Mikali Nguyễn
Hôn nhân, tự bản chất, là một trong những hành trình vĩ đại và đẹp đẽ nhất mà hai con người có thể cùng nhau chia sẻ. Đó là một cam kết không chỉ về tình yêu, mà còn về sự đồng hành, tin tưởng và cùng nhau xây dựng một cuộc sống chung. Tuy nhiên, trong bối cảnh xã hội hiện đại, chúng ta đang chứng kiến một thực tế đáng buồn: các mối quan hệ hôn nhân dường như ngày càng trở nên mong manh và dễ vỡ. Tỷ lệ ly hôn gia tăng, và ngay cả những cặp đôi tưởng chừng hạnh phúc nhất cũng có thể đối mặt với những rạn nứt không thể hàn gắn. Người ta không còn xem hôn nhân là một giao ước bền vững "cho đến khi cái chết chia lìa", mà dường như chỉ là một hợp đồng tạm thời dựa trên cảm xúc và lợi ích cá nhân. Phải chăng chúng ta đã đánh mất điều gì đó cốt lõi? Phải chăng xã hội hiện đại đã đặt lên hôn nhân những gánh nặng mà nó không thể chịu đựng? Đi tìm câu trả lời cho câu hỏi "Tại sao hôn nhân dễ tan vỡ?" là một việc làm cấp thiết, không phải để bi quan, mà là để nhận diện những mầm mống nguy hiểm và từ đó, tìm ra phương thế vun trồng và bảo vệ tình yêu lứa đôi một cách hữu hiệu hơn.
Nguyên nhân đầu tiên và có lẽ là sâu xa nhất chính là sự trỗi dậy của chủ nghĩa cá nhân trong văn hóa đương đại. Xã hội ngày nay đề cao sự tự do cá nhân, sự nghiệp cá nhân, và quan trọng nhất là "hạnh phúc cá nhân". Người ta bước vào hôn nhân với một câu hỏi ngầm: "Người này có thể mang lại hạnh phúc gì cho tôi?" thay vì "Chúng ta có thể cùng nhau xây dựng hạnh phúc gì?". Khi cái "tôi" được đặt ở vị trí trung tâm, mọi phán xét đều xoay quanh cảm xúc và sự thỏa mãn của bản thân. Hôn nhân, vốn đòi hỏi sự hy sinh, nhường nhịn và đặt lợi ích chung của "chúng ta" lên trên cái "tôi", trở thành một cuộc đấu tranh. Khi cảm xúc lãng mạn ban đầu qua đi, khi những va chạm thực tế của cuộc sống chung bắt đầu, cái "tôi" bị tổn thương sẽ lập tức lên tiếng. Người ta không còn đủ kiên nhẫn để cùng nhau vượt qua khó khăn, mà nhanh chóng đi đến kết luận "Tôi không còn hạnh phúc" và xem đó là lý do chính đáng để kết thúc. Sự cam kết trọn đời bị thay thế bằng một nền "văn hóa vứt bỏ", nơi mọi thứ, kể cả các mối quan hệ, đều có thể dễ dàng bị thay thế khi chúng không còn mang lại sự tiện lợi hay thích thú tức thời.
Một nguyên nhân phổ biến khác, vốn là hệ quả trực tiếp của sự thiếu cam kết, chính là sự thất bại trong giao tiếp. Nhiều cặp vợ chồng không thực sự tan vỡ vì những xung đột lớn lao, mà họ "chết" dần trong sự im lặng, trong những hiểu lầm không được giải bày, và trong những oán giận tích tụ từng ngày. Họ sống bên cạnh nhau nhưng không còn kết nối với nhau. Họ ngừng chia sẻ những suy nghĩ sâu kín, những nỗi sợ hãi, và cả những ước mơ. Giao tiếp không chỉ là nói, mà quan trọng hơn là lắng nghe – một sự lắng nghe chủ động, thấu cảm, không phán xét. Khi người ta không còn lắng nghe nhau, họ bắt đầu tự suy diễn, tự lấp đầy khoảng trống bằng những giả định tiêu cực. Những cuộc cãi vã, nếu có xảy ra, cũng không mang tính xây dựng để giải quyết vấn đề, mà chỉ là những lời buộc tội, đổ lỗi và làm tổn thương nhau sâu sắc hơn. Công nghệ hiện đại, trớ trêu thay, cũng góp phần vào sự xa cách này. Điện thoại thông minh, mạng xã hội... trở thành những bức tường vô hình ngăn cách hai con người, ngay cả khi họ đang ngồi chung một phòng. Họ "kết nối" với cả thế giới ảo nhưng lại "mất kết nối" với người bạn đời ngay bên cạnh mình.
