TİCARETHUKUKU
7 views
Skip to first unread message
Asliyet
Oct 11, 2023, 2:44:16 AM10/11/23
to Asliyet Bilişim Teknolojileri
T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2905 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI
NO: 1862 TİCARET HUKUKU Yazar Prof.Dr. Mehmet BAHTİYAR (Ünite 1, 2, 3, 4,
5, 6, 7, 8) Editörler Dr.Öğr.Üyesi Neval OKAN (Ünite 1, 2, 3, 4) Doç.Dr.
Ayşe Tülin YÜRÜK (Ünite 5, 6, 7, 8) Bu kitabın basım, yayım ve satış
hakları Anadolu Üniversitesine aittir. “Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun
olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin
almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi,
manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve
dağıtılamaz. Copyright © 2013 by Anadolu University All rights reserved No
part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or
transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy,
magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the
University. Öğretim Tasarımcısı Öğr.Gör.Dr. Zekiye Rende Grafik Tasarım
Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Doç.Dr. Nilgün Salur Öğr.Gör.
Cemalettin Yıldız Dil ve Yazım Danışmanı Öğr.Gör. Olcay Saltık Kapak Düzeni
Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan Grafiker Ayşegül Dibek Dizgi ve Yayıma
Hazırlama Kitap Hazırlama Grubu Ticaret Hukuku E-ISBN 978-975-06-3144-3 Bu
kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.
*Ücretsiz Firma Rehberi <https://ilanrehberim.com/>* *Asliyet
<https://asliyet.com/>* *Le Moins Cher <https://lemoinscher.com.tr/> Oto
Aksesuar <https://asiliyet.com/>*
ESKİŞEHİR, Ocak 2019 2357-0-0-0-1902-V01 iii İçindekiler İçindekiler Önsöz
..................................................................................................................
viii Kısaltmalar
..........................................................................................................
xiv Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı TİCARİ İŞLETME
......................................................................................................
3 Ticari İşletmenin Tanımı ve Unsurları
.................................................................... 3
Esnaf İşletmesi İçin Öngörülen Sınırı Aşan Düzeyde Gelir Sağlama Amaçlı
Faaliyetlerde Bulunması
................................................................................
3 Devamlılık
..............................................................................................................
4 Bağımsızlık
.............................................................................................................
4 Ticari İşletmenin Malvarlığı
.....................................................................................
4 Ticari İşletmede Merkez ve Şube
..............................................................................
5 Bir Yerin Şube Sayılmasının Sonuçları
.............................................................. 6 Ticari
İşletme ile İlgili Önemli Bazı Hukuki İşlemler
........................................... 7 Ticari İşletmenin Devri ve
Birleşmesi ...............................................................
7 Ticari İşletme Rehni
..............................................................................................
9 TACİR SIFATI VE TACİR OLMANIN SONUÇLARI
........................................... 12 Tacir Sıfatının Kazanılması
.......................................................................................
12 Gerçek Kişilerde Tacir Sıfatının Kazanılması
................................................... 12 İşletmenin Kendi
Adına Çalıştırılması
............................................................... 13 Tüzel
Kişilerde Tacir Sıfatının Kazanılması
....................................................... 13 Donatma
İştirakinin Tacir Sıfatı
..........................................................................
14 Hâkim Teşebbüsün Tacir Sıfatı
............................................................................
14 Tacir Olmanın Sonuçları
...........................................................................................
14 İflâsa Tabi Olma
.....................................................................................................
15 Basiretli Bir İş Adamı Gibi Davranma
............................................................... 15 Ücret ve
Faiz İsteme Hakkı
..................................................................................
16 Ücret ve Cezai Şartın Azaltılmasını İsteyememe
.............................................. 16 Fatura Düzenleme
.................................................................................................
16 Fatura ve Teyit Mektubuna İtiraz Etme
.............................................................. 16 Her İki
Tarafın Tacir Olmasına Bağlı Özel Hükümler
.......................................... 16 Bir Takım İhbar ve İhtarlar
İçin Şekle Uyma Gereği ........................................ 16 Hapis
Hakkını Kullanmada Kolaylıktan Yararlanma
....................................... 17 Ticari Satış ve Mal Değişimi
Sözleşmelerinde Özel Hükümlere Tabi Olma .... 17 Esnaflara da Uygulanacak
Olan Ticari Hükümler .................................................. 17
TİCARİ İŞ VE SONUÇLARI
.....................................................................................
17 Ticari İşin Ölçütleri
....................................................................................................
18 TTK’da Düzenlenen İşler
.....................................................................................
18 Bir Ticari İşletmeyi İlgilendiren İşler
................................................................. 18 Ticari
İş Karinesi
...................................................................................................
18 Taraflardan Birisi İçin Ticari Olan Sözleşmeler
................................................ 19 Ticari İşlere Bağlı
Sonuçlar
.......................................................................................
19 Ticari İşlerde Teselsül Karinesi (Müteselsil Borçluluk Kuralı)
........................ 19 Ticari İşlerde Faiz
..................................................................................................
19 TİCARİ YARGI
...........................................................................................................
21 Ticari Davaların Türleri ve Ölçütleri
....................................................................... 21
Mutlak Ticari Davalar
...........................................................................................
21 Havale, Saklama Sözleşmesi ve Fikir-Sanat Eserlerine İlişkin Haklardan
Doğan ve Bir Ticari İşletmeyi İlgilendiren Davalar ......................
22 1. ÜNİTE İçindekiler iv Her İki Taraf İçin Ticari Sayılan Hususlardan
Doğan (Nispî Ticari)
Davalar............................................................................................
22 Ticari Davaların Görüleceği Yerel Mahkemeler
..................................................... 22 Ticari Davalarda
İspat
................................................................................................
22 Ticari Davalarda Uygulanacak Usul
........................................................................ 22
Özet
...............................................................................................................................
23 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
24 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
25 Okuma Parçası
.............................................................................................................
26 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................ 26
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
............................................................................................
27 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
27 Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız
Rekabet............................. 28 TİCARET SİCİLİ
.........................................................................................................
29 Genel Olarak Sicil ve Örgütlenmesi
.........................................................................
29 Sicile Kaydı ve İlânı Gerekli Hususlar
..................................................................... 30
Sicil İşlemleri
...............................................................................................................
30 Sicil İşlemlerinin Yapılması, İnceleme ve İtiraz
...................................................... 30 İşlemlerin
Yapılması
..............................................................................................
30 İnceleme
.................................................................................................................
31 İncelemenin Sonuçlanması ve İtiraz
................................................................... 31
Ticaret Sicilinin Açıklığı ve Etkileri
.........................................................................
31 Sicilin Açıklığı ve Doğruluğu
..............................................................................
31 Sicilin Etkileri
..............................................................................................................
31 Sicilin Tutulmasından Doğan Sorumluluk
............................................................. 32 TİCARET
UNVANI, İŞLETME ADI VE MARKA
................................................ 32 Ticaret Unvanı
............................................................................................................
33 Ticaret Unvanının Oluşturulmasındaki Sistemler
........................................... 33 Ticaret Unvanının
Oluşturulması
...................................................................... 33
Gerçek Kişi Tacir
...................................................................................................
33 Adi Şirket
................................................................................................................
33 Ticaret Şirketleri
....................................................................................................
33 Ticaret Unvanı Seçme ve Kullanma Zorunluluğu
........................................... 34 Unvanın Değişmesi veya
Değişikliklerden Etkilenmemesi ............................ 35 İşletme Adı
..................................................................................................................
35 Marka
...........................................................................................................................
36 Markanın Tanımı ve İşlevleri
..............................................................................
36 Marka Türleri
........................................................................................................
37 Mal Markaları
........................................................................................................
37 Hizmet Markaları
..................................................................................................
37 Bireysel (Ferdi) Markalar
.....................................................................................
37 Ortak Markalar
......................................................................................................
37 Markanın Benzer Kavramlardan Ayırdedilmesi
............................................... 38 Marka Kullanılmasında
Sistemler
.............................................................................
39 Markanın Tescili
....................................................................................................
39 Mutlak Red Nedenleri
..........................................................................................
39 Nisbî Red Nedenleri
..............................................................................................
40 2. ÜNİTE İçindekiler v Başvuru
...................................................................................................................
41 İnceleme
.................................................................................................................
41 Üçüncü Kişilerin Görüşleri ve İtirazlar
.............................................................. 41 Marka
Tescilinin Sonuçları
..................................................................................
42 Marka ile İlgili Hukuki İşlemler
..........................................................................
42 Tescilli Markaya Tecavüz ve Markanın Korunması
.......................................... 43 Markanın Hükümsüzlüğü ve
İptali
..................................................................... 44
Markanın İptali
......................................................................................................
45 Marka Hakkının Sona Ermesi
............................................................................
45 HAKSIZ REKABET
....................................................................................................
45 Haksız Rekabetin Tanımı ve Unsurları
.................................................................... 45
Başlıca Haksız Rekabet Örnekleri
............................................................................
46 Dürüstlük Kuralına Aykırı Reklamlar ve Satış Yöntemleri ile Diğer Hukuka
Aykırı Davranışlar
.................................................................. 46
Sözleşmeyi İhlale veya Sona Erdirmeye Yöneltmek
......................................... 48 Başkalarının İş Ürünlerinden
Yetkisiz Yararlanmak ........................................ 48 Üretim ve
İş Sırlarını Hukuka Aykırı Olarak İfşa Etmek
................................. 49 İş Şartlarına Uymamak
.........................................................................................
49 Dürüstlük Kuralına Aykırı İşlem Şartları Kullanmak
...................................... 49 Haksız Rekabetin Yaptırımları
..................................................................................
49 Hukuki Yaptırımlar
...............................................................................................
49 Müşteriler
...............................................................................................................
50 Mesleki ve Ekonomik Örgüt ve Birlikler
............................................................ 50 Hükmün
Üçüncü Kişilere Karşı İcrası
............................................................... 50
Zamanaşımı
...........................................................................................................
51 Cezai Yaptırımlar
...................................................................................................
51 Özet
...............................................................................................................................
52 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
53 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
54 Okuma Parçası
.............................................................................................................
54 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................ 55
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
............................................................................................
55 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
55 Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap.....................
56 TİCARİ DEFTERLER
.................................................................................................
57 Defterlerin Yararı ve Hukuki Önemi
....................................................................... 57
Defter Tutmakla Yükümlü Olanlar ve Tutuluş İlkeleri
.......................................... 58 Yükümlülüğe Aykırılığın
Yaptırımları
..................................................................... 58
TTK Açısından
......................................................................................................
58 İİK Açısından
.........................................................................................................
59 HMK Açısından
....................................................................................................
59 Ticari Defterlerin Türleri
...........................................................................................
59 TTK Uyarınca Tutulacak Defterler
..................................................................... 59
VUK Uyarınca Tutulacak Defterler
.................................................................... 59
Ticari Defter ve Belgelerin Saklanması
................................................................... 60
Ticari Defterlerin Delil Niteliği
................................................................................
60 Sahibi Aleyhine Delil Olma
.................................................................................
61 Sahibi Lehine Delil Olma
.....................................................................................
62 Ticari Defterlerin Teslimi ve İbrazı
..........................................................................
63 3. ÜNİTE vi İçindekiler Teslim
......................................................................................................................
63 İbraz
........................................................................................................................
63 TACİR YARDIMCILARI
...........................................................................................
63 Genel Olarak
...............................................................................................................
63 Bağımlı Yardımcılar
..............................................................................................
63 Bağımsız Yardımcılar
............................................................................................
63 Ticari Temsilci
............................................................................................................
64 Tanımı ve Öngörülüş Amacı
...............................................................................
64 Atanması
................................................................................................................
64 Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Sınırları
............................................................... 64 Temsil
Yetkisinin Sona Erme Nedenleri
............................................................ 65 Ticari
Vekil
..................................................................................................................
66 Tanımı
.....................................................................................................................
66 Atanması
................................................................................................................
66 Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Sınırlandırılması
............................................... 66 Yetkisinin Sona Ermesi
.........................................................................................
67 Pazarlamacı
.................................................................................................................
67 Tanımı
.....................................................................................................................
67 Atanması
................................................................................................................
67 Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Sınırlandırılması
............................................... 67 Yükümlülük ve Hakları
........................................................................................
68 Acente
..........................................................................................................................
68 Tanımı, Türleri ve Uygulanacak Hükümler
....................................................... 68 Acentelik
Hükümlerine Tabi Kişiler
................................................................... 69
Acentelik Sözleşmesinin Unsurları
..................................................................... 69
Acenteliğin Benzer Sözleşmelerden Ayırdedilmesi
.......................................... 69 Acentenin Borçları
................................................................................................
70 Acentenin Hakları
................................................................................................
71 Acentenin Temsil Yetkisi ve Kapsamı
................................................................. 72
Acenteliğin Sona Ermesi, Sonuçları ve Zamanaşımı
........................................ 72 Belirli Koşullarla Tazminat
..................................................................................
73 Rekabet Yasağı Anlaşması
....................................................................................
73 Simsar
..........................................................................................................................
74 Tanımı ve Unsurları
..............................................................................................
74 Borçları
...................................................................................................................
74 Hakları
....................................................................................................................
74 Simsarlığın Son Bulması
......................................................................................
75 Komisyoncu
................................................................................................................
75 Tanımı ve Unsurları
..............................................................................................
75 Borçları
...................................................................................................................
76 Hakları
...................................................................................................................
76 Son Bulması ve Zamanaşımı
...............................................................................
76 CARİ HESAP
..............................................................................................................
77 Tanımı ve İşlevi
...........................................................................................................
77 Cari Hesaba Geçirilebilecek Alacaklar
.................................................................... 77
Cari Hesabın İşleyişi ve Süreler
................................................................................
78 Bakiyenin Kabulü ve Faiz
..........................................................................................
78 Bakiyenin Haczi
..........................................................................................................
79 Cari Hesabın Sona Ermesi ve Zamanaşımı
............................................................. 79 vii Sunuş
Özet
...............................................................................................................................
80 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
81 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
82 Okuma Parçası
.............................................................................................................
83 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................ 83
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
............................................................................................
84 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
84 Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık
............................................................................
86 ORTAKLIK (ŞİRKET) KAVRAMI, UNSURLARI VE TÜRLERİ ......................
87 Ortaklık (Şirket) ve Unsurları
....................................................................................
87 Kişi Unsuru
............................................................................................................
87 Sözleşme Unsuru
...................................................................................................
88 Sermaye Unsuru
....................................................................................................
88 Ortak Amaç Unsuru
.............................................................................................
89 Affectio Societatis Unsuru
...................................................................................
89 Ortaklıkların Sınıflandırılması
.................................................................................
90 ADİ ORTAKLIK
..........................................................................................................
91 Önemi ve Uygulanma Alanı
......................................................................................
91 Adi Ortaklığın Kuruluşu
............................................................................................
92 Adi Ortaklığın Konusu
...............................................................................................
92 Adi Ortaklıkta İç İlişkiler
...........................................................................................
92 Ortaklar Arasındaki Mülkiyet İlişkisi
................................................................. 93
Ortaklık Kararları
..................................................................................................
93 Ortakların Hak ve Borçları
..................................................................................
93 Ortaklığın Yönetimi
..............................................................................................
94 Adi Ortaklıkta Dış İlişkiler
........................................................................................
96 Ortaklığın Temsili
.................................................................................................
96 Ortakların Sorumluluğu
......................................................................................
97 Adi Şirkette Ortakların Değişmesi ve Sonuçları
..................................................... 97 Yeni Ortak Alımı
ve Alt Katılım
..........................................................................
97 Ortaklıktan Çıkma ve Çıkarılma
........................................................................ 97
Çıkma ve Çıkarılmaya Bağlı Sonuçlar
................................................................ 98 Adi
Ortaklığın Sona Ermesi
.......................................................................................
98 İnfisah (Dağılma) Nedenleri
................................................................................
98 Fesih (Dağıtma) Nedenleri
..................................................................................
99 Sona Ermenin Sonuçları
......................................................................................
99 Zamanaşımı
...........................................................................................................
99 TİCARET ŞİRKETLERİNİN GENEL HÜKÜMLERİ
............................................ 100 Ticaret Şirketleri ve
Uygulanacak Hükümler
.......................................................... 100 Ticaret
Şirketlerinin Ortak Özellikleri
..................................................................... 100
Tüzel Kişilik Bulunması
........................................................................................
100 Sınırlı Sayı İlkesine Bağlılık
.................................................................................
100 Hak Ehliyetlerinin İşletme Konusu ile Sınırlı Olmaması
................................ 100 Birleşme, Bölünme ve Tür Değiştirme
Olanağı ................................................ 101 Kurulların
Elektronik Ortamda Yapılabilmesi Olanağı
................................... 101 Limited Ortaklık
..........................................................................................................
101 Anonim Şirket ile Benzerlikleri
...........................................................................
101 4. ÜNİTE viii İçindekiler Kişi (Şahıs) Ortaklıkları ile Benzerlikleri
........................................................... 102 Tanımı ve
Unsurları
..............................................................................................
102 Ortaklığın Kuruluşu
.............................................................................................
103 Ortaklığın Organları ve İşleyişi
..........................................................................
104 Ortak Sıfatının Kazanılması
................................................................................
107 Ortak Sıfatının Kaybedilmesi
..............................................................................
109 Ortakların Hakları
................................................................................................
110 Özet
...............................................................................................................................
113 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
114 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
115 Okuma Parçası
.............................................................................................................
115 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................
116 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
............................................................................................
116 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
116 Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim........ 118
ANONİM ORTAKLIK, KURULUŞU VE ANASÖZLEŞMESİ ............................ 119
Anonim Ortaklığın Önemi, Yarar ve Sakıncaları
.................................................. 119 Anonim Ortaklığın
Tanımı ve Unsurları
................................................................. 120
Sermaye Unsuru ve Özellikleri
...........................................................................
120 Malvarlığı ile Sorumluluk
....................................................................................
122 Ortakların Sınırlı Sorumluluğu
...........................................................................
123 Anonim Ortaklık Türleri
......................................................................................
123 Kurucu Sıfatı ve Kuruluş Aşamaları
................................................................... 124
Kuruluş İşlemlerindeki Eksiklik ve Aykırılıkların Yaptırımı Sorunu
............ 127 Kuruluş Sırasında Yapılan İşlemlerden Ortaklığın
Sorumluluğu .................. 128 Kuruluştan Sonra Devralma
...............................................................................
128 ANONİM ORTAKLIĞIN ORGANLARI VE ÖZELLİKLE YÖNETİM KURULU
................................................................................................
129 Zorunlu Organlar ve İlişkileri
...................................................................................
129 Yönetim Kurulu
..........................................................................................................
129 Yönetim Kurulunun Görev ve Yetkileri
.............................................................. 129 Temsile
İlişkin Görev ve Yetkiler
.........................................................................
135 Yönetim Kurulu Üyeliği ve Üyelerin Hukuki Durumu
.................................... 137 ANONİM ORTAKLIKTA DENETİM
................................................................... 142 İç
Denetim
...................................................................................................................
142 Dış Denetim
.................................................................................................................
143 Devlet Tarafından Yapılan Denetim
.................................................................. 143
Bağımsız Denetçiler/Denetim Kurumları Tarafından Yapılan Denetim ...... 143
Özel Denetim
..............................................................................................................
148 Özel Denetçinin Niteliği
.......................................................................................
148 Özel Denetçinin Seçimi
........................................................................................
148 Denetim Faaliyetinin Yürütülmesi
..................................................................... 148
Özet
...............................................................................................................................
149 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
150 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
151 Okuma Parçası
.............................................................................................................
152 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................
152 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
............................................................................................
153 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
153 5. ÜNİTE ix İçindekiler Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona Ermesi
........................ 154 GENEL KURUL
.........................................................................................................
155 Genel Kurulun Yetkileri ve Yetki Devri
................................................................... 155
Genel Kurulun Yetkilerinin Sınırları
....................................................................... 156
Genel Kurula Açık Yetki Vermeyen Kanun Hükümleri
................................... 156 Yönetim Kuruluna ve Denetçilere
Özgü Yetkiler .............................................. 156 İmtiyazlı
(Ayrıcalıklı) Paylar
................................................................................
157 Azınlık Hakları
......................................................................................................
157 Bireysel Haklar
......................................................................................................
157 Üçüncü Kişilerin Hakları
.....................................................................................
157 Genel Kurul Toplantıları
...........................................................................................
158 Toplantı Türleri, Zaman, Yer ve Gündemleri
................................................... 158 Toplantıya
Çağırmaya Yetkili Olanlar
..................................................................... 159
Yönetim Kurulu
.....................................................................................................
159 Pay Sahibi
...............................................................................................................
159 Azınlık Pay Sahipleri
.............................................................................................
159 Tasfiye Memurları
.................................................................................................
160 İflâs İdaresi
.............................................................................................................
160 Kayyım
....................................................................................................................
160 Toplantıya Çağrı Usulü
..............................................................................................
160 Çağrılı Genel Kurul
...............................................................................................
160 Çağrısız Genel Kurul
............................................................................................
160 Genel Kurul Toplantılarına Katılma Yetkisi, Hazır
................................................. 161 Bulunanlar Listesi ve
Oy Hakkı
.................................................................................
161 Genel Kurul Toplantılarında Temsil ve Türleri
...................................................... 162 Genel Olarak
..........................................................................................................
162 Genel Kurul Toplantı ve Karar Yetersayıları
..................................................... 163 Toplantıların
Yapılması ve Yürütülmesi
............................................................ 165 Genel
Kurul Kararlarının Hükümsüzlüğü
........................................................ 167 ANONİM
ORTAKLIĞIN SONA ERMESİ
............................................................. 172 Sona Erme
Nedenleri
..................................................................................................
172 İnfisah
.....................................................................................................................
172 Fesih
........................................................................................................................
173 Sona Ermenin Sonuçları ve Tasfiye
..........................................................................
174 Tasfiye İlkeleri
.......................................................................................................
175 Tasfiye Memurları
.................................................................................................
175 Tasfiye İşleri
...........................................................................................................
175 Ek Tasfiye ve Tasfiyeden Dönme
.........................................................................
176 Özet
...............................................................................................................................
177 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
178 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
179 Okuma Parçası
.............................................................................................................
179 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................
180 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
............................................................................................
180 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
180 Pay Sahipliği ve Menkul
Kıymetler.............................................. 182 ANONİM
ORTAKLIKTA PAY VE PAY SAHİPLİĞİ
............................................ 183 Paya İlişkin İlkeler
.......................................................................................................
183 7. ÜNİTE 6. ÜNİTE x İçindekiler Tescil ile Oluşma
...................................................................................................
183 Senede Bağlanmasının Etkisi
...............................................................................
183 Payın Bölünmezliği İlkesi
.....................................................................................
183 Devir Serbestliği İlkesi
..........................................................................................
183 Pay Türleri
....................................................................................................................
184 Nakit Karşılığı Pay / Ayın Karşılığı Pay
.............................................................. 184 Oy Hakkı
Olan Pay / Oydan Yoksun Pay
........................................................... 184 İtibari
Değeri Olan Pay / İtibari Değeri Olmayan Pay
..................................... 184 İmtiyazlı Pay / Adi Pay
.........................................................................................
184 Bedelli Pay / Bedelsiz Pay
.....................................................................................
185 Pay Sahipliği
.................................................................................................................
185 Pay Sahipliğinin Kazanılması
..............................................................................
185 Kanundan Doğan İstisnalar
.................................................................................
187 İradeden Doğan İstisnalar
....................................................................................
189 Pay Sahipliğinin Kaybedilmesi
............................................................................
189 Pay Sahibinin Borç ve Yükümlülükleri
.............................................................. 189 Pay
Sahibinin Hakları
...........................................................................................
192 ANONİM ORTAKLIKLARDA MENKUL KIYMETLER
.................................... 198 Pay (Hisse) Senetleri
...................................................................................................
199 Tanımı, Niteliği ve Çıkarılması
...........................................................................
199 Devir Şekli Açısından Pay ve Senet Türleri
....................................................... 200 İlmühaberler
................................................................................................................
204 Tahviller ve Diğer Menkul Kıymetler
................................................................ 204 Özet
...............................................................................................................................
206 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
207 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
208 Okuma Parçası
.............................................................................................................
208 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................
209 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
............................................................................................
209 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
209 Kıymetli Evrak
.............................................................................
211 KIYMETLİ EVRAK HUKUKUNA GİRİŞ VE GENEL HÜKÜMLER ................ 211
Kıymetli Evrakın Tanımı ve Unsurları
..................................................................... 211
Senet
........................................................................................................................
211 Hak
................................................................................................................................
211 Hak ile Senedin Kaynaşması
................................................................................
211 Kıymetli Evrakın Özellikleri
......................................................................................
212 Kıymetli Evrak Bir Borç Senedidir
..................................................................... 212
İçerdiği Hak Ekonomik Bir Değer Taşımalı ve Devredilebilir Olmalıdır ......
212 Hak ile Senet Arasında Kuvvetli Bir Bağ Vardır
............................................... 212 Kıymetli Evrakta
Soyutluk (Mücerretlik) İlkesi Yürürlüktedir ...................... 212
Kıymetli Evrak Ağırlaştırılmış Şekil Şartlarına Bağlıdır
.................................. 213 Kıymetli Evrakın Sınırlı Sayıda Olup
Olmadığı Sorunu ................................. 213 Kıymetli Evrak ile
İlgili Mevzuat
...............................................................................
213 Kıymetli Evrakın Adi Senetten Farkları
................................................................... 213
Kıymetli Evrakın Sınıflandırılması
...........................................................................
214 İçerdiği Hakkın Türü Açısından
........................................................................
214 Hakkın Senetten Önce Var Olup Olmaması Açısından
.................................. 214 Temel İlişki ile İlgili Olup
Olmaması Açısından ............................................... 214 Kamu
Güvenine Dayanıp Dayanmaması Açısından
....................................... 214 8. ÜNİTE xi İçindekiler Yatırım
Amacı Taşıyıp Taşımama Açısından
.................................................... 215 Devir Şekli
Açısından
..........................................................................................
215 Kıymetli Evrakta Defiler
.............................................................................................
217 Genel Borçlu Savunmaları ve Defi Kavramı
..................................................... 217 Kıymetli Evrakta
Defi
...........................................................................................
217 Kıymetli Evrakta Defi Çeşitleri
...........................................................................
217 Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptali
.................................................................... 220
Zayi Olma Kavramı ve İptal Davasının Amacı
................................................ 220 İptal Davası Açabilme
Şartları
............................................................................
220 KAMBİYO SENETLERİ
.............................................................................................
220 Kavram ve Türleri
........................................................................................................
220 Kambiyo Senetlerinin Ortak Özellikleri
............................................................ 220 Kambiyo
Senetleri ile Alt Borç İlişkisinin Karşılıklı
.............................................. 221 Durumları
....................................................................................................................
221 Kambiyo Senetlerinde Ehliyet ve İmza
..................................................................... 221
Kambiyo Senetlerinde Temsil Yetkisi
....................................................................... 222
POLİÇE
.........................................................................................................................
222 Poliçenin Şekil Şartları (Unsurları)
...........................................................................
222 Poliçe Sözcüğü
.......................................................................................................
222 Belirli Bir Bedelin Ödenmesi Hususunda Kayıtsız Şartsız Havale
................. 223 Ödeyecek Kişinin (Muhatabın) Adı ve Soyadı
.................................................. 223 Vade
.........................................................................................................................
223 Ödeme Yeri
............................................................................................................
224 Lehtar
......................................................................................................................
224 Düzenlenme Tarihi ve Yeri
.................................................................................
224 Düzenleyenin İmzası
............................................................................................
224 Şekil Şartlarına Aykırılığın Sonuçları
....................................................................... 225
Mutlak Zorunlu Kayıtlar
.....................................................................................
225 Alternatif Zorunlu Kayıtlar
.................................................................................
225 İhtiyari Kayıtlar
....................................................................................................
225 Poliçede Kabul
.............................................................................................................
225 Poliçede Zamanaşımı
..................................................................................................
226 BONO
...........................................................................................................................
226 Bononun Şekil Şartları (Unsurları)
...........................................................................
227 Bono veya Emre Muharrer Senet Sözcüğü
........................................................ 227 Belirli Bir
Bedelin Kayıtsız Şartsız Ödenmesi Vaadi
........................................ 227 Vade
.........................................................................................................................
227 Ödeme Yeri
............................................................................................................
227 Lehtar
.....................................................................................................................
228 Düzenlenme Günü ve Yeri
...................................................................................
228 Düzenleyenin İmzası
............................................................................................
228 Şekil Şartlarına Aykırılığın Sonuçları
...................................................................... 228
Açık (Beyaz) Bono
.....................................................................................................
228 İmzaların Bağımsızlığı İlkesi
....................................................................................
229 Ciro
................................................................................................................................
229 Cironun Hukuksal Niteliği
...................................................................................
229 Cironun Tarafları
..................................................................................................
230 Cironun Şekli
........................................................................................................
230 Cironun Yapılabileceği Zaman
............................................................................
230 Cironun Türleri
....................................................................................................
230 xii İçindekiler Aval
................................................................................................................................
232 Avalin Şekli ve Tarafları
.......................................................................................
232 Avalin Hükümleri
................................................................................................
233 Bononun Ödenmesi
....................................................................................................
233 Ödeme İçin İbraz
.................................................................................................
233 Ödeme
.........................................................................................................................
234 Ödememe Durumunda Sorumluluk ve Başvuru Hakkı
........................................ 235 Hamile Karşı Sorumlu Olanlar
ve Sorumluluğun Niteliği .............................. 235 Başvuru
Hakkının Kullanılma Şartları
.............................................................. 235 Başvuru
Hakkının Kullanılış Yöntemi
................................................................ 236 İhbar
........................................................................................................................
237 Başvuru Hakkının Düşmesi
.................................................................................
237 Başvuru Hakkı Dışında Senet Bedelini Tahsil Olanakları
............................... 237 Bonoda Zamanaşımı Süreleri
..............................................................................
238 Zamanaşımının Kesilmesi
....................................................................................
238 ÇEK
...............................................................................................................................
238 Türk Hukukunda Çek Düzenlemenin Ön Şartları
................................................. 239 Muhatabın Banka
Olabilmesi
..............................................................................
239 Çek Anlaşmasının Bulunması
.............................................................................
239 Karşılık Bulunması
................................................................................................
240 Çekin Şekil Şartları (Unsurları)
................................................................................
240 Çek Sözcüğü
..........................................................................................................
240 Belirli Bir Bedelin Ödenmesi İçin Kayıtsız ve Şartsız Havale
.......................... 240 Muhatap
.................................................................................................................
240 Ödeme Yeri
............................................................................................................
240 Düzenlenme Tarihi ve Yeri
..................................................................................
240 Düzenleyenin İmzası
............................................................................................
241 Şekil Şartlarına Aykırılığın Sonuçları
....................................................................... 241
Çekin Bazı Temel Özellik ve Farklılıkları
................................................................. 242 Çekte
Lehtar
...........................................................................................................
242 Çekte Vade ve İbraz Süreleri
................................................................................
242 Çekin Devri
............................................................................................................
242 Çekte Kabul Yasağı ve Çeke Güveni Artırmaya Yönelik Bazı İşlemler
.......... 243 Çekin Ödenmesi
..........................................................................................................
243 Ödeme İçin İbraz
..................................................................................................
243 Çekin Ödenmesi, Ödenmesinin Önlenmesi ve Sahte/Tahrif Edilmiş Çekin
Ödenmesinden Dolayı Sorumluluk
........................................................ 244 Çekin
Ödenmemesi Nedeniyle Sorumluluk ve Başvuru Hakkı ..........................
245 Ödenmeme Halinin Saptanması
.........................................................................
245 Hukuki Sorumluluk, Başvuru Hakkı ve Zamanaşımı
...................................... 245 Muhatap Bankanın Hamile Karşı
Hukuki Sorumluluğu ................................. 246 Özet
...............................................................................................................................
248 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
249 Okuma Parçası
.............................................................................................................
250 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................
250 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
250 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
...........................................................................................
251 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
251
Sözlük................................................................................
253 xiii Önsöz Önsöz Ticaret Hukuku kitabı ile çok geniş bir kapsamı
bulunan Ticaret Hukuku’nun, sadece lisans öğrencileri için yararlı
olacağını düşündüğümüz belli bir kısmı, uzaktan öğrenim teknolojisine uygun
olarak incelenmektedir. Öğrenci arkadaşlarımız zaman zaman Hukuk dilinin
kendilerine yabancı geldiğini belirtmektedirler. Bu nedenle kitabımızın
dilini olabildiğince günlük konuşma dilimize yakınlaştırmaya çalıştık,
ancak kanuna sadık kalmak gerekçesi ile de sizlere yabancı gelebilecek bazı
sözcükleri kullandık. Bu sözcüklerin anlamlarını yana çıkmalarda ve
sözlüğünüzde bulacaksınız. Bu derste başarılı olabilmenin önkoşulu Temel
Hukuk dersinde sizlere verilen kavramları öğrenmiş olmanızdır, kendinizi
herhangi bir konuda eksik hissettiğinizde Temel Hukuk kitabınıza
başvurmanız başarınızı artıracaktır. Ünitelerin başında belirlenen
Amaçlarımız ile o ünitenin amacı ortaya konulmaktadır. Ünite içinde yer
alan Sıra Sizde çalışmaları ile öğrencinin ünitede edindiği bilgileri
karşılaşacağı olayların çözümünde kullanılması istenmektedir. Ünitenin
sonunda yer alan Okuma Parçası, Yaşamın İçinden ve Kendimizi Sınayalım
başlıkları altında, üniteyi çalışmadan önce ve sonra verdiği cevapların
karşılaştırılması suretiyle, öğrencinin işlenen konuyu kavrayıp
kavramadığını anlaması amaçlanmaktadır. Kitabın yazımında bizden anlayışını
ve desteğini esirgemeyen sayın Prof.Dr. Mehmet Bahtiyar’a ve kitabın
hazırlanması sürecinde özveri ile yardımcı olan Anadolu Üniversitesi’nin
tüm elemanlarına teşekkürlerimizi iletmeyi borç biliyoruz. Başarı
Dileklerimizle Editörler Doç.Dr. Ayşe Tülin YÜRÜK Dr.Öğr.Üyesi Neval OKAN
xiv Kısaltmalar Kısaltmalar AATUHK : Amme Alacaklarının Tahsil Usulü
Hakkında Kanun AvK : Avukatlık Kanunu BanK : Bankacılık Kanunu BDK :
Bağımsız Denetim Kuruluşu BKKK : Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu
Bkz : Bakınız c. : Cümle CD : Ceza Dairesi ÇK : Çek Kanunu E : Esas eBK :
Eski Borçlar Kanunu eTK : Eski Ticaret Kanunu FK : Kanuni Faiz ve Temerrüt
Faizine İlişkin Kanun FKK : Finansal Kiralama Kanunu FSEK : Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu GTB : Gümrük ve Ticaret Bakanlığı GVK : Gelir Vergisi
Kanunu HAAO : Halka Açık Anonim Ortaklık HD : Hukuk Dairesi HGK : Hukuk
Genel Kurulu HMK : Hukuk Muhakemeleri Kanunu İİK : İcra ve İflâs Kanunu
İMKB : İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (Borsa İstanbul) K : Karar karş. :
Karşılaştırın KHK : Kanun Hükmünde Kararname KİT : Kamu İktisadi Teşebbüsü
KOBİ : Küçük ve Orta Büyüklükte İşletme Koop K : Kooperatifler Kanunu NotK
: Noterlik Kanunu RG : Resmi Gazete s. : Sayı SMK : Sınai Mülkiyet kanunu
SPK : Sermaye Piyasası Kurulu SerPK : Sermaye Piyasası Kanunu TB : Sanayi
ve Ticaret Bakanlığı T : Tarih TBK : Türk Borçlar Kanunu TD : Ticaret
Dairesi TİTRK : Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu TKHK : Tüketicinin
Korunması Hakkında Kanun TMK : Türk Medeni Kanunu TİTRK : Ticari İşlemlerde
Taşınır Rehni Kanunu xv Kısaltmalar TOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar
Birliği TPMK : Türk Patent ve Marka Kurumu TSE : Türk Standartları
Enstitüsü TSY : Ticaret Sicili Yönetmeliği TTK : Türk Ticaret Kanunu TTSG :
Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi vb. : ve benzeri vd. : ve devamı 1
Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Ticari işletmeyi ve unsurlarını
tanımlayabilecek, Tacir ve esnaf ayrımı ile bu ayrıma bağlı sonuçları ve
tacir türlerini ayırt edebilecek, Bir işin ticari nitelikte sayılma
ölçütlerini ve ticari iş olmanın sonuçlarını belirleyebilecek, Ticari dava
türlerini ve bu davaların görüleceği mahkemeleri saptayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar • İşletme • Ticari İşletme • Esnaf İşletmesi • Gerçek
Kişi Tacir • Tüzel Kişi Tacir • Donatma İştiraki • Ticari İş • Ticari Dava
İçindekiler Ticaret Hukuku Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari
Yargı • TİCARİ İŞLETME • TACİR SIFATI VE TACİR OLMANIN SONUÇLARI • TİCARİ
İŞ VE SONUÇLARI • TİCARİ YARGI TİCARET HUKUKU TİCARİ İŞLETME Ticari
İşletmenin Tanımı ve Unsurları TTK’nın ticari işletme sistemine ağırlık
vermesine paralel olarak kanunda yer alan pek çok kavram ticari işletme
kavramından hareketle açıklanmaya çalışılmıştır: Ticari iş (TK. m.3,m.19),
ticari hüküm (TK. m.1), ticari dava (TK. m.4), tacir (TK. m.12) gibi. Şu
halde, “Ticari İşletme”nin temel bir kavram olduğu açıktır. Böyle temel bir
kavramın kanunda tanımlanmış olması, yeni TTK’nın önemli yanlarından
birisidir. Ekonomi bilimi açısından işletme, bir girişimcinin kazanç
sağlamak amacıyla emek ve sermayeyi bir organizasyon içerisinde bir araya
getirmesi ile oluşur fakat bu genel tanım, Ticaret Hukukunun ticari işletme
tanımına uymaz. Çünkü ekonomik anlamdaki her işletme, aynı zamanda bir
ticari işletme değildir ancak her ticari işletme ekonomik anlamda da bir
işletmedir. Ticari işletmenin tanımı ve unsurları açısından temel
düzenleme, TTK m.11/1’de yer almaktadır: “Ticari işletme, esnaf işletmesi
için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan
faaliyetlerin, devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir.” Bu
tanımdan, ticari işletmenin unsurlarına ulaşılabilir, işletmenin, esnaf
işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan
faaliyetler göstermesi ve bu faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde
yürütülmesi gerekir. Kanun metinlerine http:// mevzuat basbakanlik.gov.tr
adresinden ulaşabilirsiniz. Esnaf İşletmesi İçin Öngörülen Sınırı Aşan
Düzeyde Gelir Sağlama Amaçlı Faaliyetlerde Bulunması Bu unsuru, gelir
sağlama amacı ve gelirin düzeyi yönlerinden iki alt unsura ayırabiliriz:
Gelir Sağlama Amacının Varlığı İşletmenin gelir sağlamayı amaç edinmiş
olması gerekir fakat bu amacın teorik olarak varlığı yeterlidir, işletmenin
fiilen de sürekli gelir elde ediyor olması şartı aranmaz. Bir işletme,
zaman zaman veya üst üste zarar da edebilir. Gelir sağlama amacıyla
kurulmayan, örneğin doğrudan hayır amaçlı işletmeler (fakir ailelere
Ramazan ayında bedava yemek dağıtmak üzere kurulmuş bir aşevi gibi) ticari
işletme değildir. Fakat fakir çocukları okutmak amaçlı bir dernek, lüks bir
lokanta işletir Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 4 Ticaret
Hukuku ve elde ettiği geliri çocuklara öğrenim yardımı için harcar ise
ortada yine bir ticari işletme vardır. Elde edilen gelirin sarf şekli,
işletmenin niteliğini değiştirmez. Gelir Düzeyine Göre Esnaf
İşletmesi-Ticari İşletme Ayrımı Gelir sağlama amaçlı faaliyetlerin, esnaf
işletmesi boyutlarını aşması, yani ondan daha kapsamlı olması gerekir.
Ticari işletmenin asıl önemli unsuru budur. Çünkü diğer unsurlar esnaf
işletmelerinde de bulunabilir. Oysa ticari işletmeyi esnaf işletmesinden
ayırabilmek ancak bu unsur sayesinde mümkün olmaktadır. Ticari işletme ile
esnaf işletmesi arasındaki sınır, Cumhurbaşkanı kararıyla belirlenir. Resmi
Gazete’ye http://www.resmigazete.gov.tr adresinden ulaşabilirsiniz.
Devamlılık İşletme çatısı altında yürütülen faaliyetlerin devamlı olması
gerekir. Buradaki devamlılık, faaliyetlerin hiç ara verilmeksizin yıllarca
devam edeceği anlamına gelmez. Tesadüfen veya arızi olarak yapılan bir
ticari faaliyet, ticari işletmenin varlığını göstermez. Hatta bazı
faaliyetler mevsimlik olabilir. Örneğin, yaz dönemlerinde açılan plaj
işletmesi, kış aylarında çalışan bir kayak tesisi veya av mevsiminde
faaliyet gösteren ve avcılar derneğine ait olan bir motel işletmesi de
unsurları bulunmak şartı ile ticari işletmeyi oluşturabilir. Bağımsızlık
Bir kişi başkasının işletmesinde çalışıyor ya da başkasına yardımcı
oluyorsa veya işletmeyi taciri temsilen çalıştırıyorsa tacir değildir.
Örneğin şubeler bağımsız olmayıp merkeze bağlı oldukları için bağımsız
birer ticari işletme sayılmazlar. Aynı şekilde, ticari temsilci,
pazarlamacı ve işletmeyi sezgin (ayırtım gücüne sahip) küçük veya kısıtlı
adına işleten yasal temsilci, bağımsız bir işletme sahibi olmadığı için
tacir değildir (TTK m.13). Buna karşılık, acente, bağımsız bir tacir
yardımcısı olduğu için, onun işletmesi, diğer unsurların da mevcut olması
şartıyla ticari işletme oluşturur. Semtinizdeki bir süpermarket işletmesi
ile bir lokantanın ticari işletme olup olmadığını değerlendiriniz. Ticari
İşletmenin Malvarlığı Genel olarak, bir kişiye ait olup, para ile
ölçülebilen hak ve borçların tümü, o kişinin malvarlığını oluşturur.
Malvarlığının aktif kısmında haklar (mülkiyet, rehin, intifa, alacak, fikri
ve sınai haklar vb.), pasif kısmında ise borçlar bulunur. Ticari işletmenin
malvarlığı, tacirin işletmeye ayırdığı (ticari faaliyetlere özgülediği)
değerlerin toplamını ifade eder. Tacirin, ticari işletmesine özgülediği mal
ve hakları, işletme dışındaki mal ve haklarından hukuken bağımsız olmamakla
birlikte, işletmeye özgülenmiş değerler ekonomik bir bütün olarak rehin,
satış, hasılat kirası gibi bazı işlemlere konu olabilmektedir. Nitekim TTK
m.11/3’de, ticari işletmenin, içerdiği malvarlığı unsurlarının devri için
zorunlu tasarruf işlemlerinin ayrı ayrı yapılmasına gerek olmaksızın, bir
bütün hâlinde devredilebileceği ve diğer hukuki işlemlere konu olabileceği
hükme bağlanmıştır. Bu nedenle işletmeye dâhil değerlerin neleri
kapsadığının ayrıca incelenmesi gerekmektedir. Tasarruf İşlemi: Bir hakka
doğrudan doğruya etki eden onu kuran, değiştiren veya ortadan kaldıran
işlemdir. 1 1. Ünite - Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 5 TTK
m.11/3, c.2’de “Aksi öngörülmemişse, devir sözleşmesinin duran
malvarlığını, işletme değerini, kiracılık hakkını, ticaret unvanı ile diğer
fikri mülkiyet haklarını ve sürekli olarak işletmeye özgülenen malvarlığı
unsurlarını içerdiği kabul olunur” denilmek suretiyle işletmeye özgülenmiş
malvarlığı unsurlarının bir kısmına, devrin kapsamı vesilesiyle
değinilmiştir. İşletmenin malvarlığı unsurları, genellikle, maddi-maddi
olmayan unsurlar şeklinde iki ana gruba ayrılarak incelenmektedir. Maddi
unsurlar, el ile tutulan, göz ile görülen, yani somut varlığı olan
(cismani) değerleri ifade eder. Tesisat, işletme sermayesi, ham madde,
üretilen/ stok mallar gibi. Tesisat ise, işletmeye özgülenmiş taşınmaz
mallar ve onların bütünleyici parçası (TMK m.684) ve eklentisi (TMK m.686)
ile taşınır malları (makinalar, aletler, araçlar, arabalar gibi taşınır
işletme tesisatını) kapsar. Gayrimaddi unsurlar ise, özellikle ticaret
unvanı, işletme adı, marka, patent, know-how, endüstriyel tasarım, fikir ve
sanat eserleri üzerindeki haklar gibi ekonomik değeri olan, fakat cismani
varlığı olmayan veya varlığı bir bütün olarak görülemeyen hakları ifade
eder. Bunlardan işletme adı, ticaret unvanı ve marka ileride ayrıntılı
olarak incelenecektir. Fakat burada, önemi nedeniyle bazı kavramları
açıklamakta yarar vardır. Patent, teknolojinin her alanında, yeni, buluş
basamağı içeren ve sanayiye uygulnabilir nitelikte bir buluş yapanlara veya
haleflerine. bu buluşa paten alındıktan sonra başvuru tarihinden itibaren
20 yıl süre ile hukuki koruma sağlar (SMK m. 82-83, 101). Tasarım, ürünün
tümü veya bir parçasının ya da üzerindeki süslemenin, çizgi, şekil, renk,
malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünümüdür.
