{भारतीयविद्वत्परिषत्} श्रीरामपरमायणम् - A Poetic Summary of the Ramayana

[Kushagra Aniket]

सर्वेभ्यो नमः,

गढ़वा दुर्ग, प्रयागराज के समीप मिले १०९५ ई॰ (वि॰सं॰ ११५२) के महत्त्वपूर्ण राम-प्रशस्ति-शिलालेख पर आज हमारा शोध-प्रबंध सम्पूर्ण हुआ। 

आज कवि शिवप्रसाद-विरचित "लक्ष्मीश्वर-भूषणालंकार-प्रबंध" के निम्नलिखित मङ्गल-श्लोक और देवी सीता की प्रसिद्ध उक्ति "यथैतत्सत्यमुक्तं मे वेद्मि रामात्परं न च" से प्रेरणा लेकर प्रस्तुत है एक रचना "श्रीरामपरमायणम्", जिसमें सात श्लोकों में सम्पूर्ण रामायण की संक्षिप्त कथा है -

कोदण्डभूषितकरान्मणिनीलरूपात्
सत्कञ्जलोचनवराद्भरताग्रजातात् ।
सौमित्रिसेवितपदात्परमाभिरामात्
रामात्परं किमपि तत्त्वमहं न मन्ये ॥

(इति शिवप्रसादस्य)

श्रीरामपरमायणम्

(कुशाग्र-विरचितम्)

बालकाण्डः

इक्ष्वाकुवंशतनयान्नवनीरजाभात्
सौमित्रपूजितपदान्मुनियज्ञपालात्।
वैदेहराजसुखदादरविन्दनेत्राद्
रामात् परं किमपि तत्त्वमहं न जाने॥१

अयोध्याकाण्डः

सीतोपगूढहृदयादमिताभिरामात्
साकेतनागरविलोचनपुण्यलाभात्।
तातानुशासनतृणीकृतयौवराज्याद्
रामात् परं किमपि तत्त्वमहं न जाने॥२

अरण्यकाण्डः

श्रीदण्डकावनतपोधनवीक्ष्यमाणात्
कोदण्डभूषितकरान्मृगमार्गमाणात्।
सीतावियोगविकलादनुजावलम्बाद्
रामात् परं किमपि तत्त्वमहं न जाने॥३

किष्किन्धाकाण्डः

वातात्मजोपचरिताद् वनचारिवीरात्
सुग्रीवजीवनधनादुपकारनिष्ठात्।
सङ्ग्रामभूपतितवालिविलोकितास्याद्
रामात् परं किमपि तत्त्वमहं न जाने॥४

सुन्दरकाण्डः

रत्नाङ्गुलीयवरदात् प्रहितेष्टदूतात्
सिन्धोर्विलङ्घनरतानिलसूनुचिन्त्यात्।
चूडामणिच्छविविलीनमनश्चकोराद्
रामात् परं किमपि तत्त्वमहं न जाने॥५

युद्धकाण्डः

पाथोधिसेतुगतसैन्यपरीतयानाद्
रक्षोमृगार्दनपराटविकाग्रगण्यात्।
युद्धे दशाननशिरोऽर्चितदिक्प्रधानाद्
रामात् परं किमपि तत्त्वमहं न जाने॥६

उत्तरकाण्डः

राजाधिराजमहिताज्जनपूज्यमानाद्
धर्मानुशासनपरिष्कृतमर्त्यलोकात्।
भूनन्दिनीसहचरादनिकेतनाथाद्
रामात् परं किमपि तत्त्वमहं न जाने॥७

*पूर्वपदात् संज्ञायामगः (पा॰सू॰ ८.४.३) इत्यनेन संज्ञायां णत्वं भवति। काव्यस्य नामत्वादत्र णत्वं च।

Kushagra Aniket

Economist and Management Consultant

Columbia University'21

Cornell University'15

New York, NY, U.S.A.

ka...@cornell.edu