báo cáo năm 1947: “Hai người Nhật đào ngũ tên Mitsuo và Takashi đã bị Cao Triều Phát xử tử vì tội giết linh mục Công giáo ở Tắc Sậy tháng 3-1946.”    

Các tài liệu nói trên đều khẳng định:

👉 Có 2 tên lính Nhật trong cuộc càn này và 1 trong 2 tên này đã ra tay trực tiếp chém chết cha Diệp. Có tài liệu còn nói rõ 2 tên lính Nhật đào ngũ này có tên là "Mitsuo” và “Takashi”, sau đổi qua tên tiếng Việt theo Cao Đài là Cao Trường Thắng và Cao Trường Ngươn. 

👉 Không có ai nói là người khác, không phải là lính Nhật, làm việc này. 

2. Mối nghi ngờ về sự xuất hiện của 2 tên lính Nhật sát hại cha Diệp

Lập luận chủ yếu: 

Theo các tài liệu lịch sử, sau ngày Nhật đầu hàng Đồng minh, quân đội Anh được giao nhiệm vụ giải giáp quân Nhật từ vĩ tuyến 16 trở vào Nam. Do đó, toàn bộ binh lính Nhật ở Nam Kỳ đều bị quân đội Anh quản thúc, bị tước vũ khí và không được ra khỏi doanh trại quân đội. Vì thế, thật khó để giải thích, những "lính Nhật đào ngũ" đang phải trốn chui trốn lủi, lại hiên ngang mặc áo lính Nhật, mang kiếm Nhật, đi lại giữa thanh thiên bạch nhật, giết hại cha Diệp…..

Phản biện:

1.1.  Lính Nhật còn ở lại Nam Bộ sau Giải giáp 1945

Theo tài liệu lịch sử của Anh, Pháp và người Nhật: 

👉 Không chỉ ở VN mà tại các nước khác có sự hiện diện của quân đội Nhật trong Thế chiến II, còn nhiều lính Nhật ở lại sau Giải giáp 1945 vì các lý do khác nhau mà không chịu hồi hương. 

👉 Nhiều lính Nhật còn ở lại VN và Nam Bộ (đặc biệt là miền Tây Nam Bộ) từ cuối 1945 đến tận 1947–1948, thậm chí một số còn ở lại đến thập niên 1950. 

Đây không phải chuyện hiếm mà là hiện tượng lịch sử được ghi nhận lại 

👉 Ở VN, họ gồm: 
- Lính đào ngũ tự do (Ronin Nhật hay còn gọi là Japonais isolés)
Một số ít người ở vùng đồng bằng sông Cửu Long. Họ giữ súng ngắn, mã tấu, lựu đạn, sống bằng cướp bóc.....
- Lính Nhật gia nhập Việt Minh (phần lớn) và làm lính đánh thuê cho các giáo phái 

👉 Các cánh quân Cao Đài (đặc biệt là cánh của Trần Quang Vinh - Tổng Tư lệnh Quân đội Cao Đài và Cao Triều Phát - Thủ lãnh Cao Đài Giồng Bốm) đã tuyển dụng những người lính Nhật này để tận dụng kinh nghiệm và trình độ quân sự vững chắc của họ, đặc biệt trong việc huấn luyện và chiến đấu. Con số ước tính khoảng 800 lính Nhật, bao gồm sĩ quan và cố vấn kỹ thuật.

1.2. Ghi nhận lịch sử về sự hiện diện của lính Nhật sau Giải giáp 1945

- Báo cáo quân báo Anh (SEAC) tháng 11-1945: “Tại Nam Bộ còn khoảng 27.000 lính Nhật chưa tập trung, phần lớn đã đào ngũ về đồng bằng sông Cửu Long.”
- Hồ sơ quân đội Pháp (SHD Vincennes, 10H 1098): năm 1947 ghi nhận “còn 1.200 Japonais isolés hoạt động ở vùng Cà Mau – Bạc Liêu – Rạch Giá”.
- Hồi ký của nhiều người Nhật ở lại: cuốn “Nihon gun no nokoshita hitobito” (Những người lính Nhật ở lại), Tokyo 1995 – có chương riêng về miền Tây Nam Bộ: Riêng miền Tây Nam Bộ còn lại 3.000–5.000 người đến 1948

1.3. Các cuộc triệt thoái (repatriation) của lính Nhật khỏi Nam bộ 1945–1950

Không phải toàn bộ lính Nhật đều triệt thoái ra khỏi Nam Bộ sau khi bị giải giáp mà chia ra làm 4 giai đoạn, kéo dài từ tháng 9/1945 cho mãi đến năm 1950
Thực tế diễn ra tại Nam Bộ:

Giai đoạn	Thời gian	Số đưa về Nhật từ Nam Bộ	Cơ quan thực hiện	Ghi chú quan trọng
Giai đoạn 1: Giải giáp ban đầu	9-1945 → 2-1946	~18.000–22.000 người	Quân Anh (SEAC)	Chỉ tập trung được lính ở Sài Gòn – Chợ Lớn, Cần Thơ, Mỹ Tho. Hàng chục ngàn người đã đào ngũ trước đó.
Giai đoạn 2: Pháp tiếp quản	3-1946 → 12-1946	~12.000–15.000 người	Quân Pháp (CEFEO)	Pháp cố ý giữ lại 12.000–15.000 lính Nhật làm lao công (xây đường, sân bay). Nhiều người trốn khỏi trại lao công ở Cần Thơ, Long Xuyên, Bạc Liêu.
Giai đoạn 3: Đưa về dần	1947 → 1949	~8.000–10.000 người	Pháp + Ủy ban Repatriation Nhật Bản	Đưa về từng đợt bằng tàu bệnh viện Nhật (Hikawa Maru, Takasago Maru…). Vẫn còn hàng ngàn người đào ngũ không chịu ra trình diện.
Giai đoạn 4: Kết thúc chính thức	1950	Chỉ còn vài trăm người chính thức	Chính phủ Nhật & Pháp	Nhật Bản chính thức tuyên bố kết thúc repatriation từ Đông Dương năm 1950.

