आत्मनां सङ्ग्रहेणापर आत्मा?
विश्वासो वासुकिजः (Vishvas Vasuki)
को नाम आत्मा? (प्रत्यक्त्व-युक्तो विधिकल्प = self-aware algorithm इति रोचते सद्यः। )
**कोशाख्यानि** (=cells) शरीराणि वर्तन्ते सात्मानि।
तेषाम् एव **सङ्ग्रहेण** परस्-पर-सहकारेण च महत्-तरं शरीरम् अपि जायेत - मनुष्यादीनाम् इव।
अत्र तत्-तद्-आत्मानाम् अपि सङ्ग्रहेण महत्तर आत्मा जायते,
यस्य स्वीये बहुकोशके शरीरे तादृशम् एवाभिमानं यथैक-कोशस्य।
एकत्वानुकूलत्व-प्रत्यक्त्वादि-गुणास् तस्मिन्न् अप्य् आत्मनि बहु-कोश-शरीर-व्यापके दृश्यन्ते।
तादृशैक्यादि-गुण-विघटनेन हि बहु-कोशकस्य शरीरस्य "मृत्युर्" अभिज्ञायते -
यद्य् अपि तत्र तत्र कोशा जीवेयुः - एकत्वादि-लक्षण-लक्षितात्मवन्तः।
पुनर् बहु-कोशक-शरीराणाम् अपि **समाजस्**
तत्-स्तरे शरीरत्वम्, आत्मत्वं चाप्नुयात्।
यावद् एव +एकत्वानुकूलत्व-प्रत्यक्त्वादि-भावनास् तद्-घटकात्मसु बलवान्,
Vishvas /विश्वासः
विश्वासो वासुकिजः (Vishvas Vasuki)
भो: मान्य विश्वास! भवता नैयोगिकप्रक्रिया+अनुसर्यते इति भाति । अपि सम्यग् अवगतं मया?
यदि चेत्, यथार्षसंप्रदायं, स्वानुभूति-मूलक-प्रक्रिया विमृष्टा किम्?
प्रत्यक्त्वम्, आनुकूल्यम्, एकत्वम् इत्य् आत्मनो गुणाः सर्वैर् अप्य् अङ्गीक्रियन्ते प्रायेण (श्रीवैष्णवैर् अपि)। पुनर् अणुत्वे सति चेतनत्वम् आत्मलक्षणं मन्यते बुधाः। तत्त्वमुक्ताकलापादौ परेषाम् अपि विचाराः सङ्कलिता अवलोकिताः (अनुबन्धे दर्श्यन्ते)। किञ्च तेषु काश्चन समस्या वर्तन्ते - यथा शरीरात् कोशं निष्कास्य रक्षामश् चेत्, स जीवतीति व्यवहारः। किं तस्यात्मा न वर्तते? पुनस् ततो नूतनम् एव शरीरं निर्मातुं शक्यम् (cloning द्वारा)। कथं तत्रात्माविर्भवति?
इदम् अन्तर् इदम् बाह्यम्
इति भेदाच् छरीरजात्।
स्व-स्वीय-रक्षणे जीव-
मूलासक्तिस् स्फुटा मयि॥
स्वरूप-स्थिति-वृत्तादौ
यतो भूयो नियाम्यता।
अ-नित्यं देह-लोकादि
नित्य-ब्रह्म-कलेवरम्।
तद्-भोगाय जगत् सर्वं
जीव-भोगो न साम्प्रतः।
तद्-भोगैक-रसो जीवो
नित्य-भोगी, न हीतरः॥
इति स्व-भाव–शस्त्राभ्यां
शेषत्वं शेष शिक्षय॥
“इच्छा-द्वेष-प्रयत्न-सुख-दुःख-ज्ञानान्य् आत्मनो लिङ्गम्” इति गौतमः १.१.१० ।
तर्क-सङ्ग्रहे -
“ज्ञानाधिकरणम् आत्मा।
स द्विविधः - परमात्मा जीवात्मा च ।
तत्रेश्वरः सर्वज्ञः परमात्मैक एव ।
जीवः प्रतिशरीरं भिन्नो विभुर्नित्यश्च”
इति किञ्चित् पदार्थान्तरम् ऊचुः,
ज्ञानं तस्य गुण इति।
लाघवेप्सुषु नव्य-विज्ञान-प्रभावितेष्व् अस्मास्व् एवं प्रतीतिर् न जायते प्रायेण।
