|
ÜÇÜNCÜSÜ(DEVAMI)
Eğer o mevcudat
doğrudan doğruya birtek Sânie verilmezse, o zaman herbir mevcut bütün
mevcudat kadar müşkülâtlı olur ve bütün mevcudat birtek mevcut kıymetine
sukut eder, iner. Şu halde ya hiçbir şey vücuda gelmeyecek veya gelse de
kıymetsiz, hiçe inecektir.
İşte şu sırdandır ki, ehl-i felsefenin
en ziyade ileri gidenleri olan sofestaîler, tarik-i haktan yüzlerini
çevirdiklerinden, küfür ve dalâlet tarikine bakmışlar; görmüşler ki, şirk
yolu, tarik-i haktan ve tevhid yolundan yüz bin defa daha müşkülâtlıdır,
nihayet derecede gayr-ı makuldür. Onun için, bilmecburiye, herşeyin
vücudunu inkâr ederek akıldan istifa etmişler.
DÖRDÜNCÜSÜ:
Şu kâinatta, şu görünen ef’âl ile tasarruf eden Zât-ı Kadîrin
kudretine nisbeten Cennetin icadı bir bahar kadar kolay ve bir baharın
icadı bir çiçek kadar kolaydır. Ve bir çiçeğin mehâsin-i san’atı ve
letâif-i hilkati, bir bahar kadar letâfetli ve kıymetli
olabilir.
Şu hakikatin sırrı üç şeydir:
Birincisi:
Sânideki vücub ile tecerrüd.
İkincisi: Mahiyetinin
mübayenetiyle adem-i takayyüd.
Üçüncüsü: Adem-i tahayyüz ile
adem-i tecezzîdir.
Birinci sır: Vücub ve tecerrüdün hadsiz
kolaylığa ve nihayetsiz suhulete sebebiyet vermeleri, gayet derin bir
sırdır. Onu bir temsil ile fehme takrib edeceğiz. Şöyle ki:
Vücut
mertebeleri muhteliftir. Ve vücut âlemleri ayrı ayrıdır. Ayrı ayrı
oldukları için, vücutta rüsuhu bulunan bir tabaka-i vücudun bir zerresi, o
tabakadan daha hafif bir tabaka-i vücudun bir dağı kadardır ve o dağı
istiab eder.
|
Lügatler
:
adem-i tahayyüz : hacimsiz, yer ile bağlı
olmamak
adem-i takayyüd : kayıtsızlık, bağlı olmama
adem-i
tecezzi : parçalanmazlık, bölünmezlik
âlem-i hârici : dış
âlem, dünya
âlem-i mânâ : maddî gözle görünmeyen mânevî
âlem
âlem-i şehadet : görünen âlem, dünya
bilmecburiye
: zorunlu olarak
dalâlet : hak yoldan sapkınlık,
inançsızlık
ef’âl : fiiller, hareketler
ehl-i felsefe
: felsefe ile uğraşanlar
fehm : anlayış, kavrayış
gayr-ı
makul : akla uymayan
hadsiz : sınırsız,
sonsuz
hakikat : gerçek, esas
hardal : çok küçük
tohumları olan bir bitki
icad : yaratma
inkâr :
inanmama, reddetme
istiab etme : içine alma,
kaplama
kâinat : evren, yaratılmış herşey
kudret :
güç, iktidar
kuvve-i hafıza : hafıza duygusu,
bellek
letâfetli : güzel, hoş
letâif-i hilkat :
yaratılıştaki güzellikler
mahiyet : nitelik, özellik, temel
yapı
mehâsin-i san’at : san’at güzellikleri
mevcudat :
varlıklar
muhtelif : farklı, çeşitli
mübâyenet :
farklılık
müşkülat : zorluklar, güçlükler
nihayet
derece : son derece
nihayetsiz : sonsuz
nisbeten :
kıyasla, oranla
rüsûh : sağlamlık, köklü olma
Sâni :
herşeyi san’atlı bir şekilde yaratan Allah
sofestâî : yaratıcıyı
kabul etmemek için herşeyi, hattâ kendisini dahi inkâr eden; felsefî bir
akım olan septisizme mensup olan
suhulet : kolaylık
sukut
etme : düşme
şirk : Allah’a ortak koşma
tabaka-i
vücud : varlık tabakası
tabakat-ı vücud : varlık
tabakaları
takrib : yaklaştırma, yakınlaştırma
tarik :
yol
tarik-i hak : hak, doğru yol
tasarruf eden :
herşeyi dilediği gibi kullanan ve yöneten
tecerrüt : maddeye
benzer şeylerden soyut olma ve zaman gibi kavramlarla
sınırlanmama
temsil : analoji; kıyaslama tarzında
benzetme
tevhid : birleme; herşeyin bir olan Allah’a ait
olduğunu bilme ve inanma
vücub : varlığının zorunlu
oluşu
vücud : varlık, var oluş
vücuda gelmek : var
olmak, meydana gelmek
Zât-ı Kadîr : sonsuz güç ve kudret sahibi
Zât, Allah
zerre : atom
ziyade : çok
|