Yeni ve ayırt edici niteliğe sahip olması şartıyla tasarımlar da Sınai
Mülkiyet Kanunu kapsamındaki korumadan yararlanır (SMK m. 55 vd.).
Know-how, patent niteliğinde olmasa dahi, işletme içerisinde organizasyon,
yönetim, üretim ve dağıtım gibi konularda ulaşılan teknik ve ticari bilgi
ve tecrübe birikimi anlamında kullanılır. Goodwill ise, bir ticari
işletmenin sevk ve yönetiminin kendi müşteri çevresi üzerinde yarattığı
rağbetten dolayı sahip olunan hak olup, işletmenin değerini oldukça
etkileyebilen bir faktör olarak özellikle belirtilmek gerekir. Nitekim
Yargıtaya göre, uygulamada, işletmenin devri veya hasılat kirasına konu
olması hâlinde hava parası adı altında ayrı bir bedel talep edilmesi, sahip
olunan müşteri çevresinin karşılığı olarak mümkün ve geçerlidir. TTK 11/3
hükmü, işletmenin malvarlığı unsurları arasında işletme değerinden de söz
etmiş ve kısmen de olsa, bir anlamda bu hakka işaret etmiş bulunmaktadır.
Ticari İşletmede Merkez ve Şube Bir ticari işletmenin işleri giderek
genişleyebilir; değişik bölgelerde veya yabancı ülkelerde, kendisine bağlı
olup da bulunduğu yerdeki müşteriler ile işlemler yapabilme yetkisine sahip
birimler (şubeler) açma gereksinimi doğabilir. Merkez ve şube kavramları
TTK’da tanımlanmamış, işletme merkezinin bulunduğu yerin ticaret siciline
tescil ettirme yükümü öngören hüküm (TTK m.40/1) gibi bazı maddelerde
merkez ya da şube olmaya sonuç bağlanmaktadır (TTK m. 40/3-4
m.48,m.371/3,TBK m.549). Merkez, bir işletmenin idari, ticari ve hukuki
yönden faaliyetlerinin toplandığı ve işlemlerinin yürütüldüğü yerdir. Bazen
bir işletmenin çeşitli birimleri derli toplu şekilde bir arada bulunmaz.
Teknik birimler, depolar veya şantiyeler, idari ve Goodwill, müşteri hakkı
veya peştemaliye şeklinde de anılmaktadır. 6 Ticaret Hukuku hukuki
birimlerin olduğu yerden başka bir yerde olabilir. Böyle bir durumda idari
ve hukuki işlemlerin yürütüldüğü yer merkezdir. Çeşitli kanun maddelerinde
şubeye değinilmiş olmasına rağmen (TTK. m.40/3-4, 48, 371/3, ayrıca BK. m.
549), TTK, şubenin tanımına ve unsurlarına yer vermemiştir. Bununla
birlikte, TTK. hükümleri ve özellikle ticaret sicil uygulaması açısından
esas alınabilecek bir şube tanımlaması, TSY. m.118/1’de yapılmıştır : “Bir
ticari işletmeye bağlı olup ister merkezinin bulunduğu sicil çevresi
içerisinde isterse başka bir sicil çevresi içerisinde olsun, bağımsız
sermayesi veya muhasebesi bulunup bulunmadığına bakılmaksızın kendi başına
sınai veya ticari faaliyetin yürütüldüğü yerler ve satış mağazaları
şubedir”. 1. İç İlişkide Bağımlılık: Şubenin, idari açıdan merkeze bağlı
olması gerekir. Merkez ve şube, aynı gerçek veya tüzel kişiye aittir. Şube
yöneticileri merkez tarafından atanır; yetkileri ve sınırları ile işletme
politikaları merkezce saptanır; yönetimin genel ilkelerini merkez belirler;
şubenin kâr ve zararı işletmeye aittir; şubenin işlemlerinden doğan hak ve
borçların sahibi de işletmedir. 2. Dış İlişkilerde Bağımsızlık: Şube,
merkezin yaptığı işler türünden işleri kendi müşterileri ile bağımsız
şekilde yapabilir. Fakat merkezin yaptığı türden işleri yapmayan ya da çok
sınırlı bir kısmını yapan birimler şube oluşturmaz. Örneğin bir lokantanın,
dışarıya satış yapmayan, yalnızca yemekleri hazırlayan birimi; bir turistik
otel işletmesinin rezervasyon bürosu, bir bankaya ait olup da yalnızca
telefon faturalarını tahsil etmek üzere oluşturulan servisi gibi. Fakat
şubenin, merkezin yaptığı tüm işlemleri yapması da beklenemez; işletme türü
ve niteliği açısından asli sayılabilecek işlerin tamamını veya büyük
çoğunluğunu yapması yeterlidir. 3. Yer ve Yönetim Ayrılığı: Şube,
işletmenin gelişen ve yaygınlaşan işlerinin değişik yerlerde ve oradan
yürütülmesi amacıyla oluşturulduğuna göre, yer ve yönetim bakımından
merkezden ayrıdır. Kendi başında ayrı bir yönetimi vardır. Yer ayrılığının
çok katı düşünülmesi bizi bazen yanılgıya düşürebilir. Çünkü bazı şubeler
vardır ki merkezle aynı kentte, semtte ve hatta bazen aynı binada faaliyet
gösteriyor olabilir. Yönetim ayrılığı sonucu olarak, şubenin hesap ve
defterleri merkezden ayrıdır. Ancak bu, muhasebenin merkezde tutulmasına ve
defterlerin merkezde bulunmasına engel oluşturmaz. Bu arada, şube için ayrı
bir sermaye tahsis edilmesinde kural olarak zorunluluk bulunmadığı
(istisna, Serbest Bölgeler Kanunu m.13), tacirin isterse şube için bir
sermaye ayırabileceği söylenebilir (Yargıtay 1982’de verdiği bir kararda
şubeye ayrı sermaye tahsisini zorunlu görmüş, fakat bu karar doktrinde
eleştirilmiştir). Ayrıca, 6103 Sayılı Kanun, m.12, merkezi yurt dışında
bulunan işletmelerin şubelerinin tescilinde “şubeye ayrılmış sermaye
tutarı” ndan söz etmektedir. TSY. m.118 ise, bağımsız sermayesi veya
muhasebesi bulunup bulunmadığına bakılmayacağını açıkça vurgulamıştır. Bir
Yerin Şube Sayılmasının Sonuçları Ticaret Siciline Tescil Yeri Açısından
TTK m.40/3 uyarınca, merkezi Türkiye’de olan şubeler bulundukları yer
siciline tescil edilir. Merkezleri Türkiye dışında olan ticari işletmelerin
şubeleri de kendi ülke kanunlarının unvana dair hükümleri saklı kalmak
üzere, yerli ticari işletmeler gibi tescil olunur (TTK m.40/4). 5174 TOBB
ile Odalar ve Borsalar Kanunu m.9’a göre de sicile kayıtlı tacir ve
sanayici ile bunlara ait şubeler ve fabrikalar odalara kaydolmak
zorundadır. 1. Ünite - Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 7
Ticaret Unvanı Açısından TTK m.48/1’e göre, her şube, şube olduğunu da
belirterek merkezin unvanını kullanmalıdır; bu unvana, şube ile ilgili
ekler yapılabilir. Merkezi yurt dışındaki işletmelerin Türkiye’deki
şubelerinin unvanlarında ise, merkezin olduğu yer ile şube yerinin ve şube
olduğunun gösterilmesi zorunludur. Temsil Yetkisinin Sınırlandırılması
Açısından TBK m.549’a göre, ticari temsilcinin yetkisi, şube ile
sınırlanabilir. Anonim şirket ve kooperatif temsilcileri (TTK m.371/3,
KoopK. m.59/2) ile limited şirket müdürlerinin (TTK m.629/1, m.371/3)
temsil yetkileri yönünden de şube sınırlaması yapılması mümkündür. Ayrıca,
merkezi yurt dışındaki işletmelerin Türkiye şubelerinin başına, yerleşim
yeri Türkiye’de bulunan tam yetkili bir ticari temsilci atanır (TTK m.40/4
). İşletmenin Devrinde Kapsam Açısından TTK m.11/3 ve TBK m. 202 uyarınca
yapılacak işletme devirlerinde, devrin kapsamına şubeler de dâhildir.
Yetkili Mahkeme ve İcra Dairesi Açısından Bir şubenin işlemlerinden doğan
uyuşmazlıklarda, şubenin olduğu yerde de dava açılabilir ve takip
yapılabilir (HMK m.14/1, İİK m.50). Fakat iflâs davası, merkezin olduğu
yerde açılır (İİK m.154). Ticari İşletme ile İlgili Önemli Bazı Hukuki
İşlemler Ticari İşletmenin Devri ve Birleşmesi Ticari işletmenin devri ve
başka bir işletme ile birleşmesine ilişkin hükümler, TBK m.202-203’de yer
alır. TBK m.202’de, bir malvarlığı veya işletmenin aktif ve pasifleri ile
birlikte devredilmesi, TBK m. 203’de ise bir işletmenin diğer bir işletme
ile birleşmesi ve şekil değiştirmesi düzenlenmiştir. Bu iki maddenin ortak
yönü, işletmeler düzeyinde kalan birleşme ve devralmalara ilişkin olup
işletme sahibini veya ortaklarını etkilememesi ve her iki maddede
düzenlenen hallerde aynı hükümlerin uygulanmasıdır. Oysa TTK’da düzenlenmiş
olan ticaret şirketlerinin birleşmelerinde yalnızca malvarlıkları değil,
işletme sahibi olan tüzel kişiler de bundan etkilenmekte, birleşen
şirketler tek çatı (ya içlerinden birisinin veya yeni kurulan bir
ortaklığın çatısı) altında toplanmaktadır (TTK m.136 vd.). Şirket
birleşmeleri konusunda TTK’da külli halefiyet ilkesi yürürlükte olduğundan,
birleşmenin kesinleşmesiyle, birleşen şirketlerin tüm hak ve borçları,
çatısı altında birleşilen şirkete geçer (TTK m.136/4, m.153). Buna karşılık
TBK m.202-203, aktife dâhil unsurların, devralana geçişi açısından özel bir
düzenleme içermemesine karşılık, pasiflerin devralana geçişini ve
borçlardan sorumluluğu özel olarak düzenlemektedir. Çünkü borcun nakli
konusunda normalde uygulanan TBK m.195-197, naklin alacaklıya karşı hüküm
ifade edebilmesini, onun rızasına bağlamıştır. Alacaklının rızasının
aranmasının gerekçesi de borçlunun kişiliği ve ödeme gücünün alacaklı
açısından arz ettiği önemdir. Ticari işletmenin bir bütün olarak devri
kapsamında, pasiflerin geçişi bakımından da bu kural uygulansa idi,
işletmeyi devralanın tüm işletme alacaklılarını teker teker bulup onlara
kendi durumunu anlatması ve onları ikna ederek devir için rızalarını alması
neredeyse olanaksız olur, dolayısıyla işletmenin devri gerçekleşemez veya
oldukça güçlük ve karışıklık yaratabilirdi. Bu nedenle, 8 Ticaret Hukuku
TBK m.202 işletmenin devri hâlinde alacaklıların rızasını aramaksızın
borçların da devrini mümkün kılmış fakat işletme alacaklılarını korumak
için bir önlem olarak devralan ile birlikte işletmeyi devredenin de iki yıl
süre ile müteselsilen sorumlu olmasını hükme bağlamıştır. Tacir T ticari
işletmesini 01.01.2012 tarihinde devretmiş, altı ay sonra alacaklı A,
devredilen ticari işletmenin 06.06.2012 tarihinde ödenmesi gereken fakat
ödenmeyen borcu için T’ye başvurmuştur. T ticari işletmesini altı ay önce
devrettiğini ve borcu ödemekle yükümlü olmadığnı ifade etmiştir. Sizce T
haklı mıdır? 6102 Sayılı TTK, aktife dâhil unsurların ticari işletmeyi
devralana toptan geçişini düzenlememiş olan eTK’dan farklı olarak bu
unsurların devralana bir bütün olarak geçişi açısından özel ve ilginç
düzenlemeler getirmiş bulunmaktadır (TTK m.11/3). TBK m.202 ve TTK m.11
uyarınca devrin koşulları şunlardır: - Ticari işletmenin bir bütün olarak
(aktif ve pasifiyle birlikte) devir edilmesi gerekir. Ancak, münferit bazı
unsurlar devir kapsamı dışında tutulsa bile TBK m.202 uygulanır; yeter ki
devredilen unsurlar ile işletmenin faaliyetlerine devam edebilmesi mümkün
olabilsin. - Devrin şekli açısından, genel hükümler (medeni hukuk ilkeleri)
çerçevesinde taahhüt ve tasarruf aşamalarını ayrı ayrı ele almak gerekirken
6762 Sayılı eTK’dan farklı olarak, TTK m.11/3’te, ticari işletmenin,
içerdiği malvarlığı unsurlarının devri için zorunlu tasarruf işlemlerinin
ayrı ayrı yapılmasına gerek olmaksızın bir bütün hâlinde devredilebileceği,
devir sözleşmesinin (ve işletmeyi bir bütün olarak konu alan diğer
sözleşmelerin) yazılı olarak yapılacağı ve ticaret siciline tescil ve ilân
edileceği düzenlenmiştir. Böylece, devir için tek bir sözleşmenin yapılması
yeterli görülmüş, hatta işletmenin aktif unsurlarının devrinin
gerçekleşmesi (tasarruf aşamasının tamamlanması) için, aktifteki her bir
unsurun devri yönünden genel hükümlerin gerektirdiği işlemlerin
(taşınmazların tapuda devralan adına tescili, motorlu taşıtların trafik
sicilinde alıcı adına tescili, taşınırların zilyetliğinin nakli gibi)
yapılmasına dahi gerek bulunmadığı açıkça belirtilmek suretiyle, genel
hükümlerin öngördüğü taahhüt/tasarruf aşamaları ayrımı yadsınmıştır. Şu
hâlde, devri kolaylaştırmak adına, aktiflerin de bir bütün halinde ve
sözleşme ile ya da -hükümden tescilin kurucu olduğu da anlaşılamamakla
birlikte- ticaret siciline tescil ile toptan devredilmiş sayılması yolu
açılmış bulunmaktadır. Ne var ki, aktiflerin geçişi bakımından oldukça
radikal böyle bir değişikliğin, uygulamada sakıncalar yaratabileceği, eşya
ve borçlar hukukunun temel ilkeleri ile çelişeceği ve özellikle, yeni bir
tescilsiz kazanım hali öngörmesi ve sicile güvenin korunması ilkesi
nedeniyle tapu sicili uygulamasında tereddütlere yolaçacağı endişesi
taşımaktayız. - Tekelleşmenin önlenmesini amaçlayan Rekabetin Korunması
Hakkında Kanun m. 7/2 ve ilgili mevzuat (Rekabet Kurulundan İzin Alınmasını
Gerektiren Birleşme ve Devralmalara İlişkin Tebliğ) hükümleri uyarınca, bir
işletmenin devri veya başka bir işletme ile birleşmesi için izin alınması
gereken hâllerde, Rekabet Kuruluna başvurularak izin alınması da
zorunludur. Devir Almanın Başlıca Sonuçları Şunlardır Devreden gerçek kişi
eğer başka bir ticari işletmeye sahip değilse ticareti terk etmiş olur ve
“tacir” sıfatını kaybeder. Devir sonucunda işletmeye tahsis edilmiş olan ve
devir kapsamında bulunan temel unsurlar devralana geçer (TTK m.11/3, c.2).
2 1. Ünite - Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 9 En önemlisi
de devralan kişi, işletmeyi aktif ve pasifleri ile birlikte devraldığını
alacaklılara duyurduğu andan itibaren işletmenin borçlarından sorumludur.
Duyurunun şekli konusunda TBK m. 202/1, “alacaklılara bildirim veya ticari
işletmeler için Ticaret Sicil Gazetesinde, diğer işletmeler için Türkiye
genelinde dağıtımı yapılan gazetelerden birinde yayımlanacak ilân”
öngörmüştür. Özellikle alacaklılara bildirim bir geçerlilik şekline ve
ayrıca TTK m.18/3’te öngörülen şekillere tabi olmamakla birlikte, yazılı
şekilde yapılması, ispat kolaylığı açısından yararlı olur. Devrin
alacaklılara bildirimi veya ilânı, devir sözleşmesinin geçerliliği için
değil, borçların devrinin dış ilişkide hüküm doğurması için şarttır (TBK
m.202/4). Ayrıca, devralanın ihbar veya ilândan kaçınması alacaklılara
zarar vereceği için, İİK m.280/4, devralanın, alacaklıların açacağı iptal
davasından kurtulabilmesini, devrin ilân veya ihbarına bağlamıştır.
Devralanın işletme borçlarından sorumluluğu bir kanun hükmüne dayandığı
için, devralan, varlığını bilmediği borçlardan da sorumlu olur. Fakat
taraflar bu hususta, sözleşme özgürlüğü kapsamında devir sözleşmesine, iç
ilişkide geçerli ve rücu hakkına esas olmak üzere özel hükümler
koyabilirler. Devir eden ise, devralanla birlikte müteselsilen iki yıl
süreyle sorumludur. Bu süre müeccel borçlarda muacceliyet anından, muaccel
borçlarda ise devrin ilânı veya alacaklılara bildirimi tarihinden itibaren
işlemeye başlar. Bildirme veya ilânla duyurma yükümlülüğü devralan
tarafından yerine getirilmedikçe, iki yıllık süre işlemeye başlamaz (TBK
m.202/4). Ticari İşletme Rehni Tacir veya esnafın kredi ihtiyacının
zamanında ve istenilen miktarda karşılanabilmesi, alacaklıya yeterli
güvencelerin verilmesine bağlıdır. Borçlunun karşı tarafa sağlayabileceği
güvenceler, genel olarak, ya kişisel güvence (örneğin kefalet ve garanti)
ya da aynî güvence (örneğin taşınır rehni ve taşınmaz rehni) şeklinde olur.
TMK m.939/1’deki kurala göre, taşınır rehninin kurulabilmesi için, rehin
konusu taşınır malın zilyetliğinin alacaklıya devredilmesi şarttır (=Teslim
Şartlı Rehin Kuralı); aksi takdirde rehin hakkı doğmaz (TMK m.939/3). Fakat
bu kural istisnasız uygulansa idi, ekonomik yaşamda birçok sakıncalara yol
açabilirdi. Çünkü borçlu, elindeki taşınır malları alacaklıya teslim
edince, faaliyetlerini sürdürmesi, gelir sağlaması ve borcunu ödeyebilmesi
çoğu kez olanaksız hâle gelirdi. Bu ihtiyacı gözeten kanun koyucu, TMK
m.939/1’de “ayrık durumlar dışında” diyerek alacaklıya zilyetlik
devredilmeksizin, bir sicile kayıt yolu ile taşınır rehni kurulabilmesini
sağlayan istisnalara değinilmiştir. Bu istinal arasında, hayvan rehni (TMK
m. 940/1), motorlu taşıt araçlarının rehni ve konumuzu oluşturan ticari
işlerde ticari işletme rehni (20.10.2016 tarih ve 6750 sayılı Ticari
İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu (TİTRK)) de yer alır. Rehnin Tarafları
TİTRK m. 3 ve Rehin Yönetmeliği m. 10’da rehnin tarafları sınırlayıcı
şekilde sayılmıştır. Buna göre rehin veren taraf, tacir, esnaf, çiftçi,
üretici örgütü ve serbest meslek erbabı olabilir. TİTRK m. 5/9 uyarınca,
üçüncü kişiler, TİTRK kapsamında rehin verebilecek kişiler lehine teslimsiz
taşınır rehni kurabilir (ayrıca bkz.Rehin Yönetmeliği m. 10/5). Kanuna ve
Rehin Yönetmeliğine göre, rehin alacaklısı da şu kişiler olabilir: Kredi
kuruluşları, tacir ve esnaf. Rehin: Bir borcun ödeneceğine teminat olarak,
ödenince geri alınmak şartıyla borçlu tarafından alacaklıya bir malın
verilmesidir. 10 Ticaret Hukuku Rehnin Kapsamı Ticari işletmenin
malvarlığına dahil olan bütün unsurlar rehin kapsamına dahil edilmemiş,
kapsam sınırlandırılmıştır. Rehin hakkı TİTRK m.5’e göre ticari işletme
rehni şu unsurları kapsar: a) Alacaklar b) Çok yıllık ürün veren ağaçlar c)
Fikri ve sınai mülkiyete konu haklar ç) Hammaddeler d) Hayvanlar e) Her
türlü kazanç ve iratlar f) Başka bir sicile kaydı öngörülmeyen ve idari
izin belgesi niteliğinde olmayan her türlü lisans ve ruhsatlar g) Kira
gelirleri ğ) Kiracılık hakkı h) Makine ve teçhizat, araç, ekipman, alet, iş
makinaları, elektronik haberleşme cihazları dâhil her türlü elektronik
cihaz gibi menkul işletme tesisatı ı) i) Sarf malzemeleri Stoklar j)
Tarımsal ürünler k) Ticaret unvanı ve/veya işletme adları l) Ticari işletme
veya esnaf işletmeleri m) Ticari plaka ve ticari hat n) Ticari projeler o)
Vagonlar ö) Bu sayılanlardan üçüncü kişiler zilyetliğindeki taşınır
varlıklar, haklar ve paylı mülkiyet hakları TİTRK m. 5’de sayılmayan, özel
sicilleri bulunan ve o sicile kayıtlı olan uçak, gemi gibi malvarlığı
unsurları üzerinde, TİTRK kapsamında rehin hakkı kurulmayacağı
söylenebilir. Taşınmazlar üzerinde de kural olarak TİTRK kapsamında rehin
hakkı kurulmayacağı kabul edilmelidir. Ayrıca nakit para ve müşteri
çevresinin de kapsam dışında olduğu söylenebilir. TİTRK m. 1/5’de, tapu
kütüğüne herhangi bir nedenle tescil edilen taşınırların TİTRK kapsamına
dahil olmadığı düzenlenmiştir. Özellkle TMK m. 862 kapsamında, rehnin
kuruluşu sırasında tapu sicilinde beyanlar sütununa kaydedilen eklenti
niteliğindeki taşınırların bu kapsamda yer aldığı belirtilmektedir. Rehnin
Kurulması ve Sonuçları Rehin hakkı, rehin sözleşmesiin Rehinli Taşınır
Sicili’ne tescil edilmesiyle kurulur(TİTRK m. 4/1). Dolayısiyle TİTRK’ya
göre, rehnin kurulması için taraflar arasında bir rehin sözleşmesi
akdedilmeli; sonrasında ise, rehin sözleşmesi Rehinli Taşınır Sicili’ne
tescil edilmelidir. Rehin sözleşmesi yazılı şekilde veya elektronik ortamda
yapılabilir (TİTRK m. 4/2). Elektronk ortamda düzenlenen rehin
sözleşmesinin Sicile tescil edilebilmesi için sözleşmenin güvenli
elektronik imza ile onaylanması şarttır (TİTRK m. 4/3). Yazılı olarak
düzenlenen rehin sözleşmesinin Sicile tescil edilebilmesi için tarafların
imzalarını noterce onaylanması veya sözleşmenin Sicil yetkilisinin
huzurunda imzalanması şarttır (TİTRK m. 4/4). Ticari işletme rehninin hüküm
ve sonuçları şunlardır: Rehin Sistemleri TİTRK’ye göre, kanun kapsamına
giren varlıklar üzerinde ilerleme veya derece sistemine göre rehin hakkı
kurulabilir (TİTRK m. 10-11, Rehin Yönetmeliği m. 24-26). İlerleme
sisteminde, zamansal öncelik esas alınır. Başka bir ifadeyle, rehin hakkı
sahipleri tescil tarihine göre sıralanır ve temerrüt halinde haklarını söz
konusu sıraya göre kullanabilirler (Rehin Yönetmeliği m. 25). Sabit derece
sisteminde, ipotekte olduğu gibi, rehin hakkı itibari değerler üzerinden
sabit derecelere ayrılır (Rehin Yönetmeliği m. 26). Sabit derece
sisteminde, öncelik hakkı rehin hakkının derece ve sırasına göre
belirlenir. Sabit derece sistemi şeklinde kurulan taşınır rehninde, farklı
sıralarda kurulmuş bulunan rehin haklarından birinin terkin edimiş olması,
sonraki sırada yer alan rehin alacaklısına doğrudan boşalan dereceye geçme
hakkı vermez. Bunun için ayrıca sözleşme yapılması ve sicile tescil
edilmesi gereklidir. 1. Ünite - Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari
Yargı 11 Taraflarca herhangi bir rehin sisteminin belirlenmemesi halinde
rehin, ilerleme sistemine göre kurulmuş sayılır (Rehin Yönetmeliği m. 24).
Bir Ticari İşletme Üzerinde Birden Fazla Rehin Kurulabilmesi TİTRK m.
11/1’de, “aynı taşınır varlık üzerinde derece sırası belirtilmeksizin
birden fazla rehin hakkı tesis edilmesi”ne cevaz verilmiştir. Aynı ticari
işletme üzerinde birden fazla rehin tesis edimesi ve rehin konusu borcun
ödenmemesi halinde ise; rehnin dayandığı ilerleme veya derece sisteminin
esaslarına göre hareket edilmesi gerekecektir. Rehin Kurulduktan Sonra
İşletme Sahibinin Yetkileri TİTRK’de, teslimsiz bir rehin hakkı
düzenlendiğinden, ticari işletme üzerinde rehin hakkı tesis edilse dahi
tacir, işletmesinin faaliyrtlerine devam edebilmesi için her türlü işlemi
yapma yetkisine sahiptir. Öte yandan, TİTRK m. 12/1’de TİTRK’nın emredici
hükümlerine aykırı olmamak şartıyla, tarafların hak ve yükümlülüklerinin
sözleşme ile belrleneceği düzenlenmştir. Buna karşılık, kanun koyucu rehin
hakkı sahibinin sahibinin haklarını güvence altına almak amacıyla rehin
veren ile rehin konusu varlığın/varlıkların zilyedi için çeşitli
yükümlülükler düzenlerken, rehin alana da “koruma tedbirleri” alma imkanı
getirmiştir. Borcun Ödenmemesinin Sonucu Temerrüt halinde, alacaklının
hakları TİTRK m. 14 ve Rehin Yönetmeliği m. 29-41’de ayrıntılı olarak
düzenlenmiştir. TİTRK m. 14’e göre; borcun zamanında ödenmemesi halinde,
alacaklı, şu yollara başvurabilir: • Birinci derece alacaklı ise, icra
dairesinden taşınırın mülkiyetinin devrini talep edebilir. • Birinci derece
alacaklı ise, icra dairesinden taşınırın mülkiyetinin devrini talep
edebilir. • Zilyetliğin devrine konu olmayan varlıklarda kiralama ve lisans
hakkını kullanabilir. • Alacağın 5411 sayılı Kanun uyarınca faaliyet
gösteren varlık yönetim şirketlerine devredebilir. • Alacağın yukarıda
belirtilen yollarla tahsil edilememesi halinde takip, genel hükümler
çerçevesinde yapılır. Değer Tespiti TİTRK’e göre değer tespiti, rehin
sözleşmesinin kurulması veya hakkın tescili için, kural olarak, zorunlu
değildir (TİTRK m. 13/1; Değer Tespiti Yönetmeliği m. 9/1). Rehin Hakkının
Ayni Etkisi TİTRK kapsamında kurulan rehin hakkı, sınırlı ayni hak
niteliğinde olup; rehin hakkı, rehin sözleşmesinin Rehinli Taşınır
Sicili’ne tescil edilmesiyle üçüncü kişilere karşı hüküm ifade eder (TİTRK
m. 9/1). Asıl Borcun Zamanaşımına Etkisi Rehin Yönetmeliği m. 23’te; rehnin
tescili, başka bir ifadeyle, rehin hakkının doğumundan sonra asıl alacak
için zananaşımı süresinin işlemeyeceği düzenlenmiştir. 12 Ticaret Hukuku
Medeni Kanun Hükümlerine Yollama TİTRK m. 18’de; TİTRK’da hüküm bulunmayan
hallerde, TMK’nın taşınır rehnine ilişkin hükümlerin uygulanacağı
belirtilmiştir. Rehin Yönetmeliği m. 42’de ise, TİTRK ve Yönetmelikte hüküm
bulunmayan hallerde, TMK’nın taşınır ve taşınmaz rehnine ilişkin hükümleri
ike İİK’nın ipoteğin paraya çevrilmesi hakkındaki hükümlerin kıyasen
uygulanacağı düzenlenerek, Kanuna oranla daha geniş bir ifadeye yer
verilmiştir. Rehnin Sona Ermesi Rehin hakkı, asıl alacağa bağlı fer’i bir
hak niteliğinde olduğundan, asıl borç ifa veya başkaca nedenle sona erer
ise, rehin hakkı da sona erer (TBK m. 131). TACİR SIFATI VE TACİR OLMANIN
SONUÇLARI Türk Ticaret Kanunu’nda büyük ölçüde “Modern Sistem” benimsenmiş,
yani ticari işletme kavramı temel alınmış olmakla birlikte, tacir kavramına
da yer verilmiş ve tacir olmaya önemli birtakım sonuçlar bağlanmıştır.
Tacir Sıfatının Kazanılması Tacir sıfatının kazanılması yönünden, gerçek
kişiler, tüzel kişiler, donatma iştiraki ve hâkim teşebbüs şeklinde dörtlü
bir ayırım yapılması ve bu sıfatın kazanılma koşullarının ele alınması
gerekmektedir: Gerçek Kişilerde Tacir Sıfatının Kazanılması TTK m.12/1
uyarınca, bir ticari işletmeyi, kısmen de olsa, kendi adına işleten kişiye
tacir denir. Şu hâlde, bir gerçek kişinin tacir sıfatını kazanabilmesi için
şu üç koşulun birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir: Bir ticari işletmenin
mevcut olması, bu işletmenin çalıştırılması (faaliyet göstermesi,
işletilmesi) ve nihayet “kısmen de olsa kendi adına” işletilmesi. Bir
Ticari İşletmenin Mevcut Olması Ticari işletmeden söz edebilmek için
bulunması gereken unsurlar ve işletme türleri daha önce incelenmişti (TTK
m.11 vd., m.15). Burada özellikle vurgulanmalıdır ki bir işletme, ticaret
siciline kaydedilmese bile ticari işletme mevcuttur. Bir başka deyişle,
tacir sıfatının kazanılması açısından işletmenin sicile kaydı zorunlu
(kurucu) nitelik taşımadığı gibi, ticaret sicilinde kaydı bulunmamak da
tacir olmamanın kesin kanıtı değildir. TTK m.12/3, işletmenin var olması
gereğine bir istisna getirmiştir: Ortada ticari işletme bulunmamasına
rağmen varmış görüntüsü yaratan kişi de iyiniyetli üçüncü kişilere karşı
tacir gibi sorumlu olur. Tacir gibi sorumlu olan kişi, tacir olmaya bağlı
haklardan yararlanamaz fakat tacir sıfatının getirdiği yükümlülüklere
katlanır. İşletmenin Çalıştırılması İşletmenin mevcut olması yetmez ayrıca
fiilen çalışmaya başlamış (faaliyete geçirilmiş) olması da gerekir. TTK
m.12/2, faaliyete geçmiş olma kuralına istisna getirmiştir. Buna göre, bir
ticari işletme açan kişi, fiilen işletmeye başlamasa da bazı hâllerde tacir
sayılır. İşletmeyi açtığını sirküler, gazete, radyo, tv ve diğer ilân
araçlarıyla halka bildirmiş veya işletmesini ticaret siciline tescil
ettirerek durumu ilân etmiş olan kişi tacir sayılır. Tacir sayılan kişi,
aynen tacir gibi olup bu sıfata bağlı haklardan yararlanabileceği gibi,
yükümlülüklere de katlanır. 1. Ünite - Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş,
Ticari Yargı 13 İşletmenin Kendi Adına Çalıştırılması Kanun’da “kısmen de
olsa kendi adına işletmek”ten söz edilmiştir. Önceki Kanun’un (eTK)
gerekçesinden anlaşıldığına göre bu ibare, tüzel kişiliği bulunmaması
nedeniyle adi şirket ortaklarına yönelik olarak öngörülmüştür. Bu arada,
tacir sıfatı yönünden özellik gösteren birtakım kişilerin durumlarına da
değinmek gerekir. Ticaret Yapması Yasak veya İzne/Ruhsata Bağlı Olanlar
Öyle meslekler vardır ki bunların ticaret yapmaları, bağlı oldukları özel
mevzuat gereği yasaktır: Devlet memuru, öğretim üyesi, yargıç, noter ve
avukat gibi. Eğer kişi yasak olduğu hâlde ticaretle uğraşırsa yine de tacir
sayılır (TTK m.14/1). Bazı ticari faaliyetlerin icrası ise, belirli
makamların iznine veya ruhsat alınmasına bağlıdır. Örnek: eczaneler, özel
dersaneler, ödünç para verme işleriyle uğraşmak için kurulan işletmeler,
yabancıların izinle yapabilecekleri işler gibi. Gerek ticaret yasağına,
gerek ruhsat veya izin alınması gereğine aykırı olarak bir ticari işletme
açan kişi kişi tacir sayılır. Fakat bu kişi hakkında, ilgili mevzuatın
öngördüğü -disiplin cezası gibi- yaptırımlar saklıdır (TTK m.14/2).
Örneğin, devlet memuru için, 657 Sayılı Kanun’un 125 inci maddesindeki
yaptırım uygulanır. Yargıtay, taşınmazların satılmasına aracılık eden bir
memurun, tellallık ücreti talep hakkı bulunduğuna karar vermiştir. Yasal
Temsilcisi Olan Küçük ve Kısıtlılar TTK m. 13’e göre, sahip oldukları
ticari işletmeyi yasal temsilci (veli veya vasiler) aracılığıyla işleten
küçük ve kısıtlılar da tacir sayılır fakat cezai sorumluluk yasal
temsilcidedir. Bu nedenle, örneğin hileli iflâs halinde cezai yaptırım (İİK
m.311), yasal temsilciye uygulanır. Devlet memurlarının kanun gereği
ticaretle uğraşmaları yasak olduğu için, ticari işletme işleten memur M’nin
tacir sıfatını kazanamayacağı ifadesi sizce doğru mudur? Tüzel Kişilerde
Tacir Sıfatının Kazanılması TTK m.16 tüzel kişiler başlığı altında, ticaret
şirketleri, vakıflar, dernekler ve kamu tüzel kişilerince özel hukuk
hükümlerine göre yönetilmek ve ticari şekilde işletilmek üzere kurulan
teşekkül ve kurumlar (KİT’ler gibi) şeklinde dörtlü bir bir ayrım
yapmıştır. Bunlara ayrı ayrı değinmek gerekir: Ticaret Şirketleri TTK
m.124/1, ticaret şirketleri olarak, kollektif, komandit (adi komandit ve
sermayesi paylara bölünmüş komandit), anonim, limited şirketleri ve
kooperatifleri saymıştır. Ticaret şirketlerinin hepsi tüzel kişiliğe
sahiptir (TTK m.125, KoopK m.1, m.7). Tüzel kişinin kendisi tacir sıfatına
sahiptir ve tüzel kişilik ne zaman kazanılırsa tacir sıfatı da o zaman
kazanılır (TTK m.16). Özetle, ticaret şirketleri ticaret siciline kayıt
yapıldığı anda tüzel kişilik ve aynı anda tacir sıfatını kazanırlar.
Dolayısıyla ticaret şirketlerine ait işletmeler doğrudan ticari işletme
niteliğinde sayılır. Dernekler Dernekler, şirketler gibi şahıs birliğidir.
Fakat dernekler manevi amaçlı, şirketler maddi (ekonomik, kazanç) amaçlı
olmaları nedeniyle aralarında fark vardır. Dernekler manevi amaçlı
olmalarına rağmen ticari işletme işletebilirler. Nitekim TTK m.16 uyarınca
derneklerin tacir sıfatını kazanabilmeleri için, amaçlarına varmak için
ticari işletme işletmeleri ve ayrıca, kamu yararına dernek olmamaları
gerekir. Adi Şirket: İki veya dana çok kimsenin ortak bir amaca ulaşmak
için emeklerini ve mallarını birleştirmeyi kabul ettikleri ortaklık
türüdür. İflâs: Borcunu ödemeyen borçlu hakkında, mahkemece malvarlığının
tasfiyesine karar verilmesidir. 3 14 Ticaret Hukuku Bu iki şartın varlığı
halinde dernekler tacir sıfatı kazanır. Örneğin, lokanta işleten fakirlere
yardım derneği, motel işleten avcılar derneği tacir sıfatını kazanır. Buna
karşılık, Afyonkarahisar Maden Suyu İşletmesini çalıştıran Kızılay, kamu
yararına bir dernek olduğu için tacir değildir. Vakıflar Vakıfların tacir
sıfatını kazanma şartları konusunda eTK’da bir düzenleme yoktu. TTK m.16
vakıfların tacir sıfatını kazanma şartlarını açık hükme bağlamıştır. Tacir
sıfatını kazanabilmek için vakıfların amaçlarına varmak için ticari işletme
işletmeleri ve ayrıca gelirlerinin yarısıdan fazlasını kamu görevi
niteliğindeki işlere harcamamaları gerekir. Kamu Tüzel Kişilerine Ait Kurum
ve Kuruluşlar TTK m.16’ya göre, kendi kuruluş kanunları gereğince özel
hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere
devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri
tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar da tacir sayılırlar. Bu kapsamda
kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT’ler) ile diğer kurum ve kuruluşlar
(örneğin, OYAK, TÜBİTAK, Üniversitelerin Basımevleri, Belediye Halk Ekmek
Fabrikaları, Tanzim Satış Mağazaları) örnek verilebilir. Donatma
İştirakinin Tacir Sıfatı Birden çok kişinin paylı (müşterek) mülkiyet
şeklinde sahip oldukları bir gemiyi, bir sözleşme gereğince, hepsinin adı
ve hesabına, deniz ticaretinde kullanmak ve menfaat sağlamak amacıyla
oluşturdukları birliğe donatma iştiraki denir (TTK m.1064/1). Donatma
iştirakinin tüzel kişiliği yoktur ancak, TTK m.17 donatma iştirakini,
doğrudan “tacirlere ilişkin hükümlere tabi” tutmuştur. Hâkim Teşebbüsün
Tacir Sıfatı TTK. m.195, f.1-3, bir ticaret şirketinin diğer bir ticaret
şirketi ile ilişkisi konusunda bir takım hâkimiyet ölçütleri getirerek,
şirketler topluluğu düzenlemiş ve hâkim (ana) şirkete doğrudan veya dolaylı
olarak bağlı bulunan (yavru) şirketlerin, ana şirket ile birlikte şirketler
topluluğu oluşturacağı, m.195/4’te hükme bağlanmıştır. Fakat, şirketler
topluluğunun hâkiminin, merkezi yurt içinde veya yurt dışında bulunan bir
teşebbüs olması halinde de, şirketler topluluğuna dair hükümler uygulanacak
ve hâkim teşebbüs tacir sayılacaktır (TTK. m.195/5). Bu hüküm kapsamında
gerçek kişilerin, özel veya kamu hukuku tüzel kişilerinin, hatta tüzel
kişiliğe sahip olmayan oluşumların hâkim teşebbüs ve dolayısıyla tacir
sayılmaları mümkündür. Önemle eklemeliyiz ki, TTK’da şirketler topluluğunu
oluşturacak şirketler için asgari sayı öngörülmemiş iken, TSY. m.105/1, bir
şirketler topluluğunun, bir ticaret şirketi ile buna doğrudan veya dolaylı
olarak bağlı bulunan en az iki ticaret şirketinden oluşacağını düzenlemiş;
“ticaret şirketi olmayan bir teşebbüse, doğrudan veya dolaylı olarak bağlı
bulunan ticaret şirketleri sayısının ikiyi aştığı durumlarda da Kanunun 195
inci maddesinin beşinci fıkrası anlamında şirketler topluluğu meydana gelir
ve teşebbüs, topluluğun hâkimi olur” hükmüne yer vermiştir. Tacir Olmanın
Sonuçları Tacir olmanın beraberinde getirdiği sonuçların bir kısmı hak, bir
kısmı ise yükümlülük niteliğindedir. Bu sonuçların birçoğu TTK m.18-23’de,
diğerleri ise TTK’nın başka maddelerinde veya başka kanunlarda yer
almıştır. Bunları saymak ve bir kısmını da açıklamak gerekirse : 1. Ünite -
Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 15 (İİK m.43), ticaret
siciline kaydolma (TTK m. 40/1),ticaret ve gerekirse sanayi odalarına
kaydolma (5174 Sayılı Kanun), ticaret unvanı seçme ve kullanma zorunluluğu
(TTK m.18, m.39 vd.), ticari iş karinesine tabi olma (TTK m.19/1), ticari
örf ve adetlere tabi olma (TTK m.2/3),ticari defterler tutma (TTK m.18/1
ile m.64 vd.) sayılabilir. İflâsa Tabi Olma İİK md. 43 uyarınca iflâsa tabi
kişiler dört grupta incelenir: Tacirler adi veya ticari her türlü
borçlarından dolayı iflasa tabidirler. İflâs borçlu aleyhine yapılan külli
bir takip yoludur. Takibin külli olması ile müflisin tüm malvarlığının bir
masa oluşturması ve ondan, belirli bir sıra ile tüm alacaklıların
yararlanması ifade edilir. Oysa cüzi takip (haciz), yalnızca takip konusu
alacağa yetecek ölçüde malvarlığı unsurlarının haczine yol açmakta ve kural
olarak, yalnızca borçlunun mallarına haciz koyduran alacaklıya hizmet
etmektedir. Tacir sayılan kişiler aynen tacirler gibi iflasa tabidir. Tacir
hükümlerine tabi olan kişiler de iflas ettirilebilir. Örneğin tacir gibi
sorumlu olanlar (TTK m. 12/3). Tacir olmadıkları halde, özel hükümler
gereğince iflas yaptırımına tabi tutulanlar da vardır. Örneğin: Ticareti
terk eden tacir sıfatını kaybeder. Ancak bir yıl süreyle iflâsı istenebilir
(İİK m. 44). Kollektif ve komandit (TTK m. 238/2, 240, 317) şirket
ortakları hakkında, sırf o şirketin borçlarından dolayı iflâs yoluyla takip
yapılabilir. Bir bankanın yöneticilerinin ve denetçilerinin Bankacılık
Kanunu’na aykırı karar ve işlemleriyle banka hakkında madde 71 hükümlerinin
uygulanmasına yol açtıklarının saptanması halinde, bankaya verdikleri
zararla sınırlı olarak bunların kişisel sorumlulukları yoluna gidilerek
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nun talebi üzerine doğrudan kişisel
iflâslarına mahkemece karar verilir (BankK m. 110). Benzer bir hüküm,
sermaye piyasası kurumlarının yöneticileri ile yüzde ondan fazla paya sahip
ortakları bakımından SerPK m.98’de mevcuttur. Bir alacaklının alacağını
elde edememesi hâlinde, borçlu olan devlet memuru B’nin iflâsını talep
etmesi mümkün müdür? Basiretli Bir İş Adamı Gibi Davranma Tacirler, ticari
faaliyetlerinde basiretli bir iş adamı gibi hareket etmekle yükümlüdürler
(TTK m.18/2). Burada, tacirin kendi işlerinde gösteregeldiği özen
(sübjektif ölçüt) değil, objektif ölçüt uygulanmakta olup, aynı koşullar
altında bulunan normal bir tacir nasıl davranacak idiyse, o davranış ölçüt
alınmaktadır. Buna iki örnek verilebilir: Nakliyatçı tacir, eşyanın sağlam
bir şekilde taşınması için gereken özeni göstermezse örneğin, çadır veya
branda temin etmeksizin yola çıkar, kış aylarında taşıdığı ev eşyasının
üstünü çadırla kapatmaz ve eşya zarar görür ise basiretli davranmış olmaz.
Kaymakamın ricası üzerine köy tüzel kişiliğine ait banka hesabındaki
paradan, hesap üzerinde tasarruf yetkisi olmayan birisine ödeme yapan
bankanın davranışı da basiretli değildir (TD. T. 21.2.1969, E. 3630, K.