अन्येषु प्रतीतिस् तु तादृशी भवितुम् अर्हति।
चार्वाकास्तु -
“ब्राह्मणोऽहं, गौरोऽहं, स्थूलोऽहं, जानामी"त्य्-आदि सामानाधिकरण्य-प्रतीतेः
ब्राह्मणत्वादिधर्मवति शरीर एव ज्ञान-सुखाद्य्-आश्रयत्वं सिद्ध्यतीति
शरीरम् एवात्मा।
पञ्चभूतसङ्घाते सक्रियावस्थायां चैतन्याभास
इति।
अन्ये केचिन् मन-आत्म-वादिनः।
मनः शरीरस्याभ्यन्तरवृत्तिर् एवेति तु वयम्।
अपरे प्राणात्म-वादिनः।
तन्मते - शरीरक्रिया एवात्मा।
बौद्धेषु योगाचारास् तु -
क्षणिक-विज्ञानम् एवात्मा (ततो ऽनात्मवादः) ।
तद् द्विविधं - प्रवृत्तिविज्ञानम् आलयविज्ञानं च।
“तत्रायं घट” इत्य्-आदि प्रवृत्तिविज्ञानं “सुषुप्ताव् अहम्” इत्-यालयविज्ञानम् ।
सुखादिकम् अस्यैव विकारः।
इति।
सौत्रान्तिकास् तु ज्ञानाकारानुमेय-क्षणिक-बाह्यार्थ एवात्मेतीच्छन्ति ।
वैभाषिका क्षणभङ्गुर-वादिनस् तु क्षणिक-बाह्यार्थ एवात्मेतीच्छन्ति।
अन्ये केचित् पुत्रनिभा सम्बन्धिन एवात्मेति।
एतादृश्यस् तु प्रतीतयो ऽल्पा इति वयम्।(5)
जैनमते -
“देहातिरिक्तो देहपरिमाण आत्मा,
स च दीप-प्रभावत् सङ्कोच-विकास-शाली”
सांख्याः, तद्-अनुसारिणः वेदान्त्य्-एकदेशिनश् च ज्ञानात्म-वादिनः ।
प्रत्यवमर्शात्मा, प्रकाशः, परा वाग् (प्रत्यय-युक्त्या अ-हम्!) इति त्रिक-शास्त्रेषु विरूपाक्ष-पञ्चाशिकायाम्।
जीवश् चैतन्यम् अणुर् ज्ञातृ-धर्म आत्मेति विशिष्टाद्वैतिनः।
(स्वस्मै स्वयम् इन्द्रियादि विना प्रकाशमानं ज्ञानमात्रम् आत्मेति युक्ति-मात्रावलम्बनेन लघुः,
तथापि श्रुत्य्-अनुरोधेन ज्ञानवान् धर्मीष्यते वेदान्तदेशिकादिभिः। )
Mani Varadarajan
विश्वासो वासुकिजः (Vishvas Vasuki)
स-शरीरय् आत्मनि प्रत्यक्त्वस्य कानि लिङ्गानि?
स्व-शरीर-रक्षणे वृत्तिः, "इयन् मच्छरीरम्, इतो ने"ति च व्यवहारः। एतद् एक-कोशक-जीवेऽपि दृश्यते।
प्राचीन-काले कोश-विज्ञानं नावर्तत। Schleiden & Schwann इति शूल-पुरुष-बुधाभ्याम् अस्मद्-आदि-शरीराणां कोशैर् घटितत्वम् अवगतम्; ततः पश्चाद् एव शरीरगत-कोशस्य बही रक्षणम्, ततो बहुकोशशरीरादि-वर्धनं जातम्।
विश्वासो वासुकिजः (Vishvas Vasuki)
लोकेश
विश्वासो वासुकिजः (Vishvas Vasuki)
> प्रत्यक्त्वम्, आनुकूल्यम्, एकत्वम्, शरीराभिमानिता - इत्य् आत्मलिङ्गानिप्रत्यक्त्वं नाम किम्?
(इन्द्रिय-जन्यादि-)ज्ञानान्तरं विनैव भानम्।
--
You received this message because you are subscribed to the Google Groups "चेतो-देव-जीवादि-तत्त्व-विचारः" group.