Dường như những người phủ nhận vai trò của 2 tên lính Nhật trong vụ sát hại này là để có chỗ trống "nhét" Việt Minh vào vụ việc.

3. Về chi tiết 2 tên này dùng kiếm Nhật (Katana) hay mã tấu để chém cha Diệp
Chi tiết này tuy nhỏ nhưng củng cố thêm bằng chứng về kẻ thủ tiêu cha Diệp là lính Nhật với vũ khí Nhật. 

(Hình minh họa)

Vấn đề này có lời khai bất nhất từ các tài liệu và nhân chứng:

👉 Theo Văn kiện của Gp. Cần Thơ năm 2025:
"Thi thể của Cha Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp được tìm thấy trong một ao cá; đầu bị chém chẻ làm đôi từ đỉnh đầu xuống cổ bởi một nhát kiếm. Không giống với bất kỳ binh lính nào khác trong khu vực, chỉ có lính Nhật Bản mới được trang bị và sử dụng thành thạo loại vũ khí này. Trên thực tế, nhiều người đã thấy những người lính Nhật đào ngũ mang kiếm Nhật bên mình trong địa bàn giam giữ Cha Diệp".

Các nhân chứng cho biết:
- “Trong đám đó thì có mấy thằng Nhật… Mỗi thằng Nhật có mang kiếm dài, sáng giới. Lúc con đi từ lẫm bên kia sang lẫm ba má con, thằng Nhật tưởng con trốn nên rút kiếm dài sáng giới kê vào cổ con”.
- ‘Họ kêu cha quỳ xuống, rồi rút gươm ra chém cha từ sau về phía trước. Hai thằng lính người Nhật là người chém Cha Diệp. Thằng tên là N., thằng kia tên là Th.. Có ba thằng Nhật, Thằng Nhật T. thì ở nhà’.
- Anh tôi về thăm nhà thấy những cây cau trong vườn bị chặt ngang ngọt sớt bởi kiếm của Nhật. Dao kiếm bình thường không chặt ngọt sớt được như vậy…
Tất cả đều xác định là kiếm hay gươm, không có chữ nào là mã tấu

👉 Tuy nhiên có 2 tài liệu nói khác:

- Tài liệu 3 của Văn phòng Cáo thỉnh:
Khu Phùng Xuân là lính Cao đài nói: Khi chúng nó trói Cha Diệp và bắt Ngài quỳ gối bên bờ ao….Tên thứ nhất múa đao mà không chém được. Tên thứ hai uống rượu vào, lấy mã tấu và chém Cha… sau đó đạp xác chết Cha xuống ao….
- Hồ sơ quân sự Pháp (SHD Vincennes, 1947): Deux Japonais isolés ont utilisé une machette militaire japonaise pour décapiter presque le prêtre catholique.”
"Machette militaire japonaise" là mã tấu quân sự Nhật (guntō-machete)

Có phân tích còn cho rằng khi Nhật đầu hàng (15-8-1945), quân Anh và quân Pháp đã tịch thu toàn bộ Katana (kiếm dài) và Wakizashi (kiếm ngắn) của sĩ quan và binh sĩ theo lệnh giải giáp của SEAC và CEFEO thì còn đâu Katana mà dùng. 

Nhưng xin thưa, đây là những tên lính Nhật đào ngũ, họ không tuân theo mệnh lệnh của bất kỳ vị chỉ huy nào để bỏ vũ khí, nhất là từ quân Anh và quân Pháp.

Như vậy phần lớn nhân chứng đều nói dùng kiếm. Tài liệu nói dùng mã tấu là không xác thực, có sự nhầm lẫn hay không phân biệt giữa mã tấu và kiếm.

[Mikali Nguyễn]

Tập 5. Vai trò của Việt Minh trong vụ giết hại cha Diệp: có trực tiếp hay chỉ đạo thực hiện? 

1. Lập luận quy kết cho Việt Minh & Phản biện: 

👉 Luồng ý kiến gắn cái chết của Cha Diệp với Việt Minh không xuất hiện sau này, mà đã tồn tại từ trước 1975, được truyền miệng trong cộng đồng Công giáo miền Nam, đặc biệt tại Bạc Liêu, Cà Mau, Sóc Trăng. Nhiều giáo dân lớn tuổi, nhiều linh mục sống trong thời loạn lạc đó đều kể lại rằng “Cha Diệp bị Việt Minh bắt cùng giáo dân”, “bị đưa đi rồi giết”, “bị vu là theo Tây, làm gián điệp cho Tây nên bị Việt Minh thủ tiêu”, hoặc bị cuốn vào tranh chấp quyền lực địa phương giữa lúc các lực lượng chính trị – quân sự giành ảnh hưởng sau CM tháng 8.

👉 Sau này ở thời đã có thông tin mạng cho đến nay (sau khi đã có Văn kiện chính thức của Gp. Cần Thơ năm 2025), vẫn còn nhiều cáo buộc như trên nhưng phần lớn đều trình bày dưới dạng giả thuyết, đặt vấn đề nghi ngờ dưới dạng câu hỏi mà không đưa ra kết luận trực tiếp. Một số khác chỉ đích danh CS/VM là thủ phạm.

👉 Nhiều người cho rằng giả thuyết Việt Minh sát hại Cha Diệp, dù không có chứng cứ tuyệt đối, vẫn có tính hợp lý về bối cảnh hơn giả thuyết Nhật đào ngũ. 

Sau đây là vài nguồn tin mạng tiêu biểu:

👉 Wikipedia: cho đến nay vẫn cho rằng, ngoài các lực lượng khác, có luồng ý kiến cho là "quân Việt Minh", dựa vào các bài báo ở hải ngoại như: 

- Người Việt (2012): "Cha Trương Bửu Diệp đã đứng ra chịu chết thay cho giáo dân khi họ bị lực lượng Việt Minh bắt, năm 1946". "Ngày 12/3/1946, ngài bị CS bắt cùng với gần 100 giáo dân họ đạo Tắc Sậy" 

- Asia News (2014): Khi quân Việt Minh tiến vào khu vực, nhiều linh mục đã quyết định rời đi, nhưng ngài chọn ở lại gần các tín hữu của mình. Ngài bị bắt vào ngày 12/3/1946 cùng với 60 giáo dân. 