888). 4 16 Ticaret Hukuku Ücret ve Faiz İsteme Hakkı TTK m. 20’ye göre
tacir, yaptığı iş ve gördüğü hizmetler için ücret, yaptığı masraflar için
avans ve faiz istemeye yetkilidir. Hükmün mantığı, ticaret hayatında her
şeyin bir bedeli olması ve hiçbir şeyin kural olarak karşılıksız
yapılmamasıdır. Yargıtay, bir davada, banka bir ticari işletme olduğundan,
ücretsiz veya karşılıksız teminat mektubu vermesinin düşünülemeyeceği
sonucuna varmıştır (11. HD. T.1.6.1989, E.6283, K.3313, ERİŞ). Ücret ve
Cezai Şartın Azaltılmasını İsteyememe TBK’nın bazı hükümleri (m.121/2,
m.182/3 ve m.525), borçlunun, sözleşmede kararlaştırılan bir ücret veya
cezai şartın indirimini talep etme hakkını düzenlemiştir. TTK m.22 ise bu
hakkı tacirden esirgemiştir. Çünkü tacir basiretli olmak zorundadır ve onun
için özel bir koruma gereksizdir. Fakat Yargıtay bu kurala istisna tanımış
ve kararlaştırılan ücret ve cezai şartın ekonomik açıdan tacirin
mahvolmasına yol açacak nitelik taşıması durumunda TBK m.26-27 (eTBK
m.19-20) gereğince ahlak ve adaba aykırılık çerçevesinde davranılması
gerektiğine karar vermiştir. Fatura Düzenleme TTK m.21/1’ e göre, ticari
işletmesi gereği mal satan, üreten veya karşı tarafın işini gören veya
menfaat sağlayan tacir, talep üzerine (karş.VUK m.232) fatura düzenleyip
vermek ve şayet bedel ödenmiş ise bunu faturada belirtmek zorundadırlar.
Fatura, taraflar arasındaki sözleşmenin ifası aşamasına ilişkin bir
belgedir. Buna karşılık proforma fatura, sözleşmenin kurulma aşamasında ve
daha çok bilgi verme veya icaba davet gibi amaçlarla kullanılmaktadır.
Fatura ve Teyit Mektubuna İtiraz Etme TTK m.21/2 uyarınca, faturayı “alan
kimse”, aldığı tarihten itibaren 8 gün içerisinde bir itirazda bulunmaz
ise, fatura içeriğini kabul etmiş sayılır. Hüküm, faturayı alan kişinin de
tacir olmasından söz etmediği için, alan kişinin tacir sıfatına sahip
olması gerekip gerekmediği öğretide, eTK m.23/2’deki aynı hüküm nedeniyle
tartışılmıştır. Bu düzenleme, yalnızca faturanın içeriği ile ilgili bir
karine getirmekte olup aksini iddia eden ispatla yükümlüdür. Taraflar
arasında bir sözleşme yok ya da geçersiz ise, itiraz edilmemesi, fatura
içeriğinin kabulü sonucunu doğurmaz. Ayrıca, faturaya itiraz edilmemesi,
sözleşme ilişkisinin mevcut olduğu ya da faturadaki malın teslim veya işin
ifa edildiği anlamlarına gelmez. İtiraz, herhangi bir geçerlilik şekline ve
TTK m.18/3’teki şekillere bağlı değildir fakat ispat kolaylığı açısından
şekle dikkat edilmesinde büyük yarar vardır. TTK m.21/3, teyit mektubu
açısından da yukarıdakine benzer bir hüküm sevketmiştir. Önce kısaca teyit
mektubuna değinirsek, sözlü olarak veya telefonla veya telgrafla yapılan
bir sözleşmenin veya yöneltilen bir beyanın içeriğini doğrulamak üzere
karşı tarafa gönderilen yazılı belgeye teyit mektubu denir. İşte böyle bir
yazıyı alan kişi, 8 gün içerisinde bir itirazda bulunmaz ise, yazının, daha
önce yapılan görüşmeye veya sözleşmeye uygun olduğunu kabul etmiş
sayılmaktadır. Teyit mektubu, sözleşmenin kuruluş aşamasına ilişkin bir
belgedir. Her İki Tarafın Tacir Olmasına Bağlı Özel Hükümler Bir Takım
İhbar ve İhtarlar İçin Şekle Uyma Gereği TTK m.18/3 uyarınca, tacirler
arasında, diğer tarafı temerrüde düşürmek, sözleşmeden dönmek veya
sözleşmeyi feshetmek amacıyla yapılacak ihbar veya ihtarların şu dört
yoldan birisi ile yapılmaları gerekir: Noter kanalı ile taahhütlü mektup 1.
Ünite - Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 17 ile telgrafla ya
da güvenli elektronik imza kullanılarak kayıtlı elektronik posta sistemi
ile. (Dikkat: Ayrıntılı bilgi için bkz. Kayıtlı Elektronik Posta Sistemine
İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, RG 25.8.2011). Hapis Hakkını
Kullanmada Kolaylıktan Yararlanma TMK m.950 hapis hakkını düzenlemiş yani,
belirli koşulların varlığı hâlinde alacaklıya, borçlunun bazı mallarını
borç ödeninceye kadar elde tutma hakkı tanınmıştır. Bu hakkın
kullanılabilmesi üç koşulun gerçekleşmesine bağlıdır: Alacaklı, borçluya
ait taşınır bir eşya ya da kıymetli evraka borçlunun rızası ile zilyet
olmalıdır; alacaklının alacağı muaccel olmalıdır; nihayet, alacak ile
zilyetlik konusu ilişki arasında tabii bir bağlantı bulunmalıdır. Basit bir
örnek vermek gerekirse, otogardaki emanet eşya deposuna bıraktığınız
valizinizi alabilmek için depo ücretini ödemeniz gerekir. Aksi takdirde
emanetçi, valizinizi vermekten kaçınma (hapis) hakkını kullanabilir.
Tacirlerin hapis hakkını kullanmasında getirilen kolaylık, üçüncü koşul
açısından ortaya çıkmakta, alacak ile zilyetlik arasında bağlantı olmasa
bile hapis hakkı kullanılabilmektedir (TMK m.950/2). Yani alacak ile
zilyetliğin farklı nedenlerden, farklı sözleşmelerden doğması hâlinde bile
tacir hapis hakkına sahiptir. Örneğin tacir A, eşyasını taşıdığı tacir B’ye
karşı muaccel olan taşıma ücreti alacağı için, daha önceden saklama
sözleşmesine dayanarak B’nin getirmiş olduğu kendi deposundaki mallar
üzerinde dahi hapis hakkını kullanabilir. Görüldüğü üzere burada, alacak
taşıma sözleşmesinden, zilyetlik ise saklama sözleşmesinden doğmaktadır.
Ticari Satış ve Mal Değişimi Sözleşmelerinde Özel Hükümlere Tabi Olma TTK
m.23’de tacirler arasında yapılan ticari satış ve mal değişimi (trampa)
sözleşmelerinin kural olarak TBK’nın ilgili hükümlerine bağlı olduğu
belirtildikten sonra, bu tür sözleşmeler hakkında özel bazı hükümlere de
yer verilmiştir. TTK m.23’de düzenlenen bu özel hükümlerin uygulanabilmesi
için tacirler arasında yapılan ve onların ticari işletmelerini ilgilendiren
bir satış veya mal değişiminin mevcut olması gerekir. Esnaflara da
Uygulanacak Olan Ticari Hükümler TTK m.15/2 uyarınca, TTK’nın 20 nci ve 53
üncü maddeleri ile TMK’nın 950 nci maddesinin ikinci fıkrası hükmü,
esnaflar hakkında da uygulanır. TİCARİ İŞ VE SONUÇLARI Ticari iş, adi
nitelikte olmayan işleri ifade eden bir kavramdır. Bu ayrımın temel önemi,
adi işlerin - başta TMK ve TBK olmak üzere - genel hükümlere, ticari
işlerin ise ticari hükümlere tabi olmasında görülür. Bazı konular hem
TTK’da, hem TBK’da düzenlenmiş olabilir ve bu iki düzenleme arasında önemli
farklar bulunabilir. Bu nedenle uyuşmazlığın çözümü için, işin niteliği ve
o işe uygulanacak hükümlerin seçimi (adi veya ticari olması) büyük önem
taşımakta ve birbirinden oldukça farklı sonuçlara ulaşılmasına yol
açabilmektedir. Örnek olarak birden çok kişinin birlikte borçlanmaları
hâlinde, bunların alacaklıya karşı müteselsil sorumlu olup olmadıkları veya
faiz açısından adi işlerle ticari işler arasındaki farklılıklar
gösterilebilir. Bu konular aşağıda ayrıntılı olarak açıklanacaktır. Ticari
işin adi işten farklarını ve ticari iş olmaya bağlı diğer sonuçları
açıklamadan önce, hangi işlerin ticari nitelikte olduğunu saptamak gerekir:
Hapis Hakkı: Alacaklının, borçlunun rızasıyla zilyedi olduğu (elinde
bulundurduğu) taşınır mal veya kıymetli evrakı, bu eşyayla bağlantılı olan
alacağını elde edinceye kadar borçluya vermeme hakkıdır. 18 Ticaret Hukuku
Ticari İşin Ölçütleri Hangi işlerin ticari nitelik taşıdığı konusunda TTK
m.3 ve m.19’da düzenlemeler yer almaktadır. Bu düzenlemeler uyarınca, bir
işin ticari sayılabilmesi için aşağıda belirtilen dört ölçütten en az
birisine uygunluk taşıması gerekir. TTK’da Düzenlenen İşler TTK m.3
uyarınca, bu kanunda düzenlenen hususlar, tarafların tacir olup olmadığına
veya işin ticari işletmeyi ilgilendirip ilgilendirmediğine bakılmaksızın
ticaridir. İki esnaf arasında çek düzenlenmesi, at arabası ile taşımacılık
yapılması ve birkaç kişinin bir araya gelip ticaret şirketi kurması gibi,
TTK’da düzenlenen tüm hususlardan doğan işler ticaridir. Bir Ticari
İşletmeyi İlgilendiren İşler TTK’da düzenlenmiş olmayan fakat bir ticari
işletmeyi ilgilendiren işlem ve fiiller de ticaridir (TTK m.3). Buradaki
ilginin çok dar yorumlanmaması gerekir. Ticari işletmenin doğrudan doğruya
konusuna girmemekle birlikte dolaylı olarak onunla ilgisi (uygun bir
illiyet bağlantısı) bulunan bütün hususlardan doğan işler de ticaridir. Bir
ticari işletmeye atölye inşası için bir mimar ile istisna sözleşmesi
yapılması, marka veya patent hakkına ilişkin lisans sözleşmesi akdedilmesi,
işçilere sağlık hizmetleri verilmesi için bir özel hastane ile sözleşme
yapılması, çalışanların kalması için lojman kiralanması, hammadde ve
makinalar satın alınması, defterleri tutması için bir mali müşavir ile
anlaşılması gibi örneklerde, işlerin doğrudan ya da dolaylı olarak
işletmeyi ilgilendirdiği görülmektedir. Ticari İş Karinesi Bu ölçüte göre,
bir tacirin borçlarının (her türlü iş, işlem ve eyleminin) ticari olması
kuraldır (TTK m.19/1). Dolayısıyla, tacirlerin yaptıkları işlerin, ticari
işletmeleri ile ilgili olduğu var sayılır. Tüzel kişi tacirlerde bu kuralın
hiçbir istisnası yoktur; onların tüm işlemleri ticari sayılır. TTK m.19/1,
ticari iş karinesine, gerçek kişi tacirlerde istisna getirmiştir. Gerçek
kişi tacir, bir işlemi yaptığı anda bunun ticari işletmesi ile ilgili
olmadığını karşı tarafa açıkça bildirdiği veya işin ticari sayılmasına
durum (somut olayın özellikleri) elverişli olmadığı takdirde ise iş adi
sayılır. Örneğin, bir tacir karşı tarafa açıkça bildirerek kızına doğum
günü hediyesi olarak bir araba ya da kendi evinde kullanmak amacıyla
bilgisayar satın alırsa, karşı tarafın (satıcı) tacir olmaması koşulu ile
bu satım ticari değil, adi nitelik kazanır. Şayet tacir bu bildirim
sırasında gerçeğe aykırı beyanda bulunmuş ise, işin ticari olmasında çıkarı
doğabilecek karşı tarafa, bunu kanıtlama olanağı tanımak gerekir. Bir
tacirin esnaftan bir kilogram meyve alması, ayakkabı mağazası işleten
tacirin bir öğrenciden kitap satın alması veya bir tacirin evinde
kullanacağını açıkça belirtmemesine rağmen memurdan satın aldığı antika
halının evine teslim edilmesini istemesi örneklerinde iş, somut olayın
özellikleri gereği adi nitelikte sayılmalıdır. Yargıtay tacir olsa dahi,
bir gerçek kişinin, kendi özel kullanımı için araba satın alması durumunda
tüketici sıfatı taşıyacağına karar vermiştir. Şu hâlde bir gerçek kişi
tacirin tüketici sayıldığı ve dolayısıyla Tüketicinin Korunması Hakkındaki
Kanun’un öngördüğü özel korumadan yararlandığı hâllerde ticari hükümlerin
uygulanma alanı daralmış olmaktadır. 1. Ünite - Ticari İşletme, Tacir,
Ticari İş, Ticari Yargı 19 Taraflardan Birisi İçin Ticari Olan Sözleşmeler
Yukarıdaki ikinci ve üçüncü ölçütlerin uygulandığı bazı hâllerde, işin bir
taraf için ticari fakat diğer taraf için adi nitelik taşıması olasılığı
mevcuttur. Bu olasılık gözetilerek TTK m.19/2’de öngörülmüş olan son ölçüt
uyarınca, taraflardan birisi için ticari iş niteliğinde olan sözleşmeler,
diğer taraf için de ticari sayılır. Örneğin bir esnaf, memur ya da öğrenci
ile bir tacir arasındaki herhangi bir sözleşme, tacir olmayan taraf için de
kural olarak ticari niteliktedir. Ticari İşlere Bağlı Sonuçlar Ticari
İşlerde Teselsül Karinesi (Müteselsil Borçluluk Kuralı) TTK m.7/1 uyarınca,
“İki veya daha fazla kişi, içlerinden yalnız biri veya hepsi için ticari
niteliği haiz bir iş dolayısıyla, diğer bir kimseye karşı birlikte borç
altına girerse kanunda veya sözleşmede aksi öngörülmemişse müteselsilen
sorumlu olurlar”. Hükümden de anlaşıldığı üzere, taraflar bu kuralın aksini
kararlaştırabilirler. Adi borçlarda ise bu durum tam tersidir. Çünkü TBK
m.162’de düzenlendiği üzere, birden çok borçludan her biri, alacaklıya
karşı borcun tamamından sorumlu olmayı kabul ettiğini bildirirse, borçlular
arasında müteselsil borçluluk ilişkisi doğar. Böyle bir bildirim yoksa
müteselsil borçluluk ancak kanunda öngörülen hâllerde oluşur. Ticari
borçlarda ise taraflar aksini kararlaştırmamışlarsa müteselsil sorumluluk
vardır. Bu hükmün amacı, kredi düzeninin ve ticari hayatta güvenin
korunmasıdır. TTK m.7/2 uyarınca, ticari borçlara kefalet hâlinde hem asıl
borçlu ile kefil, hem de kefiller arasındaki ilişkilerde de birinci fıkra
(müteselsil sorumluluk kuralı) geçerlidir. Örneğin: A, B ve C adlı kişiler
bankadan birlikte kredi almamış, sadece A kredi istemiş ve iki arkadaşını
kefil olarak getirmiş ise, asıl borçlu A olmasına rağmen, B ve C müteselsil
sorumlu olduğundan, banka istediği kişiden talepte bulunup alacağını
isteyebilir, kefillere gidebilmek için önce asıl borçluya başvurma
zorunluluğu yoktur. Şimdi bu durumun adi işte nasıl bir fark yaratacağına
bakarsak bu olasılıkta alacaklı, doğrudan doğruya kefillere kural olarak
gidemeyecektir; önce asıl borçluya, daha sonra kefillere gitmek zorundadır.
Aksi takdirde kefil, “peşin dava defi” veya “tartışma defi” denilen bir
defi ileri sürme hakkına sahiptir (TBK m.585). TTK m.7/1’e, aslında ikinci
fıkrada yer alması gereken, eTK’da bulunmayan ve kefillerin temerrüt
faizinden sorumluluklarının başlangıcı yönünden hakkaniyet gereği olan bir
cümle eklenmiştir: “Ancak, kefil ve kefillere, taahhüt veya ödemenin
yapılmadığı veya yerine getirilmediği ihbar edilmeden temerrüt faizi
yürütülemez”. TTK.m.7/2 hükmüne, tüketici kefillerinin korunması yönünden
istisna getiren düzenlemelerden birisi TKHK’nın 4/6 ıncı maddesinde yer
almaktadır. Bu düzenlemeye göre, “Tüketici işlemlerinde, tüketicinin
edimlerine karşılık olarak alınan şahsi teminatlar, her ne isim altında
olursa olsun adi kefalet sayılır”. Benzer bir hüküm, banka kartı veya kredi
kartı hamillerinin kefili yönünde BKKK’nın 24 üncü maddesinde mevcuttur.
Ticari İşlerde Faiz Faiz çok genel bir şekilde, bir miktar para alacağından
yoksun kalması karşılığında, kanun veya sözleşme uyarınca, alacaklıya
ödenmesi gereken bedel (alacağın semeresi) olarak tanımlanabilir.
Hukukumuzda faize ilişkin olarak, 3095 Sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt
Faizine İlişkin Kanun (FK) yanında, birçok kanunda faizle Müteselsil
borçluluk: İki veya daha fazla kimsenin, bir borcun tamamından, borçluya
karşı asıl borçlu sıfatıyla sorumlu tutuldukları borçluluk türüdür. Defi:
Davalının borcunu özel bir nedenden dolayı yerine getirmekten kaçınmasına
olanak veren haktır. 20 Ticaret Hukuku ilgili hükümler vardır. Faiz çeşitli
ölçütlere göre sınıflandırılır ve niteliği açısından, kapital/temerrüt/;
kaynağı açısından, kanuni/akdi (sözleşmesel) ve hesaplanması açısından ise,
basit/bileşik (mürekkep) faiz şeklinde ayrımları yapılır. Bir işin ticari
sayılması, adi işlere oranla faiz bakımından da bir takım farklılıklar
yaratmaktadır. Ticari İşlerde Faizin Özellikleri Kararlaştırılmamış Olsa
Bile Faiz İstenebilmesi Ticari nitelikteki tüketim ödüncü (karz)
sözleşmesinde, taraflarca öngörülmemiş olsa bile anapara faizi istenebilir
(TBK m.387/2). Oysa adi işlerde faiz istenebilmesi, bunun sözleşmede
kararlaştırılması şartına bağlıdır. Bunun mantığı, ticari işlerde her şeyin
bir bedeli bulunması, hiçbir şeyin karşılıksız olmaması gereğidir. TTK m.
20 de aynı düşünce ile getirilmiş bir hükümdür. Bileşik Faizin İstisnaen
Geçerli Olması Ticari işlerde istisnaen de olsa faize faiz yürütülebilir.
TTK m.8/2 hükmü uyarınca, süresi üç aydan az olmamak ve tarafları tacir
olmak şartıyla, cari hesap sözleşmeleri ile her iki taraf bakımından da
ticari iş niteliği taşıyan ödünç sözleşmelerinde faize faiz işletilmesi
mümkündür. Daha Yüksek Oranda Temerrüt Faizi İstenebilmesi Ticari işlerde
adi işlerdekinden daha yüksek bir oranda temerrüt faizi istenebilir (FK
m.2/2). Bu oranlar konusunda düzenlemeyi oluşturan FK’da çeşitli hükümler
mevcuttur. Kapital faizi oranı konusunda, 3095 Sayılı FK m.1 uyarınca,
taraflar faiz oranını serbestçe saptayabilir. Anılan serbestinin tamamen
sınırsız olması ve çok fahiş bir oranda faiz belirlenmesi durumunda,
hukukun buna müdahale etmemesi düşünülemez. Daha önce, eBK’daki genel
hükümlerden hareketle, genel bir sınır olarak gabin ya da ahlaka aykırılık
oluşturacak şekilde yüksek oranda bir faiz kararlaştırılmaması gerektiği
belirtilmekte idi. 6098 Sayılı TBK m. 88/1’deki, “Faiz ödeme borcunda
uygulanacak faiz oranı sözleşmede kararlaştırılmamışsa faiz borcunun
doğduğu tarihte yürürlükte olan mevzuat hükümlerine göre belirlenir” hükmü
ile hâlen yürürlükte olan 3095 Sayılı FK’ya yollama yapılmış; TBK m.88/2’de
de, “Sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık faiz oranı, birinci fıkra
uyarınca belirlenen yıllık faiz oranının yüzde elli fazlasını aşamaz”
denilmek suretiyle bu serbestiye bir sınır getirilmiştir. Faize ilişkin
hukuki düzenlemeler hangi kanunlarda yer almaktadır? Temerrüt faizi oranına
dair FK m. 2 uyarınca, bir miktar paranın ödenmesinde temerrüde düşen
borçlu, sözleşme ile aksi kararlaştırılmadıkça, FK m.1’de belirtilen oran
üzerinden faiz isteyebilir. FK m.2/2 uyarınca, Merkez Bankasının önceki
yılın 31 Aralık günü kısa vadeli avanslar için uyguladığı faiz oranı
FKm.1’deki miktardan fazla ise, arada sözleşme olmasa bile ticari işlerde
temerrüt faizi bu oran üzerinden istenebilir. Böylece, ticari işlerde, adi
işlerdekinden daha yüksek oranda temerrüt faizi talep edilebilir. Hükmün
sözünden de anlaşıldığına göre bu yüksek oranın ticari işlerde uygulanması
için şüpheye yer vermeyecek şekilde talep edilmesi şarttır. Aksi takdirde,
örneğin yasal faiz istenmesi hâlinde, avans oranı değil, adi işlerdeki oran
uygulanacaktır. 5 Temerrüt faizi: Borçlunun borcunu yerine getirmekte
gecikmesi durumunda ödenmesi gereken faizdir. 1. Ünite - Ticari İşletme,
Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 21 FK m. 2/son hükmüne göre de temerrüt faiz
miktarının sözleşmede kararlaştırılmamış olduğu hâllerde akdi faiz miktarı
yukarıda öngörülen miktarın üzerindeyse temerrüt faiz oranı, akdi faizden
daha düşük olamaz. Ticari İşlerde Zamanaşımı Süreleri TTK m.6 hükmüne göre,
“Ticari hükümler koyan kanunlarda öngörülen zaman aşımı süreleri, Kanun’da
aksine düzenleme yoksa sözleşme ile değiştirilemez”. En Yüksek Sınırı Aşan
İşlemlerin Hukuki Durumu Kısmi butlanı düzenleyen TBK m.27/2 hükmüne göre,
sözleşmenin içerdiği hükümlerden bir kısmının hükümsüz olması, diğerlerinin
geçerliliğini etkilemez; dolayısıyla sözleşmenin bir kısmı geçersiz ise,
geri kalan kısmı geçerli olur. Ancak, geçersiz olan hükümler olmaksızın
sözleşmenin yapılmayacağı açıkça anlaşılabiliyorsa sözleşmenin tamamı kesin
hükümsüz olur; yani geçersizlik, sözleşmenin tamamına yayılır. TTK
m.1530/1’de, TBK m.27/2’nin bu düzenlemesine bir istisna getirilmiştir.
TTK’nın anılan hükmüne göre, bir sözleşme uyarınca yerine getirilmesi
gereken edimler hakkında kanun veya yetkili makamların kabul etmiş olduğu
en yüksek sınırı aşan sözleşmeler, en yüksek sınır üzerinden yapılmış
sayılır ve sınırı aşan kısım, hataen yapılmış olmasa bile geri alınır. Bu
hâllerde TBK m.27/2’nin son cümlesi hükmü uygulanmaz; yani, taraflar, bu
sonucu bilselerdi sözleşmeyi yapmayacakları iddiasında bulunamazlar. TTK
m.1530/1, ekonomik açıdan zayıf tarafı korumayı amaçlayan, kamu düzenine
ilişkin bir hüküm olup özellikle savaş, ekonomik kriz, ayaklanma, deprem
gibi olağanüstü hâller ile fiyatı resmi olarak saptanan mal ve hizmetler
açısından büyük önem taşır. TİCARİ YARGI Bir davanın ticari olması, aşağıda
açıklanacağı üzere, davanın görüleceği mahkeme, davada uygulanacak ispat
kuralları ve mahkemenin uygulayacağı yargılama usulü yönlerinden önemlidir
Ticari Davaların Türleri ve Ölçütleri Öncelikle vurgulamak gerekir ki
ticari iş kavramı ve ölçütleri ile ticari dava ve türleri, birbirlerine
paralel kavramlar değildir. Yani her ticari iş, doğrudan ticari dava konusu
olmaz. Bazen iş ticari olmasına rağmen ticari davanın konusuna girmez. Şu
hâlde, ticari işin ölçütleri ile ticari davanın ölçütleri birbirinden
farklıdır. Ticari davalar konusunda temel düzenleme TTK m.4’de yer alır. Bu
madde ilk okunduğunda yanıltıcı olabilir. Bu nedenle ticari dava
ölçütlerinin (türlerinin) şematik olarak incelenmesi gerekir. Mutlak Ticari
Davalar Uyuşmazlığın ticari olup olmadığına veya tarafların niteliğine
bakılmaksızın ticari sayılan bu davalar iki grupta ele alınmalıdır. TTK
m.4/1’de Sayılan Hususlardan Doğan Hukuk Davaları TTK’da düzenlenen
hususlardan doğan davalar (Taşıma, ticaret sicili, acentalık, kıymetli
evrak, ticaret şirketleri, cari hesap gibi) başta gelmek üzere, hangi
düzenlemelere ilişkin hukuk davalarının ticari olduğu kanunda, altı bent
hâlinde sayılmıştır. 22 Ticaret Hukuku Özel Kanun Hükümleri Gereği Ticari
Sayılan Davalar Özel bazı kanunlar, düzenledikleri hususların ticari dava
konusu olacağını veya ticaret mahkemesinde görüleceğini açıkça
düzenlemiştir. Örneğin: Kooperatifler Kanunu’na dayanan davalar (KoopK.
m.99), iflâs davası (İİK. m.154) gibi. Havale, Saklama Sözleşmesi ve
Fikir-Sanat Eserlerine İlişkin Haklardan Doğan ve Bir Ticari İşletmeyi
İlgilendiren Davalar Havale (TBK m.550-560), saklama (TBK m.561-580) ve
fikir ve sanat eserlerine ilişkin haklardan doğan uyuşmazlıklar, ancak bir
ticari işletmeyi ilgilendirmek koşulu ile ticari dava sayılmaktadır (TTK
m.4/1, son cümle). Her İki Taraf İçin Ticari Sayılan Hususlardan Doğan
(Nispî Ticari) Davalar TTK m.4/I uyarınca, yukarıda sayılan iki grup ticari
davanın kapsamı dışında kalan hususlardan doğan davalar ancak her iki
tarafın ticari işletmesiyle ilgili ise ticari dava sayılır Hüküm gereği, bu
kapsama giren ve uygulamada çok sık kullanılan satım, kira, ödünç, eser,
hizmet gibi sözleşmelerden doğan uyuşmazlıkların ticari davaya konu
olabilmesi için her iki tarafın ticari işletmesiyle ilgili olmaları
şarttır. Şu halde, her ticari işten doğan uyuşmazlık, doğrudan ticari
davaya konu oluşturmamaktadır. Örneğin, bir tacir başka bir tacirden evi
için klima satın alırsa TTK m 19/2 uyarınca bu iş, ticari nitelikte olmakla
birlikte; bu işten, diyelim satış bedelinin ödenmemesinden doğan
uyuşmazlık, her iki tarafın ticari işletmesiyle ilgili bulunmadığı için
ticari davaya konu olmaz. Haksız fiilden doğan davaların ticari sayılması
için de uyuşmazlığın, her iki tarafın ticari işletmesi ile ilgili olması
şartı aranır. Örneğin, nakliyat şirketine ait bir kamyonun bir yayaya
çarpması halinde doğan zararın tazmini için açılacak dava ticari değildir.
Fakat aynı kamyon bir ticari işletmeye, bir fabrikaya çarpar ise tazminat
davası ticari nitelik kazanır. Ticari Davaların Görüleceği Yerel Mahkemeler
Ticari davaların görüleceği mahkemeler konusunda, TTK m.5/1’de, “Aksine
hüküm bulunmadıkça, dava olunan şeyin değerine veya tutarına bakılmaksızın,
asliye ticaret mahkemesi tüm ticari davalara da bakmakla görevlidir”
denilmiştir. Aksine özel bir hüküm bulunmayan hâllerde, ticari davalar,
eğer Ticaret Mahkemesi varsa orada; yoksa Asliye Hukuk Mahkemesinde görülür
(HMK m.2, TTK m.5/1). Ticari Davalarda İspat Ticari davalarda deliller ve
bunların ileri sürülmesi HMK hükümlerine tabidir (TTK m.4/2). Yani ticari
davalarda ispat, adi davalardaki gibidir. Bununla birlikte, ticari
davalarda farklı ya da ek bazı ispat araçlarından yararlanma olanağı
vardır. Örneğin, yazılı delil ile kanıtlanması gereken hususlarda ticari
defterlerle ispat olanağı vardır (HMK m.222). Fatura ve teyit mektubu
ticari davalarda ispat amacı ile kullanılabilmekte ve zaten taraflardan
birisi lehine bir adi karine oluşturmaktadır (TTK m.21/2 ve m.3). Ticari
Davalarda Uygulanacak Usul Ticari davalarda uygulanacak usul de HMK
hükümlerine tabi olmakla birlikte, bazı ticari davaların daha hızlı karara
bağlanabilmesi için basit yargılama usulü (HMK m.316-322) uygulanacağı
öngörülmüştür. Örneğin, TTK m.1521 kapsamındaki şirket davaları, KoopK.’da
düzenlenen hususlardan doğan davalar (KoopK m. 99/2) gibi. 1. Ünite -
Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 23 Özet Ticari İşletmeyi ve
unsurlarını tanımlamak. Ticari işletme, TTK’nın en temel kavramlarından
birisi olup, TTK m.11’de tanımlanmıştır. Bu tanım, üç unsurdan
oluşmaktadır: İşletmenin, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan
düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetler göstermesi ve bu
faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütülmesi gerekir. Bu üç
unsurdan en önemlisi de, ilkidir. Ticari işletme, hukuken tacirin
malvarlığından bağımsız değil ise de, ekonomik bir bütün olarak, maddi ve
gayrimaddi malvarlığı unsurları ile birlikte özel bazı hukuki işlemlere
konu olabilir; örneğin devredilebilir ve rehin konusu olabilir. Devir
konusunda, hem TTK’da, hem TBK’da düzenleme vardır. Tacir ve esnaf ayrımı
ile bu ayrıma bağlı sonuçları ve tacir türlerini ayırt etmek. TTK, ticari
işletme yanında, tacir kavramına da hukuki sonuçlar bağlamış olup, bu
sonuçlardan bir kısmı, başka kanunlarda yer almıştır. Tacir sıfatının
kazanılması şartları ve anı yönünden, üç tacir türü vardır: Gerçek kişi
tacir, tüzel kişi tacir ve donatma iştiraki. Tüzel kişi tacirler de kendi
içinde, ticaret şirketleri, dernekler, vakıflar ve kamu tüzel kişilerine
ait olup da kendi kuruluş kanunu gereğince özel hukuka tabi olan veya
ticari şekilde yönetilen kurum ve kuruluşlar olarak dört türe ayrılır.
Tacir olmaya bağlı sonuçlardan bir kısmı esnaflara da uygulanır; fakat
diğer sonuçlar sadece tacirlere özgüdür. Bir işin ticari nitelikte sayılma
ölçütlerini ve ticari iş olmanın sonuçlarını belirlemek. Bir işin ticari iş
niteliğinde olup olmaması, o işe uygulanacak birden fazla hüküm bulunması
durumunda, hangi hükümlerin uygulanacağını belirlemek açısından önemlidir.
Ticari işlere uygulanacak hüküm farklılığı, adi işlere oranla, müteselsil
sorumluluk ve daha yüksek temerrüt faizi isteme olanağı gibi, ayrı sonuçlar
doğurabilir. Ticari dava türlerini ve budavaların görüleceği mahkemeleri
saptamak. Ticari davalar üç gruba ayrılır: Mutlak ticari davalar,
tarafların tacir olup olmadığına dahi bakılmaksızın, kanunun ticari saydığı
davalardır; bunların büyük çoğuluğu, TTK m. 4’de sayılmıştır; gerisi de
başka kanunlarda gösterilmiştir. İkinci grup, en az bir ticari işletmeyi
ilgiledirmek şartıyla ticari sayılan, havale, saklama sözleşmesi ve fikir
ve sanat eserleri hukukundan doğan davalarla sınırlıdır. Son grup ise, ilk
iki gruba girmeyen, fakat her iki tarafın ticari işletmesini ilgilendiren
davalardır. Davanın ticari olması, davanın görüleceği mahkeme en başta
gelmek üzere, davada kullanılacak ispat araçları (özellikle ticari
defterler ve fatura gibi) ve mahkemenin uygulayacağı yargılama usulü
bakımlarından önemlidir. 1 2 3 4 24 Ticaret Hukuku Kendimizi Sınayalım 1.
Aşağıdakilerden hangisi ticari işletmenin unsurlarından biri değildir? a.
Esnaf faaliyetini aşan düzeyde gelir sağlama b. Devamlılık c. Bağımsızlık
d. Gelir sağlama amacıyla faaliyet e. Her yıl kâr elde etmek 2.
Aşağıdakilerden hangisi ticari işletme niteliğinde değildir? a. Üst üste
iki yıl zarar eden bir ilaç fabrikası b. Bir derneğin yoksullar için
işlettiği aşevi c. Yalnızca kış sezonunda faaliyet gösteren kayak
malzemeleri satan işletme d. Bir vakfın gelir elde etmek amacıyla işlettiği
restoran e. Vasi tarafından işletilen küçüğe ait ticari işletme 3.
Aşağıdakilerden hangisi bir yerin şube sayılmasının sonuçlarından değildir?
a. Şube, şube olduğunu belirterek merkezin ticaret unvanını kullanır. b.
Şubenin ticaret unvanına şubeyle ilgili ek yapılabilir. c. Ticari
temsilcinin temsil yetkisi şubeyle sınırlanabilir. d. İşletmenin devri
halinde şube devre dahil değildir. e. Şubenin işlemlerinden doğan
uyuşmazlıklarda şubenin olduğu yerde dava açılabilir. 4. Ticari işletmenin
devriyle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi doğrudur? a. Ticari
işletmesini devreden kişi, ticari işletmenin borçlarından dolayı devralan
ile birlikte üç yıl boyunca müteselsilen sorumludur. b. Ticari işletmenin
devriyle birlikte tacir sıfatını kaybeden gerçek kişi, o andan itibaren
artık iflâs yoluyla takip edilemez. c. Ticari işletmenin devri aktif ve
pasifiyle birlikte bütün olarak gerçekleşir. d. Ticari işletme devredilse
dahi müşteri çevresi daima devredende kalır. e. Ticari işletmeye dâhil
aktif ve pasiflerin geçişi aynı anda tamamlanır. 5. Ticari işletme rehniyle
ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a. Ticari işletme rehninde rehin
veren taraf, tacir veya esnaf olabilir. b. Rehin alan taraf, bankalar,
sattıkları mal ile sınırlı olarak kredili satış yapan işletmeler veya
kooperatifler olabilir. c. Taraflar, borç ödenmezse, rehin konusu
unsurların rehin alanın mülkiyetine geçeceğini kararlaştırabilirler. d.
Ticari işletme rehninin Rehinli Taşınır Sicili’ne tescili , geçerlilik
şartıdır. e. Bir ticari işletme üzerinde birden fazla ticari işletme rehni
kurulabilir. 6. Aşağıdakilerden hangisi ticari işin ölçütlerinden değildir?
a. TTK’da düzenlenen işler b. Ticari işletmeyi ilgilendiren işler c. Ticari
iş karinesi d. Taraflardan birisi için ticari iş niteliğinde olan bütün
işler e. Taraflardan birisi için ticari iş niteliğinde olan sözleşmeler 7.
Aşağıdakilerden hangisi bir mutlak ticari davaya konu oluşturmaz? a.
Kıymetli evraka ilişkin uyuşmazlıklar b. Ticari işletmenin devrinden doğan
uyuşmazlıklar c. Bir tarafı tacir olan satım sözleşmesinden doğan
uyuşmazlıklar d. İflâs e. Cari hesaptan doğan uyuşmazlıklar 8.
Aşağıdakilerden hangisi tacir olmanın sonuçlarından biri değildir? a.
İflâsa tabi olma b. Fatura düzenleme c. Ticaret siciline tescil olma d.
Cezai şartın azaltılmasını talep edebilme e. Ücret ve faiz isteme 1. Ünite
- Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 25 Yaşamın İçinden 9.
Aksine hüküm bulunmadıkça, dava olunan şeyin değerine veya tutarına
bakılmaksızın, aşağıdakilerden hangisi tüm ticari davalara bakmakla
görevlidir? a. Asliye ticaret mahkemesi b. Asliye hukuk mahkemesi c. Sulh
hukuk mahkemesi d. Asliye ceza mahkemesi e. Yargıtay 10. Aşağıdaki
sözleşmelerden hangisinde faize faiz işletilmesi mümkündür? a. Satım
sözleşmesi b. Kira sözleşmesi c. Vekalet sözleşmesi d. Cari hesap
sözleşmesi e. Eser sözleşmesi YARGITAY, 11. HUKUK DAİRESİ, E. 1983/3, K.
1983/46, T. 7.2.1983. • TACİR (Bir Ticari İşletmeyi Kısmen de Olsa Kendi
Adına İşleten Kimse Olması ) • TİCARİ İŞLETME (Tacir Tarafından
İşletilmesi) • TESCİL İSTEMİ (Ticari İşletmenin Sicile Tescili) ÖZET:
TTK’nun 14. Maddesinde, tacirin tanımı yapılmış olup, buna göre; bir ticari
işletmeyi kısmen dahi olsa kendi adına işleten kimse tacirdir. Ticari
işletmenin tanımı ise aynı kanunun 11. Maddesinde yapılmıştır. KARAR:
Davacı temsilcisi davalının, manifaturacılık işi ile uğraştığını tacir
bulunduğunu tebliğe rağmen sicile kaydını yaptırmadığını belirterek,
davalının TTKnun 35. maddesi gereğince resen tesçilini ve para cezası ile
cezalandırılmasını talep ve dava etmiştir. Mahkemece evrak üzerinde, istek
yerinde görüldüğünden davalının TTKnun 35/3. maddesi gereğince resen
tesciline ve para cezası ile cezalandırılmasına karar verilmiştir. Kararı
davalı temyiz etmiştir. TTKnun 14. maddesinde tacirin tanımı yapılmış olup
buna göre, bir ticari işletmeyi kısmen dahi olsa kendi adına işleten kimse
tacirdir. Ticari işletmenin tanımı ise aynı kanunun 11. maddesinde yapılmış
bulunmaktadır. Bundan başka ticari şekilde işletilen diğer müesseselerin
neler olduğu da aynı kanunun 13. maddesinde açıklanmış bulunmaktadır. Bir
kimsenin tacir olup, olmadığı hususunda uyuşmazlık hasıl olduğunda,
meselenin halli yukarda anılan maddeler hükümleri dairesinde inceleme
yapılması ile mümkün olur. Bu doğrultuda herhangi bir inceleme yapmadan, o
kimsenin sıfatı hakkında sadece dış görünüşe bakarak karar vermek mümkün
olamıyacağından, mahkemece yetenekli bilirkişi aracılığı ile gerekli
inceleme ve icabında mahallinde yapılacak tetkikat sonucu meydana çıkacak
duruma göre bir karar verilmesi gerekir. Mahkemece yukarda açıklanan
hususlar gözönünde tutulmadan ve herhangi bir incelemede yapılmadan eksik
tahkikata müstineden yazılı olduğu şekilde karar verilmesi doğru görülmemiş
ve hükmün bozulması gerekmiştir. Kaynak:
http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm 26 Ticaret Hukuku Okuma Parçası
TTK DEVRİM NİTELİĞİNDE İMKB Başkanı Erkan, yeni Türk Ticaret Kanunu’nun
rekabet, şeffaflık ve yabancı sermaye açısından devrim niteliğinde olduğunu
belirtti. İSTANBUL - İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Başkanı
Hüseyin Erkan, 1 Temmuz 2012 itibariyle yürürlüğe girecek yeni Türk Ticaret
Kanunu (TTK) ile Türkiye’nin şeffaflığa kavuşacağını, kayıt dışılığın
ortadan kalkacağını belirterek, ‘’Şirketlerin halka açılacağı zaman ‘benim
rakibim şeffaf değil, ben şeffaf olursam onunla rekabet edemem’ gibi
korkuları ortadan kalkacak. Bizim açımızdan bir devrim diye düşünüyorum’’
dedi. Ernst & Young Türkiye’nin düzenlediği ‘’Yeni Türk Ticaret Kanunu:
Yeni Bir Başlangıç’’ panelinde konuşan Erkan, hem sermaye piyasası hem de
Türkiye açısından bakıldığında güzel günlerin kendilerini beklediğini ifade
ederek, yeni Türk Ticaret Kanunu’nun yıllardır üzerinde çalışıldığı,
aylarca üzerinde tartışmasının yapıldığını ve uzun beklemelerden sonra
Meclis’ten geçtiğini hatırlattı. Erkan, ‘’Bununla Türkiye şeffaflığa
kavuşacak, kayıt dışılık ortadan kalkacak. Kayıt dışılık, Türkiye gibi
gelişmekte olan ülkelerin en büyük sıkıntısı. Siz kayıt dışılıkla hem
istihdamda doğru rakamları yakalayamıyorsunuz, hem ekonomiyi doğru tahmin
edemiyorsunuz. Şirketlerin halka açılacağı zaman ‘benim rakibim şeffaf
değil, ben şeffaf olursam onunla rekabet edemem’ gibi korkuları ortadan
kalkacak. Bizim açımızdan bir devrim diye düşünüyorum. O aradaki büyük
uçurumu büyük bir zıplama ile aşmış olacağız ve Batılı ülkelerin
standartlarını yakalamış olacağız’’ şeklinde konuştu. Yeni TTK’nın
şeffaflık ve kurumsal yönetim açısından çok ciddi bir değişiklik
getirdiğini, 2 tane denetim geleceğini bildiren Erkan, daha fazla şirketin
halka arz seferberliğine katılma noktasında beklentileri bulunduğunu
kaydetti. Şirketlere önemli fırsat sunuyor Ernst & Young Türkiye Ülke
Başkanı Mustafa Çamlıca ise yeni TTK’nın, eskiye göre pek çok değişikliği
içerdiğini, şirketlerin sürdürülebilirliği, kurumsallaşması, rekabet
gücünün artırılması, kamu güveninin oluşturulması ve şeffaflık açısından
çok önemli fırsatlar yarattığını vurguladı. ‘’Ekonomide kalkınmayı
belirleyen en önemli faktörlerden biri ekonomideki karar alıcıların
sağlıklı bilgiye erişmesi ve bu bilgiyi akıllı bir şekilde kullanması
olduğunu düşünürsek şu anda Türkiye’de bugüne kadar sağlıklı bilgiye ulaşma
konusunda çok ciddi problemler olduğunu kabul etmek durumundayız.
Önümüzdeki dönem içerisinde ekonomide karar alıcıların çok daha kolay
biçimde bu bilgileri elde edip kendi ekonomik durumları ile ilgili sağlıklı
kararlar alacağını varsayıyoruz. Bu açıdan yeni TTK’yı çok önemli bir
değişiklik, uygulama olarak görüyoruz.’’ Kaynak:
http://www.dunya.com/ttk-devrim-niteliginde122669h.htm Kendimizi Sınayalım
Yanıt Anahtarı 1. e Yanıtınız yanlış ise “Ticari İşletmenin Tanımı ve
Unsurları” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. b Yanıtınız yanlış ise
“Ticari İşletmenin Tanımı, Unsurları ve Tacir” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. 3. d Yanıtınız yanlış ise “Ticari İşletmede Merkez ve Şube”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. c Yanıtınız yanlış ise “Ticari
İşletmenin Devri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. c Yanıtınız yanlış
ise “Ticari İşletmenin Rehnini” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. d
Yanıtınız yanlış ise “Ticari İş Ölçütleri” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. 7. c Yanıtınız yanlış ise “Ticari Dava Türleri” konusunu yeniden
gözden geçiriniz. 8. d Yanıtınız yanlış ise “Tacir Olmanın Sonuçları”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. a Yanıtınız yanlış ise “Ticari Yargı
Konusunu” yeniden gözden geçiriniz. 10. d Yanıtınız yanlış ise “Ticari
İşlerde Faiz” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 1. Ünite - Ticari İşletme,
Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 27 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Yararlanılan
Kaynaklar Sıra Sizde 1 1. TTK m. 11/1’deki tanımdan çıkardığımız üç unsura
sahip olması şartıyla, özellikle de elde etmeyi hedeflediği gelir
düzeyinin, Kararnamede öngörülen düzeyi aşması şartıyla bu işletmeler birer
ticari işletme örneği oluşturur. Sıra Sizde 2 T haklı değildir. Ticari
işletmenin devri halinde, devreden devralanla birlikte iki yıl süreyle
işletmenin devrinden önce doğan borçlardan sorumludur. Sıra Sizde 3 Doğru
değildir. Devlet memurlarının kanun gereğince ticaretle uğraşmaları yasak
olmasına rağmen bir memur ticari işletme işletirlerse tacir sıfatını
kazanır. Ancak Devlet Memurları Kanunu gereğince kendisine yaptırım
uygulanır. Sıra Sizde 4 Hayır değildir. Bir borçlunun iflâsının talep
edilebilmesi için mutlaka tacir sıfatını taşıması gerekmektedir. Sıra Sizde
5 Faize ilişkin düzenlemeler Türk Ticaret Kanunu, Türk Borçlar Kanunu ve
Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun’da yer almaktadır. Arkan, S.