Không thể không nhắc đến áp lực nặng nề của tài chính và chủ nghĩa vật chất. Ông bà ta thường nói "có thực mới vực được đạo", và trong hôn nhân, "cơm, áo, gạo, tiền" là một thực tế không thể trốn tránh. Những lo toan về nợ nần, chi tiêu gia đình, công việc bấp bênh... tạo ra một môi trường căng thẳng triền miên. Khi bị stress về tài chính, người ta dễ cáu kỉnh, mất kiên nhẫn và trút giận lên người bạn đời. Tuy nhiên, vấn đề không chỉ nằm ở việc thiếu thốn, mà còn ở thái độ đối với tiền bạc. Sự khác biệt trong thói quen chi tiêu (một người tiết kiệm, một người hoang phí) nếu không được dung hòa sẽ trở thành nguồn xung đột bất tận. Thêm vào đó, chủ nghĩa vật chất len lỏi vào tâm trí, khiến người ta liên tục so sánh gia đình mình với người khác. Áp lực phải có nhà to, xe đẹp, con cái phải học trường quốc tế... khiến các cặp đôi lao vào guồng quay kiếm tiền mà quên mất việc đầu tư cho chính mối quan hệ của mình. Họ có thể thành công trong việc tích lũy của cải, nhưng lại thất bại trong việc gìn giữ sự ấm áp của gia đình.
Sự thiếu chung thủy, dưới nhiều hình thức, là một nhát dao chí mạng đâm thẳng vào trái tim của hôn nhân. Ngoại tình không chỉ là sự phản bội về thể xác, mà còn là sự đổ vỡ của lòng tin – vốn là nền tảng của mọi mối quan hệ. Khi lòng tin đã mất, việc xây dựng lại vô cùng khó khăn, nếu không muốn nói là không thể. Trong xã hội hiện đại, những cám dỗ dường như ở khắp mọi nơi. Môi trường làm việc cởi mở, các mối quan hệ xã giao, và đặc biệt là sự dễ dàng của việc kết nối qua mạng xã hội đã tạo ra vô số cơ hội cho những "cơn say nắng" hay các mối quan hệ "ngoài luồng". Đôi khi, nó không bắt đầu bằng một ý định xấu, mà chỉ từ một sự chia sẻ, một lời tâm sự với người khác phái khi cảm thấy không được thấu hiểu hay trân trọng bởi chính người bạn đời của mình. Những "cuộc ngoại tình tư tưởng" này cũng nguy hiểm không kém, bởi nó đang đánh cắp sự thân mật về mặt cảm xúc vốn chỉ nên dành cho vợ hoặc chồng mình. Sự thiếu vắng những ranh giới rõ ràng trong các mối quan hệ xã hội là một cái bẫy tinh vi dẫn đến sự đổ vỡ.
Một yếu tố nữa là những kỳ vọng thiếu thực tế về hôn nhân. Phim ảnh, tiểu thuyết lãng mạn và mạng xã hội thường vẽ nên một bức tranh màu hồng về tình yêu vĩnh cửu, nơi niềm đam mê không bao giờ phai nhạt và không có chỗ cho những mâu thuẫn đời thường. Nhiều người trẻ bước vào hôn nhân với ảo tưởng rằng người bạn đời sẽ là "một nửa hoàn hảo", có khả năng đáp ứng mọi nhu cầu cảm xúc, tinh thần và thể chất của mình. Họ mong đợi một cuộc sống luôn luôn lãng mạn, thú vị. Nhưng thực tế của hôn nhân là sự va chạm của hai con người bất toàn, với những thói quen, quan điểm, và cả những tổn thương từ quá khứ. Hôn nhân không chỉ có hoa hồng, mà còn có cả tã lót, hóa đơn, và những ngày mệt mỏi chỉ muốn được yên tĩnh. Khi thực tế phũ phàng không giống như tưởng tượng, sự thất vọng và vỡ mộng ập đến. Họ không nhận ra rằng tình yêu đích thực không phải là cảm xúc say đắm ban đầu, mà là một tình nghĩa sâu nặng được vun đắp qua năm tháng cùng nhau đối mặt và vượt qua chính những điều trần trụi và nhàm chán của cuộc sống.