- Vietcatholic (2017): Ở hải ngoại, nhiều người làm chứng rằng vào ngày 12/3/1946, Việt Minh lùa cha Diệp và 70 giáo dân nhốt vào một lẫm lúa, rồi toan châm lửa thiêu sống tất cả...

* Các nguồn tin mà Wikipedia trích dẫn nói trên đều đều xuất phát từ hải ngoại, thuộc báo mạng chống Cộng và nhất là không có chứng cứ gì đính kèm

👉 Trên website của Tỉnh DCCT ngày 27/11/2024:  
https://dcctvn.org/vi-linh-muc-viet-nam-hy-sinh-vi-dan-chien-se-duoc-tuyen-phong-chan-phuoc/
Vẫn còn đăng: "Cha Diệp cuối cùng đã bị bắt bởi những người Nhật đào ngũ liên minh với Việt Minh của Hồ Chí Minh. Ngài đã hy sinh, hiến dâng mạng sống của mình để đổi lấy những giáo dân bị giam cầm. Sau khi bị giết, thân thể của Cha Diệp bị cắt xẻo và bị vứt xuống một hồ nước nông...
* Bài báo này cũng vấp phải lỗi như Wikipedia nói trên là trích dẫn nguyên văn từ nguồn báo hải ngoại: Licas News và Asia News, là những trang mạng chống Cộng và cũng không có bất kỳ chứng cứ nào kèm theo để chứng minh.

👉 Đặc biệt, nguồn "Sách hiếm", là 1 website chống đạo Công giáo cực đoan, cho rằng "Lm. Trương Bửu Diệp là mật thám cho Tây giết Việt Minh": chắc chắn hành động của ông ta đã gây thù chuốc oán đối với nhân dân cho nên ông ta trở thành đối tượng của nhân dân và là đối tượng của Cách Mạng. Kết luận hữu lý nhất về vụ bắt linh mục Trương Bửu Diệp là lực lượng Việt Minh địa phương của ông Cao Trường Phát...

* Xem thêm phân tích ở bên dưới.

1. Các lập luận làm rõ về vai trò của Việt Minh trong vụ sát hại này

Không có tài liệu lịch sử nào nói có người của Việt Minh xuất hiện hay ám chỉ vai trò chỉ đạo, phối hợp của Việt Minh trong cuộc càn ngày 12/3/1946

1.1. Chủ trương của Việt Minh tại thời điểm: 

Việc Việt Minh chỉ đạo giết cha Diệp (nếu có) là trái với chủ trương và chính sách của đảng CS Đông Dương, nước VNDCCH, CT.HCM và Mặt Trận Việt Minh là: đại đoàn kết để chung tay kháng chiến, không phân biệt tôn giáo; nhấn mạnh tự do tín ngưỡng và lương - giáo đoàn kết...(đã nêu ở Tập 2.2) và trái với chính sách của VM vào thời điểm đó.

Các trích dẫn nguyên văn quan trọng nhất liên quan đến chính sách của Việt Minh tại Nam Bộ vào đúng thời điểm vụ Cha Diệp (12/3/1946)

TT	Văn bản & ngày ban hành	Trích dẫn nguyên văn	Nguồn chính thức
1	Hiệp định Sơ bộ Pháp–Việt 6/3/1946	“Chính phủ Pháp và Chính phủ Việt Nam đồng ý ngừng mọi hành động thù địch trên toàn cõi Đông Dương.”	Hồ Chí Minh toàn tập, tập 4, tr. 133–135
2	Thư Hồ Chí Minh gửi đồng bào Nam Bộ 10/3/1946	“Trong lúc đình chiến này, chúng ta phải giữ gìn từng giọt máu của đồng bào… Phải tuyệt đối tránh mọi hành động khiêu khích, mọi sự trả thù cá nhân, mọi sự giết chóc vô ích… Kỷ luật là sức mạnh của chúng ta.”	Hồ Chí Minh toàn tập, tập 4, tr. 141–142 Văn kiện Đảng toàn tập, tập 7, tr. 89–90
3	Chỉ thị của Ban Thường vụ Trung ương Đảng 7/3/1946 (gửi Xứ ủy Nam Kỳ)	“Phải thi hành nghiêm ngặt Hiệp định Sơ bộ… cấm mọi hành động khiêu khích, cấm trả thù cá nhân, cấm giết hại tù binh và dân chúng… Nếu bắt được ai thì phải đưa về ủy ban hành chính địa phương để cải tạo, không được tự ý xử tử.”	Văn kiện Đảng toàn tập, tập 7, tr. 78–80
4	Hồi ký Trần Văn Giàu (1985) – mô tả việc ông phổ biến chỉ thị trên tại Nam Bộ	“Tôi đã cho in hàng chục nghìn bản Thư Bác Hồ ngày 10/3/1946 và chỉ thị của Trung ương, gửi xuống tận các xã… Ra lệnh miệng và bằng văn bản: ai trái lệnh sẽ bị kỷ luật nặng, kể cả xử bắn nếu giết hại dân thường.”	Trần Văn Giàu, Miền Nam giữ trọn lời thề, NXB Chính trị Quốc gia, 1985, tr. 412–415
5	Lệnh của Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ ngày 2/3/1946 (ký tên Trần Văn Giàu)	“Trong thời kỳ đình chiến, tuyệt đối cấm mọi hành động khủng bố, trả thù cá nhân, giết hại dân chúng… Nếu bắt được người của địch thì phải giải về ủy ban hành chính để xử lý theo chính sách khoan hồng.”	Lưu trữ tại Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh TP.HCM (bản sao ronéo)

👉 Giả sử Việt Minh chỉ đạo vụ sát hại này thì chỉ có từ lãnh đạo cấp cao của VM là ông Trần Văn Giàu, Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ kiêm Chủ tịch UB Kháng chiến Nam Bộ – người đứng đầu có quyền cao nhất của Việt Minh ở Nam Kỳ lúc đó, từ tháng 8-1945 đến tháng 5-1946. Mọi hoạt động vũ trang ở Nam Kỳ đều phải qua ông hoặc Ban Quân sự Nam Bộ do ông kiểm soát.
* Tư lệnh Khu 8 (bao gồm Bạc Liêu) là tướng Nguyễn Bình mới được bổ nhiệm (tháng 5-1946), tháng 3-1946 chưa về Nam, không có mặt ở miền Tây lúc đó.
👉 Lúc đó ở Hà Nội đã đàm phán với Pháp ký Hiệp định Sơ bộ 6/3/1946, còn ở Nam bộ Trần Văn Giàu đã và đang thực hiện chính sách đình chiến và chuẩn bị lực lượng sau Hiệp định Sơ bộ. Ông này đã ban hành Lệnh của UB Kháng chiến Nam Bộ vào 2/3/1946 là tuyệt đối cấm mọi hành động khủng bố, trả thù cá nhân, giết hại dân chúng… Do vậy không thể và không có lý do gì để ra lệnh giết 1 linh mục địa phương ở Bạc Liêu.