(2011), Ticari İşletme Hukuku, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Enstitüsü
Yayını. Bahtiyar, M. (2012) Ticari İşletme Hukuku, Ders Notları, Soru
Örnekleri, İstanbul: Beta Yayınevi. Kendigelen, A. (2011), Yeni Türk
Ticaret Kanunu, Değişiklikler, Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul, Oniki
Levha Yayınevi. Poroy, R. ,Yasaman, H. (2004) , Ticari İşletme Hukukunun
Esasları, İstanbul: Vedat Kitapçılık. Ülgen, H. , Teoman, Ö. , Helvacı, M.,
Kendigelen, A. , Kaya, A. , Nomer-Ertan, F. (2006), Ticari İşletme Hukuku,
İstanbul: Vedat Kitapçılık. 2 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
Ticaret sicili, örgütü ve işleyişi ile sicil işlemlerini açıklayabilecek;
Sicil kayıtlarının taraflar ve üçüncü kişiler için etkisini anlatabilecek;
Ticaret unvanı, işletme adı ve markanın işlevlerini, farklarını ve hukuki
korunma yollarını açıklayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar • Tescil • Tadil
• Terkin • İlân • Tescilin Kurucu Etkisi • Tescilin Açıklayıcı Etkisi •
İtiraz Davası İçindekiler Ticaret Hukuku Ticaret Sicili, Ticaret
Unvanı, Haksız Rekabet • TİCARET SİCİLİ • TİCARET UNVANI, İŞLETME ADI VE
MARKI • HAKSIZ REKABET TİCARET HUKUKU TİCARET SİCİLİ Genel Olarak Sicil ve
Örgütlenmesi Başta Türk Medeni Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu olmak üzere,
çeşitli kanunlarda “Sicil” ya da “Kütük” adı altında, bazen açıklayıcı,
bazen kurucu, bazen kanıtlayıcı ve bazen de bu işlevlerin birden çoğuna
sahip olan kayıtlar öngörülmüştür. Tapu sicili, maden sicili, gemi sicili,
petrol sicili, sanayi sicili, trafik sicili, nüfus sicili, uçak sicili,
marka sicili, dernekler sicili, tasarım sicili, patent ve marka vekili
sicili gibi. TTK m.24 (eTK m.26) vd.’ne dayanılarak çıkarılmış olan
“Ticaret Sicili Yönetmeliği”nde düzenlenmiş bulunan ticaret sicili de
açıklayıcı, kurucu ve kanıtlayıcı işlevler gören genel bir sicildir.
Ticaret sicili, çoğunlukla ticari işletme ile ilgili olan birtakım belge,
bilgi, olay ve işlemlerin kaydedilmesi, varlık kazanması veya açıklanması
ile üçüncü kişilerin bilgi edinmesine ve kanıtlamaya hizmet eden kamusal
bir örgüttür. TTK 24 vd. maddelerine göre, ticaret sicili, Ticaret
Bakanlığı’nın gözetim ve denetiminde, ticaret ve sanayi odaları veya
ticaret odaları bünyesinde kurulacak ticaret sicil müdürlükleri tarafından
tutulur. Bir yerde oda yoksa ya da yeterli teşkilatı bulunmuyorsa ticaret
sicili, Bakanlıkça belirlenecek bir odadaki ticaret sicili müdürlüğü
tarafından tutulur. Sicilin yetki çevresi, il veya ilçe esasına göre
belirlenir. Yeni kanunun getirdiği önemli yeniliklerden birisi, ticaret
sicil kayıtlarının elektronik ortamda tutulabilmesine olanak veren bir
düzenleme getirmesidir. Bu sayede, sicil kayıtlarının elektronik ortamda
tutulması, internet yoluyla sicil kayıtlarına rahatlıkla ulaşılması ve
ayrıntıları yönetmelik ile belirlenecek şekilde, birçok işlemin internet
üzerinden gerçekleştirilebilmesi mümkün kılınmış olmaktadır. TTK m.24/2
uyarınca, sicil kayıtlarının elektronik ortamda tutulabilmesi için usul ve
esaslar, bir yönetmelikte gösterilecektir. Bu kayıtlar ile tescil ve ilânı
gereken içeriklerin düzenli olarak depolandığı ve elektronik ortamda
sunulabilen merkezi ortak veri tabanı, Bakanlık ile Türkiye Odalar ve
Borsalar Birliği nezdinde oluşturulacaktır. Ayrıca, sicil müdürlüklerinin
kurulma şartları ile sicil işlemleri bakımından gerekli olan odalararası
işbirliğinin sağlanmasına dair esaslar da Bakanlıkça çıkarılacak bir
yönetmelik ile düzenlenecektir. Ticaret sicilinin yönetimi, nitelikleri
yönetmelikte belirlenen kişiler arasından, Bakanlığın uygun görüşü alınarak
ilgili oda meclisi tarafından atanan sicil müdürüne aittir. Müdürlüğün iş
hacmine göre, aynı usul ile yeterli sayıda müdür yardımcısı görevlendirilir
(TTK m.25/1). Ticaret sicili müdür ve yardımcıları ile Ticaret Sicili,
Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 30 Ticaret Hukuku diğer personeli, görevleri
ile ilgili, kendilerinin işleyeceği veya kendilerine karşı işlenecek
suçlardan dolayı kamu personeli olarak kabul edilir (TTK m.25/2,c.2).
Sicile Kaydı ve İlânı Gerekli Hususlar Hangi hususların sicile kaydının
gerekli olduğu genel bir hükümle toplu şekilde düzenlenmemiş, TTK’da ve
ilgili diğer kanunlarda, yeri geldikçe, tescili veya tescil ve ilânı
gerekli hususlar tek tek gösterilmiştir. Örneğin TBK m.547’de, ticari
temsilcinin tescili zorunlu kılınmış fakat tescile açıklayıcı bir işlev
yüklenmiştir. TTK m.40/1’e göre, açılan her ticari işletmenin ve unvanının
tescili ve ilânı gerekir. TTK m.107/2 uyarınca, sözleşme yapmaya yetkili
acentalık tescil ve ilâna tabidir. Başka örnek olarak, tescili öngören TTK
m.179/4, tescil ve ilânı öngören TTK m.153-154, 189/2, 215, 250, 259, 354,
373, 455 verilebilir. Hangi hususların ilân edileceği konusunda da genel
bir düzenleme bulunmayıp ilgili konularda münferit hükümler vardır. Yukarda
verilen örneklerde, kanunun, bazen yalnız tescilden, çoğunlukla da tescil
ve ilândan söz ettiği görülmektedir. Ne var ki ilgili hükümlerin lafzına
bağlı bu ayrımın önemini azaltan bir hüküm mevcut olup TTK m.35/3’deki,
“Tescil edilen hususlar, kanun veya yönetmelikte aksine hüküm bulunmadıkça
ilân olunur” hükmü, tescil edilen hususların kural olarak ilân da
edilmesini gerektirir niteliktedir; meğer ki kanunda veya yönetmelikte ilân
edilmeyeceğini öngören bir hüküm bulunsun. Kanunlarda ve TSY’de tescil (ve
bazen ayrıca ilân) edileceği gösterilenler dışında kalan hususlar, ticaret
siciline tescil ve ilân olunamaz. Bu hususlar hakkında, her nasılsa bir
kayıt (tescil) yapılmış olsa dahi bu kayıt hukuki bir sonuç doğurmaz. İlânı
gereken hususlar, Türkiye genelinde sicil kayıtlarının ilânına özgü Türkiye
Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilân edilir (TTK m.35/4). Sicil İşlemleri
Sicilde yapılabilecek işlemler, tescil, tadil ve terkin olmak üzere üç
türlüdür. 1. Tescil: Bir hususun ilk defa sicile geçirilmesi (kayıt), 2.
Tadil: Mevcut bir kayıtta değişiklik yapılması (değişiklik), 3. Terkin:
Mevcut kaydın silinmesidir (TSY m. 28/2). Aşağıda, her defasında tekrardan
kaçınmak amacıyla tescil hakkında yapacağımız açıklamalar, tadil ve terkin
hakkında da geçerli olacaktır. Sicil İşlemlerinin Yapılması, İnceleme ve
İtiraz İşlemlerin Yapılması Ticaret sicili işlemleri, kural olarak talep
üzerine yapılır. İstisnaen, ticaret sicili müdürü resen (TTK m.32/4
uyarınca geçici kaydı resen silme gibi) ya da yetkili kurum ve kuruluşun
bildirimi üzerine de (TSY m. 21/1, 26 uyarınca iflâsın açılması ve
kapanmasında iflâs memurunun bildirimi gibi) hareket edebilir (TTK m.27).
Talep, ilgililer veya temsilcileri ya da hukuki haleflerince yapılır ve
dilekçe ile olur. Birden çok kişinin tescili talep yetkisi olduğu hâllerde,
aksine özel hüküm yoksa bu kişilerden birisinin talebi, herkes adına
yapılmış sayılır (TTK m. 28, aksine hüküm örneği olarak Bkz.TTK m.152,
250/2). Talep süresi, aksine hüküm yoksa tescili gerekli işlemin veya
olgunun gerçekleştiği; tamamlanması bir senet veya belgenin düzenlenmesine
bağlı durumlarda, senet veya belgenin düzenlenme tarihinden itibaren onbeş
gündür. Sicil çevresi dışında oturan kişiler için bu süre bir aydır (TTK
m.30). 2. Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 31
İnceleme Sicil müdürü tescil talebini hemen yerine getirmez. Gerekli
incelemeleri yapar. Şu hususları araştırır: 1. Tescili istenen hususta
kanuni şartların mevcut olup olmadığı (TTK m.32/1), 2. Tescili istenen
hususun kamu düzenine ve emredici hükümlere uygunluğu (TTK m.32/2 ve 3), 3.
Tescili istenen hususun gerçeğe uygunluğu ve aldatıcı olmaması (TTK
m.32/3), 4. Talepte bulunan kişinin kimliği ve yetkisi (TTK m.29/2).
İncelemenin Sonuçlanması ve İtiraz Sicil müdürü, yapacağı inceleme sonrası
üç türlü davranabilir: 1. Talebe uyar, olumlu karar verir. 2. Olumsuz karar
verir, talebi reddeder. 3. Geçici tescile karar verir. Çözümü bir mahkeme
kararına bağlı olan veya kesin biçimde tescilinde tereddüte düşülen
hususlarda sicil müdürü, ilgilinin talebi üzerine geçici tescile karar
verebilir. İlgililer üç ay içerisinde aralarında anlaştıklarını veya
mahkemeye başvurduklarını kanıtlamazlar ise kayıt silinir. Mahkemeye
başvurulmuş ise, kesin hükme göre davranılır (TTK m.32/4). Sicil müdürünün
vereceği kararlara karşı, tebliğden itibaren sekiz gün içerisinde sicilin
bulunduğu yerdeki Ticaret Mahkemesine itiraz edilebilir. İtiraz, mahkemece
dosya üzerinden incelenerek karara bağlanır. Gerekirse (hakları ihlal
edilecek ise) üçüncü kişi ile itiraz eden de dinlenir; gelmezler ise dosya
üzerinden karar verilir (TTK m.34). Ticaret Sicilinin Açıklığı ve Etkileri
Sicilin Açıklığı ve Doğruluğu Sicil kayıtları alenidir. İlgili sıfatının
kanıtlanmasına dahi gerek kalmaksızın herkes sicil kayıtlarını
inceleyebilir, kayıt örneği alabilir, bir hususun kayıtlı olup olmadığına
ilişkin belge isteyebilir. Ticaret sicili TMK m.7 anlamında resmi
sicillerden olup aksi kanıtlanıncaya kadar, içerdiği kayıtların doğru
olduğu kabul edilir. Sicilin Etkileri Ticaret sicili, tescile tabi hususun
hukuken doğmuş sayılıp sayılmayacağı açısından kurucu veya açıklayıcı,
üçüncü kişilerin iyiniyetli sayılıp sayılmayacağı açısından ise olumlu veya
olumsuz etki gösterir. Kurucu ya da Açıklayıcı Etki Şayet tescil edilecek
husus ancak sicile kayıtla doğuyorsa tescil kurucudur. Zaten doğmuş, varlık
ve geçerlilik kazanmış olan bir husus sonradan sicile bildiriliyorsa tescil
açıklayıcıdır. Örneğin, ticari işletmenin TTK m.40/1 uyarınca tescili,
tacir sıfatının kazanılması yönünden açıklayıcıdır. Yani, işletme sicile
kayıtlı olmasa dahi, sahibi olan gerçek kişi, kanunda öngörülen şartların
gerçekleşmesiyle tacir sıfatını kazanır (TTK m.12/1). Bir ticari işletmeye
ticari mümessil atanmasında da tescil açıklayıcıdır (TBK m.547). Ticaret
sicilinin etkisi kural olarak açıklayıcı olup şu istisnai hallerde kurucu
etkisi vardır: Aleni: açık olma demektir. 32 Ticaret Hukuku 1. İşletme adı
ve ticaret unvanının özel olarak korunması (TTK m.50,52 ve 53), 2. Ticaret
şirketlerinin kuruluşu (TTK m.232,317,355,588, KoopK m.), 3. Ticaret
şirketlerinin birleşmesi, bölünmesi ve tür değiştirmesi (TTK m.153, 179,
189), 4. Anonim şirketlerde kuruluştan sonra devralmaya ilişkin
sözleşmelerin geçerli olması (TTK m.356), 5. Anonim şirketlerde anasözleşme
değişiklikleri ve esas sermaye artırımlarının üçüncü kişilere karşı hüküm
doğurması (TTK m.455,456/5). B, C ve D isimli üç arkadaş bir kollektif
şirket sözleşmesi düzenleyerek şeker üretmek üzere bir ticari işletme
işletmeye başlamışlardır. Bir süre sonra şirket alacaklısı A ortaklardan
B’ye başvurarak şirketin kendisine olan borcunu ödemesini talep etmiştir. B
kendisinin ortak olduğunu, borcun kollektif şirketten talep edilmesi
gerektiğini ifade ederek borcu ödemeyi reddetmiştir. Sizce B haklı mıdır?
Olumlu ve Olumsuz Etki Olumlu ve olumsuz etkiler ancak kanunen tescile
bağlı kılınan hususlarda geçerlidir. Ayrıca bu etkiler, üçüncü kişilerin
sicil kaydına bakarak yapacakları hukuki işlemler açısından kendisini
gösterir; yoksa sicil kayıtlarının haksız fiiller açısından iradeler
üzerinde bir etkisi söz konusu olamaz. Olumlu etkiye göre, Kanun bir
hususun tescilini öngörmüş ve bu husus tescil edilmiş ise artık üçüncü
kişiler o hususu bilmedikleri iddiasında bulunamazlar. Tescil edilen
hususları herkesin bildiği varsayılır (TTK m.36/3). Sicil kayıtları kural
olarak tüm üçüncü kişiler açısından kaydın ilân gününü, birden çok kısım
hâlinde ilân ediliyor ise son ilân gününü izleyen iş gününden başlayarak
hüküm doğurur Bu günler, ilândan itibaren işleyecek sürelere de başlangıç
oluşturur (TTK m.36/1). Olumsuz etkiye göre ise, tescili gerektiği hâlde
tescil edilmemiş veya tescil ve ilânı gerektiği hâlde tescil edilip ilân
edilmemiş hususlarda üçüncü kişilerin iyiniyetli oldukları kabul edilir.
Aksini iddia eden ispatla yükümlüdür (TTK m36/4). Bu hükümle, eTK
m.39/2’deki “üçüncü kişinin bildiğinin kanıtlanması=müspet vukufun ispatı
yanında, bilmenin gerekmesine de sonuç bağlamıştır”. Gerekçede bu konuda
açıklama yapılmadığı gibi, bu hüküm, TTK m.35/3 ile de çelişmektedir. Aynı
şekilde, tescile tabi olmadığı halde bir husus her nasılsa tescil edilmişse
yine üçüncü kişilerin iyiniyetli oldukları var sayılır. Aksini iddia eden
ispatla yükümlüdür. Sicilin Tutulmasından Doğan Sorumluluk TTK m.25/2
uyarınca, ticaret sicilin tutulmasından doğan bütün zararlardan, devlet ve
ilgili oda müteselsilen sorumludur. Devlet ve sicil görevlilerini atamaya
yetkili kurum, zararın doğmasında kusuru bulunanlara rücu eder. TİCARET
UNVANI, İŞLETME ADI VE MARKA Bir işletmenin gayrimaddi malvarlığı unsurları
içerisinde yer alan bu kavramlar arasında belirli bir yakınlık vardır.
Ticaret unvanı, tacirin ticari iş ve eylemlerinde kullandığı adıdır. Her
tacir ticari işletmesiyle ilgili işlemlerinde bu adı kullanır. Unvan taciri
tanıtmaya ve diğer tacirlerden ayırdetmeye yarar. Oysa işletme adı taciri
değil işletmenin kendisini gösterir ve o işletmenin benzer işletmelerden
ayırdedilmesine hizmet eder. Marka ise, işletmenin ürettiği mal ve
hizmetleri tanıtmaya ve benzer ürünlerden ayırdetmeye yarar. Kısaca formüle
edersek ticaret unvanı tacir için, işletme adı işletmenin kendisi için,
marka ise işletmenin üretti1 İyiniyet: Bir hakkın kazanılmasına engel bir
hususu, o hakkı edinmek isteyen kişinin bilmemesi veya bilmesinin
gerekmemesidir. 2. Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet
33 ği mal ve hizmetler için seçilir ve kullanılır. Ticaret unvanı yerine
bazen “firma” sözcüğü kullanılmakta ise de bu sözcük, işletmeyi ifade etmek
üzere de kullanıldığından, karışıklık yaratmaması için bu sözcüğün
kullanılmaması gerektiği belirtilmektedir. Ticaret Unvanı Ticaret Unvanının
Oluşturulmasındaki Sistemler Bu konuda, serbestlik, gerçeklik ve karma
olmak üzere üç farklı sistem kullanılmaktadır. Gerçeklik sisteminde,
seçilen bir unvanın gerçeğe tam uygun olması gerekir. Fransız Hukuku’nun
sistemidir. Serbestlik sisteminde, bir tacir, istediği şekilde ticaret
unvanını oluşturabilir. Anglo-Amerikan Hukuku ve 1998 yılındaki Alman
Ticaret Kanunu değişikliklerinden itibaren Alman Hukukunda uygulanan
sistemdir. Karma sistemde ise, kural olarak seçilecek unvan gerçeğe uygun
olmalıdır. Fakat unvanın değişikliklerden etkilenmediği hâller ile unvana
eklenti yapılan hâllerde bu kuralın istisnalarının ortaya çıktığı
söylenebilir. Türk Hukukunda karma sistem uygulanır. Ticaret Unvanının
Oluşturulması Ticaret Kanunu uyarınca unvanın oluşturulmasını incelerken
çekirdekle, ekler kısmı ayrı ayrı ele alınmalıdır. Çünkü ticaret unvanı=
çekirdek kısım + ihtiyari veya zorunlu eklerden meydana gelir. Çekirdek
Kısım Kanun, çekirdek kısımda, tacirin niteliği ve yapısına göre isim veya
işletme konusunun mutlaka bulunmasını öngörmektedir. Gerçek Kişi Tacir TTK
m.41’e göre, gerçek kişi tacirin unvanında, kişinin kısaltılmadan yazılacak
ad ve soyadı bulunur. Örneğin “Veli Taş” gibi. Ayrıca buna ihtiyari ve
bazen (TTK m.45) zorunlu ekler yapılması söz konusudur. Örneğin Veli Taş
Konfeksiyon Mağazası, Ali Kaya Pastanesi gibi. Adi Şirket Bir adi şirket
ticari işletme işletir ise şirketin tüzel kişiliği olmadığı için, ortak bir
ticaret unvanı seçilip seçilemeyeceği tartışılabilir. Adi şirketin
ortaklarının her biri tacir sayıldığından, ayrı ayrı birer ticaret unvanı
seçmeleri ve yanına, yanılmayı önlemek için “ortakları” ibaresini koymaları
doğru olur. Örneğin, “Ali Kaya ve Ortakları” gibi. Ticaret Şirketleri -
Kollektif Şirket: TTK m.42/1 uyarınca, ticaret unvanında tüm ortakların
veya hiç olmazsa birisinin kısaltılmaksızın ad ve soyadı ile şirket ve
türünü gösteren ibare bulunmalıdır. Örneğin, Ali Taş ve Veli Kaya Kollektif
Şirketi ya da Ali Taş Kollektif Şirketi gibi. - Komandit Şirket: Gerek adi,
gerek paylı komandit şirketlerde iki tür ortak vardır. Ortaklardan bir
kısmı komandite (sınırsız sorumlu), diğer bir kısmı ise komanditer (sınırlı
sorumlu) ortaktır. TTK m.42/2’ye göre, unvanda komandite ortaklardan en az
birisinin kısaltılmaksızın ad ve soyadı ile şirket ve türünü gösteren 34
Ticaret Hukuku ibare bulunmalıdır. Komanditer ortağın ismi unvanda
bulunamaz. Buna rağmen ismine unvanda yer verilen komanditer ortak,
komandite ortak gibi sorumlu olur (TTK m.320); ayrıca cezai yaptırım
uygulanır (TTK m.51/2). - Anonim ve Limited Şirket ile Kooperatif: TTK
m.43’e göre, bunların unvanlarında mutlaka işletme konusu ile şirket ve
türünü gösteren ibare bulunmalıdır. Örneğin, “İnşaat ve Ticaret Anonim
Şirketi” (veya AŞ), “Turizm ve Seyahat Limited Şirketi”, “Yapı Kooperatifi”
gibi. Fakat unvana bir gerçek kişinin ad ve soyadı eklenirse, şirket ve
türünü gösteren ibareler kısaltılamaz. - Dernek, Vakıf ve Diğer Tüzel
Kişiler: TTK m.44/1 gereği, ticaret unvanları adlarından oluşur. - Donatma
İştiraki: TTK m.44/2’ye göre unvanı, müşterek donatanlardan birinin
ad-soyadı veya gemi adı ile donatma iştirakini gösteren ibareden oluşur.
“Temel Oflu Donatma İştiraki” veya “Karadeniz Gemisi Donatma İştiraki”
gibi. Ek Kısmı Ek seçmek kural olarak ihtiyari, istisnaen zorunludur. Ek
seçmenin zorunlu olduğu istisnai hâller şunlardır: 1. TTK m.45 gereği, bir
ticaret unvanına, Türkiye’nin herhangi bir yerinde daha önce tescil edilmiş
bir ticaret unvanından ayırt edilmesi için gerekli olduğu takdirde, ek
yapmak zorunludur. Şu hâlde tescilli unvanlar, tüm Türkiye’de
korunmaktadır. 2. TK m.48/1’e göre her şube, merkezinin unvanına şube
olduğunu belirten ek yapmak zorundadır. “Türkiye İş Bankası Hereke Şubesi”
gibi. Ayrıca TTK m.48/3’e göre, merkezi yurt dışında olan bir işletmenin
Türkiye’deki şubesinin unvanında, merkezin ve şubenin bulunduğu yer ile
şube ibaresinin yer alması gerekir. 3. Bir şirket sona ermiş ve
malvarlığının tasfiyesine başlanmış ise, unvanının sonuna “tasfiye hâlinde”
ibaresinin eklenmesi gerekir (TTK m.269, 328 ve 533). Yapılacak eklerin
üçüncü kişileri yanıltıcı, gerçeğe ve kamu düzenine aykırı olmaması gerekir
(TTK m.46/1,2). “Türk”, “Türkiye”, “Cumhuriyet” ve “Milli” sözcüklerinin
unvanda kullanılması Cumhurbaşkanlığı kararyla olur. (TTK m.46/3).
Belirtilen gereklere aykırılık, TTK m.51/2 ve m.38/1 uyarınca cezai
yaptırım uygulanmasına yol açar. Ticaret Unvanı Seçme ve Kullanma
Zorunluluğu Her tacir, açıldığı günden itibaren onbeş gün içerisinde,
işletmesini ve seçtiği ticaret unvanını tescil ettirmek zorundadır (TTK
m.40/1). Tacir, işletmesiyle ilgili işlemleri yaparken ve senetleri
imzalarken bu unvan altında imza atmalıdır (TTK m.39/1). Unvan altında
imzaya kim yetkiliyse o kişi ya da kişilerin imza sirkülerinin notere
onaylattırılması ve sicil müdürlüğüne verilmesi gerekir (TTK m.40/2).
Unvanın, işletmenin görülebilecek bir yerine kolayca okunacak şekilde
yazılması gerekir. Ayrıca tacirin işletmesiyle ilgili olarak düzenlediği
ticari mektuplarda ve ticari defterlere yapılan kayıtların dayandığı
belgelerde tacirin sicil numarası, ticaret unvanı, işletmesinin merkezi ile
tacir internet sitesi oluşturma yükümlülüğüne tabi ise tescil edilen
internet sitesinin adresi de gösterilir (TTK m.39/2). 2. Ünite - Ticaret
Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 35 Unvanın Değişmesi veya
Değişikliklerden Etkilenmemesi Ticaret Kanunu, unvanın kullanılmasında
karma sistemi kabul etmiştir. Kanunun izin verdiği hâllerde unvan,
değişmesine gerek kalmaksızın, olduğu gibi kullanılabilir. TTK m.47’de üç
hâl vardır. Bunlara bir de dördüncü hâli eklemek gerekir. 1. Unvanda adı
yazılı kişinin adı değişse bile unvan olduğu gibi kalabilir (TTK m.47/1).
2. Kollektif ve komandit şirkete ve donatma iştirakine yeni bir ortak
girerse unvan değişmeden kalabilir (TTK m.47/2). 3. Ortağın ölümü üzerine
onun yerine geçen mirasçıları şirketin devamına oy birliğiyle karar
verirlerse veya şirkete girmemekle birlikte yazılı şekilde rızalarını
gösterirler ise ölen kişinin adı unvanda kullanılabilir. Şirketten ayrılan
ortağın rızası alınarak isminin unvanda kalması da sağlanabilir (TTK
m.47/2). 4. Unvan ancak işletmeyle birlikte devredilebilir; devralan,
unvanı aynen kullanma hakkına sahiptir. Fakat unvan hariç işletme devri,
sözleşmede kararlaştırılabilir (TTK m.49), bu hâlde, işletme sahibi
değişmesine rağmen unvan değişmeyebilir. “Türkan Yıldız Unlu Mamuller
İşletmesi”ni işleten Türkan Yıldız’ın evlenmesi üzerine soyadı “Büyük”
olarak değişmiştir. Ticaret unvanının yeni soyadına göre değişmesinin
zorunlu olduğunu ileri süren Türkan’ın kocası sizce haklı mıdır? Unvanı
Kullanma Hakkı: Tescilli bir unvanı kullanma hakkı sadece sahibine aittir
(TTK m.50). Unvan sahibine tekel hakkı sağlar. Bu hakkın koruma alanı, tüm
Türkiye’dir (TTK m.45). Unvanın Korunması: Tescil edilmiş unvan, Türkiye’de
TTK m.52’ye göre özel olarak korunur. Unvanın uluslararası alanda korunması
bakımından ise Türkiye’nin de taraf olduğu, 1883 tarihli Sınaî Mülkiyetin
Korunmasına Dair Paris Sözleşmesi hükümleri uygulanır. Tescil edilmiş
olmayan unvanların korunmasında da haksız rekabet hükümlerinden (TTK m.54
vd.) yararlanılabilir. Ticaret unvanının, ticari dürüstlüğe aykırı biçimde
kullanılması durumunda hak sahibi; 1. Bunun tespitini, 2. Kullanımının
yasaklanmasını, 3. Haksız olarak kullanılan unvan tescil ettirilmiş ise
değiştirilmesini veya silinmesini, 4. Tecavüzün sonucu olan maddi durumun
ortadan kaldırılmasını, gereğinde araçların ve ilgili malların imhasını, 5.
Zarar varsa, kusurun ağırlığına göre maddi ve manevi tazminat isteyebilir.
Maddi tazminat olarak mahkeme, failin tecavüz sonucunda elde etmesi münkün
görülen menfaat karşılığına hükmedebilir (TTK m 52/1). 6. Ayrıca, masrafı
karşı taraftan alınmak üzere hükmün gazetede yayınlanması talep edilebilir
(TTK m.52/2). Amaç, üçüncü kişiler nezdinde sarsılan itibarı bir ölçüde
olsun onarmaktır. İşletme Adı Bir işletmeyi tanıtmak ve benzeri
işletmelerden ayırt etmek için kullanılan addır. Örneğin: Sultanahmet
Köftecisi, Divan Oteli, Yıldız Lokantası, Pelit Pastanesi, Dilan Sineması
gibi. Tacir dışında, esnaf da işletme adı kullanabilir. Ticaret unvanı
seçmek ve kullanmak tacir bakımından zorunlu olduğu hâlde, işletme adı
seçmek ve kullanmak zorunlu değildir. Ama bir tacir işletme adı seçmiş ve
kullanıyorsa 2 36 Ticaret Hukuku bunu tescil ettirmesi gerekir (TTK m.53).
Tescilli işletme adını ancak sahibi ve onun izin verdiği kişiler
kullanabilir (TTK m.53,50). Unvana dair hangi hükümlerin tescilli işletme
adına da uygulanacağı, TTK m.53’de gösterilmiş olup işletme adı da unvan
gibi, tüm Türkiye’de özel olarak korunur. Bu kapsamda, unvanı korumaya
yönelik dava ve talepler, işletme adının korunmasında da geçerlidir. Tescil
edilmemiş işletme adları ise bu hükümlere göre değil, olsa olsa haksız
rekabet hükümleri (TTK m.54 vd.) çerçevesinde bir korumadan yararlanabilir.
Ticaret unvanından farklı olarak, işletme adı işletmeden ayrı
devredilebilir. Ayrıca aksi öngörülmemişse bir işletmenin devri, adının da
devri sonucu doğurur (TTK m.11/3). Ticaret Kanunu işletme adının
oluşturulmasında, ticaret unvanında olduğu gibi sıkı düzenlemeler
getirmemiştir. Seçilecek adın aldatıcı ve kamu düzenine aykırı olmaması,
başka işletme adları ile de karışıklığa yol açıcı nitelik taşımaması
gerekir (TTK m.32/3,53,45). A ve B isimli iki arkadaş bir lokanta açarak
işletmeye başlamışlardır. B lokantanın bir işletme adının olmasının kanunen
zorunlu olduğunu, bu nedenle bir işletme adı seçmeleri gerektiğini ileri
sürmektedir. Sizce B haklı mıdır? Marka Marka, bir işletmenin mal veya
hizmetlerini tanıtmaya ve benzerlerinden ayırdetmeye yarar. Marka, patent,
endüstriyel tasarım ve coğrafi işaret gibi haklara ilişkin mevzuat ile
verilen yetkileri kullanmak ve ilgili işlemleri yürütmek üzere Türk Patent
Enstitüsü kurulmuştur (Bkz. Sınai Mülkiyet Kanunu). Marka başta olmak
üzere, fikri mülkiyet hakları alanında ülkemizde 1994’lerden itibaren
gerçekleşen büyük çaplı mevzuat değişikliklerinin temel nedeni, Türkiye’nin
Gümrük Birliğine katılması ve Avrupa Birliği mevzuatına uyum çabalarıdır.
Böylece fikri ve sınaî haklar mevzuatımız Avrupa Birliği normlarına
uydurulmaya çalışılmıştır. Belirtilen iç hukuk düzenlemeleri yanında,
markalara ilişkin olarak Türkiye’nin imzaladığı önemli uluslararası
anlaşmalar vardır.1883 tarihli Paris Sözleşmesi ve değişiklikleri, Dünya
Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması, markaların uluslararası tescili ve
sınıflandırılmasına ilişkin Nis ve Viyana Anlaşmaları gibi. Markanın Tanımı
ve İşlevleri Markanın tanımı dolaylı olarak SMK m.4’de yapılmıştır. Buna
göre; marka, bir teşebbüsün mallarının veya hizmetlerinin diğer
teşebbüslerin mallarından veya hizmetlerinden ayırt edilmesini sağlaması ve
marka sahibine sağlanan korumanın konusunun açık ve kesin olarak
anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması
şartıyla, kişi adları dahil, sözcükler şekiller, renkler, harfler, sayılar,
sesler ve malların veya ambalajlarının biçimi olmak üzereher tür işaretten
oluşabilir. Hükmün açık ifadesinden de anlaşılacağı üzere, “marka sahibine
sağlanan korumanın konusunun açık ve kesin olarak anlaşılmasını
sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması” gerekmektedir.
Hükümde “her tür işaret” denildiği için sayının sınırlı olmadığı kabul
edilmelidir. Buna göre; sicilde açık ve kesin olarak gösterilebilmesi
koşulu ileörneğin sözcükler, reklam sloganları, harf, sayı, harf sayı
kombinasyonları, şekiller, üç boyutlu şekiller, renkler ve hareketler marka
olarak seçilebilecektir. Marka uygulamamızda son zamanlarda tanınmaya ve
yaygınlaşmaya başlayan ses markası, üç boyutlu marka, renk markası, ha3 2.
Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 37 reket markası
gibi yeni marka türlerine ait örneklerin TPMK’ya başvurusunun hangi
yöntemlerle yapılacağı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun Uygulanmasına Dair
Yönetmelik’in 7. maddesinde düzenlenmektedir. Ayrıca hizmet markasının
tescili ve korunmasına da olanak sağlanmıştır. Marka başlıca üç işleve
sahiptir: Reklam İşlevi Marka, ürünü tanıtmaya yarar; alıcılara hitap
ederek talebi artırmaya çalışır. İsabetli seçilmesi talebi artırıcı bir
etkendir. Bu açıdan göze ve kulağa hoş gelen, akılda kolay tutulabilen
işaretlerin seçilmesine gayret edilir. Garanti İşlevi Marka bazen malın
kalitesiyle ve hatta kendisiyle bir anlamda özdeş hâle gelebilir. Birçok
insan, alacağı ürünle birlikte aynı anda belirli markalara yönelir. Markalı
ürünlerin daha pahalı olmasının mantığı da budur. Kaynak Belirtme İşlevi
Marka, ürünün hangi işletmeden çıktığını gösterir; ürün ile işletmeler
arasında bağ kurulmasını sağlar. Marka Türleri Markayı iki ölçüte göre
sınıflandırabiliriz. Nitelikledikleri (İşaretledikleri) Açısından Mal
Markaları Bir malın üretildiği işletmeyi (fabrika markaları) veya o malın
hangi işletme tarafından piyasaya sürüldüğünü (ticaret markaları) gösterir.
Çoğu kez, aynı işletme, bir malı hem ürettiği, hem de piyasaya sürdüğü için
bu iki özellik, aynı markada biraraya gelebilmektedir Hizmet Markaları Bir
işletme tarafından verilen hizmeti tanıtmaya ve diğer işletmelerin
hizmetlerinden ayırt etmeye, işaretlemeye yarar. Böylece bankacılık,
sigortacılık, turizm ve otelcilik gibi alanlarda verilen hizmetlerin de
markaya bağlanması mümkün hale gelmiştir. Kullananlar Açısından Bireysel
(Ferdi) Markalar Gerçek veya tüzel kişilerin bireysel ve bağımsız olarak
kullandıkları markalardır. Uygulamada rastlanan markaların birçoğu bu gruba
girmekle birlikte, SMK’da bu tür markalardan özel olarak söz edilmemiştir.
Ortak Markalar Üretim veya ticaret (SMK m. 31/3,4). oluşan bir grup
tarafından müştereken kullanılan markalardır (556 sayılı KHK m.55).
Böylece, grup işletmelerinin mal veya hizmetleri tanıtılır ve diğer
işletmelerin mal ve hizmetlerinden ayırt edilmesi sağlanır. Ortak markanın
kullanılabilmesi için markanın kullanım usul ve şekillerini gösteren teknik
şartnamenin TPMK’ya sunulması gerek ir (SMK m. 32). 38 Ticaret Hukuku
Garanti markası, marka sahibinin kontrolü altında birçok işletme tarafından
o işletmelerin ortak özelliklerini, üretim usullerini, coğrafi menşelerini
ve kalitesini garanti etmeye yarayan işarettir (SMK m. 31/1). Her ne kadar
hükmün ifadesi işletmelerin olsa da aslında kastedilen işletmelere ait
ürünlerdir. Garanti markasının, marka sahibinin veya marka sahibine
iktisaden bağlı olan işletmenin mal ve hizmetlerinde kullanılması yasaktır
(SMK m. 31/2). Bu markalar, markayı taşıyan mal veya hizmetlerin önceden
belirlenmiş belirli bir kaliteyi veya özelliği taşıdığını gösterirler.
Garanti markası için de teknik şartname kullanma zorunluluğu bulunmaktadır
(SMK m. 32). Örneğin Uluslararası Yün Birliğine ait Woolmark, Türkiye’de
TSE, ISO 9001, ISO 9002 kalite gösteren işaretler, İviçre’de Label sözcüğü.
Markanın Benzer Kavramlardan Ayırdedilmesi Coğrafi İşaretlerden SMK m. 34’e
göre; coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ürünü veya diğer özellikleri
bakımından kökenin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş
ürünü gösteren işarettir. Maahreç işareti ise, coğrafi sınırları
belirlenmiş bir yöre, bölge veya ülkeden kaynaklanan, belirgin bir
niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından bu coğrafi alan ile
özdeşleşen, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerden en az biri belirlenmiş
coğrafi alanın sınırları içinde yapılan ürünleri tanımlayan addır. Mahreç
işaretlerinin, ürünün özelliklerinden en az biri o yöreye ait olmakla
birlikte, yöre dışında da üretilebilmesi söz konusudur (SMK m. 34/1-b).
Mahreç işaretine Hereke ipek halısı örnek gösterilebilir. Coğrafi işaretler
menşe adı ve mahreç işareti olmak üzere iki çeşittir. Menşe adı; coğrafi
sınırları belirlenmiş bir yöre, bölge veya istisnai durumlarda ülkeden
kaynaklanan, tüm veya esas özelliklerini bu coğrafi alana özgü doğal ve
beşeri unsurlardan alan, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerin tümü bu
coğrafi alanın sınırları içinde gerçekleşen ürünleri tanımlayan addır (SMK
m. 34/1-a). Menşe adları ait oldukları coğrafi bölgenin dışında
üretilmezler. Çünkü ürün, niteliklerini ancak ait olduğu yöre içinde
üretildiği taktirde kazanabilir. Menşe adına Finike portakalı ve Malatya
kayısısı örnek verilebilir. Tescilli coğrafi işaretten oluşan ya da
tescilli coğrafi işaret içeren işaretler marka olarak tescil edilemez (SMK
m. 5/1-i). Coğrafi işaretlerin markadan farkları şunlardır: 1. Marka,
çoğunlukla malı üreten veya piyasaya süren işletmeyi gösterir. Oysa coğrafi
işaretler, malın hangi coğrafi yerden, bölgeden veya ülkeden çıktığını
gösterir. 2. Marka bireysel tanıtma aracıdır. Onu üreten, piyasaya süren
firmayı tanıtır. Coğrafî işaretler ise kollektif tanıtma aracıdır. 3. Marka
üzerindeki hak devredilebilir. Coğrafî işaretler üzerindeki hak
devredilemez, yalnızca hak sahiplerince kullanılır (SMK m. 148/1). Ticaret
Unvanı ve İşletme Adından Ticaret unvanı işletmenin sahibini, işletme adı
ise işletmenin kendisini tanıtmaya yaramaktadır. Oysa marka, işletmenin
ürünlerini tanıtmaya ve benzerlerinden ayırt etmeye hizmet eder. 2. Ünite -
Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 39 Uygulamada bazen, aynı
sözcüklerin hem işletme adı, hem marka, hem de ticaret unvanında yer aldığı
görülür. Bu durumda, bu üç kavramı ayırt ederken daha özenli davranmak
gerekecektir. Marka Kullanılmasında Sistemler Bu konuda üç sistem vardır,
zorunluluk sistemi, serbestlik sistemi ve karma sistem. Bizim eski 551
sayılı Markalar Kanunumuz karma sistemi kabul etmişti. Bugün, yürürlükteki
SMK serbestlik sistemini kabul etmiştir. Markanın Tescili 556 s.KHK’nın
sağladığı korumadan yararlanılabilmesi için, kural olarak markanın tescil
ettirilmiş olması gerekmektedir (SMK m. 7). Bu nedenle, tescili talep
hakkına sahip olanlar, tescil talebinin red nedenleri ve tescil işlemleri
hakkında genel de olsa bazı bilgiler vermekte yarar vardır. SMK’nın 3.
maddesi genel olarak bu Kanunla sağlanan korumadan kimlerin
yararlanabileceğini düzenlemiştir. Buna göre: 1. Türkiye Cumhuriyeti
vatandaşları, 2. Türkiye Cumhuriyeti Sınırları içinde yerleşim yeri olan
veya sınai ya da ticari faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişiler, 3.
Paris Sözleşmesi veya 15.04.1994 tarihli Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş
Anlaşması hükümleri dahilinde başvuru hakkına sahip kişiler, 4.
Karşılıklılık ilkesi uyarınca, Türkiye Cumhuriyeti uyruğundaki kişilere
sınai mülkiyet hakkı koruması sağlayan devetlerin uyruğundaki kişiler bu
Kanunun sağladığı korumadan yararlanır. Bu kişiler, tescil başvurusunu
bizzat yapabilecekleri gibi, yetkili vekilleri (marka vekili) aracılığı ile
de yapabilirler (556 s.KHK m.3/d,80). Marka Tescilinde Red Nedenleri SMK
hükümleri çerçevesinde bir markanın tesciline engel oluşturan nedenleri
incelerken ikili bir ayırım yapmak lazımdır. Mutlak Red Nedenleri Bir kişi
markasını tescil ettirmek için müracaat ettiğinde mutlak red nedenlerinden
birisi varsa, başvurunun TPMK tarafından resen reddi gerekmektedir. Bu
nedenler SMK m. 5’de sayılmıştır: 1. 4 üncü madde kapsamında marka
olamayacak işaretler. 2. Herhangi bir ayırt edici niteliğe sahip olmayan
işaretler. 3. Ticaret alanında cins, çeşit, vasıf, kalite, miktar, amaç,
değer, coğrafi kaynak belirten veya malların üretildiği, hizmetlerin
yapıldığı zamanı gösteren veya malların ve hizmetlerin diğer karakteristik
özelliklerini belirten işaret ve adlandırmaları münhasıran veya esas unsur
olarak içeren işaretler. 4. Aynı veya aynı türdeki mal veya hizmetlerle
ilgili olarak tescil edilmiş ya da daha önceki tarihte tescil başvurusu
yapılmış marka ile aynı veya ayırt edilemeyecek kadar benzer işaretler. 5.
Ticaret alanında herkes tarafından kullanılan veya belirli bir meslek,
sanat veya ticaret grubuna mensup olanları ayırt etmeye yarayan işaret veya
adlandırmaları münhasıran ya da esas unsur olarak içeren işaretler. KHK
m.5’e göre marka, bir teşebbüsün mal veya hizmetlerini bir başka teşebbüsün
mal veya hizmetlerinden ayırt etmeyi sağlaması koşuluyla, kişi adları
dahil, özellikle sözcükler, şekiller,harfler,sayılar malların biçimi veya
ambalajları gibi çizimle görüntülenebilen veya benzer biçimde ifade
edilebilen, baskı yoluyla yayınlanabilen ve çoğaltılabilen her türlü
işaretleri içerir. 40 Ticaret Hukuku 6. Malın doğası gereği ortaya çıkan
şeklini ya da başka bir özelliğini veya teknik bir sonucu elde etmek için
zorunlu olan veya mala asli değerini veren şeklî ya da başka bir özelliğini
münhasıran içeren işaretler. 7. Mal veya hizmetin niteliği, kalitesi veya
coğrafi kaynağı gibi konularda halkı yanıltacak işaretler. 8. Paris
Sözleşmesinin 2 nci mükerrer 6 ncı maddesine göre reddedilecek işaretler.