To unsubscribe from this group and stop receiving emails from it, send an email to cheto-deva-jiv...@googlegroups.com.
To view this discussion visit https://groups.google.com/d/msgid/cheto-deva-jivadi/d1b43f5e-375f-4635-beb5-3e62d153e067n%40googlegroups.com.
लोकेश
विश्वासो वासुकिजः (Vishvas Vasuki)
धन्यवादः।> **कोशाख्यानि** (=cells) शरीराणि वर्तन्ते सात्मानि।कोशः इति cell अर्थे प्रयुक्तः भवता। अहं चिन्तयामि जीवाणुः अधिकसम्यक् शब्दः भाति तस्मै। शब्दकाशे काशाख्यशब्दस्य cell इति अर्थः न दृश्यते।
सात्मनि इति सप्तमी-एकवचनप्रयोगो वा प्रथमा-बहुवचनप्रयोगः?
प्रथमाबहुचनप्रयोगश्चेत् जीवाणूनां प्रत्यक्त्वं न वर्तते। अतः आत्मत्वं कथं तत्र?
लोकेश
विज्ञानपाठ्यक्रमे हिन्दीभाषया जीवाणु इति शब्दः प्रयुज्यते। तर्हि मम पूर्वपरिचयः अनेन शब्देन।
मम अवगमनं भिन्नम्। जीवाणुः जडवत् कार्यं करोति। तस्य किमपि ज्ञानं नास्ति। सर्वं रसायनैः (chemicals) नियन्त्रितः भवति।
विश्वासो वासुकिजः (Vishvas Vasuki)
> अस्तीति ब्रुवे। यतस् स्व-रक्षा-प्रमुखस् तद्-व्यवहारस् तादृशः। स्फुटम् "इदम् अन्तः/मयि, इदम् बहिः" इति ज्ञानं तद्-व्यवहारेणानुमातुं शक्यम्।
मम अवगमनं भिन्नम्। जीवाणुः जडवत् कार्यं करोति। तस्य किमपि ज्ञानं नास्ति। सर्वं रसायनैः (chemicals) नियन्त्रितः भवति।
To view this discussion visit https://groups.google.com/d/msgid/cheto-deva-jivadi/1445324d-cfbb-46fc-be94-a42b8c302d4en%40googlegroups.com.
लोकेश
अस्य अभिप्रायो न अज्ञासिषम्।
विश्वासो वासुकिजः (Vishvas Vasuki)
> भवच्छरीरस्य किं न रसैर् नियन्त्रणम्?यदि मम हस्तः शरीरात् भिन्नः अभविष्यत् तदा तत्र मम हस्त एवम् न चन्तयेत् यत् अहं शरीराद् भिन्नः अभवम्। किन्तु मस्तिष्क अवश्यं चिन्तयेत् यत् मम हस्तः कर्तितः। अनेन मस्तिष्के प्रत्यक्त्वम् अवश्यं सिध्यति परन्तु हस्ते न।
> भवान् यदा वर्णान् विन्यस्यति कागदे - हन्त तत्रापि परमाणुविन्यासविशेषो हि (तद्-भाषानुरोधेन) "ज्ञानम्"।
अस्य अभिप्रायो न अज्ञासिषम्।
To view this discussion visit https://groups.google.com/d/msgid/cheto-deva-jivadi/d08eeccc-0feb-47f3-ae45-91dca05517f4n%40googlegroups.com.
लोकेश
> कोशेषु, बहुकोशेषु शरीरेषु, कागदे, सङ्गणकयन्त्रे - सर्वत्र ज्ञानस्य वाक्यबद्धता सजातीयैवेति।
विश्वासो वासुकिजः (Vishvas Vasuki)
> भवान् प्रत्यक्त्वं वाचा व्यक्तं स्याद् इति मन्यते - यत्र "अहं", "मम" इति शब्दैर् वाक्यरचना स्यात्, तत्र प्रत्यक्त्वम् इति ।
वाग्व्यवहारात् प्रत्यक्त्वं नेष्टं मया किन्तु चिन्तनात्। मस्तिष्के चिन्तनं संभवति न तु हस्ते।
> कोशेषु, बहुकोशेषु शरीरेषु, कागदे, सङ्गणकयन्त्रे - सर्वत्र ज्ञानस्य वाक्यबद्धता सजातीयैवेति।
वाक्यस्य तात्पर्यम् अज्ञासिषम् अधुना। धन्यवादः। किन्तु अस्य प्रकृते कथम् अन्वय इति अत्र अधुनापि संशयः।
कागदे अक्षराकाराः सन्ति। तस्मात् अपरमनुष्यस्य ज्ञानविशेषः संभवति। सत्यम्। किन्तु तस्मात् कागदः चेतनः न भवति।
To view this discussion visit https://groups.google.com/d/msgid/cheto-deva-jivadi/749fcd30-1ce7-428c-9b76-303089519a22n%40googlegroups.com.