Sự can thiệp từ bên ngoài, đặc biệt là từ gia đình hai bên, cũng là một nguyên nhân không thể xem nhẹ, nhất là trong văn hóa Á Đông. Khi kết hôn, hai người không chỉ lấy nhau mà dường như còn "lấy" cả gia đình của nhau. Mối quan hệ phức tạp giữa mẹ chồng – nàng dâu, hay sự can thiệp quá sâu của cha mẹ ruột vào quyết định của con cái... có thể tạo ra những áp lực khủng khiếp. Nếu cặp đôi không thiết lập được "ranh giới" rõ ràng, không có sự thống nhất và ưu tiên mối quan hệ vợ chồng lên hàng đầu, họ sẽ dễ dàng bị kéo vào những cuộc xung đột không đáng có. Lòng trung thành của họ bị phân chia, và thay vì là một khối thống nhất "chúng ta", họ lại trở về với vai trò là "con của bố mẹ" và chiến đấu để bảo vệ cho gia đình gốc của mình, thay vì bảo vệ cho gia đình nhỏ mà họ đang xây dựng. Điều này làm xói mòn sự đoàn kết và khiến người bạn đời cảm thấy mình như một người ngoài cuộc trong chính tổ ấm của mình.
Cuối cùng, không thể không nói đến sự thiếu chuẩn bị và thiếu một nền tảng tinh thần, tâm linh vững chắc. Người ta thường dành cả năm trời để chuẩn bị cho một đám cưới lộng lẫy kéo dài vài giờ, nhưng lại dành quá ít thời gian để chuẩn bị cho một cuộc hôn nhân kéo dài cả đời. Các lớp giáo lý hôn nhân, các khóa học tiền hôn nhân, dù rất quan trọng, đôi khi bị xem nhẹ hoặc thực hiện một cách hời hợt. Các cặp đôi thiếu những kỹ năng cơ bản về giải quyết xung đột, quản lý tài chính, và hiểu biết về tâm lý khác biệt giữa nam và nữ. Hơn nữa, từ góc độ đức tin, khi hôn nhân không được xây dựng trên một nền tảng tâm linh chung, nó mất đi một nguồn ân sủng và sức mạnh quan trọng. Khi chỉ dựa vào sức lực hữu hạn của con người, thật khó để giữ được lời thề chung thủy và yêu thương nhau trước những bão tố của cuộc đời. Một cuộc hôn nhân có Thiên Chúa ở giữa sẽ là một "sợi dây ba chẽ" khó lòng bẻ gãy, bởi họ biết tìm đến một điểm tựa cao hơn mỗi khi yếu lòng hay xung đột.
Nhận diện những nguyên nhân trên không phải là để kết án hay tuyệt vọng, mà là để bắt đầu hành trình "ngăn ngừa" và chữa lành. Hôn nhân bền vững không phải là một sự may mắn, mà là một công trình đòi hỏi sự nỗ lực có ý thức từ cả hai phía. Trước hết, cần phải tái khám phá ý nghĩa đích thực của sự cam kết. Cam kết không phải là một cái lồng giam hãm tự do, mà là một cái neo giữ con thuyền tình yêu trước sóng gió. Đó là một quyết định "chọn" yêu người bạn đời của mình mỗi ngày, ngay cả khi cảm xúc không còn nồng nàn. Đó là lời hứa ở lại và cùng nhau tìm giải pháp khi khó khăn ập đến, thay vì tìm đường thoát ly. Phải chuyển dịch tâm điểm từ cái "tôi" ích kỷ sang cái "chúng ta" đầy yêu thương.
Để ngăn ngừa sự tan vỡ, không gì quan trọng hơn việc học và thực hành nghệ thuật giao tiếp. Các cặp đôi cần tạo ra một không gian an toàn, nơi cả hai có thể bày tỏ cảm xúc và suy nghĩ của mình mà không sợ bị phán xét hay chỉ trích. Hãy dành thời gian chất lượng cho nhau mỗi ngày, dù chỉ là 15-20 phút, nhưng hoàn toàn tập trung, không điện thoại, không tivi, chỉ để hỏi han và lắng nghe nhau. Học cách sử dụng "ngôn ngữ tôi" (ví dụ: "Em cảm thấy buồn khi...") thay vì "ngôn ngữ bạn" (ví dụ: "Anh lúc nào cũng..."). Và điều cốt tử là phải học cách tha thứ. Tha thứ không có nghĩa là quên đi hay dung túng cho sai lầm, mà là cởi trói cho chính mình khỏi sự oán giận và cho mối quan hệ một cơ hội để bắt đầu lại. Xung đột là không thể tránh khỏi, nhưng cách chúng ta giải quyết xung đột sẽ quyết định sức mạnh của hôn nhân.