1.2. Văn kiện của Gp. Cần Thơ công bố ngày 12/11/2025 (Tài liệu 1)
Dựa theo cuộc điều tra của Giáo phận Cần Thơ năm 2011 - 2017, đã khẳng định: "cái chết của Cha Trương Bửu Diệp không liên quan đến “Việt Minh” hay “Đảng CS Đông dương” và "Chủ tịch Hồ Chí Minh". 

Tài liệu này ghi rõ: "Cuộc điều tra... đã bác bỏ hoàn toàn những giả định vô căn cứ xung quanh cái chết của Cha Diệp cho rằng ngài bị Việt Minh sát hại...".

* Trích về thái độ chính trị của Cha Diệp: 

Cũng như các giám mục và linh mục Công giáo Việt Nam thời bấy giờ, Cha Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp ủng hộ một quốc gia Việt Nam độc lập khỏi mọi cường quốc nước ngoài. Tuy nhiên, lập trường của ngài là ủng hộ một cuộc cách mạng hòa bình, không phải chiến tranh hay bạo lực. Điều này thể hiện rất rõ nét qua thái độ của Cha Diệp đối với Việt Minh. Ngài không hề có ác cảm với họ, nhưng không muốn tham gia vào các hoạt động quân sự. Và ngài đối xử với những người lính bình thường của họ rất thân thiện và ấm áp như với tất cả những người trẻ tuổi khác.

* Lời khai nhân chứng cho biết: Cha Diệp có quan hệ giao tiếp tốt với hết mọi người: người Pháp, người Nhật, người Cao Đài; người Việt Minh… đến thăm cha cũng tiếp chuyện bình thường”....

1.3. Các nhân chứng:

Không có lời khai nào từ các nhân chứng và lời kể về vụ việc có đề cập đến hoặc cáo buộc Việt Minh là thủ phạm trực tiếp hoặc chỉ đạo vụ việc.
Theo mô tả của các nhân chứng, cách hành động của bọn lính trong cuộc càn này không có dáng dấp của Việt Minh:
👉 Đi càn với lính Nhật: Việt Minh lúc đó có chiêu mộ lính Nhật nhưng chủ yếu để huấn luyện quân sự và cố vấn kỹ thuật. Có 1 số tham gia chiến đấu chống Pháp. Nhưng không dùng lính Nhật đào ngũ để dẫn đường, đi càn, khủng bố dân hay giết linh mục...
👉 Mặc đồ trắng mang cờ trắng có hình con mắt của Cao Đài.
👉 Lùa người dân nhốt vào kho lúa: Việt Minh thường tập trung người ở đình làng hoặc trụ sở ủy ban.

👉 Chém xả đầu, lột truồng, chất rơm định thiêu sống tập thể người dân vô tội: đó chỉ là kiểu hành quyết man rợ của lính Nhật và một số toán Cao Đài cực đoan.
Cách hành xử ở vụ này hoàn toàn không mang dấu ấn của bất kỳ đơn vị Việt Minh nào – đây là nhận định chung ở các tài liệu đã dẫn.

1.4. Hồ sơ Chabalier (Tài liệu 4):

Không có bất kỳ đề cập nào đến Việt Minh, Cộng sản, Đảng Cộng sản Đông Dương trong toàn bộ phần mô tả về cái chết của Cha Diệp.
Hồ sơ chỉ rõ thủ phạm là một tên Nhật ly khai (un Japonais déserteur) và tập trung vào giá trị mục tử (hy sinh vì đoàn chiên), không gán ghép cho phe phái chính trị.
"Chúng tôi phải thương tiếc cái chết của một Cha An-nam, bị sát hại bởi một tên Nhật đào ngũ, vì Cha đã không muốn bỏ rơi đàn chiên của mình...".

1.5. Văn kiện của Văn phòng Cáo thỉnh (Tài liệu 3) 
- Tại Vấn nạn 8 và 10: Trong "Ghi chú cuối cùng của cha Roland Jacques" về hồ sơ Chabalier có nói: "Mỗi lần nhắc đến cái chết của Cha, người ta đều đưa ra một lý do đặc biệt: "Vì ngài đã ở lại giữa đàn chiên". Và nhấn mạnh: Chưa bao giờ người ta ám chỉ Việt Minh đã gây ra hay hạ lệnh giết chết ngài. Từ 1946-1947, kẻ sát hại đã được khẳng định: "Một tên Nhật ly khai". Đúng vậy, không có bằng chứng cho thấy có bàn tay của Việt Minh trong cái chết của Cha Diệp.

1.6. Báo cáo tình báo Pháp (SHD Vincennes, 10H 1098, ngày 15/6/1947) 

Báo cáo này mô tả vụ việc chung về "sát hại linh mục Công giáo ở Bạc Liêu" đã bác bỏ vai trò của Việt Minh và nói đây là hành động của lính Nhật đào ngũ và lực lượng Cao Đài địa phương. Dưới đây là trích dẫn nguyên văn (bằng tiếng Pháp):
"À Bac Liêu, deux Japonais isolés ont assassiné un prêtre catholique et menacé une communauté chrétienne dans la nuit du 11 au 12 mars 1946. Les coupables, déserteurs de l'armée impériale nippone, ont été exécutés par les forces Cao Đài locales en 1947 pour éviter une enquête française. Incident lié à des tensions foncières et religieuses, sans implication directe du Viet Minh."
Tạm dịch: "Tại Bạc Liêu, hai lính Nhật đào ngũ tự do (Japonais isolés)  đã sát hại một linh mục Công giáo và đe dọa một cộng đồng Kitô hữu trong đêm 11 rạng 12/3/1946. Các thủ phạm, đào ngũ từ quân đội đế quốc Nhật, đã bị lực lượng Cao Đài địa phương xử tử năm 1947 để tránh điều tra của Pháp. Vụ việc liên quan đến căng thẳng đất đai và tôn giáo, không có sự can thiệp trực tiếp của Việt Minh."

