Zobacz stronę "Cerkwie Beskidu Niskiego "

[beskidniski]

Kliknij http://groups.google.com/group/beskidniski_agro/web/cerkwie-beskidu-niskiego
- a jeżeli to nie zadziała, skopiuj adres i wklej go w polu adresu
przeglądarki internetowej.

[beskidniski]

Drewniane cerkwie łemkowskie były bardzo harmonijnie połączone z
otaczającym je krajobrazem, budowano je wykorzystując naturalne
ukształtowanie terenu, umieszczając z reguły świątynie na niewielkich
wzniesieniach podtrzymując tradycję, że dom Boży powinien stać wyżej
niż domy mieszkańców wsi. Wokół świątyni sadzono gęsto drzewa spośród
których z daleka widać było hełmy wież.
Teren cerkwi (kiedyś prócz świątyni znajdował się na nim również
cmentarz) z reguły jest ogrodzony bądź kamiennym murkiem (czasami
przykrytym daszkiem) bądź ogrodzeniem z bali drewnianych przykrytym
jedno bądź dwuspadowym daszkiem z gontów. Na teren przy cerkwi
prowadzą przeważnie drewniane bramki, często oszalowane pionowymi
deskami lub podbite gontem.

Budulec:
Dla Łemków, najlepszym i najtrwalszym budulcem świątyni było drewno,
materiał, który można było bardzo łatwo zdobyć oraz przy pomocy
narzędzi ciesielskich obrobić. Przede wszystkim wykorzystywano drzewa
iglaste, jednak żadna cerkiew nie została wzniesiona z najtrwalszego i
najbardziej szlachetnego modrzewia (modrzew wykorzystywano jedynie do
wykonywania niektórych elementów ozdobnych, elementów, które musiały
być odporne na wilgoć oraz do budowy podwalin pod świątynią).

Konstrukcja cerkwi (podwaliny, ściany):
Cerkwie łemkowskie mają konstrukcję zrębową tzn. układano na sobie
długie i masywne bale drewniane, łączone w narożach za pomocą
specjalnych nacięć.
W XVII-tym i XVIII-tym wieku z rzadka i to tylko w miejscach
wilgotnych lub niestabilnych, budowę świątyni rozpoczynano od ciągłego
kamiennego fundamentu, wykorzystywano w tym celu kamienie rzeczne.
Jeśli taki nie był potrzebny ze względu na wilgotność terenu, kamienie
układano tylko w narożach lub całkowicie rezygnowano z fundamentu. Z
czasem jednak fundament pojawiał się w każdej nowo budowanej świątyni
a w tych, które takowego fundamentu nie posiadały przy okazji
kolejnych remontów wykonywano fundament kamienny lub ceglany. Dla
ochrony podwalin przed deszczem i wilgocią, wykonywano czasami
niewielkie zadaszenie z gontów lub desek zwane fartuchami.
Bale drewniane z których budowano cerkiew, musiały być odpowiedniej
długości oraz grubości. Poszczególne bale były okorowane i miały
kształt półokrąglaków (rzadko były okantowane przyjmując kształt
prostokąta). Bale w narożach łączono najczęściej w tzw. "rybi ogon".
Pierwotnie do cerkwi prowadziło jedno wejście od strony zachodniej
(wszelkie pozostałe wejścia do świątyń są efektem późniejszych
konstrukcji oraz remontów starszych obiektów). Ciekawą cechą
najstarszych drewnianych cerkwi łemkowskich jest umieszczenie otworów
okiennych w ścianach nawy i prezbiterium tylko od strony południowej.

