İmam Ebu Henife mezhebine (fiqh mektebine) qısa baxış - www.DiniFetvalar.com
Abu Hamza as Salafi
İmam Ebu Henife mezhebine (fiqh mektebine) qısa baxış
Sual: İmam Ebu Henife ve onun mezhebi barede bize qısa melumat vere bilersiniz? Çünki, eşidirem ki, bezi insanlar bu mezhebi çox tenqid edir, çünki o qiyasa ve reye hedden çox etimad edir.
Cavab:
Hemd Allaha mexsusdur.
İmam Ebu Henife İraq bölgesinin dahi feqih ve alimi, Ebu Henife el-Nömen ibn Sabit el-Teymi el-Kufidir. Hicretden sonra 80-ci ilde bezi genc sehabelerin yaşadığı dövrde anadan olub ve Kufeye onları yanına geldikde Enes bin Maliki görmüşdür.
Onun en böyük şeyxi, müellimi Ata ibn Ebi Rabehden ve El-Şubinden ve digerlerinden revayet etmişdir.
Hedisleri araşdırmaq, axtarmaq işine böyük maraq göstermiş ve bu meqsedle sefer etmişdir. Fiqh, hedislerin yoxlanması ve tedqiqine geldikde, o bu sahede dahi olmuşdur ve insanlar bu meselede ondan asılı idiler. Nece ki, bu barede İmam Zehebi demişdir: “Onun heyat hekayesini danışmaq üçün iki cild lazımdır, Allah ondan razı olsun ve ona rehmet etsin.”
O, fesih, belağetli ve edebi nitqde danışmaq qabiliyyeti olan bir imam olmuşdur. Telebesi Ebu Yusuf ondan aşağıdakı şekilde behs edir: “ O insanlar arasında en yaxşı, selist danışan, en gözel nitqi olan ve fikirlerini en aydın şekilde ifade eden biri idi. O teqva sahibi ve Allahın müqeddes hüdudlarına tecavüz edilmesine, aşılmasına qarşı çox qısqanc, qeyretli idi. Ona dünya menfeeti, qazancı ve bol-bol var dövlet teklif edilmiş, lakin o bunlara arxa çevirmişdir. Qazi ve ya beytü-l mala nezaretçi vezifesini qebul etmesi üçün hetta buna mecbur edilerek qamçılanmışdır, lakin bunu qebul etmemişdir.
Bir çoxları ondan hedis revayet etmiş ve yetmiş yaşında hicretden sonra 150-ci ilde hidrops (bedene su yığılma xesteliyinden) şehid kimi vefat etmişdir. (Siyar E`lam el-Nubala, 6/390-403; Usul ed-Din inde el-İmam Ebu Henife, seh.63)
Henefi mezhebi meşhur dörd mezhebden biridir ve fiqhi mezheblerden birincisi olmuşdur. Bele demişdirler: “İnsanlar fiqh meselesinde Ebu Henifeden asılıdırlar.”
Henefi mezhebinin ve diger mezheblerin esası, kökü budur ki, bu dörd imam-yeni, Ebu Henife, Malik, Şafi ve Ehmed- Quran ve Sünnede olan delilleri başa düşmek üçün sey göstermişdirler, ictihad etmişdirler ve onlara çatan delillere esaslanaraq insanlara fetva vermişdirler. Daha sonra bu imamların ardıcılları onların fetvalarını götürmüş, neql etmiş ve bunların esasında diger fetvalar vermişdirler, bunlardan qaydalar çıxarmış, metnleri başa düşmek ve neticeye varmaq üçün qaydalar tertib etmişdirler. Belece, fiqhi mezheb (mekteb) formalaşmışdır; Henefi, Şafi, Maliki, Henbeli ve Evzai, Süfyan kimi diger mezhebler (fiqhi mektebler). Lakin sondakı iki mezheb (Evzai ve Süfyan) davam etmemişdir.
Gördüyünüz kimi, bu fiqhi mekteblerin esaslandıqları Quran ve Sünneye tabe olmaqdır.
İmam Ebu Henife terefinden menimsenilen rey ve qiyas meselesine geldikde, bu heva ve arzulara, isteklere esaslanan rey menasına gelmir, eksine bu rey delile ve yaxud qiyasa ve ya şerietin ümumi prinsiplerine esaslanan bir reydir. Selef mürekkeb meselelerde ictihad etmeyi rey kimi vesf etmişdir. Onlardan bir çoxu Allahın Kitabından bir ayeni şerh ederken bele söyleyerdiler: “Bu barede menim reyim (ictihadım) budur”, lakin bu yuxarıda da qeyd olunduğu kimi heva, istek ve arzualara esaslanan bir reye aid deyil.
İmam Ebu Henife hedd cezaları,keffareden başqa diger şeri meselelerde rey ve qiyasa çox-çox baş vurmuşdur. Sebebi budur ki, diger imamlardan ferqli olaraq onun elinde olan hedislerin sayı az idi. Çünki o diger imamlardan evvel olmuşdur ve hedisleri qebul etmek meselesinde çox ciddi, şiddetli idi. Çünki hemin dövrde İraqda uydurma hedisler geniş yayılmışdı ve çoxlu fitne var idi.