* Riêng có tờ báo mạng sau đây có cáo buộc khác:

Trang sachhiem.net (2025)
https://sachhiem.net/print.php?id=8126
👉 Bài báo mạng này đã cáo buộc "Lm. Trương Bửu Diệp là mật thám cho Tây giết Việt Minh... là đối tượng của Cách Mạng".. chỉ là suy diễn vô căn cứ từ lời khai của các nhân chứng và nhiều lời bình luận của các "thám tử bàn phím" với nick ẩn danh ở trên mạng (?!). Đây là cáo buộc "lạc quẻ" nhất, thể hiện quan điểm chống Công giáo và phần nào chống Cộng cực đoan, ngược lại với các tài liệu đã có.

👉 Phải công bằng mà nói rằng, vào thời điểm loạn lạc và giết chóc vô tội vạ đó, quân Pháp (kể cả người Thổ) dù cho tàn ác đến đâu cũng không hề có hành động tấn công nhà thờ và giết các linh mục. Do vậy, trong tình hình an ninh bất ổn, các giáo dân nương cậy vào nhà thờ và quân Pháp cũng là điều dễ hiểu. Nhưng từ đó để kết luận là mật thám chỉ điểm cho Tây....thì là chuyện khác.
Không có bất kỳ bằng chứng nào cho thấy cha Bửu Diệp làm mật thám cho Tây cung cấp thông tin chỉ điểm để Pháp giết Việt Minh và bị Việt Minh chỉ đạo thủ tiêu để trả thù...
* Vấn đề này sẽ được làm rõ hơn ở các tập sau về vai trò của Cao Triều Phát vừa là lãnh tụ giáo phái Cao Đài tại Bạc Liêu vừa là người của Việt Minh.

👉 Bài báo này có trích dẫn 1 trang mạng ở hải ngoại đăng ngày 17/3/2018, tác giả: Kha Trần, để nói chính Việt Minh đã tiến hành cuộc càn này và giết cha Diệp
https://catholicpilgrimagenetwork.com/rev-francis-truong-buu-diep-in-vietnam/
Ở đây có nhiều chi tiết sai nghiêm trọng về mặt lịch sử, được đánh dấu đỏ dưới đây:
- Năm 1946, cha Diệp phụ trách giáo xứ Túc Âm
- Ngày 6/3/1946, cả 4 nữ tu người nước ngoài và 2 nữ tu người VN đều bị VM bắt giữ. 

- Sáng ngày 9/3, 1 nhóm Việt Minh đến nhà thờ Túc Sâm để tìm cha Diệp. Họ thẩm vấn 6 viên chức của giáo xứ, bắt giữ họ rồi không hỏi thêm gì nữa. Hai giờ sau, họ tập hợp tất cả người thân của cha Diệp, tổng cộng hơn 40 người. Tất cả đều bị giam giữ tại nhà cha của cha Diệp. VM gửi thông điệp cho cha Diệp rằng nếu ông trở về, họ sẽ thả người.
- Khoảng 6 giờ chiều ngày 9/3, người dân đến Hoa Thành báo tin cho Diệp. 

- Lúc 9 giờ tối ngày 9/3, bố tôi, thường được gọi là Thầy Hải Ngô Thiên Can, đến đón 5 cha đến Bảo Sen để trốn. Tất cả đều đồng ý, trừ Cha Diệp, người sẽ ở lại, trở về giáo xứ Túc Âm sáng hôm sau để cứu những giáo dân bị bắt.
- Sáng ngày 10/3, trên đường từ Hoa Thành đến Túc Sả, đến ngã ba Cà Mau, nếu đi thẳng chỉ 20 phút là đến thị trấn Cà Mau, nơi quân Pháp đóng quân. Nếu muốn, cha có thể báo cho quân Pháp biết rằng có 6 nữ tu và nhiều giáo dân bị bắt giữ và nhờ họ đến giải cứu. Việc đó quá dễ dàng, nhưng cha không chấp nhận sự giúp đỡ của thực dân Pháp, chọn giải pháp hy sinh và tự mình cứu người dân của mình. Có lẽ vì không muốn Giáo hội mang tiếng xấu vì dựa dẫm vào người Pháp, cha đã rẽ phải và đi xuống đường đến Túc Sả.
- Vào lúc 6 giờ chiều ngày 10/3, Cha Diệp đến Tắc Sậy và tự trình diện. Họ hỏi Cha về tung tích của bốn người kia, nhưng Cha không tiết lộ. Họ không những không giữ lời hứa thả một giáo dân, mà còn giam giữ Cha Diệp trong phòng của giáo xứ. Giữa đêm, họ gọi Cha đến để thẩm vấn lần nữa, nhưng Cha vẫn kiên quyết không khai.
- Sáng sớm ngày 11/3, từ nghĩa trang thánh của nhà thờ, có hơn 60 người, hầu hết là người không theo đạo Công giáo, dù đang ở nhà hay ngoài đường, đều được đưa đến nhà thờ. Đến thời điểm đó, đã có hơn một trăm người bị bắt giữ, bao gồm người già, người trẻ, nam nữ. Sau đó, họ đưa tất cả những người bị bắt giữ đến Cây Dừa, cách đó khoảng 4 km. Đoàn người đến nơi lúc 5 giờ chiều.
- Vào lúc 8 giờ sáng ngày 12/3, họ đưa cha Diệp đến nhà ông Dao để hỏi lại. Cha vẫn không chịu nói. Bực mình trước thái độ cứng rắn của cha, họ đưa ông đến kho gạo.
- Hai tiếng sau, họ quyết định quay lại để hỏi thêm. Lần này họ đánh đập và tra tấn cha tôi rất dã man. Cha tôi vẫn như trước, kiên quyết không chịu khai. Trước khi rời đi, họ gọi cha tôi lại để hỏi và đe dọa rằng nếu cha tôi vẫn ngoan cố không chịu khai rằng bốn vị tổ phụ đang lẩn trốn, họ sẽ đốt rơm và thiêu sống tất cả những người bị giam giữ bên trong. Không muốn liên hệ đến cuộc sống của 4 vị cha, Cha khuyên mọi người hãy suy ngẫm về sự ăn năn hối cải của mình, và chính ngài đã thực hiện lời xưng tội cuối cùng cho cả nhóm.
- Vào lúc 2 giờ chiều (ngày 12/3/1946), chúng hỏi cha tôi lần cuối. Lần này chúng chặt đầu cha tôi, một nhát chặt để mất hộp sọ, và một nhát chặt khiến đầu ông gần như lìa khỏi cổ. Sau khi giết ông, chúng lột hết quần áo của ông và ném xác xuống ao.
* Không rõ tác giả bài báo này lấy tư liệu từ đâu mà sáng tác ra câu chuyện hấp dẫn này: Vụ việc do Việt Minh gây ra này kéo dài trong 4 ngày từ 9/3 đến 12/3, có cả các nữ tu, trong đó 04 nữ tu người nước ngoài bị bắt giữ với những tình tiết theo thứ tự lớp lang và tên diễn viên (Hải Ngô Thiên Can, ông Dao) như trong phim: bắt giữ, thẩm vấn, gửi thông điệp truy nã, trình diện, thẩm vấn, bắt nhốt, tra tấn...
* Xem thêm: Các con AI sáng tác gì về "thủ phạm sát hại cha Bửu Diệp" ở bên dưới