Konstrukcja cerkwi - pomieszczenia:
Najwygodniej byłoby przyjąć założenie, że konstrukcja cerkwi
łemkowskiej oparta jest na zasadzie trójdzielności, byłoby to bardzo
proste ale niestety bardzo upraszczające różnorodność drewnianego
budownictwa sakralnego. Prócz trójdzielnego charakteru cerkwi
występują również inne odmiany konstrukcyjne (na planie krzyża
greckiego, dwudzielne, pozornie dwudzielne, jednoprzestrzenne), jednak
by dostrzec te różnice warto zapoznać się z najbardziej
charakterystycznym, trójdzielnym podziałem pomieszczeń cerkwi. W
konstrukcji trójdzielnej, wyróżnia się trzy prostokątne pomieszczenia,
położone na osi wzdłużnej:
-prezbiterium - określane też jako sanktuarium najczęściej skierowane
jest ku wschodowi (taka cerkiew nazywamy cerkwią "orientowaną").
Prezbiterium, jest najświętszym miejscem w cerkwi i prawo wstępu ma
tylko sprawujący liturgię oraz służba cerkiewna,
-nawa - największa, najszersza i najwyższa część świątyni stanowiąca
miejsce dla wiernych. Dawniej w nawie gromadzili się wyłącznie
mężczyźni. Od prezbiterium nawa oddzielona jest "ścianą" ikonostasu.
-babiniec - często schowany pod wieżą, kiedyś służył jako osobne
pomieszczenie dla kobiet

Konstrukcja cerkwi (dach):
Charakterystyczne dla łemkowskiego budownictwa drewnianego są zrębowe
kopuły dachu, cztero lub ośmiopołaciowe zwane kopułami namiotowymi.
Występują zarówno kopuły proste jaki jedno, dwu lub trzykrotnie łamane
(na płaszczyźnie dachu powstają odpowiednio jeden, dwa lub trzy
pionowe uskoki). Wielkość tych kopuł jest uzależniona od wielkości
pomieszczeń (nawy i prezbiterium) nad którymi się znajdują, belkowa
konstrukcja kopuły (coraz krótsze belki) jest przedłużeniem zrębu
ścian. Taka konstrukcja dachu przykryta była gontem, w późniejszych
czasach gont zastąpiono blachą, by podczas ostatnich remontów znów
wrócić do pokrycia kiedyś najtańszym a dziś bardzo drogim gontem. W
cerkwiach łemkowskich, kopuły wieńczą smukłe, baniaste hełmy z
pseudolatarniami (rodzaj wieżyczki o barokowych kształtach).W
obiektach późniejszych kopuły ukryte są często pod wspólną kalenicą
tworząc dwu lub czterospadową połać dachu, jednak nad takimi dachami,
zawsze jest tyle wieżyczek sygnaturkowych , ile pomieszczeń kryje
dach.
Nad baniastymi hełmami górują najróżniejsze w formach kute, stalowe
krzyże.

Wieża:
Elementem nierozłącznym, wyróżniającym cerkwie łemkowskie jest wieża,
która dominuje nad całą bryłą cerkwi. Wieże-dzwonnice na całym
obszarze Łemkowszczyzny są czworoboczne, wzniesione w konstrukcji
słupowo-ramowej (w przypadku konstrukcji zrębowej, rozkołysany dzwon
mógłby doprowadzić do rozsunięcia się belek zrębu). Wieże są
posadowione bądź na słupach opartych bezpośrednio na gruncie, bądź
oparte są na zrębowej konstrukcji babińca. Wieża kryje w sobie
babiniec lub tworzy dodatkowe pomieszczenie - przedsionek.
Zwieńczeniem wieży o zawsze lekko pochyłych ścianach była izbica
(specyficzna, prostopadłościenna "skrzynka", wystająca poza obrys
ścian wieży) a w przypadku jej braku występowało pomieszczenie
pseudoizbicowe nad którym górowały hełmy wież, najczęściej kształtu
baniastego z pozorną latarnią, rzadziej namiotowego.



Gont, szalunek
Kopuły, zadaszenia, wieżyczki, hełmy, dachy, ściany cerkiewne i
wieżowe z początku podbijano gontem (gont - deseczka w kształcie
klina, wykonana z drewna sosnowego, jodłowego lub świerkowego, służąca
do krycia dachów. Gonty mają z jednej strony wpust, z drugiej
grzebień, co umożliwia łączenie ich)., który wykorzystywano
powszechnie - w lasach drzewa nie brakowało. z czasem pojawiły się
zmiany w sposobie budowy świątyń, gont na dachach zastępowano blachą,
natomiast gont na ścianach zastępował szalunek. Była to konstrukcja z
pionowych desek (później poziomych), "nakładana" na ścianę świątyni.
zródło : http://www.beskid-niski.pl/