लोकेश
> किंरूपम् इदं चिन्तनं यद् अनुमिनोति कृमिणि, पशौ वा?
विश्वासो वासुकिजः (Vishvas Vasuki)
> "तस्य किमपि ज्ञानं नास्ति। सर्वं रसायनैः (chemicals) नियन्त्रितः भवति। " इति कोशविषये भवल्लेखितं निराकर्तुम् इदम्। अस्त्येव ज्ञानं तत्रापीति सङ्गतिः।
निराकरणं कथम् अभवदत्र? त्वं स्वयम् अग्रे स्वीकारम् अकार्षीः - "बाढम् - ज्ञानाश्रयत्वे सत्य् अपि प्रत्यक्त्वं नानुमातुम् उपलभ्यत इति।" इत्यनेन।
> किंरूपम् इदं चिन्तनं यद् अनुमिनोति कृमिणि, पशौ वा?
कः अनुमिनोति?
To view this discussion visit https://groups.google.com/d/msgid/cheto-deva-jivadi/b3330e57-e77f-40b1-b3c1-a68d999dca93n%40googlegroups.com.
विश्वासो वासुकिजः (Vishvas Vasuki)
किञ्च, शास्त्र-ज्ञेयो जीवात्मेति पृथग् अस्माद् विद्यते।
स हि शाश्वत उच्यते, शरीर-धारक इति च।
तद्-अवकाशः
किञ्च शरीर-चालने क्वास्यावकाशः,
यतः शरीराभिमानान्ता बुद्धि-पूर्वका व्यापारास्
तं विनैव सिद्ध्यन्ति
यन्त्र-चालिता पुत्तलिकेव?
तत्रोच्यते -
यद् ब्रह्माण्ड-गत-क्रियास्व् अनिश्चितता (randomness) काचित् प्रत्यक्षादिसिद्धा,
तस्यास् सूक्ष्म प्रभावणे ऽस्त्य् अवकाश आत्मनः।
अयं हस्त-क्षेपः शास्त्रोक्तः प्रमाणान्तरैर् नैतावन् निराकृतः।
तत्र दृष्टान्ताः -
यथा हस्ति-चालको ऽस्व-रुहो वा
स्व-वाहनं न पदे पदे प्रेरयति -
“स्व-पादम् अग्रे निधेहि।”, “सद्यः खाद”, “पिब”, “श्वस” इत्यादिभिः,
प्रत्युत कदाचिद् एव सफलम् आदिशति,
यथा - “वेगं वर्धय”, “उपविश” इत्यादीभिः
तथा ऽऽत्मनः शरीरे बुद्धिमति प्रभावः।
२०२५ इति वर्षे विमानानि वाहनानि च बहूनि
प्रायेण स्वत एव चाल्यन्ते स्म (autopilot-विधिना),
यत्र चालक-हस्त-क्षेपो प्रायेण नापेक्षितः।
किञ्च तदा तदा स्थूलान् मार्ग-परिवर्तनादीन् आदेशान् चालको दातुं शक्नोति स्म। एवम् आत्मनः शरीरे बुद्धिमति प्रभावः।
कथं शात्रीय आत्मा
प्राणान् प्रभावयेत्?
इति चेत्,
अभौतिकान्य् आहङ्कारिकानीन्द्रियाण्य् उक्तानि शास्त्रेषु।
तद् आधारेण +ऽऽत्मनो ऽस्य ज्ञान-क्रियाः।
एवं भौतिक-शरीरान् निष्क्रमणे प्रयुज्यमानं
सूक्ष्मं शरीरम् अभौतिकम् अपि शास्त्रोक्तं गृह्यताम्।