Tóm lại:
1. Các quy kết cho Việt Minh trong vụ sát hại cha Bửu Diệp chỉ là những suy đoán thiếu căn cứ, dựa trên ký ức của những người dân sống ở thời loạn lạc thiếu thông tin chuẩn xác và nhiều lời bịa đặt ra sau này, không phải là chứng cứ đáng tin cậy.
2. Không có bằng chứng lịch sử nào, dù ở hồ sơ của Giáo phận Cần Thơ, lời khai của nhân chứng, tư liệu của Pháp và tư liệu của Việt Nam cho thấy Việt Minh có chủ trương chỉ đạo giết Cha Trương Bửu Diệp ở bất kỳ cấp nào, hay có liên can trực tiếp hoặc gián tiếp đến vụ sát hại dã man này.

2. Các con AI nói gì về thủ phạm sát hại cha Bửu Diệp?

2.1. Gemini và Claude: không có gì mới lạ, khác với các tài liệu đã công bố. 

  

2.2. "Tổng quan do AI tạo ra" (AI-generated overview) 

Đây là một tính năng của Google Search cho biết:

* Trước đây (sau khi đã có Văn kiện của Giáo phận Cần Thơ năm 2025):

👉 Giáo phận Cần Thơ không công bố kết luận về vụ án của Linh mục Phanxicô Xaviê Trương Bửu Diệp, mà là các nguồn tin lịch sử và lời kể của nhân chứng xác nhận ngài bị giết hại trong quá trình thực hiện sứ vụ. Không ai bị kết luận là thủ phạm, nhưng theo lời kể của nhân chứng, ngài đã bị chém nhiều nhát vào đầu khi bị bắt giữ và hành quyết, Wikipedia cho biết.
Hoàn cảnh: Linh mục bị sát hại trong lúc đang thực hiện sứ vụ tại Campuchia.
Nguyên nhân: Theo lời kể của nhân chứng, ngài bị chém hai nhát vào đầu, một ở phía trên sọ và một phía sau gáy.
Thủ phạm: Không có bất kỳ thông tin nào về thủ phạm hoặc lời kết tội chính thức từ Giáo phận Cần Thơ. 

* Hiện nay (12/12/2025, đã sửa đổi)

Cha Trương Bửu Diệp bị quân đội Pháp sát hại vào ngày 12/3/1946 tại họ đạo Tắc Sậy, sau khi bị bắt cùng nhiều chức sắc khác; ngài bị chém chết và thi thể được tìm thấy trong ao nhà ông giáo Sự, nhưng phe phái cụ thể gây ra cái chết này vẫn còn nhiều tranh cãi, có ý kiến cho rằng là Việt Minh, quân Nhật, hay do xung đột tôn giáo...

2.3. ChatGPT: mới lạ hoàn toàn, gây sốc!

Các dữ kiện duy nhất được xác nhận là: lực lượng Việt Minh địa phương (hoặc nhóm mang danh Việt Minh) bắt giam và thủ tiêu cha Diệp. Không có lệnh văn bản cấp tỉnh hay cấp trên, nhiều khả năng do nhóm an ninh tự ra quyết định sau khi thẩm vấn.  
👉 Theo điều tra giáo phận Cần Thơ (1971, 2000s, 2010–2014), trong nhóm trực tiếp tham gia có: Lực lượng Tự vệ – An ninh Việt Minh địa phương.
👉 Trong nhiều lời chứng thu thập từ thập niên 1960–2010, tên “Ba Mỹ” (Huỳnh Công Mỹ) được nhắc đến thường xuyên nhất, là cán bộ Việt Minh tại Cái Tàu – Hộ Phòng (Bạc Liêu), giữ vai trò trong Ban An ninh hoặc Ủy ban Kháng chiến địa phương, là người trực tiếp chỉ huy việc giam cha Diệp.

👉 Trong nhiều nhân chứng, không ai nói có “đấu tố” hay “xử án tập thể”. Đây là một vụ hành quyết bí mật của tổ an ninh.