Về vấn đề tài chính, sự minh bạch và đồng lòng là chìa khóa. Ngay từ đầu, cả hai cần ngồi lại, thẳng thắn chia sẻ về quan điểm tiền bạc, về các khoản nợ (nếu có) và cùng nhau lập một kế hoạch chi tiêu, tiết kiệm chung. Phải xem tiền bạc là công cụ để xây dựng cuộc sống, chứ không phải là mục đích. Hãy học cách trân trọng những giá trị phi vật chất: những bữa ăn tối cùng nhau, những cuộc dạo chơi, những trải nghiệm tinh thần. Chống lại chủ nghĩa vật chất bằng cách thực hành lòng biết ơn với những gì mình đang có, thay vì mải mê theo đuổi những gì người khác sở hữu. Khi cả hai cùng nhìn về một hướng và đồng lòng trong việc quản lý tài chính, họ sẽ trở thành những người đồng đội thực sự, và tiền bạc sẽ không còn là nguồn cơn của sự chia rẽ.
Để bảo vệ lòng chung thủy, mỗi người phải tự mình "canh giữ" trái tim và cuộc hôn nhân của mình. Điều này đòi hỏi phải thiết lập những ranh giới rõ ràng trong các mối quan hệ với người khác phái. Hãy minh bạch với vợ/chồng mình về các mối quan hệ bạn bè, đồng nghiệp. Đừng bao giờ chia sẻ những điều sâu kín, những bất mãn trong hôn nhân của mình với một người thứ ba khác phái, vì đó chính là khởi đầu cho sự thân mật ngoài luồng. Thay vào đó, hãy đầu tư vào chính mối quan hệ của mình. Đừng bao giờ ngừng tán tỉnh, khen ngợi, và thể hiện sự trân trọng với người bạn đời. Hãy nuôi dưỡng sự thân mật ở mọi cấp độ: thể xác, cảm xúc, trí tuệ và tinh thần. Khi một người cảm thấy được yêu thương, trân trọng và thấu hiểu trọn vẹn tại nhà, họ sẽ ít có xu hướng tìm kiếm điều đó ở bên ngoài.
Chìa khóa để ngăn ngừa sự vỡ mộng chính là chấp nhận thực tế. Hôn nhân không phải là đích đến, mà là một hành trình. Một hành trình của hai con người bất toàn cùng nhau học cách yêu thương. Hãy chấp nhận rằng sẽ có những ngày tháng nhàm chán, những bất đồng, và cả những yếu đuối của nhau. Tình yêu trưởng thành là khi ta nhìn thấy hết những khuyết điểm của đối phương mà vẫn chọn ở lại và yêu thương. Hãy hạ thấp những kỳ vọng lãng mạn phi thực tế và nâng cao sự trân trọng đối với những nghĩa cử yêu thương đời thường: một ly nước, một cái xoa bóp, một lời động viên. Chính trong những điều nhỏ bé và bình dị đó, tình nghĩa vợ chồng được củng cố và trở nên sâu đậm hơn bất kỳ đam mê nồng cháy nhất thời nào.
Cuối cùng, để hôn nhân thực sự bền vững, nó cần một nền tảng vượt lên trên chính hai con người. Việc chuẩn bị kỹ lưỡng cho hôn nhân là vô cùng quan trọng. Các cặp đôi nên chủ động tìm hiểu, tham gia các khóa học về kỹ năng hôn nhân, và tìm kiếm sự tư vấn từ những người đi trước có kinh nghiệm, hạnh phúc. Và trên hết, hãy mời Thiên Chúa bước vào cuộc hôn nhân của mình. Khi cả hai vợ chồng cùng nhau cầu nguyện, cùng nhau sống đức tin, họ không chỉ có một sợi dây liên kết thiêng liêng, mà còn nhận được ân sủng và sức mạnh để vượt qua những thử thách. Khi đối mặt với khó khăn, thay vì quay lưng lại với nhau, họ sẽ cùng nhau quay về phía Chúa để tìm kiếm sự nâng đỡ và ánh sáng. Đó chính là bảo chứng vững vàng nhất cho một tình yêu không chỉ lãng mạn, mà còn thánh thiện và trường tồn.
Tóm lại, hôn nhân trong thời đại hôm nay quả thực rất mong manh, bởi nó đang bị tấn công từ nhiều phía: từ chủ nghĩa cá nhân, sự yếu kém trong giao tiếp, áp lực vật chất, cho đến những ảo tưởng thiếu thực tế. Nhưng sự mong manh đó không phải là một bản án tử. Nhận diện được những nguy cơ chính là bước đầu tiên để phòng tránh. Hôn nhân không phải là một chiếc vé số may rủi, mà là một khu vườn cần được chăm sóc hàng ngày bằng sự cam kết, bằng sự tha thứ, bằng giao tiếp chân thành, và bằng một tình yêu có ý thức. Đó là một công việc khó nhọc, nhưng phần thưởng của nó – một mái ấm bình yên, một người bạn đời tri kỷ, một tình yêu son sắt – là điều quý giá nhất mà chúng ta có thể có được trên hành trình làm người này.
Lm. Anmai, CSsR.