9. Paris Sözleşmesinin 2 nci mükerrer 6 ncı maddesi kapsamı dışında kalan
ancak kamuyu ilgilendiren, tarihi ve kültürel değerler bakımından halka mal
olmuş diğer işaretler ile yetkili mercilerce tescil izni verilmemiş olan
armaları, nişanları veya adlandırmaları içeren işaretler. 10. Dini
değerleri ve sembolleri içeren işaretler. 11. Kamu düzenine ve genel ahlaka
aykırı işaretler. 12.Tescilli coğrafi işaretten oluşan ya da tescilli
coğrafi işaret içeren işaretler. Nisbî Red Nedenleri Bu nedenlerden
birisinin varlığı durumunda ancak ilgili bir kişinin TPMK (tescil edilmiş
ya da tescil başvurusu yapılmış bir marka sahibinin) itirazı üzerine TPE
tescil başvurusunu reddedebilmek SMK 6’da Enstitü başvuruyu kendiliğinden
reddedememe 1. Tescil başvurusu yapılan bir markanın, tescil edilmiş veya
önceki tarihte başvurusu yapılmış marka ile aynılığı ya da benzerliği ve
kapsadığı mal veya hizmetlerin aynılığı ya da benzerliği nedeniyle, tescil
edilmiş veya önceki tarihte başvurusu yapılmış marka ile halk tarafından
ilişkilendirilme ihtimali de dâhil karıştırılma ihtimali varsa itiraz
üzerine başvuru reddedilir. 1. Tescil başvurusu yapılan bir markanın,
tescil edilmiş veya önceki tarihte başvurusu yapılmış marka ile aynılığı ya
da benzerliği ve kapsadığı mal veya hizmetlerin aynılığı ya da benzerliği
nedeniyle, tescil edilmiş veya önceki tarihte başvurusu yapılmış marka ile
halk tarafından ilişkilendirilme ihtimali de dâhil karıştırılma ihtimali
varsa itiraz üzerine başvuru reddedilir. 2. Ticari vekil veya temsilcinin,
marka sahibinin izni olmaksızın ve haklı bir sebebe dayanmaksızın markanın
aynı veya ayırt edilemeyecek kadar benzerinin kendi adına tescili için
yaptığı başvuru, marka sahibinin itirazı üzerine reddedilir. 3. Başvuru
tarihinden veya varsa rüçhan tarihinden önce tescilsiz bir marka veya
ticaret sırasında kullanılan bir başka işaret için hak elde edilmişse, bu
işaret sahibinin itirazı üzerine, marka başvurusu reddedilir. 4. Paris
Sözleşmesinin 1 inci mükerrer 6 ncı maddesi bağlamındaki tanınmış markalar
ile aynı veya benzer nitelikteki marka başvuruları, aynı veya benzer mal
veya hizmetler bakımından itiraz üzerine reddedilir. 5. Tescil edilmiş veya
tescil başvurusu daha önceki tarihte yapılmış bir markanın, Türkiye’de
ulaştığı tanınmışlık düzeyi nedeniyle haksız bir yararın sağlanabileceği,
markanın itibarının zarar görebileceği veya ayırt edici karakterinin
zedelenebileceği hâllerde, aynı ya da benzer markanın tescil başvurusu,
haklı bir sebebe dayanma hâli saklı kalmak kaydıyla, başvurunun aynı,
benzer veya farklı mal veya hizmetlerde yapılmış olmasına bakılmaksızın
önceki tarihli marka sahibinin itirazı üzerine reddedilir. 6. Tescil
başvurusu yapılan markanın başkasına ait kişi ismini, ticaret unvanını,
fotoğrafını, telif hakkını veya herhangi bir fikri mülkiyet hakkını
içermesi hâlinde hak sahibinin itirazı üzerine başvuru reddedilir. 2. Ünite
- Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 41 7. Ortak markanın veya
garanti markasının yenilenmeme sebebiyle koruma süresinin sona ermesinden
itibaren üç yıl içinde yapılan, ortak marka veya garanti markasıyla aynı
veya benzer olan ve aynı veya benzer mal veya hizmetleri içeren marka
başvurusu, önceki hak sahibinin itirazı üzerine reddedilir. 8. Tescilli
markanın yenilenmeme sebebiyle koruma süresinin sona ermesinden itibaren
iki yıl içinde yapılan, bu markayla aynı veya benzer olan ve aynı veya
benzer mal veya hizmetleri içeren marka başvurusu, önceki marka sahibinin
itirazı üzerine bu iki yıllık süre içinde markanın kullanılmış olması
şartıyla reddedilir. 9. Kötüniyetle yapılan marka başvuruları itiraz
üzerine reddedilir. Mutlak red nedenleri ile nisbî red nedenlerini ayıran
temel ölçüt nedir? Tescil Aşamaları Tüm tescil işlemleri TPMK tarafından
yürütülür. İç içe geçmiş birden çok aşama ve işlem mevcuttur. Ana
hatlarıyla bakarsak: Başvuru Başvurunun nasıl yapılacağı, hangi belgelerin
sunlması gerektiği, başvurunun hangi aşamalardan geçeceği gibi hususlar
SMK’da düzenlenmiştir. Başvuru dilekçesinde bulunması gerekli bilgiler SMK
m. 11/1’de belirtilmiştir. Buna göre; marka başvurusu; başvuru sahibinin
kimliğine ilişkin bilgileri içeren başvuru formunu, marka örneğini,
başvuruya konu mal veya hizmetlerin listesini, başvuru ücretinin ödendiğini
gösterir bilgiyi, başvuru, ortak marka veya garanti markası için yapılmışsa
32 nci madde kapsamında düzenlenmiş teknik şartnameyi, rüçhan hakkı talebi
varsa rüçhan hakkı talep ücretinin ödendiğini gösterir bilgiyi, marka
örneğinde Latin alfabesi dışında harf veya harfler kullanılmışsa bunların
Latin alfabesindeki karşılığını kapsar. Herbir marka için ayrı ayrı başvuru
yapılması gerekir. İnceleme Türk Patent Enstitüsü daha sonra şu hususlarda
inceleme yapacaktır: Şekli açıdan: SMK 11’de öngörülen belgelerin tamam
olup olmadığı, şekli eksiklik içerip içermediği incelenir. Şekli eksiklik
olduğu takdirde SMK m. 15/1 son cümle uyarınca iki aylık süre verilir.
Şekli eksiklik olmadığına karar verilirse, başvuru, başvurunun alındığı
tarih, saat, dakika itibariyle kesinleşir. Yetki açısından: Başvuran
kişinin yetkili olup olmadığı incelenip yetkisiz bir kişinin başvurusu
reddedilecektir (SMK m. 3). Mutlak red nedenleri açısından: TPMK, şekli
açıdan eksiği bulunmayan başvuruları, red için kesin nedenler açısından
inceleyecek mutlak red nedeni varsa talebi reddedecektir (SMK m. 5, 16).
Başvurunun mutlak tescil engellerine dayalı olarak reddedilmesi halinde,
başvuru sahibinin karara itiraz hakkı bulunmaktadır (SMK m. 20). Herhangi
bir aykırılık görülmez ise, başvuru marka bülteninde yayımlanmak suretiyle
üçüncü kişilerin itirazlarına ve görüşlerine sunulur. Üçüncü Kişilerin
Görüşleri ve İtirazlar Üçüncü kişiler (herhangi bir gerçek veya tüzel kişi
ya da herhangi bir grup veya hizmetleri temin edenler, üreticiler veya
imalatçıları temsil eden bir organ, tacir 4 42 Ticaret Hukuku veya
tüketiciler) başvurunun yayınından sonra, SMK’nın5/1-ç bendi dışında kalan
diğer bentler kapsamında, markanın tescil için yeterli nitelikleri
taşımadığına ilişkin yazılı ve gerekçeli görüşlerini kuruma sunabilirler.
Kurum bu görüşleri değerlendieir ve görüşlerin yerinde olduğunakanaat
getirirsde marka başvurusunu kısmen veya tamamen reddeder (SMK m. 17).
İlgili kişiler ise, bültende yayınlanmış bir marka başvurusunun, SMK’nın 5
veya 6. maddelerine göre, tescil edilmemesi gerektiğine ilişkin
itirazlarını marka başvurusunun yayımından itibaren iki ay içinde
yapabilirler. İtiraz yazılı ve gerekçeliolarak Kuruma yapılır. İtiraz
gerekçelerinin belirtilen süre içinde sunulmaması halinde itiraz yapılmamış
sayılır. İtirazın incelenmesiiçin itiraz süresiiçinde ücretin ödenmesi ve
aynı süre içinde ücretin ödendiğine ilişkin bilginin Kuruma sunulması
zorunludur (SMK m. 16). TPMK kararlarına karşı, taraflar ile zarar gören
kişiler, kararın bildiriminden itibaren iki aylık süre içinde yazılı ve
gerekçeli olarak itiraz edebilirler (SMK m. 20). Kurumun bu kanun
hükümlerine göre aldığı bütün kararlara karşı açılacak davalarda ve Kurumun
kararlarından zarar gören üçüncü kişilerin Kurum aleyhine açacakları
davalarda görevli ve yetkili mahkeme, Ankara Fikri ve Sınai Haklar Hukuk
Mahkemesidir (SMK m. 156/2). Tescil: İtiraz edilmemiş ise veya yapılan
itiraz kesin olarak reddedilmiş ise marka tescil edilir, marka sahibine bir
“Marka Tescil Belgesi” verilir; Resmi Marka Gazetesinde yayınlanır. Marka
sicili alenidir (SMK m.22/3). Marka Tescilinin Sonuçları Tescil, marka
sahibine hem hak sağlar, hem de yükümlülük getirir: 1. Tescil edilen marka
sahibine tekel hakkı sağlar. Markaya tecavüz etmek isteyen kişilere karşı
SMK’nın özel koruması devreye girer. Tescil edilmiş markanın koruma süresi
on yıldır; bu süre onar yıllık dönemler halinde yenilenebilir. (SMK m. 23).
Yenileme talebi, koruma süresinin sona erdiği tarihten itibaren altı aylık
süre içinde yapılır. 2. Tescilli marka sahibi, markasını kullanmakla
yükümlüdür. Tescilden itibaren beş yıl içerisinde, haklı bir neden
olmaksızın markanın ciddi biçimde kullanılmaması veya bu kullanıma beş yıl
kesintisiz ara verilmesi hâlinde marka iptal edilir. Hangi hallerin
kullanma sayılacağı KHK’da gösterilmiştir (SMK m. 9). Garanti markası ve
ortak markalar bakımından bu markaların nasıl ve ne şekilde kullanılacağını
gösteren bir teknik yönetmelik, tescil başvurusu sırasında kuruma teslim
edilir. Teknik yönetmeliğe aykırı kullanım yasaklanmış olup tanınan süre
içerisinde aykırılık düzeltilmediği takdirde, markanın iptali söz konusu
olur (SMK m. 26, 32). Marka ile İlgili Hukuki İşlemler Marka bir takım
hukuki işlemlere konu edilebilir. Satılabilir, devredilebilir,
haczedilebilir, lisans sözleşmesine konu yapılabilir, rehnedilebilir, miras
yoluyla geçebilir. Tescilli marka üzerindeki sağlararası hukuki işlemler
yazılı şekle bağlıdır (SMK m. 148/6). Fakat markalar finansal kiralama
sözleşmesine konu olamazlar (FKFFŞK m. 19). Devir Marka, tescil edildiği
mal veya hizmetlerin tamamı veya bir kısmı için devredilebilir. (SMK m.
148/6). Yazılı olarak yapılan devir sözleşmesinin geçerli olabilmesi 2.
Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 43 için noter
tarafından onaylanmış olması gerekir. Devir işlemi, taraflardan birinin
talebi, ücretin ödenmesi ve yönetmelikle belirlenen diğer şartların yerine
getirilmesi durumunda sicile kaydedilir ve Bültende yayınlanır. Rehin
Marka, işletmeden bağımsız olarak rehnedilebilir (SMK m. 148/2; ayrıca bkz.
TİTRK hükümleri). Ayrıca ticari işletmenin tamamı üzerinde rehin hakkı
kurulursa, marka da işletmenin faaliyetine tahsis edilmiş bir değer olarak
işletme rehninin kapsamındadır (TİTRK m. 5/2). Haciz Tescilli bir markanın
işletmeden ayrı olarak (tek başına) haczedilmesi de mümkündür (SMK m.
148/2). Lisans Tescilli bir markanın kullanım hakkının devri amacıyla
lisans sözleşmeleri yapılabilir. Sözleşme, tescil edilen mal veya
hizmetlerin tamamı veya bir kısmı için olabilir (SMK m. 24/1). Sözleşme
yazılı olmalı, tescil ettirilmelidir (SMK m. 148/4). Tescil yapılmamış ise
üçüncü kişilerin iyiniyeti korunur (SMK m. 148/5). Lisans inhisari veya
gayri inhisari olabilir. İnhisari olabilmesi için bunun kararlaştırılması
gerekir. İnhisari lisansta başkalarına lisans verilemez ancak lisans alan
markayı kullanabilir; hakkını açıkça saklı tutmamış ise lisans veren dahi
kullanamaz. Bu yolla lisans alan, markaya tecavüz edenlere karşı marka
sahibinin açacağı davaları açabilir (SMK m. 158/1). Lisans gayri inhisari
olursa, lisans verenin başkalarına da lisans vermesi mümkündür; ayrıca
markayı kendisi de kullanabilir. Lisans alanlar, sözleşmede aksi
kararlaştırılmamış ise, haklarını üçüncü kişilere devredemez ve alt lisans
veremezler (SMK m. 24/3). İnhisar, tekel; inhisari; tekelci; gayri
inhisari, tekelci olmayan demektir. Tescilli Markaya Tecavüz ve Markanın
Korunması Tescilli markaya tecavüz sayılan haller SMK m. 29/1’de
gösterilmiş olup, bu tecavüzlere karşı hukuki ve cezai yaptırımlar
öngörülmüştür (SMK m. 149, 30). Özel Hukuki Koruma Tescilli bir markaya
tecavüz halinde marka sahibinin açabileceği hukuk davaları ve
yöneltebileceği talepler SMK m. 149’da sayılmıştır: Sınai mülkiyet hakkı
tecavüze uğrayan hak sahibi, mahkemeden aşağıdaki taleplerde bulunabilir:
1. Fiilin tecavüz olup olmadığının tespiti, 2. Muhtemel tecavüzün
önlenmesi, 3. Tecavüz fiillerinin durdurulması, 4. Tecavüzün kaldırılması
ile maddi ve manevi zararın tazmini, 5. Tecavüz oluşturan veya cezayı
gerektiren ürünler ile bunların üretiminde münhasıran kullanılan cihaz,
makine gibi araçlara, tecavüze konu ürünler dışındaki diğer ürünlerin
üretimini engellemeyecek şekilde elkonulması. 6. Yukarıdaki gibi elkonulan
ürün, cihaz ve makineler üzerinde kendisine mülkiyet hakkının tanınması,
Lisans sözleşmesi: Marka sahibinin (lisans veren) markayı kullanma hakkını
bir bedel karşılığı lisans alana verdiği sözleşmedir. 44 Ticaret Hukuku 7.
Tecavüzün devamını önlemek üzere tedbirlerin alınması, özellikle masraflar
tecavüz edene ait olmak üzere yukarıdaki gibi elkonulan ürünler ile cihaz
ve makine gibi araçların şekillerinin değiştirilmesi, üzerlerindeki
markaların silinmesi veya sınai mülkiyet haklarına tecavüzün önlenmesi için
kaçınılmaz ise imhası, 8. Haklı bir sebebin veya menfaatinin bulunması
hâlinde, masrafları karşı tarafa ait olmak üzere kesinleşmiş kararın günlük
gazete veya benzeri vasıtalarla tamamen veya özet olarak ilan edilmesi veya
ilgililere tebliğ edilmesi, Söz konusu davaları açma yetkisi öncelikle
marka sahibine aittir. Aksi kararlaştırılmış olmadıkça, inhisari lisans
sahibi de bu davaları açabilir. Gayri inhisari lisans sahibinin kural
olarak dava açma yetkisi yoktur fakat belirli koşulların varlığı halinde
istisnaen bu yetkiyi kazanır (SMK m. 158). Davalı sıfatı ise faile aittir.
Tazminat davası, marka sahibinin izni olmaksızın taklit markalı mal üreten,
dağıtan, satan veya ticaretini yapan kişi aleyhine açılır (SMK m.
29/1-b,c). Failin piyasaya sürmüş olduğu malları kullanan tüketicilere
karşı dava açılamaz (SMK m. 153/1). Yukarıdaki taleplerle açılacak hukuk
davalarında zamanaşımı açısından SMK m. 157’de, TBK’nın zamanaşımı
hükümlerine yollama yapılmıştır. Bu nedenle, haksız fillere ilişkin iki ve
on yıllık zamanaşımı süreleri uygulanır (TBK m.72). Görevli mahkeme, fikri
ve sınai haklar hukuk mahkemesidir. Yetkili mahkeme, davacının yerleşim
yeri veya tecavüzün olduğu ya da etkilerinin görüldüğü yerdeki mahkemedir
(SMK m. 156/3). Genel (Haksız Rekabet Davaları ile) Koruma Markalara
yönelik koruma bazen SMK’na göre değil de TTK’daki haksız rekabet
hükümlerine dayanarak sağlanabilir. Zaten tescilsiz markalar ancak TTK’ya
göre korunabilir. SMK’na dayanarak dava açma hakkı olmayanlar da
(müşteriler ve meslek odaları) TTK m.56’ya dayanarak dava açılabilirler.
Ancak, SMK tescilli markalar açısından TTK’ya oranla özel olduğu, zarar
görme tehlikesinin varlığı dahi aranmaksızın davaların birçoğunu (tazminat
davası zarar şartına bağlı) açmak mümkün olduğu için, kararnamenin
sağladığı koruma daha elverişli ve doyurucudur. Cezai Yaptırımlar SMK m.
30’da suç oluşturan fiiller ile cezaları hükme bağlanmıştır. SMK m.
30/5’te, bu maddede öngörülen suçlardan dolayı cezaya hükmedilebilmesi için
markanın Türkiye’de tescilli olması gerektiği belirtilmştir. SMK m. 30/6
uyarınca bu maddede düzenlenen suçların soruşturulması ve kovuşturulması
şikayete bağlıdır. Markanın Hükümsüzlüğü ve İptali SMK’da hükümsüzlük
halleri (SMK m. 25) ve iptal halleri (SMK m.26) ile bunların sonuçları ayrı
ayrı (SMK m. 27) düzenlenmştir. Hükümsüzlük sebeplerinin söz konusu olması
için markanın tescili sırasında mevcut olan mutlak veya nispi ret
nedenlerinin varlığına rağmen, markanın Kurum nezdinde tescil olması
gerekir. Bu durumda markanın tescili baştan sakattır. Markanın
hükümsüzlüğüne karar verilmesi durumunda bu karar; marka başvuru tarihinden
itibaren etkili olur ve markaya SMK ile sağlanan koruma hiç doğmamış
sayılır. Kesinleşen karar mahkeme tarafından Kuruma gönderilir, marka
sicilden terkin edilir ve durum Bültende yayınlanır (SMK m. 27/6-7).
Kesinleşen hükümsüzlük kararı herkese karşı hükümifade eder. 2. Ünite -
Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 45 SMK’ya
http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6769.pdf adresinden ulaşarak
ilgili hükümleri mutlaka okuyunuz. Markanın İptali Tescil sırasında
bulunmayıp, sonradan ortaya çıkan sebepler dolayısıyla markanın terkinine
markanın iptali denilmektedir. Tescil tarihinde aslında geçerli bir marka
söz konusudur. Fakat zamanla, markanın iptalini gerektiren bazı nedenler
ortaya çıkmıştır. Markanın iptaline karar verilmesi durumunda iptal kararı,
iptal talebinin, Kuruma sunulduğu tarihten itibaren etkili olur. Ancak,
talep üzerine, iptal hallerinin daha önceki bir tarihte doğmuş olması
halinde iptal kararının bu tarihten itibaren etkili olacağına karar
verilebilir. İptal kararının kesinleşmesinden sonra marka, sicilden terkin
edilir ve durum Bültende yayınlanır (SMK m. 27/7). Kesinleşmiş karar herkes
için bağlayıcıdır. Marka Hakkının Sona Ermesi Marka hakkı şu hallerde sona
erer (SMK m. 25-28): Markanın hükümsüzlüğü veya iptaline yönelik açılan
davada markanın hükümsüzlüğüne veya iptaline karar verilerek markanın
sicilden terkin edilmesi, koruma süresinin dolması ve süresinde yenileme
yapılmaması veya marka sahibinin hakkından yazılı olarak vazgeçmesi (KHK
m.46). Bu hallerde sona ermenin ilgili bültende yayınlanması gerekir.
HAKSIZ REKABET Serbest ve dürüst işleyen bir rekabet ortamı, daha kaliteli
ve daha ucuza mal ve hizmet üretimini teşvik eder, işletmelerin verimini de
artırır. Hem tüketiciler, hem işletmeler ve hem de devlet açısından
yararları olan serbest rekabet düzeninin kurulması ve devamı için, birçok
ülkede olduğu gibi, Türkiye’de de yasal düzenlemeler yapılmıştır.
Düzenlemelerin iki temel amacı vardır: İlki, işletmelerin rekabet haklarını
kötüye kullanmalarını (haksız rekabeti) önlemek, ikincisi ise, serbest
rekabet piyasasının bozulmasını ve tekelleşmeyi önlemektir. Bu iki amacı
gerçekleştirmeye yönelik hukuk kuralları, “Rekabet Hukuku” ya da “Geniş
Anlamda Haksız Rekabet Hukuku” üst başlığı altında ele alınabilir.
Ülkemizde, Rekabet Hukuku mevzuatı içerisinde dört yasal düzenleme
yürürlüktedir. 1. Tekelleşmeyi ve piyasadaki hâkim durumun kötüye
kullanılmasını önlemek için Anayasa’nın 167’nci maddesine dayanılarak
1994’de çıkarılmış olan 4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun. 2.
Haksız rekabeti önlemeye yönelik yasalar (TBK m.57, TTK m.54 vd. ve 3577
Sayılı İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesine İlişkin Kanun). Bizim bu ders
kapsamındaki asıl inceleme konumuz, TTK’daki hükümlerdir. Haksız Rekabetin
Tanımı ve Unsurları TTK m.54/1, haksız rekabete ilişkin hükümlerin amacını
gösteren bir ilkeyi içermektedir : “...bütün katılanların menfaatine,
dürüst ve bozulmamış rekabetin sağlanması”. “Bütün katılanlar” ibaresi,
işletmeci, üretici, aracı ve müşteri gibi piyasa aktörleri yanında, medya
gibi karar etkileyicilerini ve kamuyu da kapsamaktadır. TTK m.54/2’de ise,
tanım nitelikli bir hükme yer verilmiştir. Buna göre haksız rekabet,
rakipler arasında veya tedarik edenler ile müşteriler arasındaki ilişkileri
etkileyen aldatıcı veya dürüstlük kuralına aykırı diğer şekillerdeki
davranışlar ile ticari uygulamalardır (tanımdaki “etkileyen” in önüne
“olumsuz” sözcüğü eklen- 46 Ticaret Hukuku mesi gerektiği konusunda Bkz.
Moroğlu, Tasarı Değerlendirmeleri). Haksız rekabetten söz edebilmek için
gerekli unsurlar, tanımdan ve haksız rekabet davalarına dair TTK m.56’dan
çıkarılabilir: 1. Rakipler arasında veya tedarik edenler ile müşteriler
arasındaki ilişkileri etkileyen davranış veya ticari uygulama söz konusu
olmalıdır. Böylece haksız rekabet kurallarının koruma alanı genişletilmiş
olmakta, sadece rakipler arası yarışı esas alan eski koruma sistemi devre
dışı kalmaktadır. 2. Davranış veya uygulama, dürüstlük kuralına aykırılık
oluşturmalıdır. Aldatıcı hareket, dürüstlük kuralına zaten aykırılık
taşıyacağı için, bunun ayrıca vurgulanması gereksiz gözükmektedir. Haksız
rekabet davalarını düzenleyen TTK m.56’dan da açıkça anlaşıldığı üzere,
failin kusuru, haksız rekabetin bir unsuru olmayıp, sadece, tazminat talebi
için zarar ile birlikte ispatı gereken hususlardan birisidir. 3. Davranış
veya uygulama zarara veya en azından zarar tehlikesine yolaçmalıdır (TTK
m.56/1). Bu hükme göre, tazminat talebi için zarar tehlikesi yeterli
olmayıp zararın varlığı şarttır. Başlıca Haksız Rekabet Örnekleri TTK m.55,
eTK m.57’de on bent halinde ve örnek niteliğinde sayılmış bulunan haksız
rekabet hallerini oldukça genişletmiş ise de bu sayım da sınırlayıcı değil,
örnekleyicidir. Sayım sınırlı olmadığına göre, TTK’nın neden bu kadar çok
örneğe yer verdiği sorusu düşünülebilir. Gerekçeden anlaşıldığına göre, bir
fiil, sayılan örneklerden birisine giriyorsa, tanım maddesine göre bir
araştırma yapmaya gerek kalmayacak, böylece uygulamada, hangi fiil ve
uygulamaların haksız rekabet sayılacağı konusunda doğabilecek tereddütler
azalacaktır. Ayrıca, TTK m.62 ve 63’deki cezai yaptırımların uygulanması
için de suç oluşturan fiilin kanunda gösterilmiş (kanunilik ilkesi)
bulunması gerekmektedir. TTK m.55, “dürüstlük kuralına aykırı davranışlar,
ticari uygulamalar” kenar başlığı altında, başlıca haksız rekabet hâlleri
olarak altı kategori oluşturduktan sonra, her bir kategori içindeki alt
bentlerde de uygulamada sıkça rastlanabilecek örneklere yer vermiştir.
Dürüstlük Kuralına Aykırı Reklamlar ve Satış Yöntemleri ile Diğer Hukuka
Aykırı Davranışlar Bu ilk kategoriye giren örnek olarak özellikle
gösterilen oniki hâl mevcuttur. 1. Başkalarını veya onların mallarını, iş
ürünlerini, fiyatlarını, faaliyetlerini veya ticari işlerini yanlış,
yanıltıcı veya gereksiz yere incitici açıklamalarla kötülemek (Örneğin,
rakip işletme sahibi veya ürünleri hakkında gerçeğe aykırı veya gereksiz
beyanlarda bulunarak kötülemek, asılsız dedikodular çıkarmak; gerekçede
verilen örneği aktarırsak, ünlü bir diş hekiminin çalışamayacak kadar hasta
olduğunu yaymak.). 2. Kendisi, ticari işletmesi, işletme işaretleri,
malları, iş ürünleri, faaliyetleri, fiyatları, stokları, satış
kampanyalarının biçimi ve iş ilişkileri hakkında gerçek dışı veya yanıltıcı
açıklamalarda bulunmak veya aynı yollarla üçüncü kişiyi rekabette öne
geçirmek (Son hâle örnek olarak, hak etmediği halde, müşteri çekebilmesi ve
reklamı uğruna, alelade bir giyim firmasına kalite ödülü vermek
gösterilebilir.). 2. Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet
47 3. Paye, diploma veya ödül almadığı hâlde bunlara sahipmişçesine hareket
ede - rek müstesna yeteneğe malik bulunduğu zannını uyandırmaya çalışmak
veya buna elverişli doğru olmayan meslek adları ve sembolleri kullanmak
(Örneğin uzman doktor olmadığı halde kendisini böyle tanıtan ya da edebiyat
doktorası yapmasına rağmen, işletmesinde ürettiği temizlik ürünleri ve
deterjanlar üze - rinde doktor unvanı kullanan birisi haksız rekabette
bulunmuş olur. Gerekçede, “Paris’ten diplomalı terzi”, “ödüllü çevirmen”
gibi ifadeler, örnek verilmiştir.) . 4. Başkasının malları, iş ürünleri,
faaliyetleri veya işleri ile karıştırılmaya yol açan önlemler almak.
(Karıştırılacak benzerlik, eTK’da iltibas sözcüğü ile vurgulanmıştı.
Örneğin, başkasının işletme adı, markası, ticaret unvanı, lo - gosu ve sair
tanıtıcı işaretleri ile benzerlikler yaratmaya çalışmak, buraya gi - rer.
Karıştırılma olasılığının varlığı araştırılırken, orta düzeyde ve normal
bir müşterinin, dış görünüm olarak algısı ve değerlendirmesi ölçüt
alınmaktadır. Fakat ilgili tanıtım aracını taşıyan mal, özel bir alıcı
kitlesine hitap ediyorsa bu özel kitlenin yanılma olasılığı üzerinde
durulması gerekir.). 5. Kendisini, mallarını, iş ürünlerini,
faaliyetlerini, fiyatlarını, gerçeğe aykırı, yanıltıcı, rakibini gereksiz
yere kötüleyici veya gereksiz yere onun tanınmış - lığından yararlanacak
şekilde; başkaları, malları, iş ürünleri veya fiyatlarıyla karşılaştırmak
ya da üçüncü kişiyi benzer yollardan öne geçirmek. (Aldatı - cı reklamlar
buraya girer. TSE belgesi almış gibi reklam yapmak, bilimsel veri olmadığı
halde ürünlerinin sağlığa iyi geldiğini açıklamak gibi. Başkalarının
ününden haksız yere yararlanma sağlayan, abartılı karşılaştırma içeren rek
- lamlar da haksız rekabet oluşturur. Örneğin, ARKAN’ın belirttiği üzere,
“Persil değil ama en az onun kadar iyi” biçiminde bir reklam, başkasının
başarı ve gayretinden, haksız yararlanma sayılır. Kanun gerekçesinde
karşılaştırmalı reklam konusunda, “Süper market (x)’den daha ucuza daha
kalitelisi”, “De - terjanımız tanıdığınız (X) değildir. Şüphesiz (X)’den
daha ucuz, daha etkili, üstelik (X)’den daha çevreci”, “Herkesinkinden daha
ucuz ve sağlıklı”. Çünkü karşılaştırmalı reklam kural olarak hukuka aykırı
değildir, kanunen dürüstlük kurallarına aykırı sayılmamış,
yasaklanmamıştır. Hukuka aykırı olan, nesnel yönden gerçek dışı ve ölçüyü
aşan abartılı karşılaştırmalı reklamdır” denilmek - tedir. eTK Döneminde,
“Birinci”, “En büyük”, “En eski” gibi rakiplere oranla en üstünlük ifade
eden ilân ve reklamlar yapılmasının belirli hallerde haksız rekabet
oluşturacağı kabul edilmiştir.) . 6. Seçilmiş bazı malları, iş ürünlerini
veya faaliyetleri birden çok kere teda - rik fiyatının altında satışa
sunmak, bu sunumları reklamlarında özellikle vurgulamak ve bu şekilde
müşterilerini, kendisinin veya rakiplerinin yete - neği hakkında yanıltmak.
Şu kadar ki satış fiyatının, aynı çeşit malların, iş ürünlerinin veya
faaliyetlerinin benzer hacimde alımında uygulanan teda - rik fiyatının
altında olması hâlinde yanıltmanın varlığı karine olarak kabul olunur;
davalı, gerçek tedarik fiyatını ispatladığı takdirde bu fiyat değerlen -
dirmeye esas olur (Bu bent, mostra=göstermelik mal ile müşteriyi avlama
denilebilecek halleri kapsamaktadır.) . 7. Müşteriyi ek edimlerle sunumun
gerçek değeri hakkında yanıltmak (Ge - rekçeye göre, müşteriye ek edimler,
örneğin armağanlar, primler gibi avan - tajlar vaad ederek, vererek veya
tanıyarak müşterilerin malın kalitesi, taze - liği, defolu olup olmadığı
konusunda fazla düşündürmeden yöneltilmesidir. Hükmün ağırlık merkezi
müşterinin sunumun gerçek değeri hakkında ya - nıltılmasıdır.) . 48 Ticaret
Hukuku 8. Müşterinin karar verme özgürlüğünü özellikle saldırgan satış
yöntemleri ile sınırlamak (Gerekçeye göre, hükmün temelindeki düşünce,
satış yöntemi itibarıyla, müşterinin makbul sayılamayacak, güç psikolojik
duruma sokularak satın alma zorunluluğu altında bırakılmasıdır. Bu düşünce
özellikle “saldırgan” ibaresinde ifadesini bulur. Kastedilen, şaşırtan,
beklenmedik evin kapısına gelerek yapılan (kapıdan), bir kamyondan veya
yoldan zorla çevirerek yapılan satışlardır. “Özellikle” kelimesi hükmün
uygulanabilmesinin şartıdır. Her saldırgan satış yöntemi, haksız rekabet
oluşturmaz. Aksi hâlde, tüm işportacıların, kamyon veya minibüsten satış
yapanların, otomobile el sallayıp sizi lokantasına davet edenlerin bu
hükmün kapsamına girmesi gerekir Oysa amaç bu değildir. Önemli olan
saldırganlığın özellik taşıması ve muhatabını adeta köşeye
sıkıştırmasıdır). 9. Malların, iş ürünlerinin veya faaliyetlerin
özelliklerini, miktarını, kullanım amaçlarını, yararlarını veya
tehlikelerini gizlemek ve bu şekilde müşteriyi yanıltmak (Örneğin, büyük
bir tenekenin yarısına kadar zeytinyağı doldurulmuş olduğu halde, ucuzmuş
gibi satışa sunulması). 10.Taksitle satım sözleşmelerine veya buna benzer
hukuki işlemlere ilişkin kamuya yapılan ilânlarda unvanını açıkça
belirtmemek, peşin veya toplam satış fiyatını veya taksitle satımdan
kaynaklanan ek maliyeti Türk Lirası ve yıllık oranlar üzerinden
belirtmemek. 11.Tüketici kredilerine ilişkin kamuya yapılan ilânlarda
unvanını açıkça belirtmemek veya kredilerin net tutarlarına, toplam
giderlerine, efektif yıllık faizlerine ilişkin açık beyanlarda bulunmamak.
12.İşletmesine ilişkin faaliyetleri çerçevesinde, taksitle satım veya
tüketici kredisi sözleşmeleri sunan veya akdeden ve bu bağlamda sözleşmenin
konusu, fiyatı, ödeme şartları, sözleşme süresi, müşterinin cayma veya
fesih hakkına veya kalan borcu vadeden önce ödeme hakkına ilişkin eksik
veya yanlış bilgiler içeren sözleşme formülleri kullanmak. Sözleşmeyi
İhlale veya Sona Erdirmeye Yöneltmek Kanunda, bu ikinci kategoriye giren
örnek olarak özellikle gösterilen dört hâl mevcuttur: 1. Müşterilerle
kendisinin bizzat sözleşme yapabilmesi için, onları başkalarıyla yapmış
oldukları sözleşmelere aykırı davranmaya yöneltmek, 2. Üçüncü kişilerin
işçilerine, vekillerine ve diğer yardımcı kişilerine, haketmedikleri ve
onları işlerinin ifasında yükümlülüklerine aykırı davranmaya yöneltebilecek
yararlar sağlayarak veya önererek kendisine veya başkalarına çıkar
sağlamaya çalışmak, 3. İşçileri, vekilleri veya diğer yardımcı kişileri,
işverenlerinin veya müvekkillerinin üretim ve iş sırlarını ifşa etmeye veya
ele geçirmeye yöneltmek, 4. Onunla kendisinin bu tür bir sözleşme
yapabilmesi için, taksitle satış, peşin satış veya tüketici kredisi
sözleşmesi yapmış olan alıcının veya kredi alan kişinin, bu sözleşmeden
caymasına veya peşin satış sözleşmesi yapmış olan alıcının bu sözleşmeyi
feshetmesine yöneltmek. Başkalarının İş Ürünlerinden Yetkisiz Yararlanmak
Bu üçüncü kategoriye giren örnek olarak özellikle gösterilen üç hâl
mevcuttur: 1. Kendisine emanet edilmiş teklif, hesap veya plan gibi bir iş
ürününden yetkisiz yararlanmak, 2. Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı,
Haksız Rekabet 49 2. Üçüncü kişilere ait teklif, hesap veya plan gibi bir
iş ürününden, bunların kendisine yetkisiz olarak tevdi edilmiş veya
sağlanmış olduğunun bilinmesi gerektiği hâlde yararlanmak, 3. Kendisinin
uygun bir katkısı olmaksızın başkasına ait pazarlanmaya hazır çalışma
ürünlerini teknik çoğaltma yöntemleriyle devralıp onlardan yararlanmak.
Üretim ve İş Sırlarını Hukuka Aykırı Olarak İfşa Etmek Dördüncü sıradaki bu
kategoriye, özellikle, gizlice ve izinsiz olarak ele geçirilen veya başkaca
hukuka aykırı bir şekilde öğrenilen bilgilerin ve üretenin iş sırlarının
değerlendirilmesi veya başkalarına bildirilmesi şeklindeki dürüstlüğe
aykırı davranış örnek verilmiştir. (Rakip ilaç firmasının labaratuar
yetkilisini yüksek bir ücretle transfer ederek, onun bildiği meslek
sırlarını kullanmak veya açıklamasını sağlamak gibi). İş Şartlarına Uymamak
Beşinci sıradaki bu kategoriye, özellikle kanun veya sözleşmeyle, rakiplere
de yüklenmiş olan veya bir meslek dalında veya çevrede olağan olan iş
şartlarına uymayanların dürüstlüğe aykırı davranmış olması örnek
verilmiştir (Eczanelerin nöbet sırasını ihlal etmesi). Dürüstlük Kuralına
Aykırı İşlem Şartları Kullanmak Son kategoride örnek olarak özellikle
yanıltıcı bir şekilde diğer taraf aleyhine; 1. Doğrudan veya yorum yoluyla
uygulanacak kanuni düzenlemeden önemli ölçüde ayrılan veya 2. Sözleşmenin
niteliğine önemli ölçüde aykırı haklar ve borçlar dağılımını öngören,
önceden yazılmış genel işlem şartlarını kullananların dürüstlüğe aykırı
davranmış olacağı belirtilmiştir. Haksız Rekabetin Yaptırımları Kanun,
haksız rekabetin neden olacağı sorumluluğu hukuki ve ayrıca cezai
yaptırımlara bağlamıştır. Hukuki Yaptırımlar TTK m.56, haksız rekabet
nedeniyle açılabilecek hukuk davalarını ve bunları açabilecek kişileri
düzenlemiştir. Açılabilecek davalar ve ileri sürülebilecek talepler
şunlardır: 1. Haksız rekabetin tespiti, 2. Haksız rekabetin önlenmesi
(devam eden ve tekrar tehlikesi olan fiillerde), 3. Haksız rekabet sonucu
olan maddi durumun ortadan kaldırılması, haksız rekabet yanlış veya
yanıltıcı beyanlarla yapılmışsa bu beyanların düzeltilmesi ve tecavüzün
önlenmesi için kaçınılmaz ise, haksız rekabetin işlenmesinde etkili olan
araçların ve malların imhası (Örneğin, iltibasa yolaçan markayı içeren
ambalaj ve etiketlerin toplanması ve imhası, haksız rekabet konusu vasıfsız
ve boş tüplerin imha edilmesi gibi. 4. Zarar varsa tazminat (maddi tazminat
olarak mahkeme, failin tecavüz sonucunda elde etmesi mümkün görülen menfaat
karşılığına hükmedebilir (TTK m.56/1), 5. TBK m.58’deki şartlar varsa
manevi tazminat. TBK m.58’e göre “Kişilik hakkının zedelenmesinden zarar
gören, uğradığı manevi zarara karşılık manevi tazminat adı altında bir
miktar para ödenmesini isteyebilir.” 50 Ticaret Hukuku Mahkeme, davayı
kazanan tarafın talebiyle, gideri davayı kaybeden taraftan alınmak üzere
hükmün kesinleşmesinden sonra ilân edilmesine de karar verebilir; ilânın
şeklini ve kapsamını mahkeme belirler (TTK m.59). Amaç, haksız rekabetin
yol açtığı itibar kaybını kamuoyu gözünde giderebilmektir. Davacı Sıfatı
Haksız rekabete ilişkin TTK hükümleri yalnızca rakipleri değil, kamu
yararını da bir ölçüde korumaya amaçladığı için, davacılar çevresi
genişletilmiş; zarar gören rakip yanında müşteriler ile mesleki ve ekonomik
örgütler ve birliklere de dava açma yetkisi tanınmıştır. Zarar Gören/Görme
Tehlikesi Olan Kişi Haksız rekabetten dolayı müşterileri, mesleki itibarı,
kredisi, ticari işletmesi veya diğer ekonomik çıkarları zarar gören veya
zarar görme tehlikesine maruz kalan kişi, yukarıda sayılan beş tür davanın
tamamını açabilme yetkisine sahiptir. Bu kişi genellikle failin rakibi
konumundadır fakat rekabet ilişkisinin varlığı şart olmadığı için, rakip
olmayan biri de dava açabilir. Ancak, tazminat davaları için zarar görme
tehlikesinin varlığı yetmez; fiilen zarar görmüş olmak şarttır. Müşteriler
Haksız rekabet yüzünden ekonomik çıkarları zarar gören veya zarara uğrama
tehlikesi bulunan müşteriler de anılan davaları açabilir. Tazminat davaları
fiilen zarar görmüş olmayı gerektirir. Araç ve malların imhasını talep etme
yetkisi, müşterilere tanınmamıştır (TTK m.56/2). Eski TK’da, sadece zarar
gören müşterilere dava hakkı tanınmış iken TTK, zarar tehlikesini de
yeterli sayarak hakkın kapsamını genişletmiş ise de uygulamada müşterilerin
bu yola pek gitmedikleri görülmektedir. Kanaatimizce zarar tehlikesinin
yeterli sayılması, bundan sonra, rakip işletmelerin birbirlerine karşı
müşteri görünümünde bazı kişileri tahrik etmesine, yani kötü niyetli
taleplere yolaçabilir. Kötüniyetin kanıtlanmasındaki güçlük de cabasıdır.
Mesleki ve Ekonomik Örgüt ve Birlikler Ticaret ve sanayi odaları, esnaf
odaları, dernekler, borsalar ve tüzüklerine göre üyelerinin ekonomik
menfaatlerini korumaya yetkili olan diğer mesleki ve ekonomik birlikler ile
tüzüklerine göre tüketicilerin ekonomik menfaatlerini koruyan sivil toplum
kuruluşları (tüketici dernek ve vakıfları) ile kamusal nitelikli kurumlar
da tazminat davaları dışındaki ilk üç davayı açabilirler. Bu kapsamdaki
birliklere örnek olarak, Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye Sigorta,
Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği ve Türkiye Sermaye Piyasası Aracı
Kuruluşlar Birliği sayılabilir. Davalı Sıfatı Dava, haksız rekabette
bulunan kişiye (faile), haksız rekabet, iş veya hizmetleri sırasında
çalışanlarınca işlenmiş ise onları çalıştırana (TTK m.57), ayrıca haksız
rekabet basın, yayın, iletişim ve bilişim kuruluşlarınca
gerçekleştirilmişse, kanunda sıra ile sayılan yetkililere karşı açılabilir
(TTK m.58). Hükmün Üçüncü Kişilere Karşı İcrası Usul Hukukunun genel kuralı
uyarınca, etkisi itibariyle bir hüküm, ancak taraflar hakkında icra
edilebilir. Bu kuralın istisnalarından birisi de haksız rekabet dava- 2.
Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 51 larında ortaya
çıkmaktadır. TTK m.56/4’e göre, bir kişi aleyhine, TTK m.56/1’de sayılan
ilk üç davanın açılması sonucu verilen kesin hüküm, haksız rekabet konusu
malları, doğrudan veya dolaylı o kişiden ticari amaçla elde etmiş olan
üçüncü kişiler hakkında da icra edilir. Böylece, alınan kesin hükmün,
sözkonusu malları, bir şekilde satışa sunan veya kişisel ihtiyacından fazla
elinde bulunduran, örneğin toptancı veya dağıtıcı firmalara karşı da icrası
mümkündür. Zamanaşımı Haksız rekabette zamanaşımı süresi, dava hakkının
doğduğunun öğrenildiği tarihten itibaren bir yıl ve herhalde doğumundan
itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Ancak, fiil aynı zamanda
cezayı gerektirir nitelikte ve ceza kanunları daha uzun bir dava zamanaşımı
süresi öngörmüş ise, bu süre hukuk davalarında da uygulanır (TTK m.60).
Cezai Yaptırımlar TTK m.62/1, dört bent halinde cezayı gerektiren haksız
rekabet fiillerini saymıştır. Bu hâllerde, TTK m.56 uyarınca hukuk davası
açmaya yetkili olanlardan birisinin şikayeti üzerine dava açılmakta ve
maddede öngörülen hapis veya adli para cezası verilmektedir. Bir tüzel
kişinin işlerinin görülmesi sırasında işlenen haksız rekabet fiillerinden
dolayı hükmolunacak cezai yaptırım, tüzel kişi adına hareket eden veya
etmesi gerekmiş olan organın üyelerine veya ortaklarına uygulanır. Fiil,
bir tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde işlenmiş ise, tüzel kişi hakkında,
bunlara özgü güvenlik tedbirlerine de karar verilebilir (TTK m.63). Marka
işlemleri hakkında bilgi için, Türk Patent ve Marka Kurumu’nun tpe.gov.tr
adresini ziyaret edebilirsiniz. A tarafından tescil ettirilmeden çim
makinelerinde kullanılmakta olan YEŞİM markasını, B kendi ürettiği çim
makinelerinde kullanmaya başlamıştır. A bunu üzerine B’ye kendisine ait
olan markayı kullanmaktan vazgeçmesini, aksi takdirde aleyhine dava
açacağını bildirmiştir. B, A’nın markasının tescilsiz olduğunu, bu nedenle
dava açamayacağını, markayı kullanmaya devam edeceğini bildirmiştir. B
haklı mıdır? 5 52 Ticaret Hukuku Özet Ticaret sicili, örgütü ve işleyişi
ile sicil işleyişini açıklamak. Ticaret sicili örgütü, Ticaret Bakanlığının
gözetim ve denetiminde, ticaret ve sanayi odaları veya ticaret odaları
bünyesinde kurulur ve ticaret sicil müdürlükleri tarafından tutulur. Bir
yerde oda yoksa ya da yeterli teşkilatı bulunmuyorsa, ticaret sicili,
Bakanlıkça belirlenecek bir odadaki ticaret sicili müdürlüğü tarafından
tutulur. Sicilin yetki çevresi, il veya ilçe esasına göre belirlenir.