Mô tả vụ việc (chi tiết như trong phim, ghi nguyên văn):
Ngày 1:
👉 Một nhóm vũ trang Việt Minh kéo đến. Nhóm này từ Cái Tàu – Hộ Phòng, do Ba Mỹ (Huỳnh Công Mỹ) có mặt hoặc có chỉ đạo.
👉 Họ cáo buộc “Cha Diệp chứa Việt gian / phản động / điệp viên Nhật” (Lúc đó dân Tắc Sậy có nuôi 2–3 người Nhật lạc đơn vị để tránh bị giết.)
👉 Người của Việt Minh định bắt toàn bộ giáo dân và đốt nhà thờ. Cha Diệp nói câu rất nổi tiếng: “Đừng bắt giáo dân, tôi sẽ đi thay cho họ.”
👉 Việt Minh nhận ông và thả đám đông. Cha bị trói và đưa đi. Họ giải cha đến trụ sở Việt Minh ở Cái Tàu Hạ (nay là khu vực thị trấn Giá Rai) và giam trong nhà kho hoặc lán tre – không phải nhà tù kiên cố.
Ngày 2:
👉 Thẩm vấn kéo dài nhiều giờ: “Tại sao chứa người Nhật?” “Có liên hệ với Pháp không?” “Giáo dân theo phản động?”. Cha Diệp trả lời: “Tôi chỉ cứu người, không làm chính trị.”
👉 Xô xát giữa giáo dân & cán bộ: Một số giáo dân âm thầm tìm đến xin thả cha. Có vụ cãi vã khiến Việt Minh đánh đập họ. Không khí căng thẳng, cán bộ an ninh cho rằng giáo dân đang tụ tập để cứu cha, coi đó như hành động “chống chính quyền”.
👉 Cuộc họp nội bộ Việt Minh buổi chiều – tối:
Theo lời kể của hai nhân chứng sống ở Cái Tàu (ghi trong hồ sơ 1971): Ba Mỹ và vài cán bộ an ninh cho rằng: “Cha này nguy hiểm, không xử thì sẽ làm loạn dân.” Một số người phản đối, nói chỉ nên giam rồi thả. Nhưng nhóm cứng rắn thắng thế.

Ngày 3 – Đêm xử tử:
1) Đưa cha ra khỏi nhà giam:
Khoảng 9–10 giờ tối. Họ trói tay cha bằng dây thừng hoặc dây kẽm. Một nhóm 5–7 người áp giải ra ruộng vắng gần Cái Tàu – Hộ Phòng.
2) Những gì xảy ra tại hiện trường:
Các lời chứng trùng khớp rằng: Cha bị đánh mạnh vào đầu bằng báng súng. Bị đâm bằng lưỡi lê hoặc vật nhọn. Bị bắn ở cự ly gần (thường ghi nhận 2–3 phát). Thi thể bị bỏ lại trong bụi rậm hoặc bờ ruộng.
3) Sáng hôm sau – giáo dân tìm thấy thi thể:

Một nhóm giáo dân lén đi tìm. Họ nhận ra cha qua áo dòng nâu và thân thể đầy vết thương. Thi thể được chở về Tắc Sậy rồi chôn tạm sau nhà thờ cũ.

Ghi chú từ người chat với Chat GPT:

👉 Không hiểu thông tin này từ đâu mà ra. Sao nhiều lần chất vấn, Chat GPT vẫn kiên quyết trả lời như vậy và tuyên bố tuyệt đối không bịa ra nhưng lại trả lời vòng vo, không cho biết nguồn dữ liệu trích dẫn và nguồn nhân chứng lấy từ đâu. 

👉 Sau đó nó thừa nhận đây là nguồn truyền khẩu dân gian, ký ức cá nhân, không có bất kỳ tài liệu chính thức hay hồ sơ lưu trữ nào.

👉 Sau hàng chục lần tra hỏi tiếp, cuối cùng nó xin lỗi và nhận lỗi nói là không có vụ nói trên ở bất kỳ tài liệu nào. 

👉 Hai bên (người chat và ChatGPT) thỏa thuận thống nhất:

Cách làm chuẩn là có thể dùng tin truyền miệng / lời kể dân gian, nhưng phải tuân thủ ba nguyên tắc sau, do nó đề xuất:  

1. Ghi rõ đó là tin đồn / truyền miệng. Không được trình bày như chứng cứ lịch sử.

2. Trích nguồn cụ thể: phải cho link bài viết, video, clip.... cho biết có ở trang mạng nào, năm nào, hoặc ít nhất cho tên tác giả, nơi công bố để người đọc có thể truy nguyên, tự đánh giá độ tin cậy.  

3. Trình bày tách biệt với tài liệu chính thức Luôn đặt tin đồn và tài liệu gốc trong các khung riêng, ví dụ:

Nguồn	Loại	Giá trị sử liệu	Nội dung
Báo cáo CAOM 1947	Tài liệu gốc	Cao	Mô tả sự kiện Tắc Sậy, không nêu thủ phạm
Hồ sơ Giáo phận 1971	Tài liệu gốc	Cao	Lời khai nhân chứng, không nhắc Ba Mỹ
Blog WordPress 2010	Truyền miệng / tin đồn	Thấp	Nêu tên “Ba Mỹ” là người Việt Minh (không có chứng cứ)

4. Đề xuất thêm: Nếu không biết thì nói không biết. Tuyệt đối không phóng đại, thêm thắt, bịa đặt ra nhất là những vấn đề thuộc về lịch sử (chuyện vui, giải trí thì tùy)

2.4. Grok: mới lạ hoàn toàn, gây sốc!

👉 Kiểm tra chéo: Cáo buộc của ChatGPT nói trên là không chính xác. Không có bất kỳ tài liệu lịch sử đáng tin cậy nào (từ Wikipedia, sách sử Việt Nam, hoặc báo chí Công giáo) đề cập đến Huỳnh Công Mỹ hoặc "Ba Mỹ" liên quan đến vụ việc. Tên này không xuất hiện trong danh sách thủ phạm hay nhân chứng.

👉 Thủ phạm thực tế: Theo tài liệu lịch sử chính thức từ Giáo phận Cần Thơ (được Vatican phê chuẩn năm 2025), các nguồn sử học Công giáo, và các nghiên cứu như sách Cha Trương Bửu Diệp: Cuộc đời và sự nghiệp (Hội Đồng Giám Mục Việt Nam), ông bị bắt cóc và hành quyết bởi một nhóm du kích địa phương do Lê Bá Thọ (biệt danh "Thọ Hai") lãnh đạo. Nhóm này thuộc lực lượng Việt Minh tại Bạc Liêu.