Bunu da qeyd etmek lazımdır ki, İmam Ebu Henifeye istinad edilen Henefi mezhebinin rey ve görüşlerinin heç de hamısı Ebu Henifenin öz sözleri deyil ve yaxud bunları ona nisbet etmek doğru deyil. Bu rey ve görüşlerin bir çoxu Ebu Henifenin özünün söylediklerine ziddir, lakin bunlar onun mezhebinin bir hissesi kimi qebul edilmişdir, çünki bunlar imamın diger metnlerinden çıxarılan mezheb qaydalarına müvafiq olaraq işlenmişdir. Eynile, Henefi mezhebi ola bilsin ki, İmam Ebu Henifenin telebesi Ebu Yusuf ve Muhemmedin reylerini de götürmüş olsun. Elece de, bura imamın telebelerin ictihadları da daxildir ki, sonradan mezhebin bir hissesini teşkil etmişdir. Bu sadece Ebu Henifenin mezhebine aid deyil, eksine eynisini diger meşhur mezhebler barede de söylemek olar.
Bele deyile biler: Bir halda ki, bu dörd mezheb Quran ve Sünneye esaslanır, ele ise fiqhi meselelerde ne üçün onların arasında ixtilafların olduğunu görürük?
Cavab:
Her bir imam ona çatan deliller esasında fetva vermişdir. Ola bilsin ki, bir hedis İmam Malike çatmış ve bunun esasında fetva vermişdir, bu hedis Ebu Henifeye çatmamışdır ve ona göre de, o başqa bir şey söyleyerek fetva vermişdir ve yaxud eksine. Eynile, hedis sehih isnad ile Ebu Henifeye çatmışdır ve buna esasen fetva vermişdir. Eyni hedis zeif olan müxtelif isnad ile İmam Şafiye çatmışdır ve ona göre de, o bunun esasında fetva vermemişdir ve yaxud çatdığı neticeye esaslanaraq hedise zidd bir fetva vermiş ehtimalı ola biler. Ona göre de, alimler arasında ixtilaflar baş vermişdir, lakin bütün bu meselelerde istinad menbeyi Quran ve Sünnedir.
Heqiqeten de, İmam Ebu Henife ve diger imamlar Quran ve Sünne metnlerine tabe olmuşdurlar. Baxmayaraq ki, onların bezi fetvaları bunlara esaslanmaya biler. Bunun sebebi budur ki, dörd imamın hamısı bildirmişdir ki, 'hedis sehihdirse, o zaman bu menim mezhebimdir.' Bu onların tabe olduğu yol idi ve öz fetvalarını buna esaslandırmış ve delilleri bunlardan çıxarmışdırlar.
İmam Ebu Henife demişdir: “Eger hedis sehihdirse, o halda o menim mezhebimdir.”
Hemçinin demişdir: “Delilini haradan götürdüyümüzü bilmeden, bizim söylediyimize tabe olmaq heç kese halal deyil.”
Diger bir revayete göre bele demişdir: “Menim delilimi bilmeden menim sözlerime esaslanaraq fetva verene bu cür etmek haramdır.”
Diger bir revayete göre bele demişdir: “Biz insanıq, bu gün bir söz söyleye bilerik ve sabah bu reyimizi geri götüre bilerik.”
Hemçinin demişdir: “Eger menim söylediklerim Quran ve Sünneye zidd olarsa, o zaman menim sözümü terk edin.”
İmam Malik, Allah ona rehmet etsin, demişdir: “Men sadece bir insanam, bezen sehv edirem ve bezen doğru edirem. Menim reyime baxın, Quran ve Sünneye müvafiq olanı götürün, Quran ve Sünneye müvafiq olmayanı terk edin.”
Hemçinin demişdir: “Peyğemberden sonra ele bir insan yoxdur ki, onun sözleri götürülüb terk olunmasın, yalnız Peyğemberin sözü götürülür.”
İmam Şafi, Allah ona rehmet etsin, demişdir: “Allah Resulunun (Ona Allahın salavatı ve salamı olsun) sünnesinin bezilerinden xeberdar olmayan ele bir insan yoxdur. Menim söylediyim her bir şey ve yaxud qoyduğum qaydalar ile bağlı, Allah Resulundan (Ona Allahın salavatı ve salamı olsun) menim söylediklerime zidd olan bir revayet varsa, o zaman mühüm olan Allah Resulunun (Ona Allahın salavatı ve salamı olsun) söylediyidir ki, ele menim reyim de budur.”
İmam Ehmed demişdir: “Meni kor-korane teqlid etmeyin ve Maliki ve ya Şafini ve ya Evzaini ve ya Sevrini kor-korane teqlid etmeyin. Onların götürdüklerin yerden siz de götürün.”
Hemçinin demişdir: “Evzai ve Malik ve Ebu Henifenin reyi, bunlar hamısı sadece reydir ve bunların hamısı menim üçün eynidir. Eksine, delil-hüccet eserdedir -yeni, şerii delillerde.”
Bu İmam Ebu Henifenin, Allah ona rehmet etsin, heyatına ve mezhebine qısa baxışdır. Neticede, müselman bir şexsin bu imamların feziletini, tutduğu uca meqamını ve yerini tesdiq etmekden başqa yolu yoxdur, lakin bu o menaya gelmir ki, onların reylerine Allahın Kitabı ve Allah Resulunun (Ona Allahın salavatı ve salamı olsun) sehih hedisleri üzerinde üstünlük verilmelidir. Çünki prinsip olaraq biz Quran ve Sünneye tabe olmalı ve insanların reylerine tabe olmalı deyilik; her bir insanın reyi götürüle ve terk edile biler, yalnız Allah Resulunun (Ona Allahın salavatı ve salamı olsun) sözünden başqa, nece ki, İmam Malik, Allah ona rehmet etsin, bu cür söylemişdir.
En doğrusunu Allah bilir.
Muhemmed Saleh el-Müneccid
Windows Live™: Keep your life in sync. Check it out.