Sicilin işleyişi, Ticaret Sicili Tüzüğünde düzenlenir; TTK’ya göre,
ayrıntıları Tüzük’te gösterilmek kaydı ile sicilin elektronik ortamda da
tutulması mümkündür. Sicil işlemleri, kural olarak, ilgilinin talebi
üzerine yapılır; sicil müdürü, kendisine tanınan yetkiler kapsamında
incelemeler yapar ve bir eksiklik/aykırılık saptamaz ise, tescil (kayıt),
tadil (mevcut kayıtta değişiklik) veya terkin (kaydı çizme, sona erdirme)
talebini yerine getirir. Bir aykırılık varsa, bu durumda da red kararı
verir. Tescilinde tereddüt edilen veya uyuşmazlık konusu olan bir husus
varsa, geçici tescile de yetkilidir. Sicil müdürünün işlemlerine karşı,
kararın tebliğinden itibaren 8 gün içerisinde, sicilin bulunduğu yerdeki
Asliye Ticaret Mahkemesine itiraz amaçlı dava açılabilir. Sicil
kayıtlarının taraflar ve üçüncü kişiler için etkisini anlatmak. Sicil
kayıtları, işlem yönünden kurucu veya açıklayıcı, üçüncü kişilerin tescil
edilmesi gereken hususu bilme veya bilmelerinin gerekmesi yönünden de
olumlu veya olumsuz etki gösterir. Ticaret unvanı, taciri tanıtmaya
yarayan, tacirin türüne göre oluşturulma şekli TTK’da gösterilen çekirdek
kısım ile eklerden oluşan sözcüklerdir. Tescilli unvanların özel olarak
korunmasına yönelik davalar, TTK’da düzenlenmiştir. Ticaret unvanı, işletme
adı ve markanın işlevlerini, farklarını ve hukuki korunma yollarını
açıklamak. İşletme adı, bizzat işletmeyi tanıtmaya yarar ve tescil edildiği
takdirde, aynen ticaret unvanı gibi, TTK hükümlerince korunur. Marka ise,
işletmenün ürünlerini tanıtmaya ve benzerlerinden ayırt etmeye yarayan her
tür işarettir. Markanın tescil prosedürü ve nasıl korunacağı, 6769 Sayılı
SMK’da düzenlenmiştir. Ayrıca, marka korumasına dair uluslararası düzenleme
ve anlaşmalar da mevcuttur. 1 2 3 2. Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret
Unvanı, Haksız Rekabet 53 Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıdakilerden hangisi
bir anonim ortaklığın ticaret unvanının çekirdek kısmı olabilir? a. Ali
Yazar Anonim Şirketi b. Ayşe Güven Turizm A. Ş. c. İstanbul Anonim
Ortaklığı d. Keban Anonim Şirketi e. Otomobil Üretim ve Ticareti Anonim
Ortaklığı 2. Aşağıdaki hallerden hangisi tescil edilmiş ticaret unvanının
ticari dürüstlüğe aykırı şekilde kullanılması halinde, hak sahibinin sahip
olduğu hukuki imkanlar arasında yer almamaktadır? a. Tespit davası b.
Haksız şekilde kullanılan ticaret unvanının kullanılmasının yasaklanması c.
Tecavüzün sonucu olan maddi durumun kaldırılması d. Ticari dürüstlüğe
aykırı şekilde başkasının tescil ettirdiği ticaret unvanını kullanan
kişinin ticaretten men edilmesi e. Zarar varsa, kusurun ağırlığına göre
maddi ve manevi tazminat 3. Aşağıdakilerden hangisi ticaret unvanı ile
işletme adı arasındaki farklara ilişkin olarak yanlıştır? a. Ticaret unvanı
taciri; işletme adı işletmeyi tanıtır. b. Ticaret unvanı tüm Türkiye’de
korunur iken, işletme adı yalnız sicil çevresinde korunur. c. Tacirlerin
ticaret unvanı kullanması zorunlu olmasına karşılık, işletme adı kullanması
zorunlu değildir. d. Ticaret unvanının yalnız tacirler kullanabilirken,
işletme adını esnaflar da kullanabilir. e. Ticaret unvanı işletmeden ayrı
olarak devredilemez iken, işletme adı işletmeden ayrı olarak
devredilebilir. 4. Aşağıdakilerden hangisi bir haksız rekabet hali
oluşturmaz? a. Süt ürünleri üreten bir tacirin, aynı sektörde faaliyet
gösteren başka bir tacirin ürünlerinin bozuk olduğu yönünde bir ilân
vermesi b. Başkasının işletme adı ile benzer bir işletme adı kullanmak c.
Objektif, bilimsel verilere uygun olarak, karşılaştırmalı reklam yapmak d.
Edebiyat doktorası sahibi olduğu halde, ürettiği temizlik ürünlerinde
“Doktor” unvanı kullanmak e. Müşteriye armağanlar vadederek, malın gerçek
değeri konusunda fazla açıklamada bulunmadan satış yapmak 5. Aşağıdaki
hallerden hangisinde ticaret siciline tescilin etkisi açıklayıcıdır? a.
Ticaret ortaklıklarının kuruluşu b. Ticari temsilci atanması c. Ticaret
ortaklıklarının birleşmesi d. Anonim ortaklıklarda ana sözleşmenin
değiştirilmesi e. Ticari işletme rehninin kurulması 6. Çözümü bir mahkeme
kararına bağlı olan veya kesin biçimde tescilinde tereddüte düşülen
hususlarda sicil müdürü, ilgilinin talebi üzerine hangi kararı verir? a.
Geçici tescil b. Kesin tescil c. Tadil d. Terkin e. Red 7. Tescili
öngörülmüş bir konuda tescil yapılmış ise üçüncü kişilerin o konuyu
bilmedikleri iddiasında bulunamamaları tescilin hangi etkisini
açıklamaktadır? a. Olumlu etki b. Olumsuz etki c. Açıklayıcı etki d. Kurucu
etki e. Kanuni etki 8. Aşağıdaki hallerden hangisi gerçekleştiğinde ticaret
unvanının değişmesi zorunludur? a. Unvanda adı yazılı kişinin adı değişirse
b. Kollektif şirkete yeni ortak girerse c. Ticaret unvanı işletmeyle
birlikte devredilirse d. Şirketten ayrılan ortak adının unvanda
kullanılmasına rıza gösterirse e. Unvanda adı yazılı ortak ölür,
mirasçıları rıza göstermezse 9. TPMK’nın, SMK’na göre, aldığı kararlara
karşı açılacak davalarda hangi mahkeme görevlidir? a. Sulh hukuk mahkemesi
b. Ankara Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi c. İş mahkemesi d. İstinaf
mahkemesi e. Yargıtay 10. Aşağıdakilerden hangisi haksız rekabet
davalarında davacı sıfatına sahip değildir? a. Zarar gören kişiler b. Zarar
görme ihtimali olan kişiler c. Müşteriler d. Failler e. İlgili mesleki
birlikler 54 Ticaret Hukuku Yaşamın İçinden Okuma Parçası T.C. YARGITAY 11.
HUKUK DAİRESİ, E. 2005/5091, K. 2006/4635, T. 25.4.2006 • MARKA HAKKINA
TECAVÜZ (İşyerinde Satışa Hazır Çok Sayıda Sahte Bulaşık Süngeri Bulunması
- Maddi ve Manevi Tazminat Talebi) • TACİR (Ürünlerin Taklit Olduğunu
Bilmemesinin Mümkün Olmadığı - Marka Hakkına Tecavüz) • MADDİ VE MANEVİ
TAZMİNAT (Marka Hakkına Tecavüz Nedeniyle - Tacirin Ürünlerin Taklit
Olduğunu Bilmediği Savunmasının Dinlenmesinin Mümkün Olmadığı) ÖZET: Dava,
marka hakkına tecavüzden kaynaklanan maddi ve manevi tazminat istemine
ilişkindir. Davalıya ait işyerinde satışa hazır çok sayıda sahte bulaşık
süngeri bulunmuş olup, davalının eylemi marka hakkına tecavüz oluşturmuş
olup tacir olan davalının ürünlerin taklit olduğunu bilmediği savunmasının
dinlenmesi mümkün değildir. ............ KARAR: Davacı vekili, müvekkilinin
tanınmış olan “SCOTCH-BRİTE” marka bulaşık süngerlerinin üreticisi
olduğunu, davalıya ait işyerinde satışa hazır çok sayıda sahte
“SCOTCH-BRİTE” bulaşık süngeri bulunduğunu, davalının eyleminin 556 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname’nin 61 ve devamı maddeleri uyarınca marka hakkına
tecavüz oluşturduğunu ileri sürerek, şimdilik 1.000.000.000.-TL maddi,
1.000.000.000.-TL manevi tazminatın davalıdan tahsilini istemiştir. Davalı,
davaya yanıt vermemiştir. Mahkemece, iddia ve tüm dosya kapsamına göre,
davalıya ait işyerinde 807 adet sahte sünger bulunduğu, bu halin 556 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname’nin 61 inci maddesine uyduğu gerekçesiyle,
tecavüzün tespitine, hesaplanan 108.460.800.-TL maddi tazminat ile takdir
edilen 500.000.000.-TL manevi tazminatın davalıdan tahsiline karar
verilmiştir. Kaynak: http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm MARKALARIN
BAŞI TAKLİTÇİLERLE DERTTE Üretiminin yüzde 40’ını başta Ortadoğu ve Avrupa
olmak üzere birçok ülkeye ihraç eden Adana’da kurulu Makser Press Satış
Müdürü Makine Mühendisi Özlem Yıldız, marka taklitçiliğinin sektöre zarar
verdiğini bildirdi. Yıldız, Türkiye’nin kaplama ustası olarak sadece yurt
içinde değil yurt dışında da marka yarattıklarını, bunun da kolay
olmadığını belirterek, “Markamız için yıllarca emek verdik. Bugün
geldiğimiz noktada hiçbir çaba harcamadan markamız kullanılarak yurt içinde
satış yapıldığını tespit ettik” dedi. Yıldız,”Makser”markasını kullanarak
satış yapan bir firmanın, sattığı ürünün arızalı çıkıp, kendilerine
başvurulması üzerine taklit edildiklerinin ortaya çıktığını, bunun üzerine
bu firma ile ilgili yasal süreci başlattıklarını vurgulayarak, “Düşünün ki
bu firma bizim adımızla bir de ihracat yapmaya kalksa bu defa sadece biz
değil, Türk makine sektörünün imajı da zarar görür. Bu nedenle bu konuda
ağır yaptırımlar uygulanmalı” diye konuştu. İleri teknoloji ile yatıkları
üretim ve kaliteden ödün vermedikleri için sadece yurt içinde değil, yurt
dışında da aranan marka olduklarını vurgulayan Özlem Yıldız, “Buna rağmen
kolay kazanç elde etmek isteyenlerce taklit ediliyoruz. Aslında üretilen
makine taklit bile değil, sadece adımız kullanılmış” dedi. Yıldız, Avrupa
Birliği’nden alınan son verilerin, sahte ürün üretici ve satıcılarının
global marka sektöründen her yıl 200-300 milyar dolar haksız pay aldığını
gösterdiğini belirterek, şunları kaydetti: “Bu verilerden de anlaşılıyor ki
taklitçilik yalnız Türkiye de değil, dünyada da yapılmaktadır.
Taklitçilikten etkilenen Türkiye’deki yerli ve yabancı firmalar, taklit
edilen ürünleri nedeniyle markalarına olan güvenin azalmasını, satış
kaybını, hem tüketici hem de pazar üzerinde yaşanan olumsuzlukları görmekte
ve gelişmelerden endişe etmektedir. Bu nedenle, marka haklarının hukuki
olarak korunması, sahtecilik ve taklitçilikle mücadele bugün özellikle
tanınmış marka sahiplerinin en önemli gündem maddelerinden birini
oluşturuyor.” “Yılların emeği ve özverisi ile yaratığımız markanın bizim
dışımızda kullanılmasına asla izin vermeyeceğiz. Şimdilik adını gizli
tuttuğumuz bu taklitçi firmanın da yasalar önünde hak ettiği cezaya
uğramasını sağlayacağız. Türkiye hukuk devletidir, haklı olan mutlaka
kazanacaktır.” Kaynak:
http://www.haberby.com/markalarin-basitaklitcilerle-dertte-1/ 2. Ünite -
Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 55 Kendimizi Sınayalım Yanıt
Anahtarı 1. e Yanıtınız yanlış ise “Unvanın Oluşturulması” konusunu yeniden
gözden geçiriniz. 2. d Yanıtınız yanlış ise “Unvanın Korunması” konusunu
yeniden gözden geçiriniz. 3. b Yanıtınız yanlış ise “Unvan ve İşletme
Adının Korunması” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. c Yanıtınız yanlış
ise “Haksız Rekabet” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. b Yanıtınız
yanlış ise “Sicilin Etkileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. a
Yanıtınız yanlış ise “Sicil İşlemlerinin Yapılması, İnceleme ve İtiraz”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. a Yanıtınız yanlış ise “Sicilin
Etkileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. e Yanıtınız yanlış ise
“Unvanın Değişmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. b Yanıtınız
yanlış ise “Özel Hukuki Koruma” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. d
Yanıtınız yanlış ise “Davacı Sıfatı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Sıra Sizde 1 B haklı değildir. B, C v ve D’nin
aralarında düzenledikleri kolektif şirket sözleşmesini ticaret siciline
tescil ettirmedikleri için kollektif şirket kurulmamıştır. B, C ve D!nin
aralarındaki ilişki bir adi ortaklık ilişkisi olarak kabul edilir. Adi
ortaklıkta bütün ortaklar müteselsil sorumlu oldukları için A’nın borcun
ödenmesi talebiyle B’ye başvurması mümkündür. Sıra Sizde 2 Haklı değildir.
Ticaret unvanında adı ve soyadı yazılı kişinin soyadının değişmesi halinde
unvan olduğu gibi kalabilir. Unvanı değiştirmek kanunen zorunlu değildir.
Sıra Sizde 3 B haklı değildir. İşletme adı kullanmak tacir için de esnaf
için de kanunen zorunlu değildir. Sıra Sizde 4 Mutlak red nedenlerinden
birisi varsa, TPMK, bu durumu kendiliğinden dikkate alır; oysa nisbî red
nedenleri, ancak ilgisi veya hak sahibinin itirazı üzerine dikkate alınır.
Sıra Sizde 5 B haklı değildir. Tescilsiz kullanılmakta olan markaya bir
tecavüz gerçekleşmesi halinde haksız rekabet hükümlerine göre koruma
mümkündür. A haksız rekabet hükümlerine dayanarak dava açabilir.
Yararlanılan Kaynaklar Arkan, S. (2011), Ticari İşletme Hukuku, Ankara,
Banka ve Ticaret Hukuku Enstitüsü Yayını. Kendigelen, A. (2011), Yeni Türk
Ticaret Kanunu, Değişiklikler, Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul, Oniki
Levha Yayıevi, 2011. Ülgen, H.,Teoman, Ö., Helvacı, M., Kendigelen, A.,
Kaya, A., Nomer-Ertan, F. (2006), Ticari İşletme Hukuku, İstanbul, Vedat
Yayıncılık. Bahtiyar, M. (2012), Ticari İşletme Hukuku, Ders Notları, Soru
Örnekleri, İstanbul, Beta Yayınevi. Karahan, S. (2011), Ticari İşletme
Hukuku, Konya, Mimoza Yayıncılık. 3 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan
sonra; Ticari defterlerin kapsamını ve önemini açıklayabilecek, Defterlerin
delil niteliği taşıma şartlarını anlatabilecek, Tacir yardımcılarının
türlerini ve temsil yetkilerinin kapsamını açıklayabilecek, Cari hesap
sözleşmesinin amacını, şeklini ve işleyişini açıklayabileceksiniz. Anahtar
Kavramlar • Ticari Defter • Aleyhe Delil • Lehe Delil • Teslim • İbraz •
Cari Hesap Sözleşmesi • Bağımlı Tacir Yardımcıları • Bağımsız Tacir
Yardımcıları İçindekiler Ticaret Hukuku Ticari Defterler, Tüccar
Yardımcıları ve Cari Hesap • TİCARİ DEFTERLER • TACİR YARDIMCILARI • CARİ
HESAP TİCARET HUKUKU TİCARİ DEFTERLER Defterlerin Yararı ve Hukuki Önemi
Tacir, ticari işletmesinin ekonomik ve mali durumunu, borç-alacak
ilişkilerini ve her iş yılı içinde elde edilen sonuçları belirlemek
amacıyla defter tutmak zorundadır (TTK m.18/1, 64vd). Defterler, tacirin
ticari işlemleri ile malvarlığı durumunu, Türkiye Muhasebe Standartlarına
ve başta 88 inci madde gelmek üzere Ticaret Kanunu hükümlerine göre, açıkça
görülebilir ve üçüncü kişi uzmanlara, makul sürede fikir verebilir şekilde
tutulmalıdır (TTK m.64/1). Kanun’da, ticari defter tutma yükümlülüğünden
bahsedilmiş; hangi defterlerin nasıl tutulacağı, düzenleme ve değerleme
ilkeleri, defterlerin saklanması, mahkemeye teslimi ve ibrazı ile 660
Sayılı KHK ile kurulan, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları
Kurumunun (Kamu Gözetimi Kurumu) yetkileri, ayrıntılı olarak düzenlenmiştir
(TTK m.64-88). Ticari defterlerle ilgili ayrıntılı bilgi için
http://www.kgk.gov.tr/ adresini ziyaret edebilirsiniz. Tacirin defter
tutması öncelikle kendi yararınadır. Tacir, düzgün şekilde tutacağı
defterler aracılığı ile işletmesinin gerçek durumunu anlamak, işlerinin
gelişimini izlemek ve geçmişte yapmış olduğu işlemleri saptamak imkânı
bulur. Tüzel kişi tacirlerin ortakları ve yöneticileri bakımından da
defterler büyük öneme sahiptir. Şirket tarafından tutulan defterler ve bu
defterlere uygun şekilde çıkarılan hesaplar ile bilanço, ortakların
şirketin gerçek durumunu, kâr mı yoksa zarar mı ettiğini anlamalarına ve
kâr dağıtımı esaslarını belirlemelerine yarar. Bunların incelenmesinden
sonra, şayet şirketin mali durumu bozulmuş ise düzeltilmesi için gerekli
tedbirlerin alınması yoluna gidilmesi gerekir (TTK m.376 vd.). Tacirlerin
defter tutması devlet açısından da çok önemlidir. Defterler, vergi
yükümlüsünün ve özellikle vergi matrahının tam ve doğru şekilde
saptanabilmesine hizmet eder. Üçüncü kişiler ve alacaklılar açısından da
defterler önem taşır. Alacağın varlığı ve miktarı yönünden defterler,
sahibi (tacir) lehine ve aleyhine delil olabilmektedir (HMK m.222). Sayılan
bu yarar ve çıkarlar nedeniyle, defter tutmanın çeşitli hukuk dalları
açısından öneme sahip olduğunu ve düzenlendiğini görmekteyiz: Ticari
Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 58 Ticaret Hukuku 1. Medeni
usul hukuku ve ticaret hukuku açısından, defterler mahkemede delil olarak
kullanılabilir (HMK m.222), 2. Vergi hukuku açısından, vergi yükümlüsü ve
matrahının saptanabilmesinde defterler büyük önem taşır (VUK m.171 vd.), 3.
İcra-İflâs hukuku açısından bir tacirin iflâs etmesi durumunda hileli veya
taksiratlı iflâs durumu araştırılırken bakılacak temel belgelerden birisi
ticari defterlerdir (İİK m.310, b.5 vd.). Ticari defterlerin muhasebe
bakımından taşıdıkları önemi ve defterlerin içeriklerini ayrıntılı olarak
muhasebe kitaplarınızdan okuyabilirsiniz. Defter Tutmakla Yükümlü Olanlar
ve Tutuluş İlkeleri Öncelikle tacirler defter tutmakla yükümlüdür (TTK
m.18/1,64/1), esnafın defter tutma yükümü TTK açısından yoktur. Birden çok
işletmesi bulunan tacirin, her bir işletme için ayrı defter tutması
gerekmektedir. Buraya, tacir sayılanlar ile tacir gibi sorumlu olanları
eklemek gerekir. TTK m.17 gereğince, tacir hükümlerine tabi tutulan donatma
iştiraki de defter tutma yükümlüsüdür. Eğer bir ticari işletme adi şirket
aracılığı ile işletiliyorsa adi şirketin tüzel kişiliği bulunmadığı için,
defter tutma yükümü adi şirketin ortaklarına aittir. Defterler ve gerekli
diğer kayıtlar, Türkçe tutulur. Kısaltma, harf ve rakamlar kullanılmış ise
bunların anlamları açıkça belirtilir. Kayıtların tam, doğru, zamanında ve
düzenli tutulması gerekir. Bir yazı veya kayıt ancak önceki içeriği de
belirlenebilecek şekilde olmak şartı ile çizilebilir ve değiştirilebilir.
Ne zaman yapıldığı anlaşılmayan değiştirmeler yasaktır (TTK m.65/1-3).
Defterler ve diğer kayıtlar, ilgili belgelerin dosyalanması yoluyla veya
veri taşıyıcıları aracılığı ile tutulabilir; yeter ki bu yöntemler, Türkiye
Muhasebe Standartlarına uygun olsun. Saklama süresinde ulaşılması ve her
zaman kolayca okunabilmesi mümkün kılınmak şartı ile defter ve diğer
kayıtlar, elektronik ortamda da tutulabilir (TTK m.65/4). Kanun’da ayrıca,
envanter, düzenlenme zamanı ve envanteri kolaylaştırıcı yöntemler
düzenlenmiş (TTK m.66-67); açılış bilançosu ve yılsonu finansal tabloları
düzenleme yükümü, ilkeleri, içerikleri ve değerleme kuralları ayrıntılı
denebilecek tarzda hükme bağlanmıştır (TTK m.68-81). Ticari defterlerin
tutulması, sadece ticaret hukuku bakımından önem taşır ifadesi sizce doğru
mudur? Yükümlülüğe Aykırılığın Yaptırımları TTK Açısından Defter tutma
yükümüne dair TTK hükümlerine aykırılık, özel cezai yaptırıma bağlanmıştır
(TTK m.562/1 ve 2). Hüküm uyarınca, defterleri hiç veya gerektiği şekilde
tutmamak, gerekli onayları yaptırmamak, hileli envanter çıkarmak,
belgelerin kopyasını sağlamamak ve belgeleri ibraz edememek, dörtbin T
idari para cezası gerektirmektedir (TTK m.562/1). 660 Sayılı KHK ile
kurulan Kamu Gözetimi Kurumunun yetkilerini düzenleyen TTK m.88’e aykırılık
da dörtbin T idari para cezası yaptırımına bağlanmıştır (TTK m.562/2). 1 3.
Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 59 İİK
Açısından İflâs eden bir tacir, defterlerini hiç veya kanuna uygun tutmamış
ise, taksiratlı müflis sayılmakta ve cezalandırılmaktadır (İİK m.310/5, TCK
m.162). HMK Açısından Açılış ve kapanış onayları yapılmamış olan veya
içerikleri birbirini doğrulamayan defterler, sahipleri aleyhine delil
olabilmektedir (HMK m.222/4). Defterlerin sahipleri lehine delil
oluşturabilmesi için gerekli şartlar arasında da, defterlerin kanuna uygun
tutulmuş olması ve içeriklerinin çelişkili bulunmaması da yer alır (HMK
m.222/2). Ticari Defterlerin Türleri Bir tacirin tutması söz konusu olacak
defterler, zorunlu ve ihtiyari biçiminde iki ana gruba ayrılabilir. Asıl
önemli olan zorunlu defterler olduğu için, aşağıda yalnızca bu gruba giren
defterlere değinilecektir. Zorunlu defterler de iki gruba ayrılır: TTK
Uyarınca Tutulacak Defterler TTK m.64/3 ve 4’te sayılmış olan defterler,
yevmiye (günlük) defter, defteri kebir (büyük defter), envanter defteri,
pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve
müzakere defteridir. Ticari defterlerin fiziki ortamda tutulması hâlinde,
kullanılmaya başlanmadan önce açılış onayları, noter tarafından yapılır. Bu
defterlerin izleyen faaliyet dönemlerindeki açılış onayları, defterlerin
kullanılacağı faaliyet döneminin ilk ayından önceki ayın sonuna kadar
notere yaptırılır. Pay defteri ile genel kurul toplantı ve müzakere defteri
yeterli yaprakları bulunmak kaydıyla izleyen faaliyet dönemlerinde de
açılış onayı yaptırılmaksızın kullanılmaya devam edilebilir. Yevmiye
defterinin kapanış onayı, izleyen faaliyet döneminin altıncı ayının sonuna
kadar, yönetim kurulu karar defterinin kapanış onayı ise, izleyen faaliyet
döneminin birinci ayının sonuna kadar notere yaptırılır. Ticaret
şirketlerinin ticaret siciline tescili sırasında defterlerin açılışı
ticaret sicili müdürlükleri tarafından da onaylanabilir. Açılış onayının
noter tarafından yapıldığı hâllerde noter, ticaret sicili tasdiknamesini
aramak zorundadır (TTK m.64/3). Ticari defterlerin elektronik ortamda
tutulması hâlinde bu defterlerin açılışlarında ve yevmiye defteri ile
yönetim kurulu karar defterinin kapanışında noter onayı aranmaz (TTK
m.64/3). Fiziki ortamda veya elektronik ortamda tutulan ticari defterlerin
nasıl tutulacağı, defterlere kayıt zamanı, onay yenileme ile açılış ve
kapanış onaylarının şekli ve esasları Ticaret Bakanlığı ile Hazine ve
Maliye Bakanlığınca müştereken çıkarılan tebliğle belirlenir (TTK m.64/3).
Ticari defterlerin fiziki ortamda tutulması ile elektronik ortamda
tutulması halleri arasında noter onayı bakımından farklılık var mıdır? VUK
Uyarınca Tutulacak Defterler TTK m. 64/5 uyarınca, bu Kanuna tabi gerçek ve
tüzel kişiler, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun defter tutma ve kayıt
zamanıyla ilgili hükümleri ile aynı Kanun’un 175 inci ve mükerrer 257 nci
maddelerinde yer alan yetkiye istinaden yapılan düzenlemelere uymak
zorundadır. Bu Kanunun defter tutma, envanter, mali tabloların
düzenlenmesi, aktifleştirme, karşılıklar, hesaplar, değerleme, saklama ve
ibraz Konkordato: Bir borçlunun borçlarını, alacaklılar tarafından kabul
edilmiş ve resmi bir makam tarafından onaylanmış plan çerçevesinde
ödemesini sağlayan hukuki imkândır. 2 60 Ticaret Hukuku hükümleri, VUK ile
diğer vergi kanunlarının aynı hususları düzenleyen hükümlerinin
uygulanmasına, vergi kanunlarına uygun olarak vergi matrahının tespit
edilmesine ve buna yönelik mali tabloların hazırlanmasına engel oluşturmaz.
Ticari Defter ve Belgelerin Saklanması Tacir, ticari defterlerini,
envanterleri, finansal tablo, bilanço ve faaliyet raporlarını, aldığı
mektupları (bir ticari işe ait yazışmaları), gönderdiği mektup suretlerini,
kayıtlara esas olan belgeleri, sınıflandırılmış şekilde saklamakla
yükümlüdür (TTK m.82/1). Bilanço ve finansal tablolar hariç, sayılan bu
belgelerin, Türkiye Muhasebe Standartları’na da uygun olmak şartı ile
görüntü veya veri taşıyıcılarda saklanmasına da öngörülen koşullarla izin
verilmiştir (TTK m.82/3). Tacir, işletmesi ile ilgili olarak gönderilmiş
olan her tür belgenin fotokopi, karbonlu kopya, mikrofiş, bilgisayar kaydı
veya benzer şekilde bir kopyasını, yazılı, görsel veya elektronik ortamda
saklamakla yükümlüdür. Böylece, söz konusu belgeleri, yazılı olarak saklama
yanında, teknolojinin diğer imkânları ile saklama da kabul edilmiştir. (TTK
m.64/2). Saklama süresi, 10 yıl olup sürenin başlangıcı da kanunda
belirtilmiştir (TTK m.82/5-6). Defter ve belgelerin saklanması yükümü,
gerçek kişi tacirlerde ticaretin terk edilmesinden sonra sürdüğü gibi,
tacirin ölümü halinde mirasçılar bakımından da devam eder. Mirasın resmi
tasfiyesi veya tüzel kişiliğin sona ermesi durumlarında, defter ve belgeler
Sulh Hukuk Mahkemesince saklanır (TTK m.82/8). Saklanması gereken defter ve
belgeler, saklama süresi içinde, yangın, deprem, su baskını gibi bir afet
veya hırsızlıktan dolayı zayi olursa, tacirin (ölmüşse mirasçılarının),
durumu öğrendikten itibaren on beş gün içerisinde işletmenin olduğu yerdeki
mahkemeye başvurarak zayi belgesi alması gerekir. Kanun’da “isteyebilirler”
denmiş ise de bu bir zorunluluk niteliğindedir. Zayi belgesi için açılan
dava, çekişmesiz yargı konusudur (TTK m.82/7). Boş defterlerin zayi olması
halinde talebin reddi gerekir. Eski TK’da hırsızlıktan söz edilmemiş olduğu
için uygulamada tereddütler doğmuş, Yargıtay, tacirin kusuru dışında
gerçekleşen bir hırsızlığın da, somut olayın özelliklerine göre TTK m.68/4
kapsamında değerlendirilebileceği yönünde kararlar vermişti. TTK m.82/7,
hırsızlık nedeniyle zayi belgesi almaya olanak tanımış fakat hırsızlığın
gerçekleşmesinde tacirin kusurunun bulunmaması şartını öngörmemiştir. Zayi
belgesi almamış olan tacir, defterlerini ibrazdan kaçınmış sayılması
yanında (TTK m.83/1, HMK m.222/1), defterlerinin kaybolduğunu başka bir
yolla ispat da edemez. Bunun tersinden, zayi belgesinin, ziya olgusunun
kesin kanıtı olduğu sonucuna da varılmamalıdır; zayi belgesi yalnızca bir
adi karine oluşturur. Dolayısıyla karşı taraf, zayi belgesine rağmen defter
ve belgelerin zayi olmadığını kanıtlayabilir. Ticari Defterlerin Delil
Niteliği TTK, defterlerin delil olma şartlarına dair hüküm içermemekte;
sadece, ticari uyuşmazlıklarda mahkemenin resen veya taraflardan birinin
talebi üzerine, defterlerin ibrazına karar verebileceğini öngörmektedir.
Kanun tasarısının gerekçesinde, ticari defterlerle ispat usulüne son
verildiği ve defterlerin artık, 83 üncü madde kapsamında takdiri delil
olarak kullanılabileceği belirtilmiştir (Bkz.Gerekçe, paragraf 110). Buna
karşılık, ticari defterlerin delil olabilmesi ve bunun için gerekli Karine:
Bilinen bir olgudan bilinmeyen bir olgunun (sonucun) çıkarılmasıdır. 3.
Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 61 şartlar, 1
Ekim 2011 tarihinde yürürlüğe giren HMK’nın 222nci maddesinde hükme
bağlanmıştır. HMK m.222’nin gerekçesine paralel biçimde açıklamalar yapan,
usul hukuku öğretisinde bazı yazarlar, senetle ispat zorunluluğunun
uygulandığı hukukumuzda, defterle ispatın bu katılığı yumuşattığını ve
geniş uygulama alanı bulduğunu belirterek senetle ispata dair usul
hükümleri muhafaza edilirken, defterle ispat hükümlerinin kaldırılmasının
önemli bir boşluk yaratacağını ifade etmekte ve defterlerle ispatın HMK’da
muhafaza edilmesini yerinde bulmaktadır. Eski TK’da ticari defterlerin
sahipleri lehine ve aleyhine delil olabilmesi ayrı ayrı düzenlenmişti. HMK
m.222’nin 2, 3, 4 ve 5 inci fıkralarına bakıldığında, her iki yönde delil
olmaya dair düzenleme yapıldığı görülmektedir. Bu iki olasılık, tamamen
farklı koşullara bağlı tutulduğu için ayrı ayrı incelenmelidir. Sahibi
Aleyhine Delil Olma 1. Bir davada ispat yükü kendisine düşen tarafın,
iddiasını ispatlamak üzere, diğer tarafın (tacirin) defterlerine dayanması
mümkündür. Karşı tarafın (tacirin) defterlerine dayanan tarafın tacir
olması zorunlu değildir. 2. Bir kişinin (örneğin A’nın) iddiasını, yalnızca
karşı tarafın (tacir T’nin) defterleri ile ispatlamak istediğini
açıklamasından sonra, mahkemenin tacire, defterlerini ibraz etmesi için
süre tanıması gerekir. Bu süre içerisinde, T defterlerini ibrazdan
kaçınırsa A iddiasını ispat etmiş sayılır ve mahkeme, davayı onun lehine
karara bağlar (HMK m.222/5). Tacirin defter tutmamış olması veya tuttuğu
defterlerin zayi edilmiş olmasına rağmen TTK m.82/7 uyarınca zayi belgesi
almamış bulunması, ibrazdan kaçınmaya eş değer sonuç yaratır. 3. Karşı
taraf defterlerini ibraz ederse defterlerin incelenmesinden sonra değişik
olasılıklar ortaya çıkabilir: a) İbraz edilen ve usulüne uygun tutulmuş
bulunan defterlerde, ileri sürülen iddia hakkında hiçbir kayıt yer
almayabilir. Bu durumda A, kanıtını hasrettiği için başka deliller de
gösteremeyeceğinden, iddiasını ispatlayamamış sayılır. Mahkeme A’nın
aleyhine karar verir. Fakat ibraz edilen defterler kanuna uygun tutulmamış
ise, bu durumda A’ya, iddiasını başka delillerle kanıtlama olanağı
tanınması adil olur. Yoksa sırf iddiasını karşı tarafın defterine
dayandırdığı için bu olanağın ona tanınmaması, defterlerin kanuna aykırı
tutulmuş olmasını gözardı etmek anlamına gelir ki bu sonucun doğru ve adil
olmayacağı açıktır. b) T tarafından ibraz edilen defterlerde, usulüne uygun
tutulmuş olsun olmasın, sadece T aleyhine kayıtlar varsa, bu kayıtlar
sahibi aleyhine kesin delil sayılır. Nitekim lafzen, defterlerin kanuna
aykırı tutulduğu tüm halleri kapsamamasına rağmen, HMK m. 222/4, açılış ve
kapanış onayları bulunmayan ve içerdiği defter kayıtları birbirini
doğrulmayan defterlerin, sadece sahipleri aleyhine kanıt oluşturacağını
düzenlemek suretiyle bu olasılığa işaret etmiştir. Bununla birlikte T’nin,
defterlerindeki kendisi aleyhine olan kayıtların aksini bir başka kesin
delille ispat edebilme olanağı mevcuttur. c) İbraz edilen defterlerde,
sahibinin (T’nin) hem lehine hem aleyhine kayıtlar var ise, örneğin T’nin
A’dan borç aldığı ve bir süre sonra da bu borcun ödenmiş olduğu yazılı ise,
defterlerin kanuna uygun tutulmuş olup olmamasına göre bakılacaktır: Kanuna
uygun tutulmuşlarsa defter ka- 62 Ticaret Hukuku yıtları bir bütün kabul
edilir (HMK m.222/3, son cümle); yani örnekteki borcun T tarafından
ödendiği sonucuna varılır. Bu durumda A başka delil gösteremeyeceği için,
dava T lehine karara bağlanır. Fakat defterler kanuna uygun tutulmamış ise,
defterlerdeki sahibi lehine olanlar değil, yalnızca sahibi aleyhine olan
kayıtlar dikkate alınır; T, bu kayıtların aksini başkaca kesin delillerle
ispatlama olanağına sahiptir. Sahibi Lehine Delil Olma Bir kimsenin kendi
düzenlediği belgelere dayanarak iddiasını ispat etmesi, ilk bakışta mantığa
ve usul hukuku ilkelerine aykırıdır. Bununla birlikte HMK, ağırlaştırılmış
birtakım koşulların birlikte gerçekleşmesi halinde bu olanağı tanımıştır.
Bu koşullar şöyle sıralanabilir: 1. Her iki taraf da tacir (veya defter
tutma yükümlüsü) olmalıdır. Gerçi, HMK m.222/1, “ticari davalarda” ticari
defterlerin ibrazına karar verilmesinden ve HMK m.222/2’de de, defterlerin
“ticari davalarda” delil kabul edilmesinden söz edilmiştir. Ne var ki,
ticari davaları düzenleyen TTK m.4 ve diğer özel hükümler uyarınca, her
ticari davanın taraflarının tacir olması gerekmediğine ve ayrıca, iddia ve
savunmada eşitlik ilkesine göre, HMK m.222/3’teki, “diğer tarafın aynı
şartlara uygun olarak tutulmuş ticari defterlerindeki...” ibaresine itibar
edilerek tarafların tacir veya en azından defter tutma yükümlüsü olması
şartı aranmalıdır. 2. Uyuşmazlık her iki tarafın da defterlerine kaydetmesi
gereken ticari bir iş ile ilgili olmalıdır (HMK m.222/3). 3. Tutulması
gereken tüm defterler, usulüne uygun tutulmuş olmalı, açılış ve kapanış
onayları yaptırılmış bulunmalıdır (HMK m.222/2, TTK m.64,88). Kanımızca tüm
defterlerden kasıt, uyuşmazlıkla ilgili olarak kayıt içerecek tüm
defterlerdir. Aksi takdirde, bir alacak davasında, alacakla hiçbir ilgisi
olmayan bir defterin, özellikle artık ticari defter sayılan pay defteri ve
karar defteri gibi defterlerin tutulmamış olması, defterlerin eksik olduğu
ve sahibi lehine delil sayılamayacağı gibi bir sonuca yol açar ki bu sonuç,
mantık ve adaletle bağdaşmaz. 4. Tacirin defterlerindeki kayıtlar
birbirlerini teyit etmeli, aralarında çelişki olmamalıdır (HMK m.222/2). 5.
Defterlere dayanılarak ispatlanmak istenen iddia, karşı tarafça
çürütülememiş olmalıdır (HMK m.222/3). Karşı tarafça ibraz edilen defter
kayıtları, davacı iddiasını destekler nitelikte ise, davacı taraf iddiasını
ispatlamış sayılır. Karşı tarafça ibraz edilen ve HMK m.222/2’deki şartları
taşıyan defter kayıtları, bu konuda hiçbir kayıt içermiyorsa ya da varolan
kayıtlar davacı taraf iddiasını destekler nitelikte değil ise, iddia
defterlerle ispat edilememiş sayılır; bu durumda başka delillerden
yararlanılması gerekir (HMK m.222/3). Karşı taraf defterlerini ibraz etmez
veya hiç ya da usulünce defter tutmamış olursa; kanuna uygun tutulmuş ve
birbirini destekler nitelikte kayıtlara sahip defterleri ile iddiasını
ispatlamak isteyen davacı tarafın defterleri, kendi lehine delil sayılır.
Bu durumda karşı taraf, başka kesin delillerden yararlanarak defter
kayıtlarının sahibi lehine delil oluşturmasını engelleyebilir. 3. Ünite -
Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 63 Bir tacirin ileri
sürdüğü iddiasını ispatlamak için doğru olarak tuttuğu, ancak onay işlemini
yaptırmadığı defterlerinin kayıtlarına dayanması mümkün müdür? Ticari
Defterlerin Teslimi ve İbrazı Defterler, tacirin ticaret sırlarını ve
müşteri bilgilerini içerdiği için, her zaman ve herkesin incelemesine açık
bulundurulmaları mümkün değildir. Bu nedenle, belirli koşul ve durumlarda
defterlerin teslimi ve ibrazı söz konusu olabilmektedir. Teslim Defterlerin
her tarafının incelenmesi veya bilirkişilere inceletilmesi için mahkemeye
sunulmasıdır (TTK m.85). Eski TK m.79’da, ancak sınırlı bazı
uyuşmazlıklarda (miras, şirket ve iflâs davaları) teslim istenebilir iken,
TTK m.85, “Malvarlığı hukukuna ilişkin olan, özellikle de mirasa, mal
ortaklığına ve şirket tasfiyesine ilişkin olan uyuşmazlıklarda...” diyerek,
teslim hâllerini sınırlı sayıda olmaktan çıkarmıştır. İbraz TTK m.83 ve HMK
m.222/1’e göre, ticari davalarda hakim kendiliğinden veya taraflardan
birinin talebiyle defterlerin ibrazını emredebilir. İbraz edilen
defterlerin her tarafı incelenemez; yalnızca davayla ilgili kısımlarının
onaylı örneği alınarak incelenmeye açılır. Görüldüğü üzere teslim ve ibraz
arasında önemli fark vardır. Fakat uygulamada bu ayrıma, ne yazık ki bazen
uyulmadığı gözlenebilmektedir. TACİR YARDIMCILARI Genel Olarak Geniş bir
faaliyet alanı ve iş hacmine sahip ticari işletmelerde, tacirin bütün
işleri tek başına yürütmesine imkân yoktur. Bu nedenle tacir, işletmesiyle
ilgili faaliyetleri yürütürken başka kişilerin emek ve mesailerinden de
yararlanır. İş ve hizmetlerinden yararlandığı ve kendi atadığı bu kişilere
tacir yardımcıları diyoruz. Tacir yardımcıları iki ana gruba ayrılır:
Bağımlı Yardımcılar Eğer bir yardımcı tacirin emri, gözetimi ve denetimi
altında ve özellikle tacirin işyerinde çalışıyorsa bağımlıdır. Bağımsız
Yardımcılar Çoğunlukla tacirin işletmesinden ayrı olarak tacir
yardımcısının da ayrı işletmesi vardır. Tacirin emri, denetimi ve gözetimi
altında çalışmak söz konusu değildir. Bağımlı ve bağımsız yardımcılar da
kendi içlerinde taciri temsile yetkili olanlar ve olmayanlar biçiminde
ikiye ayrılırlar: Yetkisiz temsilci tacir adına hukuki işlem yapamaz.
Yetkili temsilci tacir adına üçüncü kişilerle hukuki işlem yapabilir. Bizim
asıl inceleme konumuz, taciri temsil etme yetkisi bulunan yardımcılardır.
Bağımlı yardımcılar grubunda taciri temsile yetkili olmayanlara örnek
olarak, bir oteldeki temizlikçiyi, bahçıvanı, çamaşırcıyı, restorandaki
aşçıyı gösterebiliriz. Temsile yetkili olanlar ise ticari temsilci (TBK
m.547 vd.), ticari vekil (TBK m.551) ve pazarlamacı (TBK m.448) olarak üçe
ayrılır. 3 64 Ticaret Hukuku Bağımsız yardımcılar grubundaki acente, taciri
temsil etmeye yetkilidir (TTK m.102 vd., 105,107). Fakat bu grupta olan
yardımcılardan komisyoncu (TBK m.532 vd.), taciri doğrudan değil, dolaylı
temsile yetkili iken; TBK m.404’de düzenlenen simsar (tellal), temsil
yetkisinden yoksundur. Komisyonun özel bir türü olan taşıma işleri
komisyoncusu da TTK’da düzenlenmiştir (TTK m.917 vd.). Ayrıca, bağımsız
yardımcılardan acentenin tacir ile ilişkisi süreklilik göstermekte iken,
komisyoncu ve simsarın tacir tarafından her bir iş için görevlendirilmesine
ihtiyaç vardır. Aşağıda, önce bağımlı, sonra bağımsız yardımcı türleri sıra
ile açıklanacaktır. Ticari Temsilci Tanımı ve Öngörülüş Amacı Ticari
işletme sahibi tarafından, işletmeyi yönetmek ve işletmeye ilişkin
işlemlerde ticaret unvanı altında kendisini temsil etmek (vekâleten imza
atmak) üzere açık veya örtülü olarak yetki verilen tacir yardımcısıdır (TBK
m.547/1). Tacir yardımcıları arasında en geniş yetkiye sahip olandır.