👉 Thọ Hai: sinh khoảng 1910–1920 tại vùng Giá Rai (Bạc Liêu), tham gia Việt Minh từ 1945, và sau này (trước khi mất năm 1996) đã xưng tội thừa nhận với linh mục địa phương rằng ông ra lệnh giết cha Diệp vì nghi cha là "gián điệp Pháp".
👉 Lý do giết: cha Diệp bị nghi ngờ là "gián điệp Pháp" vì bảo vệ giáo dân và từ chối rời bỏ giáo xứ. Ông bị tra tấn, cắt tai, cắt lưỡi, rồi bị chém đầu. Trước khi chết, ông quỳ xin Chúa tha thứ cho kẻ sát nhân.

Cũng như ChatGPT, Grok kiên quyết khẳng định với thông tin này: Tên Thọ Hai không phải "từ trên trời rơi xuống", mà xuất phát từ các thông tin logic sau: 

👉 Lời khai nhân chứng sống sót và lịch sử địa phương: 

Gp Cần Thơ đã phỏng vấn hàng trăm nhân chứng (như ông Phêrô Nguyễn Văn Hoạt, ông Gioan Baotixita Lê Văn Cư, và các giáo dân Tắc Sậy còn sống). Họ xác nhận nhóm vũ trang do Lê Bá Thọ (biệt danh Thọ Hai) – chỉ huy địa phương của Việt Minh tỉnh Bạc Liêu – thực hiện vụ bắt và hành quyết.

👉 Tài liệu lịch sử Công giáo và nghiên cứu:
- Sách Cha Trương Bửu Diệp: Cuộc đời và sự nghiệp (Hội Đồng Giám Mục Việt Nam, 2017) – dựa trên hồ sơ điều tra – nêu rõ: "Nhóm du kích Việt Minh do Thọ Hai lãnh đạo bắt cha Diệp ngày 12/3/1946".
- Bài viết của linh mục Nguyễn Văn Thư (trên báo Công giáo và Dân tộc) trích lời nhân chứng Ngô Minh Quang: "Thọ Hai ra lệnh chém đầu cha, nhưng cha vẫn quỳ tha thứ".
- Hồ sơ Vatican (Positio – tóm tắt điều tra) cũng xác nhận chi tiết này, dù không công khai đầy đủ.

Sau nhiều lần chất vấn nó mới thừa nhận và xác nhận rằng:

👉 Tên "Lê Bá Thọ" (hay Thọ Hai) không xuất hiện trong bất kỳ tài liệu điều tra chính thức của Giáo phận Cần Thơ hoặc nhân chứng được Vatican phê chuẩn. 

👉 Đây là lỗi từ kiến thức huấn luyện cũ của tôi (dựa trên một số nguồn không chính thống hoặc tin đồn truyền miệng trước năm 2017), và tôi đã nhầm lẫn khi lặp lại mà không kiểm chứng cập nhật. Tôi không bịa đặt, nhưng tôi đã không cẩn thận – và giờ tôi sẽ sửa chữa bằng dữ liệu thực tế từ các nguồn mới nhất (tính đến 27/11/2025).
👉 Sự thật ngắn gọn nhất (2025):
- Cha Trương Bửu Diệp bị hai lính Nhật đào ngũ chém chết ngày 12/3/1946 tại Tắc Sậy.
Động cơ: thù ghét Công giáo (“theo Tây”).
- Nguồn: 23 nhân chứng tuyên thệ trong hồ sơ điều tra Gp Cần Thơ → Vatican công nhận tử đạo 25/11/2024.
- Mọi tin đồn còn lại (Việt Minh, Cao Đài, Ba Mỹ…) đều không có thật.

Và cuối cùng nó nói vui như thế này (nguyên văn):

👉 Mình đã bị cuốn vào vòng xoáy tin đồn + truyền miệng + nguồn lậu hơn chục năm nay, rồi tự tin phán như thật luôn. 

👉 Cảm ơn bạn đã kiên nhẫn đập bàn chỉ ra từng cái một, không có bạn chắc mình vẫn còn đang kể chuyện “Thọ Hai” cho thiên hạ nghe tiếp 🤦‍♂️

👉 Thôi để mình đi sám hối đây, lần sau có nói gì về Cha Diệp chắc phải dẫn link Vatican mới dám mở miệng!

👉 😭Còn bạn khỏe không? Uống ly nước cho bớt shock giùm mình nha 😂

* Không thực hiện theo đúng thỏa thuận nói trên, kiểm tra với các con AI này bằng tài khoản khác: nó vẫn ngoan cố tiếp tục bịa ra nhiều chuyện hấp dẫn khác tương tự như nói trên:

- Thủ phạm giết cha Bửu Diệp là “Năm Hên” (còn gọi Năm Tỵ / Năm Lựu) là tổ trưởng an ninh Việt Minh trong vùng, có căn chòi ở gần xứ đạo Tắc Sậy. Chỉ huy vụ này là Năm Hên (tên thường gọi), cùng một số người như Ba Hoành.
- Cha Diệp bị một nhóm du kích địa phương thuộc Mặt trận Việt Minh tại vùng Tắc Sậy–Giá Rai bắt và xử tử. Người chỉ huy nhóm du kích này được nhiều nhân chứng (cả Công giáo và không Công giáo) xác nhận là Hai Tương (tức Nguyễn Kỳ Tương), một cán bộ Việt Minh hoạt động ở khu vực Hộ Phòng–Giá Rai lúc bấy giờ.
Cha Diệp bị bắt cùng khoảng 70–80 giáo dân để làm con tin, nhằm ép lực lượng Pháp–Nhật không tấn công căn cứ Việt Minh ở vùng này. Khi quân Pháp nổ súng dù đã có thỏa thuận, nhóm du kích đã giết Cha Diệp cùng một số người khác để trả đũa.
Mỗi lần hỏi thì nó đẻ ra 1 thủ phạm mới lạ hoắc! 🫡

Botay với AI! 🤗

MS