|
Üçüncü sır:
Adem-i tahayyüz ve adem-i tecezzînin nihayet derecede olan kolaylığa
sebebiyet vermelerinin sırrı ise şudur ki:
Madem Sâni-i Kadîr
mekândan münezzehtir; elbette kudretiyle her mekânda hazır sayılır. Ve
madem tecezzî ve inkısam yoktur; elbette herşeye karşı bütün esmâsıyla
müteveccih olabilir. Ve madem her yerde hazır ve herşeye müteveccih olur;
öyle ise mevcudat ve vesâit ve ecram Onun ef’âline mümânaat etmez, ta’vik
etmez; belki hiç lüzum yok. Faraza lüzum olsa, elektriğin telleri gibi ve
ağacın dalları gibi ve insanın damarları gibi, eşya, vesile-i teshilât ve
vasıta-i vusul-ü hayat ve sebeb-i sür’at-i ef’âl hükmüne geçer. Ta’vik,
takyid, men ve müdahale şöyle dursun, belki teshil ve tesri’ ve îsâle
vesile hükmüne geçer. Demek, Kadîr-i Zülcelâlin tasarrufât-ı kudretine,
herşey itaat ve inkıyad cihetinde-ihtiyaç yok; eğer ihtiyaç olsa-kolaylığa
vesile olur.
Elhasıl: Sâni-i Kadîr, külfetsiz, muâlecesiz,
sür’atle, suhuletle, herşeyi, o şeye lâyık bir surette halk eder.
Külliyâtı, cüz’iyat kadar kolay icad eder. Cüz’iyâtı, külliyat kadar
san’atlı halk eder.
Evet, külliyâtı ve semâvâtı ve arzı halk eden
kim ise, semâvât ve arzda olan cüz’iyâtı ve efrad-ı zîhayatiyeyi halk eden
elbette yine Odur ve Ondan başka olamaz. Çünkü o küçük cüz’iyat, o
külliyâtın meyveleri, çekirdekleri, misal-i musağğarlarıdır.
Hem o
cüz’iyâtı icad eden kim ise, cüz’iyâtı ihata eden unsurları ve semâvât ve
arzı dahi O halk etmiştir. Çünkü, görüyoruz ki, cüz’iyat, külliyâta
nisbeten birer çekirdek, birer küçük nüsha hükmündedir. Öyle ise, o
cüz’îleri halk eden Zâtın elinde, anâsır-ı külliye ve semâvât ve arz
bulunmalıdır. Tâ ki, hikmetinin düsturlarıyla ve ilminin mizanlarıyla o
küllî ve muhît mevcudatın hülâsalarını, mânâlarını, nümunelerini, o
küçücük misal-i musağğarlar hükmünde olan cüz’iyatta derc
edebilsin.
|
Lügatler
:
adem-i tahayyüz : hacimsiz, yer ile bağlı
olmamak
adem-i tecezzi : parçalanmazlık,
bölünmezlik
anâsır-ı külliye : büyük unsurlar; toprak, hava, su,
ateş
arz : yeryüzü, dünya
cihet : yön,
taraf
cüz’î : ferd, birey
cüz’iyât : ferdler,
bireyler
derc etme : yerleştirme
düstur : kural,
kanun
ecram : gök cisimleri, yıldızlar
ef’al :
fiiller, hareketler
efrâd-ı zîhayatiye : canlı varlıklar, canlı
ferdler
elhasıl : özetle
esmâ :
isimler
faraza : varsayalım ki
halk etme :
yaratma
hülâsa : esas, öz
icad etme : yaratma, var
etme
ihata : kapsama
inkıyâd : boyun eğme, itaat
etme
îsâle : kavuşturma, ulaştırma
itaat : emre
uyma
Kadîr-i Zülcelâl : kudreti herşeyi kuşatan ve haşmet sahibi
olan Allah
kudret : güç, iktidar
külfetsiz :
zahmetsiz, kolay
küllî : tür, cins, kapsamlı
varlık
külliyât : türler, cinsler, kapsamlı
varlıklar
men : yasaklama
mevcudat :
varlıklar
misal-i musağğar : küçültülmüş örnek
mizan :
ölçü, denge
muâlecesiz : zahmetsiz, sıkıntısız
muhît :
herşeyi kuşatan
mümânaat : mani olma, engel
olma
münezzeh : noksan ve kusurdan uzak ve
yüce
müstehak : hak etmiş, lâyık
müteveccih : yönelik,
yönelmiş
nihayet derecede : son derece
nisbeten :
kıyasla, oranla
nümune : örnek
nüsha :
kopya
Sâni-i Kadîr : sonsuz güç ve kudret sahibi ve herşeyi
san’atla yaratan Allah
sebeb-i sür’at-i ef’âl : fiillerin sür’at
kazanma ve hızlanması sebebi
semâvât : gökler
suhûlet
: kolaylık
suret : biçim, şekil
ta’vik : geciktirme,
ilerlemesine mâni olma
takyid : sınırlama
tasarrufât-ı
kudret : Allah’ın kudretiyle dilediği gibi icraat ve faaliyetlerde
bulunması
tecezzî : bölünme, parçalara ayrılma
teshil
: kolaylaştırma
tesri’ : hızlandırma, acele etme
unsur
: madde, element
vasıta-i vusul-ü hayat : hayata kavuşma
vasıtası, vesilesi
vesâit : vasıtalar, araçlar
vesîle
: sebep, vasıta, araç
vesîle-i teshilât : kolaylık
vesilesi
|