Tacirin adeta bir diğer kendisi (alter ego’su) olarak adlandırılır. Temsil
kurumu, TBK’nın 40 ve devamı maddelerinde düzenlemiş bulunmasına rağmen,
ayrıca ticari mümessilliğin öngörülme nedeni, ticari mümessilin temsil
yetkisinin kapsamı ve sınırlarının müvekkilin iradesinden bağımsız olarak
kanun ile belirlenmek istenmesidir. Böylece, ticaret hayatındaki güven
ihtiyacı karşılanabilmekte ve üçüncü kişilerin temsilcinin yetkileri
konusundaki kuşkuları giderilebilmektedir. Tacir ile temsilcisi arasındaki
iç ilişki ise, duruma göre, vekâlet veya hizmet ya da şirket sözleşmesi
hükümlerine bağlıdır. Atanması Ticari temsilci, ancak bir ticari işletmenin
işlerini yönetmesi için atanabilir (TBK. 547). Ticari temsilci atama
yetkisi, işletmeyi işleten kişiye (tacire) aittir. İşletme ürün (hasılat)
kirası sözleşmesine (TBK m.357 vd.) konu olmuş ise, ticari temsilci, kiracı
tarafından atanır. İşletme sahibi gerçek kişi ise onun tarafından, velayet
altında ise velisi tarafından atanır fakat vesayet altında ise, TMK
hükümleri uyarınca yapamayacağı işlemlerden hareketle, vasinin temsilci
atayamayacağı kabul edilir. İşletme bir tüzel kişiye ait ise, ticari
temsilci yetkili organca atanır. Örneğin, TTK m.368 uyarınca anonim
şirketlerde yönetim kurulu; TTK m.461 uyarınca limited şirketlerde, aksi
şirket sözleşmesinde öngörülmedikçe genel kurul; TTK m.223 gereği kollektif
şirkette tüm ortaklar tarafından atanır. Ticari temsilcinin gerçek kişi
olması gerektiği genellikle kabul edilmektedir. Atanacak kişinin temyiz
kudretine (ayırtım gücüne) sahip olması yeterli sayılır; tam fiil
ehliyetinin mutlaka var olması aranmaz. Ticari temsilci atamak kural olarak
tacirin isteğine bağlıdır. Fakat merkezleri Türkiye dışında bulunan
işletmelerin Türkiye’deki şubelerinin başına, yerleşim yeri Türkiye’de
bulunan tam yetkili ticari temsilci atanması zorunludur (TTK m.40/4).
Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Sınırları Ticari temsilci, işletmenin gayesine
dâhil olan her türlü işlemi kural olarak yapma yetkisine sahiptir (TBK
m.548/I). Örneğin, işletmeye mal alıp satabilir, işçilerle hizmet
sözleşmesi yapabilir, onların iş sözleşmelerini feshedebilir. İşletmeye
taşınır ve taşınmaz mal alabilir, tacir adına kambiyo taahhüdünde
bulunabilir (çek, bono, 3. Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve
Cari Hesap 65 poliçe imzalayabilir), ayrıca taciri mahkemede temsil
edebilir, tacir adına kefil olabilir, borç alabilir, ticari vekil
atayabilir, taşınır ve taşınmaz malları kiralayabilir. Ticari temsilcinin
yetkisine TBK m.548’de bazı sınırlar konulmuş ise de bunlar dışında da
iradi olarak yapılabilecek veya nitelik gereği gündeme gelecek bazı
sınırların varlığı kabul edilir. Bu açıdan, yetki sınırlarını ortaya
koyarken üçlü bir ayrım yapmakta yarar vardır: Kanunda Belirtilen
Sınırlamalar TBK m.548 uyarınca temsilci, işletmenin amacı dışına çıkıp
başka işler yapamaz. Ayrıca, kendisine açık yetki verilmedikçe taşınmazları
devredemez, taşınmazlar üzerinde başkaları yararına aynî hak tesis edemez.
Fakat işletmenin konusu zaten taşınmaz ticareti ise, temsilcinin bu
işlemleri de yapabilmesi gerekir. Tacirin İradesinden Doğan Sınırlamalar
TBK m.549 uyarınca, tacir dilerse temsilcinin yetkisine iki yönden
sınırlama yapabilir; bu iki sınırlama birlikte de olabilir. Tescil ve ilan
edilmesi koşuluyla herkese ileri sürülebilen bu sınırlamalar, şube ve
birlikte imza sınırlamasıdır. Şube ve birlikte imza dışındaki, örneğin
miktar ve konu yönünden sınırlama tescil ve ilan edilemez. Buna rağmen
tescil ve ilan edilse bile üçüncü kişilerin iyiniyetini ortadan kaldırmaz
(TTK m.549/3). Fakat üçüncü kişilerin kötüniyetli olduğu başka yollardan
kanıtlanabilir. Yardımcılık Niteliğinden Doğan Sınırlamalar Kanunda açık
olarak yer almamakla birlikte, temsilcilik veya yardımcılık niteliğinden
doğan bazı sınırlamalar olduğu ve bazı işlemlerin ancak tacirin kendisi
tarafından yapılabileceği doktrin ve uygulamada kabul edilir. Örneğin,
işletmeyi devretme, tacirin iflâsını isteme, işletmeye ortak alma, tacir
bir ticaret şirketi ise şirketin feshini isteme, işletmeyi rehnetme, başka
bir ticari temsilci atama gibi. Temsil Yetkisinin Sona Erme Nedenleri TBK
m.554, ticari temsilcilerin ve ticari vekillerin yetkilerinin sona ermesini
düzenlemiştir: 1. Azil ve istifa (TBK m.554), 2. Temsilcinin ölümü ve
temyiz kudretinin kaybı (TBK m.554/2), 3. İşletmenin devir ve tasfiyesi
(TBK m.547), 4. İşletme sahibinin tüzel kişiliğinin sona ermesi (TBK
m.43/2, TTK m.251), 5. Tacirin iflâsı (İİK m.184,191), sona erme nedeni
olması kararlaştırılmış ise ölümü veya fiil ehliyetini kaybetmesi (TBK
m.554/2). Temsilciye yetki verildiği tescil edilmemiş olsa bile, yetkisi
sona erdiğinde, bunun tescil ve ilanı zorunludur. Aksi takdirde üçüncü
kişilerin iyiniyeti korunur (TBK m.550). Bir ticari işletmenin temsilcisine
sadece T1.000’ye kadar kira sözleşmesi düzenleme konusunda temsil yetkisi
verilmesi ve bu sınırlamanın üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi
mümkün müdür? 4 66 Ticaret Hukuku Ticari Vekil Tanımı TBK m.551/1’e göre
ticari vekil, ticari işletme sahibi tarafından, kendisine ticari
temsilcilik yetkisi verilmeksizin, işletmesini yönetmek veya bazı işlerini
yürütmek için yetkili kılınan kişidir. Örneğin, fabrika müdürü, işletme
müdürü genel ticari vekil, bir oteldeki resepsiyon memuru, fabrikadaki
satın alma yetkilisi, bir mağazadaki satış elemanı, tezgahtar ve kasiyer
özel ticari vekil niteliğindedir. Atanması Tacir veya ticari temsilci
tarafından atanır. Atanması şekle bağlı değildir; açık veya örtülü şekilde
olabilir. Ticari vekil ancak bir ticari işletmeye atanabilir; başka bir
işletmeye atanmış ise, TBK anlamında adi temsil söz konusu olur. Atanması
ve yetkisinin sona ermesi için tescil ve ilan gerekmez fakat ispat
kolaylığı açısından yazılı şekle uymakta daima yarar vardır. Temsil
Yetkisinin Kapsamı ve Sınırlandırılması Yukarıdaki örneklerden de
anlaşılacağı üzere, ticari vekilin temsil yetkisi, ticari temsilciye oranla
daha dardır. Genel yetkili bile olsa, ticari vekilin yetkileri, işletmenin
tüm işlerini değil, sadece alışılmış (olağan) işlemlerini kapsar (TBK
m.551/2). Alışılmış olan ve olmayan (olağan ve olağanüstü) işler
birbirinden nasıl ayırt edilir? Her bir işletmenin değerine, niteliğine, iş
hacmine, o bölgede geçerli ticari örfâdet ve teamüllere ve tarafların
durumuna bakılarak o işin alışılmış olup olmadığı, her bir somut olaya göre
saptanır. Örneğin, bir işletme müdürünün hammadde alabileceği, bedel
ödeyebileceği, muhasebeci ve işçilerle sözleşme yapabileceği, siparişleri
alabileceği kabul edilir. TBK m.551/2, alışılmış olmayan (olağanüstü
nitelikte olan) ve özel yetki verilmedikçe vekilin yapamayacağı bazı işleri
saymıştır: Tacir adına borçlanamaz, çek, bono, poliçe imzalayamaz, taciri
mahkemede temsil edemez. Ticari temsilcinin dahi yapamadığı işleri de
buraya eklemek gerekir: Taşınmazları devretmek veya bunlar üzerinde
başkaları lehine aynî hak tesis etmek gibi. Genel ticari vekilin temsil
yetkisi, üçüncü kişilere duyurulması koşulu ile tacir tarafından
istenildiği gibi sınırlanabilir. Örneğin, mektup, ihbar, sirküler vb.
yollardan üçüncü kişilere bildirilerek, yer, birlikte temsil, miktar, konu,
kişi, süre gibi yönlerden yetki sınırlaması yapılabilir. Özel ticari
vekilin yetkisinin kapsamı ise, görevlendirildikleri iş ve alanlara göre
belirlenir. TBK m.552, “Diğer tacir yardımcıları” kenar başlığını
taşımasına rağmen, hükmün, özel yetkili vekillere ilişkin olduğu ve yetki
kapsamına dair düzenleme içerdiği görülmektedir. Bu hükme göre toptan, yarı
toptan veya perakende satış işleriyle uğraşan ticari işletmelerin
çalışanları, kural olarak o mağazanın alışılmış bütün işlemlerini yapmaya,
bu işlemlerle ilgili borçların ifasına veya hiç ya da gereği gibi ifa
edilmemesine yönelik olarak ihtar, ihbar ve beyanlarda bulunmaya ve bu tür
beyanları (ayıp ihbarı gibi) kabul etmeye yetkilidirler. Ayrıca, yetkili
oldukları işlerde fatura düzenleyebilir ve imzalayabilirler. Bu yetkiler, o
ticari işletme içerisinde, müşterilerin kolayca görebilecekleri bir yerde
ve biçimde aksi öngörülmek suretiyle sınırlandırılabilir. Satış mağazası
çalışanlarının, kendilerine yazı ile yetki verilmiş olmadıkça mağaza
dışında yetkileri olmadığı gibi, mağaza içinde ayrı kasa görevlileri
atanmış ise satış bedellerini tahsil etmeye yetkileri yoktur. Satış bedeli
alma yetkileri olan hâllerde ise makbuz verme ve fatura düzenleme yetkileri
vardır (TBK m.552/2). 3. Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve
Cari Hesap 67 Yetkisinin Sona Ermesi Sona erme nedenleri yönünden, ticari
temsilciye de uygulanan TBK m.554 geçerlidir. Ancak eklemeliyiz ki ticari
temsilciden farklı olarak ticari vekilin atanması tescil edilemeyeceğinden,
yetkinin sona ermesi de tescile tabi değildir. Bu nedenle, yetkinin sona
erdiğinin üçüncü kişilere derhal duyurulması, ayrıca, atama sırasında ya da
sonradan bir yetki belgesi düzenlenmiş ise, bunun geri alınması
gerekmektedir. Aksi takdirde tacir, yetkisiz vekilin iyiniyetli üçüncü
kişilerle yaptığı işlemler nedeniyle sorumlu olacaktır (TBK m.42/3,44).
Pazarlamacı Tanımı Bir tür ticari vekil durumunda bulunan pazarlamacı,
sürekli olarak, ticari işletme sahibi işvereni temsilen, işletme dışında,
her türlü işlemin yapılmasına aracılık etmeyi veya yazılı anlaşma varsa, bu
anlaşmada belirtilen işleri yapmayı, belirli bir ücret karşılığında
üstlenen kişidir (TBK m.448). Kanundaki tanım, “...işveren
hesabına...aracılık etmeyi veya yazılı anlaşma varsa, bu anlaşmada
belirtilen işleri yapmayı” içermekte ise de “hesabına” sözcüğünün
“aracılık” yanında kullanılmış olması ve işlem yapma yetkisi olan hâllerde
de sanki doğrudan değil, dolaylı temsil varmış izlenimi yaratması nedeniyle
isabeti yönünden tartışılabilir. Anılan hükümden anlaşıldığı üzere,
pazarlamacı ile tacir arasındaki ilişki devamlı niteliktedir. Tek bir
sözleşmenin yapılması için atanan kişi, pazarlamacı sayılamaz. Süreklilik
unsuru, pazarlamacıyı, TBK m.520’de düzenlenen simsardan da ayırır.
Pazarlamacı, işletmenin faaliyet alanını genişletmek, başka yerlere de
yaymak amacıyla atanır. Faaliyetini yaymak isteyen tacir, şube açmak yoluna
gidebileceği gibi eğer o yerde iş hacmi uygun değilse, sabit bir büro
kurmak yerine seyyar pazarlamacının hizmetinden yararlanma yolunu
seçebilir. Pazarlamacı, acenteden farklı olarak tacire bağımlı bir
yardımcıdır. Zaten TBK’da, hizmet sözleşmelerine dair bölümde düzenlenmiş
olması ve pazarlamacının yükümlülüklerini düzenleyen TBK m.450’nin içeriği
de buna göstergedir. Atanması Pazarlamacı, tacir/işveren ile yapacağı
“Pazarlamacılık Sözleşmesi” uyarınca yetki kazanır. Sözleşmede bulunması
gerekli hususlar ile bu hususlarda sözleşmede boşluk bulunması hâlinde
bunların nasıl doldurulacağı, TBK m.449’da düzenlenmiştir. Sözleşme, kural
olarak herhangi bir geçerlilik şekline bağlı değildir (TBK m.448, 449/2,
394). Ayrıca, pazarlamacı, işletme merkezinin dışındaki yerlerde faaliyet
göstereceğinden, tacir ile arasındaki ilişkinin açıklanması, daha doğrusu
yetkisinin o yerdeki müşterilere ispatının sağlanmasını gerekir. Bu da,
pazarlamacıya, gereğinde, işlem yapacağı üçüncü kişilere ibraz edilmek
üzere bir yetki belgesinin verilmesini zorunlu kılar. Temsil Yetkisinin
Kapsamı ve Sınırlandırılması Pazarlamacı, aksine yazılı anlaşma olmadıkça,
sadece işlemlere aracılık konusunda yetkilidir. İşlem yapmaya yazılı olarak
yetkilendirildiği hâllerde, bu yetki, işlemin gerçekleştirilmesi için
gereken bütün olağan işlemleri ve fiilleri de kapsar. 68 Ticaret Hukuku
Özel yetki verilmedikçe, müşterilerden tahsilat yapamaz ve ödeme günlerini
değiştiremez (TBK m.452). Dolayısıyla, kendisi tarafından yapılmamış olan
işlerde tahsilata yetkili olmadığı gibi, yazılı yetkiye dayanarak yaptığı
sözleşmelerde de tahsilat için özel yetkisi yoksa yine bedel tahsil
edemezler. Yükümlülük ve Hakları TBK m.450, pazarlamacının, tacirin
talimatlarına uygun davranma, pazarlama faaliyetleri ile ilgili düzenli ve
ayrıntılı bilgi verme, müşteri siparişlerini tacire derhal iletme ve
müşteri çevresini ilgilendiren önemli olayları bildirme yükümlülüklerini
düzenlemiştir. Müşterilerin ödeme yapmaması veya diğer yükümlerini ifa
etmemesi hâlinde pazarlamacının sorumlu olacağına veya masrafları
karşılayacağına dair sözleşme hükümleri kesin olarak hükümsüzdür (TBK
m.451/1). Fakat pazarlamacı, kendi müşteri çevresiyle işlem yapıyorsa
müşterilerin borçlarının ifa etmemelerinden dolayı işverenin her bir işte
uğrayacağı zararın dörtte birini geçmemek üzere karşılamayı, uygun bir ek
komisyon kararlaştırılması şartı ile yazılı olarak üstlenebilir (TBK
m.451/2). Pazarlamacı, kendisine verilen, belirli bir alanda veya belirli
bir müşteri çevresinde faaliyette bulunma yetkisi kapsamında, aksi
öngörülmedikçe, tekel hakkına da sahiptir. Bu nedenle tacir, aynı alan ve
çevrede başkalarını yetkilendiremez fakat kendisi o bölge veya çevrede
müşterilerle işlem yapabilir (TBK m.453). Pazarlamacı, TBK m.454-456
hükümleri uyarınca ücret ve/veya komisyon talep etme, TBK m.457 kapsamında
masraflarını isteme ve TBK m.458’e göre hapis hakkına sahiptir. Bağımlı
tacir yardımcısı olan ticari temsilci, ticari vekil ve pazarlamacı Türk
Borçlar Kanununda düzenlenmiştir. Acente Bir tacir kendisine yeni pazarlar
yaratmak, malların sürümünü artırmak amacıyla bağımlı tacir yardımcılarını
yeni bazı bölgelere göndermek isteyebilir. Yardımcının faaliyetleri olumlu
sonuçlanmasa dahi onun masraf ve ücretinin ödemek durumundadır. Bulunduğu
ülkenin başka yerlerinde, başka ülkelerde şube açmak da masraf gerektirir.
Bu durumda acentelik uygun bir çözüm olarak karşımıza çıkmaktadır. Çünkü
tacire peşinen külfet getirmemekte ve faaliyetlerinden olumlu bir sonuç
çıkarsa acenteye ödeme yapılmaktadır. Tanımı, Türleri ve Uygulanacak
Hükümler TTK m.102’de tanımlanmıştır, bu maddeye göre: Ticari mümessil,
ticari vekil, satış memuru veya işletmenin çalışanı gibi işletmeye bağlı
bir hukuki konuma sahip olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak belirli bir
yer veya bölge içinde, sürekli olarak bir ticari işletmeyi ilgilendiren
sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o tacir adına yapmayı meslek
edinen kimseye acente denir. İki tür acente vardır: Aracı acente ve
sözleşme yapmaya yetkili acente. Her iki tür, gerçek veya tüzel kişilerden
oluşabilir. Bu iki acentelik arasındaki fark, sözleşmenin şekli bakımından
önem taşır. Tacir adına sözleşme yapabilecek acentelik yetkisinin yazılı
şekilde verilmesi gerekir (TTK m.107/1). Acentenin faaliyet göstereceği
belirli yer ve bölge içerisinde kendisine özgülenmiş işlem yapma veya
faaliyette bulunma yetkisine tekel hakkı diyoruz. Bunun kaldırılmasına
yönelik anlaşmanın da yazılı şekilde yapılması gerekir (TTK m.104). 3.
Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 69 Acentelik
Hükümlerine Tabi Kişiler TTK’daki acentelik hükümleri, 103 üncü maddede
gösterilen kişiler hakkında da uygulanır: 1. Yerli veya yabancı bir tacir
hesabına, fakat kendi adına sözleşme yapmaya sürekli olarak
yetkilendirilmiş olanlar, 2. TC. içerisinde merkez ya da şubesi olmayan
yabancı tacirler ad ve hesabına Türkiye’de işlem yapanlar. Acentelik
Sözleşmesinin Unsurları 1. Acente tacirin bağımsız bir yardımcısıdır.
Tacirin denetimi, gözetimi, emri altında değildir. Tacire değil kendisine
ait işletmesi vardır. İşletmesi genellikle bir ticari işletme olacağından
aynı zamanda tacirdir. Tacir acenteye sınırlı bazı konularda talimat
verebilir, bu onun bağımsızlığını zedelemez. Bir tacir yardımcısına verilen
ücretin şekli de o kişinin bağımsız olup olmadığı hakkında karar
verilmesinde etken olabilir. Sürekli ve düzenli para alıyorsa bu,
bağımsızlık unsurunun olmadığını gösterir. Düzenli olarak değil de aracılık
ettiği sözleşmeyle orantılı ücret alıyorsa bağımsız olduğu düşünülebilir.
Gerçi, TTK m.102/1’deki tanımda ücretten söz edilmemiş olmasından, ücret
ödenmesinin acentelikte zorunlu bir unsur oluşturmadığı sonucu
çıkarılabilir gibi gözükmekte ise de aslında, hem ücretten söz eden
hükümler (TTK m.113 vd.) hem acenteliğin meslek edinilmiş olması gereği hem
de acenteye ait işletmenin çoğu kez ticari işletme niteliği taşıması ve
acentenin tacir sıfatına bağlı olarak uygulanacak TTK m.20 hükmü, ücret
ödenmesinin acentelik sözleşmesinde gerekli bir unsur olduğu sonucuna
varılmasına neden olabilir. 2. Tacirin işletmesine ilişkin sözleşmelerde
acente ya aracılık yapar veya doğrudan doğruya tacir adına sözleşme yapar.
Tacir için göstereceği faaliyet aracılık değil de başka bir faaliyet ise
acente değildir. Örneğin, ilaç tanıtımı ile sınırlı olarak görev yapan
elemanlar. 3. Acentelik süreklidir. Acente, tek bir sözleşme için veya
sayısı önceden belli olan bir veya birkaç sözleşme için faaliyet göstermez.
4. Acentelik, süreklilik unsuruna bağlı olarak, meslek edinilmiş de
olmalıdır. Arızi olarak aracılık faaliyeti acentelik olmaz; devamlı olarak
o iş ile uğraşılıyor olması gerekir. Acentenin, aynı zamanda başka bir
faaliyette bulunmasını önleyen bir hükme TTK’da rastlanmamaktadır.
Acenteliğin Benzer Sözleşmelerden Ayırdedilmesi Acenteliğin, simsarlık,
komisyon, tek satıcılık, franchising sözleşmeleri ile benzerlikleri yanında
farkları da vardır. Simsarlık Simsar- tacir ilişkisi sürekli değildir ve
simsarın birden çok tacirle ilişkisi vardır. Acentelikte ise tacir ile
ilişki sürekli nitelik arzetmektedir. Ayrıca simsar, aracılık ettiği
sözleşmenin akdedilmesi konusunda çoğunluk fikrine göre, bir yükümlülük
altında değildir. Oysa acente, aracılık yapmak konusunda bir yükümlülük
altına girmiştir. 70 Ticaret Hukuku Komisyonculuk Komisyonculuk da
simsarlık gibi, tacir ile sürekli olmayan, geçici bir ilişki yaratır. Tek
Satıcılık 1. Tek satıcı satacağı malları tacirden alır; müşterilerine kendi
ad ve hesabına satar. Onun kârı alış ve satış fiyatı arasındaki farktır.
Oysa acente kendi adı ve hesabına işlem yapmaz; ya aracılık yapar veya
tacir adına sözleşme yapar. 2. Tekel hakkı tek satıcılık sözleşmesinin
zorunlu bir unsurudur. Oysa acentelikte tekel hakkı zorunlu bir unsur
olmayıp istenirse kaldırılabilir (TTK m.104). 3. Acente yaptığı iş
karşılığında belli bir ücret alır ve ücret yaptığı işe göre hesaplanır. Bu
ücreti doğrudan doğruya tacirden alır. Tek satıcı tacirden ücret almaz.
Tacirden aldığı malı satar; alış ve satış fiyatı arasındaki fark kârıdır.
4. Acentenin hareket kabiliyeti, bağımsızlığı tek satıcıya oranla biraz
daha kısıtlıdır. Tacirin, sınırlı da olsa belli konularda acenteye talimat
verme yetkisi vardır. Tek satıcı kendi adına mal alıp sattığı için daha
bağımsız niteliğe sahiptir. Franchising Franchisinde, bir tacir başka bir
tacir ile yaptığı sözleşme çerçevesinde o kişiye kendi mal ve hizmetlerinin
pazarlanması ve dağıtımı konusunda bir imtiyaz, bir yetki verir. Ayrıca,
franchise alan tarafın personelinin eğitimi ile onların denetlenmesi de söz
konusudur. Daha da önemlisi, kendi işletme adını, markasını, tanıtma
işaretlerini, üretim usul ve sırları ile teknik ve ticari bilgi birikimini
(know-how) kullanma hakkını da franchise alan tarafa tanır. Son yıllarda
ülkemizde de çok uygulanan bir sözleşmedir. Örneğin, Mc.Donalds, Coca Cola,
Pizza-Hut, Kentucky Fried Chicken gibi birçok ürün ve işletmede bu
sözleşmeye başvurulmakta, hatta bazı yerli ürünlerin ve markaların da bu
yolla yurt dışına pazarlandığı görülmektedir. Franchising, atipik bir
sözleşme niteliğindedir. Farklı sözleşmelerin unsurlarını içeren karma bir
sözleşmedir. Mal alıp satılması unsuru bakımından satış ve tek satıcılık
sözleşmesine benzemektedir, vekâlet ve lisans sözleşmesine ait unsurlar da
bulunmaktadır. Acentelikten başlıca farkları şu şekilde belirlenebilir: 1.
Franchise alan kendi adına ve hesabına hareket eder. Onun geliri tek
satıcılıkta olduğu gibi alış ile satış fiyatı arasındaki farktır. 2.
Franchise alan, verene bir ücret öder. Çünkü o, verenin markasını, işletme
adını, sair tanıtma işaretlerini ve özellikle teknik ve ticari bilgi
birikimini kullanmaktadır. 3. Tek satıcılıkta olduğu gibi franchisingte de
tekel hakkı tanınması, sözleşmede mutlak zorunlu bir unsurdur. Oysa
acentelik sözleşmesinde tekel hakkı kaldırılabilir (TTK m.104). 4. Acente,
tacirin teknik ve ticari bilgi birikiminden (know-how) yararlanamaz. Oysa
franchise alan bundan mutlaka yararlanır. Acentenin Borçları Kanun,
acentenin borç ve hakları konusunda düzenlemeler içermektedir. 1. Acente iş
görmeli ve tacirin çıkarlarını gözetmelidir (TTK m.109). Acente özellikle,
tacir hesabına saklamakta olduğu mallara gelecek hasarlardan sorumludur. Bu
sorumluluktan kurtulabilmesi için kusursuz olduğunu ispatlaması gerekir. 3.
Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 71 2. Tacire
bilgi verme yükümü vardır (TTK m.110). Piyasa durumu, müşterilerin mali
durumu, aldığı beyanlar ve oluşan değişiklikleri tacire zamanında
bildirmelidir. 3. Verilen talimatlara uymakla yükümlüdür. Aksi halde bunun
sonucuna katlanacaktır. Açık talimat bulunmayan hâllerde acente işi
geciktirebilir. Fakat iş acil olup da talimat almaya zaman yetersiz ise
veya en yararlı şartlar çerçevesinde hareket etme konusunda
yetkilendirilmiş ise, basiretle hareket etmelidir (TTK m.110/2). 4.
Önleyici tedbirler almakla yükümlüdür. Acente, tacir hesabına teslim aldığı
eşyanın taşınma sırasında bir hasara uğradığına dair belirtiler görürse,
tacirin dava haklarını güvenceye bağlamak için hasarı tespit ettirmek ve
gerekli önlemleri almak, eşyayı korumak, tamamen telef olma tehlikesi varsa
TBK m.108 uyarınca mahkeme izniyle sattırmak ve durumu tacire gecikmeksizin
bildirmek zorundadır (TTK m.111/1). 5. Müvekkiline ait olan paraları
zamanında göndermesi gerekir. Aradaki sözleşmeye göre parayı hangi süre
içinde vermesi gerekiyorsa o süre içinde vermelidir aksi halde temerrüt
faizi, hatta tazminat ödemesi gerekebilir (TTK m.112). 6. Acentenin belli
bir yer ve bölgede kural olarak tekel hakkı vardır. Tekel hakkının
karşılığını rekabet etmeme borcu oluşturur. Acente, aynı yer veya bölgede,
aksi kararlaştırılmış olmadıkça, aralarında rekabet ilişkisi bulunan birden
çok işletmenin acenteliğini yapamaz (TTK m.104). Acentenin Hakları Ücret
İsteme En önemli hakkıdır. Aracılık etmesi veya tacir adına sözleşme
yapması yanında, acente tekel bölgesi içerisinde, tacir tarafından doğrudan
yapılan işlemlerden dolayı da ücret isteme hakkını kazanır (TTK m113/1, 2).
Bu hak, acentenin yaptığı işlemlerden, tacirin çıkar sağladığı anda ve
oranda doğar (TTK m.114). Miktarı sözleşmede kararlaştırılabilir.
Kararlaştırılmamışsa ticari teamüle, o da yoksa halin gereğine göre o
yerdeki ticaret mahkemesince tespit edilir (TTK m.115). Acentelik ücretinin
taraflarca kararlaştırılabilmesi kuralının istisnasına, sigorta acenteliği
sözleşmesinde rastlanmakta olup, sigortacılıkta acentenin ücreti serbestçe
kararlaştırılmaz; sigortacılık mevzuatı gereğince bu tür acentelerin
ücreti, belirli tarifelerle saptanır. Ücret ne zaman ödenir? Acentenin hak
kazandığı ücretin, doğumu tarihinden itibaren en geç üç ay içinde ve her
halde acentelik sözleşmesinin sona erdiği tarihte ödenmesi gerekir. Ücret
istemi, muacceliyeti ve hesaplanması açısından önem taşıyan bütün konular
hakkında acente bilgi isterse tacir bilgi vermek zorundadır. Ayrıca acente,
ücrete bağlı işlemlerin defter kayıt suretlerini isteyebilir. Tacir
vermekten kaçındığı ya da defter kayıtlarından kuşkuyu gerektirecek haklı
nedenler bulunduğu takdirde, acente, defter ve belgelerin ilgili
kısımlarını bizzat inceleme veya uzmanın inceletme; tacir buna izin vermez
ise, mahkemeye başvurma yetkisine sahiptir. Bu hükümlere aykırı anlaşmalar,
acente aleyhine olduğu ölçüde geçersizdir (TTK m.116). Olağanüstü
Masraflarını İsteme Yapılan işin niteliğine, değerine, işletmenin türüne
göre devamlı şekilde yapılagelen masraflar olağan, devamlı yapılmayanlar
olağanüstüdür. Acente, ancak olağanüstü masraflarını isteyebilir (TTK
m.117). Muacceliyet: Borçlunun edimini yerine getirmekle yükümlü olduğu an
demektir. 72 Ticaret Hukuku Faiz Talep Etme Acente, hak kazandığı ücret,
olağanüstü gider ve avanslar nedeniyle TTK m.20’ye göre faiz talep edebilir
(m.120/1,e). Hapis Hakkı Acente, tacirden olan alacaklarının tamamı
ödeninceye kadar, acentelikten dolayı zilyet olduğu taşınır mal ve kıymetli
evrak üzerinde hapis hakkına sahiptir (TTK m.119). Acentenin Temsil Yetkisi
ve Kapsamı Yetkili ise Tacir Adına Sözleşme Yapma Acente eğer sözleşme
yapmaya yetkiliyse tacir adına sözleşme yapabilir. Bu yetkinin yazılı
şekilde verilmesi geçerlilik şartıdır. Bunun yanında ticaret siciline
tescil ve ilan ettirilmesi de zorunludur (TTK m.107). TTK m.108’e göre
acente, yetkisi olmaksızın veya yetki sınırlarını aşarak müvekkili adına
bir sözleşme yaparsa müvekkili bunu haber alır almaz, işleme icazet
verebilir; vermediği takdirde acente sözleşmeden dolayı bizzat sorumlu
olur. Müvekkili Adına Beyanlarda Bulunma ve Kabul Etme Acentenin müvekkili
adına bazı beyanlarda bulunma ve tacire yöneltilecek bazı beyanları onu
temsilen kabul etme yetkisi vardır (TTK m.105/1). Bedeli ve Malları Teslim
Alma Acente, bizzat teslim ettiği mal bedellerini ve bedelini ödediği
malları teslim alabilir (TTK m.106). Müvekkili Mahkemede Temsil Bir acente,
aracılık yaptığı veya bizzat yaptığı sözleşmeden dolayı tacire karşı
açılacak davalarda taciri temsil edebilir veya tacir adına dava açabilir.
Yabancı tacirler adına acentelik yapanlar hakkındaki sözleşmelerde yer
alan, bu hükme aykırı şartlar geçersizdir (TTK m.105/2). Hükmün aksinden,
yerli tacirler adına acentelik yapanlar yönünden bu hükme aykırı sözleşme
yapılabileceği anlamı çıkmaktadır ki bu durumda da davacı/üçüncü kişilere
karşı hükmün etkisi ve aleniyeti sorunu doğmaktadır. Uygulama açısından
büyük öneme sahip bu hüküm, müşteri çevresinin çıkarlarını korumak amacıyla
konulmuştur. Acente, mahkemede taciri temsil ettiği için, alınan mahkeme
kararı acenteye karşı uygulanamaz; sorumluluk tacire aittir (TTK m.105/3).
Acenteliğin Sona Ermesi, Sonuçları ve Zamanaşımı Sona Erme Nedenleri 1.
Belirsiz süreli acentelik sözleşmesi, taraflardan birisince, üç ay önceden
ihbarda bulunularak feshedilebilir (TTK m.121/1), 2. Belirli süre için
yapılmış acentelik sözleşmesi, sürenin bitiminde taraflardan birisince sona
erdirilebilir. Süre dolmasına rağmen tarafların sözleşmenin uygulanmasına
devam etmesi hâlinde, sözleşme, belirsiz süreli hale dönüşür (TTK m.121/2),
3. Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 73 3.
Taraflardan birinin ölümü, iflâsı veya kısıtlanması halinde TBK m.513
uygulanır ve işin niteliğinden ya da sözleşmeden aksi anlaşılmadıkça
sözleşme sona erer (TTK m.121/3). TBK m.513/2’ye göre, anılan nedenlerle
sözleşmenin derhal sona ermesi, müvekkilin çıkarlarını tehlikeye sokmakta
ise, acente (veya mirasçısı/yasal temsilcisi), geçici bir süre işlere devam
etmekle yükümlüdür. 4. İster belirli bir süre ile yapılmış, ister belirsiz
süreli olsun, sözleşme, haklı bir nedene dayanılarak her zaman
feshedilebilir (TTK m.121/1). Haklı nedenin mutlaka kusura dayanması veya
zarar doğmuş bulunması şart değildir. Her olayda, haklı neden olup
olmadığı, fesih hakkını kullanan taraf yönünden, TMK m.2 çerçevesinde,
acentelik ilişkisinin devamının kendisi için katlanılamaz hâle gelip
gelmediğine bakılarak değerlendirilmek gerekir. Şu hâller haklı neden
sayılır: Sürekli olarak görevi savsaklamak, müvekkile ait paraları geç
göndermek veya hiç göndermemek, sürekli hastalık, acentenin sır
saklamaması, sürekli olarak ayıplı mal gönderme gibi. Sona Ermenin
Sonuçları Belirli Koşullarla Tazminat TBK ve TTK, bazı şartlara bağlı
olarak tazminat talep edilmesine olanak tanımaktadır. 1. Sona erme,
taraflardan birinin kusurundan kaynaklanmışsa diğer taraf sözleşmeyi
feshetmek zorunda kalması nedeniyle uğradığı zararların tazminini,
sözleşmeye aykırılıktan dolayı karşı taraftan isteyebilir (TBK m.112). 2.
Haklı bir neden olmadan ve üç aylık ihbar süresine uymaksızın sözleşmeyi
fesheden taraf, başlanmış işlerin tamamlanması yüzünden diğer tarafın
uğradığı zararı tazmine mecburdur (TTK m.121/4). 3. Taraflardan birinin
(müvekkilin veya acentenin) iflâs veya ölümü yahut ehliyetini kaybetmesi
nedeniyle acentelik sözleşmesi sona ererse işlerin tamamen görülmesi
hâlinde acenteye verilmesi gereken ücret miktarına oranla belirlenecek
uygun bir tazminat acenteye ya da onun yerine geçenlere verilir (TTK
m.121/5). Rekabet Yasağı Anlaşması TTK m.123, rekabet yasağı anlaşmasını
düzenlenmiştir. Hükmün içeriğine anahatlarıyla değinmek gerekirse: 1. TTK
m.123/1’e göre, acentenin işletmesine ilişkin faaliyetlerini, sözleşme
ilişkisinin sona ermesinden sonrası için sınırlandıran bu anlaşmanın yazılı
şekilde yapılması ve anlaşma hükümlerini içeren ve müvekkil (tacir)
tarafından imzalanmış bir belgenin acenteye verilmesi gerekir. Anlaşma en
çok, ilişkinin bitiminden itibaren 2 yıllık süre için yapılabilir ve
yalnızca, acenteye bırakılan bölge, müşteri çevresi ve sözleşmelere ilişkin
konuları kapsayabilir. Müvekkilin, rekabet sınırlaması nedeniyle acenteye
uygun bir tazminat ödemesi şarttır. 2. TTK m.123/2 uyarınca, müvekkil,
sözleşme ilişkisinin sona ermesine kadar, sınırlamanın uygulanmasından
yazılı olarak vazgeçebilir. Bu halde müvekkil, vazgeçme beyanından itibaren
6 ay geçmekle tazminat ödemekten kurtulur. 3. TTK m.123/3 gereği, diğer
tarafın kusuruna dayanarak haklı nedenle sözleşmeyi fesheden taraf,
fesihten itibaren 1 ay içinde, rekabet sözleşmesi ile bağlı olmadığını
diğer tarafa yazılı olarak bildirebilir. 74 Ticaret Hukuku 4. TTK m.123’e
aykırı şartlar, acente aleyhine olduğu ölçüde geçersizdir (TTK m.123/4).
Böylece, hükmün, yarı emredici nitelikte olduğu görülmektedir. Zamanaşımı
Acentelik sözleşmesinden doğan bütün talepler beş yıllık zamanaşımına
tabidir (TBK m.147/5). Simsar Sözleşme ilişkisine girmek isteyen tarafların
birbirlerini bulmaları, ayrı yerlerde faaliyet göstermeleri, ayni dili
konuşmamaları gibi çeşitli nedenlerden ötürü güçlük arz eder. Bu güçlüğü
ortadan kaldırmak, sözleşme yapmak isteyen kişileri bir araya getirmek,
sözleşmenin yapılabilmesi için uygun ortam hazırlamak, hatta taraflara
yardımcı olmak üzere tellal veya simsar denilen aracıların faaliyetlerinden
yararlanılır. TBK’da simsarlık en genel şekliyle düzenlenmiş ve aracılık
faaliyetlerinin meslek şeklinde icrası aranmamıştır. Arızi olarak aracılık
yapan kişi de bu hükümlere tabi olur. TBK m.520/2 uyarınca, simsarlık
sözleşmesine, vekâlete dair hükümler uygulanır. Tanımı ve Unsurları TBK
m.521’deki tanıma göre simsarlık, simsarın taraflar arasında bir
sözleşmenin kurulması olanağının hazırlanmasını veya kurulmasına aracılık
etmeyi üstlendiği ve bu sözleşmenin kurulması durumunda ücrete hak
kazandığı sözleşmedir. Simsarlık sözleşmesi bir geçerlilik şekline bağlı
değildir fakat istisna oluşturan taşınmaz simsarlığı yazılı şekle bağlıdır
(TBK m.520/3). Simsarlığın unsurları şunlardır: 1. Simsar, bağımsız bir
tacir yardımcısıdır. Konumu itibariyle simsarın, kendine ait bağımsız bir
işletmesi vardır ve eğer bu işletme, ticari işletme niteliğindeyse, simsar
ayrıca tacir sıfatına da sahiptir (TTK m.12). Simsar, tacire ve diğer
tarafa daimi bir şekilde bağlı değildir. Aralarındaki ilişki geçici
niteliktedir. Bu nedenle, aracılık yapan kişi, taraflardan birisine, süreli
veya süresiz bir sözleşme kapsamında sürekli bağlı ise aracı acentelik veya
pazarlamacılık söz konusu olacaktır. 2. Simsar, sadece tarafların bir
sözleşme kurmasına aracılık eder, tarafları biraraya getirir, genellikle
sözleşme görüşmelerine de katılır, hatta sözleşme taslağını da hazırlar.
Örnek: Yolcu-taksi arasında aracılık yapan taksi durakları, taşınmaz almak
ve satmak isteyenleri ya da ev kiralamak- kiraya vermek isteyenleri bir
araya getiren emlakçılar gibi. 3. Simsarlığın, ücret karşılığında olması
gerekir (TBK m.520/1). Aksi takdirde vekâlet hükümleri uygulanır. Borçları
1. Sözleşmenin kurulmasına aracılık etme (TBK m.520/1). 2. Tarafların
çıkarlarını koruma (TBK m.520/2, 506/2): Tarafsızlığını ihlal eden simsar,
ücret ve masraf isteme hakkını kaybeder (TBK m.523). Hakları 1. Ücret talep
etme: Aracılık hizmeti karşılığı ücret almak, simsarın en önemli hakkıdır
(TBK m.520/1, 521 vd.). Ücret isteme hakkının doğabilmesi için, taraflar
arasında sözleşme yapılması ve geçerli olması gerekir. Ücretin miktarı
konusunda sözleşmeye, orada hüküm yoksa sırasıyla, tarifeye ve teamüle
bakılır (TBK m.522). Miktarın fahiş olması halinde, indirilmesi için
mahkemeden talepte bulunmak mümkündür (TBK m.525). 3. Ünite - Ticari
Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 75 Ücreti hangi tarafın
ödeyeceği konusuna gelince, TBK m.520/1 uyarınca, ücreti, simsar ile
sözleşen kişinin ödemesi gerekir. Fakat simsarın çabası, her iki tarafın da
çıkarına olduğundan, sadece müvekkili için faaliyet göstereceği
kararlaştırılmadıkça, her iki taraf da ücretin borçlusu olarak kabul
edilmelidir. Ücret talep etme hakkının bağlı olduğu zamanaşımı konusunda
TBK m.147/5, “vekâlet, komisyon ve acentelik sözleşmelerinden, ticari
simsarlık ücreti alacağı dışında, simsarlık sözleşmesinden doğan
alacaklar”ın 5 yıllık zamanaşımına tabi olduğunu düzenlemiştir. 2.
Kararlaştırılmışsa giderlerini isteme: TBK m.521/3 uyarınca, simsarlık
sözleşmesinde, simsarın yapacağı giderlerin kendisine ödeneceği
kararlaştırılmış ise, simsarın faaliyeti, sözleşmenin kurulması ile
sonuçlanmamış olsa bile giderleri ödenir. Simsarlığın Son Bulması TBK
m.520/2 uyarınca simsarlık konusunda hüküm bulunmayan hallerde vekâlet
sözleşmesi hükümleri uygulanır. O hâlde vekâlet sözleşmesini sona erdiren
hâller, simsarlık için de uygulanır. Bu sebepler TBK m.512 vd.’de
sayılmıştır: Azletme, istifa, ölüm, ehliyetin kaybı ve iflâs gibi. Aracılık
faaliyetinin tamamlanması da (aracılık edilen sözleşmenin yapılması veya
yapılmayacağının kesinleşmesi) ilişkiyi sona erdirir. Komisyoncu Komisyon
sözleşmesi, TBK m.532 vd.’da düzenlenmiştir. Bazı komisyon sözleşmeleri
hakkında özel düzenlemeler vardır. TBK m.546/3’de saklı tutulan taşıma
işleri komisyonculuğu TTK m.917 vd.’da ve Karayolu Taşıma Kanunu’nda; borsa
komisyoncuları 5174 Sayılı Kanun m.47 vd.’de; sermaye piyasası araçları
komisyonculuğu Sermaye Piyasası Kanunu (m.30 vd.) ve ilgili mevzuatta
düzenlenmiştir. Adı komisyonculuk olmakla birlikte, doğrudan müvekkilleri
adına hareket ettikleri için gerçekte komisyoncu sayılamayacak olan gümrük
komisyoncuları için Gümrük Kanunu’nda özel düzenleme vardır. Tanımı ve
Unsurları TBK m.532 uyarınca alım ve satım işlerinde komisyoncu, ücret
karşılığında, kendi adına ve müvekkili hesabına kıymetli evrak ve
taşınırların alım ve satımını üstlenen kimsedir. Komisyoncu dolaylı
temsilci niteliğinde olduğundan, üçüncü kişi ile yaptığı işlemden doğacak
hak ve borçları müvekkiline (tacire) devredebilmesi için ikinci bir işleme
gerek vardır; Komisyoncu alacakların devri, borçların üstlenilmesi (nakli)
hükümlerince hak ve borçları müvekkile devretmelidir (TBK m.40/3).
Komisyonculuğun unsurları şunlardır: 1. Komisyoncu kendi adına müvekkili
hesabına hareket ettiği için, tacir ile arasında dolaylı temsil ilişkisi
vardır. Komisyoncunun üçüncü kişi ile yaptığı işlemden doğan hak ve borçlar
komisyoncuya ait olur. Bunların müvekkile devri için kural olarak ikinci
bir işleme (alacaklar temlik, borçlar nakil) gerek vardır. 2. Komisyon
sözleşmesinin konusu TBK m.532/1’e göre kıymetli evrak ve taşınır eşyadır.
Fakat bu sayım komisyon sözleşmesi için sınırlayıcı bir sayım değildir. TBK
m.546 kapsamında diğer komisyon işlerinde de TBK.’daki komisyon hükümleri
uygulanır. Yani, konusu kıymetli evrak ve taşınır eşya dışında olan
sözleşmelerde de TBK hükümleri uygulanır. Fakat taşıma işleri
komisyonculuğu bakımından öncelikle TTK hükümlerine başvurulacaktır (TBK
m.546/3). 76 Ticaret Hukuku 3. Komisyoncu ile tacir arasındaki ilişki
sürekli değildir; komisyoncu bağımsız tacir olduğu için bu ilişki geçicidir
(bir veya birkaç defaya özgü). 4. Komisyon sözleşmesi ücret karşılığında
olur; ücretsiz yapılıyorsa o zaman bu sözleşmeye ücretsiz vekâlet
sözleşmesi hükümlerini uygularız. Mutlaka ücret söz konusu olmalıdır. Fakat
TBK anlamında komisyon sözleşmesinden bahsedebilmek için bu komisyonculuğun
meslek edinilmiş olmasına gerek yoktur; arızi olarak bu işi üstlenen kişi
de komisyon hükümlerine bağlıdır (TBK m.546/II). Borçları 1. Müvekkilin
talimatlarına uygun hareket etme: Komisyoncu, talimatlara uymak zorundadır.
TBK m.535-536, özellikle fiyat bakımından komisyoncuya talimat vermeyi
düzenlemiştir. Bu talimata aykırı davrandığı takdirde sorumlu olur. 2.
Müvekkilinin çıkarlarını koruma ve bilgi verme: Komisyoncu müvekkilinin
çıkarlarını korumak ve gerektiğinde bilgi vermek durumundadır (TBK m.533,
534). Aksi takdirde ücret isteme hakkını kaybedebilir (TBK m.540). 3. Hak
ve borçları devretme: Tacir (müvekkil) ile komisyoncu arasındaki ilişki
dolaylı temsil niteliğinde olduğuna göre, üçüncü kişilerle yaptığı
işlemlerden dolayı üstlendiği hak ve borçları ikinci bir işlemle tacire
devretme borcu altındadır. Hakları 1. Ücret isteme: Komisyoncu ücret isteme
hakkına sahiptir. Komisyon genellikle yapılan işin belli bir yüzdesi
şeklinde ödenir. Bu ücrete de komisyon denmektedir. Ücret hakkı, işin
tamamlanması ile doğar. İşin (sözleşmenin) tamamlanmaması tacirin
kusurundan kaynaklanmış ise yine ücret talep edilebilir (TBK m.539-540).
Komisyoncu, üçüncü kişinin tacire olan borçlarını ifa edeceği konusunda
tacire güvence vermiş ise, bunun için ilave bir ücret talep edebilir. Böyle
bir güvence veren kişiye “Dükruar Komisyoncu” denir (TBK m.537). 2. Masraf
ve faiz isteme: TBK m.538 uyarınca komisyoncu, müvekkili yararına yaptığı
masraflarının ödenmesini isteme hakkına sahiptir. Ayrıca, verdiği, ödediği
paralar (avanslar) için faiz de isteyebilir. 3. Hapis hakkı: Komisyoncu,
tacir hesabına sattığı malın bedeli veya tacir hesabına aldığı mal
üzerinde, alacakları ödeninceye kadar hapis hakkına sahiptir (TBK m.541).
4. Bizzat taraf olma: Komisyoncu bazı işlemlere, TBK m.543-545 uyarınca
bizzat taraf olma hakkına sahiptir. Malın bedeli piyasada belliyse veya
komisyoncu kendisiyle sözleşme yapmaya yetkili kılınmış ise kendi kendisi
ile sözleşme yapabilir sözleşmeye bizzat taraf olabilir. Son Bulması ve
Zamanaşımı TBK’daki komisyon ilişkisinde müvekkil ile komisyoncu arasındaki
ilişki sürekli değil arızidir. İşin görülmesiyle komisyonculuk ilişkisi
biter. Ayrıca boşluk bulunan hallerde vekâlet sözleşmesi hükümleri
uygulanır. Azil, istifa ve TBK m.512’de sayılan diğer hâller, (vekâleti
sona erdiren nedenler) burada da geçerlidir. Komisyonculuk sözleşmesinden
doğan talepler için zamanaşımı süresi beş yıldır (TBK m. 147/5). 3. Ünite -
Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 77 Uygulamada çok
sıklıkla rastlanan ve emlak komisyoncusu sıfatıyla faaliyet gösteren
kişilerin tamamı, hukuki-teknik anlamda da komisyoncu sayılabilir mi? CARİ
HESAP Tanımı ve İşlevi İki kişi arasında sürekli bir sözleşme ilişkisi
bulunduğunu ve tarafların sürekli olarak birbirine karşı alacaklı ve borçlu
pozisyonuna geçtiğini düşünelim. Her seferinde, para alışverişinde
bulunmak, gereksiz birçok işlemi ve zahmeti gerektirir. Bu kadar çok
formaliteyi ortadan kaldırmak için, karşılıklı alacakları dönem dönem takas
ve mahsup etmeye yönelik bir anlaşma ile gereksiz para alışverişleri ve
para taşıma sakıncaları önlenebilir. İşte cari hesabın mantığı budur.
Aslında karşılıklı borçların tasfiye edilmesine yönelik özel bir takas
anlaşması söz konusudur. Cari hesabın, ödeme aracı olması yanında, güvence
işlevi ve nihayet bir ölçüde (alacağın ödenmesini geciktirdiği kadarıyla)
kredi işlevi gördüğü söylenebilir. Cari hesap TTK m.89 vd.’de
düzenlenmiştir. Kanundaki tanıma göre, iki kişinin herhangi bir sebep veya
ilişkiden doğan alacaklarını ayrı ayrı istemekten karşılıklı olarak
vazgeçip bunları kalem kalem alacak ve borç şekline çevirerek hesabın
kesilmesinden sonra çıkacak artan tutarı (bakiyeyi) isteyebileceklerine
dair sözleşmeye cari hesap sözleşmesi denir. Bu sözleşme yazılı
yapılmadıkça geçerli olmaz (TTK m.89/2). Cari hesap sözleşmesinde
tarafların tacir olma şartı yoktur. Taraflar tacir olmasa bile, TTK’da
düzenlenmiş olduğu için ticari iş niteliğindedir (TTK m.3). Cari hesap,
borçların tasfiyesine yönelik bir sözleşme olduğuna göre, bu sözleşmenin,
taraflar arasındaki borçları doğuran, satım, acentelik, kredi gibi bir
temel (asıl) ilişki ile birlikte yapılması gerekir aksi takdirde cari
hesabın konusu olmaz. Yargıtay, eTK döneminde, bankacılık uygulamasında
yaygın şekilde rastlanan ve kredi açma sözleşmesi ile birlikte yapılan cari
hesap (borçlu cari hesabı) sözleşmesini, müşterinin daima borçlu olduğu ve
dolayısıyla karşılıklı borçlanma gerçekleşmediği gerekçesiyle eTK m. 87 vd.
anlamında cari hesap saymamıştı. Öğretide çoğunluk ise, bu görüşü
eleştirmekte idi. Cari Hesaba Geçirilebilecek Alacaklar Cari hesaba
geçirilecek alacakları taraflar belirler. Taraflar, normal olarak cari
hesap sözleşmesi yapıldıktan sonraki dönemde doğacak alacaklarını bu hesaba
yazarlar. Fakat taraflar anlaşırlarsa daha önceden doğmuş olan alacaklar da
cari hesap sözleşmesine dâhil edilebilir. Bu durumda, aksi
kararlaştırılmadıkça, bu alacak yenilenmiş olmaz (TTK m.90/1,b). Cari
hesaba para alacakları geçirilir fakat aynı cins olmak koşuluyla para
dışındaki karşılıklı alacaklar da yazılabilir. Şarta bağlı alacaklar da
cari hesap sözleşmesine yazılabilir. Ama hesabın kapanmasından önce şartın
gerçekleşmiş olması şarttır; aksi takdirde ilgili alacak hesaptan
çıkarılır. TTK m.93, cari hesaba geçirilemeyecek olan alacaklarla ilgili
bir düzenleme getirmiştir: Takas edilemeyen alacaklar (TBK m.144) ile
belirli bir amaca harcanmak veya emre amade tutulmak üzere teslim edilen
para ve mallardan doğan alacaklar cari hesaba geçirilmez. Örneğin, bir
tacir, vergi borçlarını ödemesi için acentesine ya da onun olduğu kentte
okuyan oğluna vermesi için karşı tarafa bir miktar para göndermiş ise bu
belirli yöne harcanmak üzere gönderilmiş bir paradır. 5 78 Ticaret Hukuku
TTK m.90/1,c uyarınca, kambiyo senetleri de, bedellerinin alınmış olması
durumunda geçerli olmak koşulu ile cari hesaba kaydedilebilir. Bedeli
tahsil edilemediği takdirde senet sahibine iade edilerek kaydı silinir (TTK
m.91). Cari Hesabın İşleyişi ve Süreler Cari hesapta iki farklı süre
vardır: Sözleşme süresi ve hesap devresi. Sözleşme süresi, cari hesap
anlaşmasının yürürlükte kaldığı süre olup, belirli veya belirsiz olabilir.
Süre belirli ise bu süre sona erdiğinde, belirsiz ise taraflardan birisinin
fesih ihbarı ile ayrıca taraflardan birinin iflâsı ile sözleşme sona erer
(TTK m.98). Taraflardan hangisinin alacaklı olduğu da sözleşme sona
erdikten sonra hesabın kesilmesi ile anlaşılır (TTK m.97). Sözleşme süresi
içerisinde ayrıca birden çok hesap devreleri vardır. Her bir devre sonunda
hesap kapatılarak borç ve alacak kalemleri arasındaki fark, hükmen saptanır
(TTK m.90/1,d). Saptanan bakiyeyi gösteren cetveli alan tarafın bakiyeyi
kabulünden veya kabul etmiş sayılmasından sonra, bakiye hangi taraf için
alacak gösteriyor ise yeni hesap devresine onun lehine ilk alacak kalemi
olarak yazılır (TTK m.94). Aksi öngörülmedikçe, cari hesaba alacak ve borç
kaydı, tarafların o alacak veya işlemle ilgili dava ve savunma haklarını
düşürmez. Sözleşme veya işlem iptal edilirse bundan kaynaklanan kalemler
hesaptan çıkarılır (TTK m. 90/1,a). Acaba kim, ne zaman alacaklı olur? Cari
hesap kesilinceye (sözleşme sona erinceye) kadar kimin alacaklı, kimin
borçlu olduğu belli olmaz. Yalnızca her devre sonunda hesap yapılır ve
hesaba göre alacaklı durumda olan kişinin bakiyesi bir sonraki hesap
devresine o kişinin lehine alacak olarak yazılır; yoksa ödenmesi istenemez.
Bu durum cari hesap sözleşmesi sonuna kadar her devre tekrarlanarak devam
eder. Öğretide çoğunluk, karşılıklı alacaklar arasında takasın da devre
sonunda gerçekleşmiş sayılması gerektiği görüşündedir. Hesap devresi
hakkında cari hesap sözleşmesinde bir hüküm yoksa bu konuda bir ticari
teamül olup olmadığına bakılır. O da yoksa her takvim yılının son günü
hesap devresinin son günü olarak kabul edilir (TTK m.94/2). Bankacılık
uygulamasında hesap devresi üç aydır. Bakiyenin Kabulü ve Faiz Devre
sonunda hesap yapıldığında, hangi tarafın alacaklı olduğu ortaya çıkar.
Örneğin, A’nın alacağı B’ninkinden fazla olduğu için A lehine bir alacak
çıkar. Bu durumda, cari hesabı kim tutuyorsa onun, ortaya çıkan bakiyeyi
gösteren bir cetveli karşı tarafa tebliğ etmesi gerekir. Karşı taraf aldığı
hesap cetveline bir ay içerisinde, noter kanalıyla, taahhütlü mektupla,
telgrafla veya güvenli elektronik imza içeren bir yazıyla itiraz etmezse
bakiyeyi kabul etmiş sayılır (TTK m.94/2). Faiz konusuna gelince; 1. Cari
hesabın alacak sütununa yazılan tutarlar için, sözleşme veya ticari
teamüllere gereğince, kaydolundukları tarihten itibaren faiz işler (TTK
m.90/1,d). 2. Sözleşmenin yapılmasından önce doğmuş bir alacak, tarafların
onayı ile cari hesaba kaydedilirse aksi kararlaştırılmış olmadıkça bu
alacak yenilenmiş olmaz (TTK m.90/1,b). Ancak bakiyenin kabulü ile borç
yenilenmiş olur, eski borç ve alacaklar da sona erer. Bakiye için, tespit
edildiği günden itibaren faiz işletilir (TTK m.95). 3. Ayrıca, TTK m.96
bileşik faize de izin vermektedir. 3. Ünite - Ticari Defterler, Tüccar
Yardımcıları ve Cari Hesap 79 Türk hukukunda birleşik faiz uygulaması kural
olarak yasaktır. TTK m. 8/2’ye göre istisnai olarak, süresi üç aydan az
olmamak ve tarafları tacir olmak şartıyla cari hesap sözleşmelerinde ve her
iki taraf bakımından ticari iş niteliğini taşıyan ödünç sözleşmelerinde
faize faiz yürütülür. Bakiyenin Haczi Taraflardan birinin alacaklısı, hesap
bakiyesi üzerine haciz koydurabilir. Bu halde, haciz günü hesap kapatılır
ve bakiye saptanır. Bu durumda, borcundan dolayı haciz tebliğ edilen taraf
onbeş gün içerisinde haczi kaldırtmadığı takdirde, cari hesabın karşı
tarafı sözleşmeyi feshedebilir. Feshetmez ise, haciz koyduranın durumu,
cari hesaba yeni alacaklar geçirilerek ağırlaştırılamaz. Meğer ki, hesaba
geçirilen kalemler, haciz tarihinden önce doğmuş bir hukuki ilişkiden
kaynaklansın. Haciz koyduran alacaklı, hesap bakiyesinden kendi alacağına
düşen kısmın ödenmesini, ancak hesabın TTK m.94 uyarınca kapatılması
gereken anda isteyebilir (TTK m.100). Cari Hesabın Sona Ermesi ve
Zamanaşımı Cari hesap, kararlaştırılan sürenin sona ermesi, sözleşme
belirsiz süreli ise fesih ihbarı ve taraflardan birinin iflâsı nedenleri
ile sona erer (TTK m.98). Belirli süreli sözleşmelerde ölüm veya kısıtlanma
hâllerinde, taraflar ve kanuni temsilcileri ile halefleri, on gün önceden
bildirmek şartıyla sözleşmeyi feshedebilir ancak bakiyenin ödenmesi,
hesabın TTK m.94 uyarınca kapatılması gereken anda istenebilir (TTK m.99).
Bakiyenin haczi halinde onbeş gün içerisinde haczin kaldırılmaması da diğer
taraf için fesih hakkı ve buna bağlı olarak sözleşmenin sona ermesi
sonucunu doğurur (TTK m.100/2). TTK m.101 uyarınca, cari hesaba ilişkin
davalar, sözleşmenin sona erdiği tarihten itibaren 5 yıllık zamanaşımına
tabidir (eTK’da ise, sürenin ne zaman başlayacağı gösterilmediği için
tartışmalar yapılmakta idi). 80 Ticaret Hukuku Özet Ticari defterlerin
kapsamını ve defterlerin önemini açıklamak. Ticari defter tutmak, bizzat
tacirin kendisi için yararlı ve önemli olduğu gibi, devlet, tüzel kişi
tacirin ortakları ve organları ile tacirin alacaklıları gibi üçüncü kişiler
bakımından da önemlidir. Bu nedenledir ki, defter tutma yükümü ve
yaptırımları konusunda, TTK yanında, Vergi Kanunlarında, İcra ve İflâs
Kanununda ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda hükümler vardır. Tutulması
zorunlu olan defterler, TTK m.64’te sayılmış olup, bunlar, yevmiye (günlük)
defteri, defteri kebir (büyük defter), envanter defteri, pay defteri,
yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere
defteridir. Ticari defter ve belgelerin, kanunda öngörülen süre içerisinde
ve gösterilen yöntemlerle saklanması gerekir. Bu sürede zayi olmaları
halinde de, mahkemeye başvurularak, zayi belgesi alınması gerekmektedir.
Defterlerin delil niteliği taşıma şartlarını anlatmak. Ticari defterlerin
sahipleri lehinde ve aleyhinde delil olma şartları, Hukuk Muhakemeleri
Kanunu’nda düzenlenmiştir. Defterlerin sahibi lehine delil olması için her
iki tarafın da tacir veya en azından defter tutma yükümlüsü olmaları
gerekir. Oysa defterlerin, sahibi aleyhinde delil olması için, karşı
tarafın tacir olma zorunluluğu bulunmamaktadır. Tacir yardımcılarının
türlerini ve temsil yetkilerini açıklamak. İster gerçek, ister tüzel kişi
olsun, bir tacirin bütün işleri tek başına yürütmesine yoktur. Bu nedenle
tacir, işletmesiyle ilgili faaliyetleri yürütürken, başka kişilerin emek ve
mesailerinden de yararlanır. İş ve hizmetlerinden yararlandığı ve kendi
atadığı bu kişilere tacir yardımcıları denilmektedir. Tacir yardımcıları
da, bağımlı veya bağımsız yardımcılar olarak iki ana gruba ayrılır. Bir
yardımcı, tacirin emri, gözetimi ve denetimi altında ve özellikle tacirin
işyerinde çalışıyorsa bağımlıdır. Buna karşılık, bağımsız yardımcıların,
çoğunlukla tacirin işletmesinden ayrı bir işletmesi vardır ve tacirin emri,
denetimi ve gözetimi altında çalışmaları söz konusu değildir. Bağımlı ve
bağımsız yardımcılar da kendi içlerinde taciri temsile yetkili olanlar ve
olmayanlar biçiminde ikiye ayrılırlar. Derslerimiz için asıl inceleme
konumuz, taciri temsil etme yetkisi bulunan yardımcılardır. Bağımlı ve
taciri temsile yetkili olan yardımcılar, ticari temsilci (TBK m.547 vd.),
ticari vekil (TBK m.551) ve pazarlamacı (TBK m.448) olarak ayrılır.
Bağımsız yardımcılar grubundaki acente, taciri temsil etmeye yetkilidir
(TTK m.102,105,107). Fakat bu grupta olan yardımcılardan komisyoncu (TBK
m.532 vd.), taciri doğrudan değil, dolaylı temsile yetkili iken; TBK
m.404’da düzenlenen simsar (tellal), temsil yetkisinden yoksundur. Ayrıca,
bağımsız yardımcılardan acentenin tacir ile ilişkisi süreklilik göstermekte
iken, komisyoncu ve simsarın tacir tarafından her bir iş için
görevlendirilmesine ihtiyaç vardır. Cari hesap sözleşmesinin amacını,
şeklini ve işleyişini açıklamak. Cari hesap sözleşmesi, TTK’da düzenlenmiş
ve yazılı şekle bağlanmış özel bir sözleşmedir. Amacı da, iki kişinin
herhangi bir sebep veya ilişkiden doğan alacaklarını ayrı ayrı istemekten
karşılıklı olarak vazgeçip, bunları kalem kalem alacak ve borç şekline
çevirerek hesabın kesilmesinden sonra çıkacak artan tutarı (bakiyeyi)
isteyebilmelerini sağlamaktır. Böylece gereksiz bir para trafiği ve bazı
formaliteler, önlenmiş olmaktadır. Cari hesap sözleşmesinde tarafların
tacir olma şartı yoktur. Taraflar tacir olmasa bile, TTK’da düzenlenmiş
olduğu için ticari iş niteliğindedir (TTK m.3). Cari hesap, borçların
tasfiyesine yönelik bir sözleşme olduğuna göre, bu sözleşmenin, taraflar
arasındaki borçları doğuran, satım, acentelik, kredi gibi bir temel (asıl)
ilişki ile birlikte yapılması gerekir; aksi takdirde cari hesabın konusu
olmaz. Hangi alacakların cari hesaba geçirileceği, cari hesapta süreler ve
işleyiş, alacağın haczi, faiz ve zamanaşımı konuları, TTK’da
düzenlenmiştir. 1 2 3 4 3. Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve
Cari Hesap 81 Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıdakilerden hangisi TTK bakımından
ticari defter tutma yükümüne tabi değildir? a. Tacirler b. Tacir gibi
sorumlu olanlar c. Esnaflar d. Tacir sayılanlar e. Donatma iştiraki 2.
Aşağıdakilerden hangisi, TTK’da sayılan ticari defterlerden değildir? a.
Yevmiye defteri b. Defter-i kebir c. Anonim ortaklık pay defteri d.
Gelen-giden evrak defteri e. Envanter defteri 3. Aşağıdakilerden hangisi
ticari temsilcinin yetkisi kapsamı dışında kalır? a. Taşınmaz malları
satmak b. Kambiyo taahhüdünde bulunmak c. Ticari vekil atamak d. Taşınır
mal satın almak e. Tacir adına kefil olmak 4. Aşağıdakilerden hangisi
ticari temsilcinin temsil yetkisi kapsamına dâhildir? a. İşletmenin
malvarlığına dâhil taşınmaz üzerinde ipotek kurmak b. Tacirin iflâsını
istemek c. Taciri mahkemede temsil etmek d. İşletmeye yeni bir ortak almak
e. Başka bir ticari temsilci atamak 5. Pazarlamacıya ilişkin olarak
aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? a. Pazarlamacı bağımlı tacir
yardımcısıdır. b. Pazarlamacı ile tacir arasındaki ilişki sürekli
niteliktedir. c. Pazarlamacı özel yetki verilmedikçe, müşterilerden
tahsilat yapamaz ve ödeme günlerini değiştiremez. d. Pazarlamacı, kendi
yapmamış olduğu işlemler için de müşterilerden tahsilat yapabilir. e.
Pazarlamacılık sözleşmesi, kural olarak şekle tabi değildir. 6.
Aşağıdakilerden hangisi acentelik sözleşmesinin unsurlarından biri
değildir? a. Acente, tacirin bağımsız yardımcısıdır. b. Acente ile tacir
arasındaki ilişki sürekli niteliktedir. c. Acentelik meslek edinilmiş
olmalıdır. d. Acentelik sözleşmesinde tekel hakkı zorunlu unsurdur. e.
Sözleşmeye yetkili acente, müvekkili tacir adına ve hesabına hareket eder.
7. Aşağıdakilerden hangisi acentenin haklarından biri değildir? a. Ücret
isteme b. Olağanüstü masrafları isteme c. Faiz isteme d. Tacirin kârından
pay isteme e. Hapis hakkı 8. Aşağıdakilerden hangisi acentenin müvekkili
taciri temsil yetkisinin kapsamına dâhil değildir? a. Yetkili ise tacir
adına sözleşme yapma b. Tacir adına kefil olma c. Müvekkili tacir adına
beyanlarda bulunma ve kabul etme d. Bizzat teslim ettiği mal bedellerini
alma ve bedelini ödediği malları teslim alma e. Müvekkili taciri mahkemede
temsil etme 9. Aşağıdakilerden hangisi TTK hükümleri uyarınca tutulması
zorunlu defterlerden biri değildir? a. Yevmiye defteri b. Defteri kebir c.
Envanter defteri d. Karar defteri e. İşletme defteri 10. Aşağıdaki
alacaklardan hangisi cari hesaba geçirilebilir? a. Takas edilemeyen
alacaklar b. Belli bir amaca harcanmak üzere teslim edilen paradan doğan
alacaklar c. Emre amade tutulmak üzere teslim edilen paradan doğan
alacaklar d. Emre amade tutulmak üzere teslim edilen mallardan doğan
alacaklar e. Para alacakları 82 Ticaret Hukuku Yaşamın İçinden T.C.
YARGITAY 11. HUKUK DAİRESİ E. 2001/5020, K. 2001/8116, T. 22.10.2001 •
ACENTELİK SÖZLEŞMESİ (Acentenin, Acente Olarak Tayin Edildiği Bölgede Tekel
Hakkının Olması) • TAZMİNAT (Belirli Süreli Acentelik Sözleşmesinden Doğan
Alacağın Tahsili İstemi) • FEVKALADE MASRAFLAR (Belirli Süreli Acentelik
Sözleşmesinden Doğan Alacağın Tahsili Davasında Masrafların Araştırılarak
Belirlenmesinin Gerekmesi) • MAHRUM KALINAN KAR (Belirli Süreli Acentelik
Sözleşmesinden Doğan) ÖZET: 1- belirli süreli acentelik sözleşmesinden
doğan alacağın tahsili istemine ilişkin davada, acentenin acente olarak
tayin edildiği bölgede tekel hakkı bulunduğundan, TTK.nun 127, Maddesi
uyarınca isteyebileceği bir masraf kaleminin var olup olmadığının
saptanması ve yine aynı yasanın 128-131. Maddeleri uyarınca varsa mahrum
kaldığı karın, gerektiğinde davalı kooperatif kayıtları da incelenmek
suretiyle belirlenmelidir. 2- Dava, kooperatif aleyhine açılmış olup, karar
başlığında davalı kooperatif başkanı olduğu anlaşılan kişinin, şahsen
davalı olarak gösterilmesi HUMK.nun 388. maddesine aykırılık teşkil eder.
KARAR: Davacı vekili, müvekkili ile davalı arasında davalının Çaycuma ve
Perşembe acenteliği sözleşmesi yapıldığını sözleşmenin 22.11.1996 tarihine
kadar geçerli olmasına karşın 14.6.1995 tarihinden itibaren davalınin
müvekkili ile irtibatını kestiğini, bu iş için müvekkilinin yaptığı
masraflar toplamının (277.000.000.-) TL olup, (30.000.000.-) TL.de kâr
mahrumiyeti bulunduğunu belirterek fazlaya ilişkin hakları saklı kalmak
kaydıyla (300.000.000.-) TL maddi tazminatın faiziyle birlikte davalıdan
tahsiline karar verilmesini talep ve dava etmiştir. Davalı vekili davaya
cevabında, davacının daha önceden A... Turizm’in acenteliğini yapmakta iken
müvekkili E... firmasına acentelik yapmaya başladığını, E... firmasının iş
yapmaması nedeniyle Ö... firmasına devredildiğini, bunun üzerine davacının
Ö... fırması ile anlaşarak, Ö... firmasının acenteliği satın alma teklifini
de geri çevirerek acenteliğini Osman isimli kişiye devrettiğini, ortada kâr
olamadığı için kâr mahrumiyetinin de söz konusu olmayacağını belirterek,
davanın reddini istemiştir. Mahkemece, iddia, savunma, dosyadaki kanıtlar
ve bilirkişi raporuna nazaran, TTK.nun 134. maddesi uyarınca geçerli bir
sebep olmadan ve 3 aylık ihbar müddetine uyulmaksızın akdi fesheden tarafın
başlanmış işlerin tamamlanamaması yüzünden diğer tarafın uğradığı zararı
tazmine mecbur olduğu, davacının dosya kapsamına ve 25.1.2001 tarihli
oturumdaki beyanına göre, haksız fesih nedeniyle başlayıp bitirmediği
işinin bulunmadığı, böyle bir zararıri iddia ve ispat edilmediği, davacının
30.7.1995 tarihinde işyerini kapattığı ve vergi kaydını sildirdiği, bu
durumda uğradığı ya da mahrum kaldığı herhangi bir zararın söz konusu
olmayacağı gerekçesiyle, davanın reddine karar verilmiştir. Karar, davacı
vekilince temyiz edilmiştir. Kaynak:
http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm 3. Ünite - Ticari Defterler,
Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 83 Okuma Parçası TÜRKİYE’NİN HER
KÖŞESİNDE ACENTELERİMİZ MEVCUT 30 yıldan uzun bir süredir Anadolu Sigorta
bünyesinde çeşitli sorumluluklar üstlenen, Birinci Genel Müdür
Yardımcılığı’ndan sonra, Anadolu Sigorta’nın kendi içinden yetişen ilk
Genel Müdürü olan Musa Ülken ile sigorta sektörü ve Anadolu Sigorta’nın
geleceği hakkında bir söyleşi yaptık. Anadolu Sigorta’nın acentelere
yaklaşımına da değinen Ülken, acentelerinin memnuniyetini gören ve onlara
katılmak isteyen çok sayıda yeni acente adayı olduğunu, şirket kriterlerine
uygun ve ihtiyaç duyulan noktalardaki acentelerle çalışmayı tercih
ettiklerini söyledi. Ülken sözlerine şöyle devam etti: “Bizim
politikalarımıza, iş yapış şekillerimize uyan acentelerle çalışmaya devam
ediyoruz. Türkiye ekonomisi artık belirli merkezlerin dışına çıkmaya
başladı, özellikle Anadolu kaplanları denilen şirketler ve Anadolu’nun
birçok şehrine yerleşik çok büyük organize sanayiler kuruldu. Dolayısıyla
oralarda da sigorta ihtiyacı var ve bizim acente teşkilatımız da
Türkiye’nin dört bir yanında konumlanmış durumda.” Acentelerin, geleneksel
ürünlerden; kasko, trafik, konut konusunda uzman konumda olduğunu söyleyen
Ülken, özellikle kasko konusunda ne tür hizmetler alınabileceği ve hasar
halinde sigortalılara nasıl yaklaşabileceğini acentelerin çok iyi bildiğini
belirtti. Konut konusunda yeterli bilgiye sahip olan acenteleri, sağlık
alanında daha fazla geliştirmenin faydalı olacağını söyleyen Ülken,
“Anadolu Sigorta olarak acentelerimize, bilhassa eğitim tarafında destek
oluyoruz. Onlara ürünlerimizin kabiliyetlerini anlatarak, ne tür teminatlar
verildiğini, içeriklerini ve o ürünleri ne şekilde pazarlayabileceklerini
öğretiyoruz. Ayrıca teknolojik tarafta her acentenin daha önceden almış
olduğu teklif ve kaçırmış olduğu fırsatları kendi ekranlarına düşürüyoruz.
İstediğimiz ürünleri teşvik etmek ve daha iyi iş yapma imkânı sağlamak için
“Samba” isimli bir programımız var. Bu program ile acenteye yeni iş yazma
ve iş fırsatları yaratmada katkıda bulunuyoruz” dedi. Kaynak:
http://www.sigortacigazetesi.com.tr/manet/3985-
arkamikisarizgari-buyumeye-devam-ediuz.html 1. c Yanıtınız yanlış ise
“Defter Tutmakla Yükümlü olanlar ve Tutuluş İlkeleri” konusunu yeniden
gözden geçiriniz. 2. d Yanıtınız yanlış ise “TTK Uyarınca Tutulacak Ticari
Defterler” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. a Yanıtınız yanlış ise
“Ticari Temsilcinin Yetkileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. c
Yanıtınız yanlış ise “Temsil Yetkisini Kapsamı ve Sınırları” konusunu
yeniden gözden geçiriniz. 5. d Yanıtınız yanlış ise “Pazarlamacının Yetki
Kapsamı” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. d Yanıtınız yanlış ise
“Acente” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. d Yanıtınız yanlış ise
“Acente” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. b Yanıtınız yanlış ise
“Acente” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. e Yanıtınız yanlış ise
“Acente” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. e Yanıtınız yanlış ise
“Cari Hesaba Geçirilebilecek Alacaklar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 84 Ticaret Hukuku Sıra Sizde Yanıt
Anahtarı Sıra Sizde 1 Bu ifade doğru değildir. Ticari defterlerin tutulması
vergi, medeni usul ve icra-iflâs hukuku ile muhasebe bakımından da önem
taşımaktadır. Sıra Sizde 2 Ticari defterlerin fiziki ortamda tutulmaları
halinde açılış onayları ve yevmiye defteriyle yönetim kurulu karar
defterinin kapanış onayları kural olarak noter tarafında yapılmaktadır.
Defterlerin elektronik ortamda tutulması halinde ise açılışlarında ve
yevmiye defteriyle yönetim kurulu karar defterinin kapanışlarında noter
onayı aranmamaktadır. Sıra Sizde 3 Değildir. Onama yükümlülüğünü yerine
getirmeyen tacirin defterleri kanuna uygun tutulmuş sayılmaz ve defter
kayıtları tacir lehine delil olarak kullanılamaz. Sıra Sizde 4 Mümkün
değildir. Ticari temsilcinin temsil yetkisi konu ve miktar olarak
sınırlandırılamaz, bu tür sınırlamalar tescil ve ilan edilemez, iyiniyetli
3 üncü kişilere karşı ileri sürülemez. Sıra Sizde 5 Uygulamada emlak
komisyoncusu diye bilinen kişilerin tümünün hukuki-teknik anlamda
komisyoncu sayılması düşünülemez. Çünkü, bunlara tanınan yetkilerin,
tarafları temsil yetkisi içermediği ve çoğunlukla emlak alıcı ve
satıcılarını buluşturmakla yetindikleri görülmektedir. Bu nedenle,
adlarında komisyoncu sözcüğü bulunsa da, gerçekte genellikle simsar
niteliğinde olduklarını unutmamak gerekir. Arkan, S. (2011), Ticari İşletme
Hukuku, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Enstitüsü Yayını. Bahtiyar, M.
(2012) Ticari İşletme Hukuku, Ders Notları, Soru Örnekleri, İstanbul: Beta
Yayınevi. Kendigelen, A. (2011), Yeni Türk Ticaret Kanunu, Değişiklikler,
Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul: Oniki Levha Yayınevi. Poroy, R.,
Yasaman, H. (2004), Ticari İşletme Hukukunun Esasları. İstanbul. Ülgen, H.,
Teoman, Ö., Helvacı, M., Kendigelen, A., Kaya, A., Nomer-Ertan, F. (2006),
Ticari İşletme Hukuku, İstanbul: Vedat Kitapçılık. Yararlanılan Kaynaklar 4
Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Ortaklık (Şirket) kavramını ve
unsurları açıklayabilecek, Adi ortaklığın önemini ve uygulamadaki başlıca
örneklerini anlatabilecek, Ticaret şirketlerine uygulanacak genel hükümleri
sıralayabilecek, Limited ortaklığın kuruluşu, işleyişi ve yapısını genel
olarak anlatabileceksiniz. Anahtar Kavramlar • Şirket - Ortaklık • Tüzel
Kişilik • Şirket Sözleşmesi • Adi Şirket • Ticaret Şirketi • Limited Şirket
İçindekiler Ticaret Hukuku Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi
Ortaklık, Limited Ortaklık • ORTAKLIK (ŞİRKET) KAVRAMI, UNSURLARI VE
TÜRLERİ • ADİ ORTAKLIK • TİCARET ŞİRKETLERİNİN GENEL HÜKÜMLERİ • LİMİTED
ORTAKLIK TİCARET HUKUKU ORTAKLIK (ŞİRKET) KAVRAMI, UNSURLARI VE TÜRLERİ
Ortaklık (Şirket) ve Unsurları Ortaklığın tanımı ve unsurlarını ortaya
koyan genel bir hüküm TTK’de mevcut değildir. TBK m.620’de ise adi şirket
tanımlanmıştır. Ancak öğretide, adi şirket için yapılan bu tanım, bütün
şirket tipleri için geçerli genel bir tanım olarak kabul edilmektedir.
Tanıma göre ortaklık (şirket), iki ya da daha çok kişinin, ortak bir amaca
ulaşmak için emeklerini ve mallarını (sermayelerini) birleştirmeyi
üstlendikleri bir sözleşmedir. Biz genellikle “ortaklık” kavramını tercih
etmekle birlikte, ifadenin akışı için, bazen de “şirket” sözcüğünü
kullanacağız. TTK MADDE 1531- (1) Bu Kanuna göre “ortaklık”, “kollektif
ortaklık”, “komandit ortaklık”, “anonim ortaklık”, “sermayesi paylara
bölünmüş komandit ortaklık”, “limited ortaklık” ve “kooperatif ortaklık”
terimleri, sırasıyla “şirket”e, “kollektif şirket”e, “komandit şirket”e,
“anonim şirket”e, “sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket”e, “limited
şirket”e ve “kooperatif şirket”e eş anlamda kanuni terimlerdir ve bu
terimler birbirleri yerine kullanılabilir. Bu tanımdan hareket ederek
ortaklığın unsurlarını saptayabiliriz: 1. Kişi, 2. Sözleşme, 3. Sermaye, 4.
Ortak amaç, 5. Ortak amaca ulaşmak için eşit ve aktif ortak çaba (Affectio
Societatis) unsuru. Bu unsurlara kısaca göz atmak gerekirse; Kişi Unsuru
Ortaklık, kişilerin bir araya gelmesi ile kurulduğu için dernek gibi
kişiler arasında oluşturulan bir birliktir. Oysa vakıf mal topluluğudur.
Ortaklığın kurulabilmesi için kural olarak asgari iki kişi yeterlidir (TBK
m.620). Fakat bunun bazı ortaklıklarda istisnaları vardır. Örneğin, anonim
ve limited şirket bir kişi ile (TTK338, 573), kooperatif en az 7 kişi
(KoopK. 2) ile kurulabilir. Bazen azami sayı da gösterilmiştir. Örneğin,
limited ortaklık en fazla 50 kişi ile kurulabilir (TTK m.574/1). Ortaklar
gerçek veya tüzel kişi olabilir, fakat istisna olarak, kollektif ortaklıkta
tüm, komandit ortaklıkta ise komandite ortakların gerçek kişi olmaları
gerekir (TTK m.211,304/3). Bu sınırlamanın nedeni, anılan ortakların şirket
borçlarından dolayı sınırsız sorumlu tutulmasıdır. Kanun koyucu, sınırsız
sorumluluğu, tüzel kişilik yapısı ile bağdaşır nitelikte görmemiştir.
Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 88 Ticaret
Hukuku Bir şirkete ortak olabilmek için özel bir ehliyet kuralı
öngörülmemiş olduğundan, fiil ehliyetine ilişkin Medeni Kanun hükümleri
şirket ortağı olma yönünden de geçerlidir (TMK m.9 vd.,335 vd.,396 vd.).
Özellikle, vesayet altındaki birinin kişisel sorumluluk gerektiren bir
şirkete girmesi veya önemli bir sermaye ile bir şirkete ortak olması için
vesayet makamının izni yanında denetim makamının da onayı gerekir (TMK
m.463, b.3). Acaba şirket ortağı olmak açısından özel meslek engelleri var
mıdır? Bu açıdan bazı kanunlarda özel hükümler ve bazı meslekleri icra eden
kimseler bakımından sınırlamalar vardır. Örneğin, memur, avukat, hâkim,
savcı ve noterler yönünden ticaretle uğraşma yasağı getiren özel hükümler
vardır (Anayasa m.140, DMK m.28, AvK. m.11, NotK. m.50); bu nedenle anılan
görevlerde çalışanlar, kollektif şirketin veya ticari işletme çalıştıran
bir adi şirketin ortağı olamazlar; komandit şirkette komandite ortak sıfatı
taşıyamazlar. Ancak anonim şirket, limited şirket ve kooperatife ortak
olmalarında bir sakınca yoktur; komandit şirketlerde komanditer ortak da
olabilirler. Sözleşme Unsuru Hukukumuzda, tüm şirketler için geçerli genel
bir tanım sayılan TBK m.620, şirketi bir sözleşme olarak nitelediğinden,
ortaklığın temelinde bir sözleşme ilişkisi bulunduğu kabul edilmektedir.
Bununla birlikte ortaklığı, Borçlar Hukukumuzdaki klasik sözleşmeler ile
aynı kefeye koyma olanağı yoktur. Çünkü temelinde bir sözleşme bulunmasına
rağmen, ortaklık, diğer sözleşmelerden oldukça farklı özellikler gösterir.
TBK’nın genel hükümlerinde sözleşme, iki tarafın irade beyanı ile kurulan
ve çoğunlukla iki tarafa borç yükleyen hukuki işlemlerdir. Bu nedenle,
TBK’nın sözleşmelere dair hükümleri burada aynen uygulanamaz; ortaklık
sözleşmesinin niteliği buna uygun değildir. Ancak uygun düştüğü ölçüde ve
aksine bir özel hüküm olmadığı takdirde, TBK’nın genel hükümleri ortaklık
sözleşmelerine de uygulanabilir. TTK, ortaklık sözleşmelerinin
geçerliliğini “resmi onaya bağlı yazılı şekle” bağlamıştır (TTK
m.212,305,339,575). KoopK m.2’de de aynı şekil öngörülmüştür. Buna karşılık
TBK, adi ortaklık sözleşmesi için bir geçerlilik şekli düzenlememiştir; bu
nedenle taraflar iradi şekil kararlaştırabilirler (TBK m.17); ancak
kararlaştırmasalar dahi, ispat kolaylığı açısından yazılı şekil daima
yararlıdır (HMK m.200 vd.). Sermaye Unsuru Ortaklık sözleşmesinde,
ortakların şirkete sermaye (payı) koymaları gerekir. TBK m.620/I,
“emeklerini ve mallarını” diyerek, ortaklığın sermaye unsurundan sözetmiş
ise de bu ifade eksik ve yanıltıcıdır. Çünkü sermaye yalnızca emek ve
maldan oluşmaz ayrıca aradaki “ve” bağlacı, ikisinin birlikte sermaye
olarak getirileceği izlenimi doğurmaktadır. TBK m.621, “para, alacak, mal
veya emek” şeklinde daha geniş bir ifade içermekte ise de bu dahi, sermaye
konulabilecek değerleri belirtmek açısından yetersiz bir hükümdür. TTK
m.127, sermaye olabilecek değerleri oldukça geniş biçimde saymış olmakla
birlikte, bu sayım da sınırlı değildir. Kural olarak ekonomik değer taşıyan
her şey (para, taşınır-taşınmaz mal, hak, alacak, kişisel emek, ticari
itibar gibi değerler birlikte veya ayrı) sermaye olarak getirilebilir.
Ortaklarca getirilecek sermayenin mutlaka eşit değerde ve aynı nitelikte
olması gerekmez. Farklı değer ve nitelikte sermaye konulması mümkün ve
uygulamada yaygındır. Ticaret şirketlerine, ekonomik değer taşıyan her
şeyin sermaye olarak konulabileceği kuralının kanunlardan veya uygulamadan
doğan istisnaları da vardır. Gerçekten bazı şirket türlerine konulabilecek
sermaye konusunda özel düzenlemeFiil Ehliyeti: Bir kişinin kendi fiil ve
işlemleriyle hak sahibi olabilmesi ve borç altına girebilmesi ehliyetidir.
Sözleşme: Karşılıklı iki tarafı oluşturan kişi ya da kişilerin belirli bir
hukuki sonuca ulaşmak üzere birbirine uyan irade açıklamalarıyla
oluşturdukları hukuki işlemdir. 4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel
Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 89 ler vardır. Örneğin, halka açık
anonim ortaklıklarda, halktan toplanan sermayenin nakit olması zorunludur
(SerPK m.12/1); bankaların nakit sermaye ile kurulması gerekmektedir (BanK
m.7/b); menkul kıymetler yatırım ortaklığı da ancak nakit sermaye ile
kurulabilir (SerPK m.49/c). TTK bazı sermaye türleri bakımından özel
sınırlamalar getirmiştir: TTK m.127’de sayılanlar arasında bulunmasına
rağmen, hizmet edimleri, kişisel emek, ticari itibar ve vadesi gelmemiş
alacaklar, anonim şirketlere ve limited şirketlere sermaye konulamaz (TTK
m.342,581); bir komanditer ortak da kişisel emeğini ve ticari itibarını
komandit şirkete sermaye koyamaz (TTK m.307/2). Bu sınırlamaların nedeni,
sınırlı sorumluluğu bulunan ortaklardan dolayı, alacaklıların güvencesini
şirket malvarlığının oluşturduğu, oysa anılan sermaye unusurlarına kesin ve
objektif değer biçilemeyeceği, bilançoda gösterilemeyecekleri ve paraya
çevrilmelerinin zor, hatta imkânsız olacağı düşüncesidir. Ortak Amaç Unsuru
Şirketin amacı konusunda çeşitli düzenlemeler vardır: TBK m.622 uyarınca
adi şirkette amaç kazanç paylaşmaktır. TTK m.211 kollektif şirketin, m.304
komandit şirketin ancak bir ticari işletme çalıştırmak amacıyla
kurulabileceğini öngörmüş; böylece her türlü iktisadi amacın yeterli
olmadığını, örneğin esnaf işletmesi çalıştırmak için bu tür şirketler
kurulamayacağını belirtmiştir. Buna karşılık m.331 anonim şirketin, m.573/3
limited şirketin her tür iktisadi amaçla kurulabileceğini düzenlemiş; KoopK
m.1 ise özel bir ekonomik amaçtan söz etmiş: “...ortakların meslek ve
geçimlerine ilişkin ihtiyaçlarını karşılıklı yardım ve kefalet suretiyle
gidermek” şeklinde özetleyebileceğimiz bir amaç öngörmüştür. Doğrudan kâr
sağlamak ve dağıtmak sözkonusu olamasa bile, kooperatiflerde de ekonomik
amacın varlığı ortadadır. Aslında, bir ticaret şirketine ortak olmak
isteyenin amacı, kâr elde edebilmektir. Dolayısıyla, kooperatiften farklı
olarak TTK’de düzenlenen şirketlerin amacı da sonuçta kâr sağlamak ve bunu
ortaklarına paylaştırmaktır. Bunun karşısında, şirket zarar etmiş ise buna
da şirketin türüne göre şayet sorumlulukları varsa, o ölçüde ortaklar
katlanacaktır. Ortak amaç unsuru, şirketi, dernek ve vakıftan ayırmada
kullanılacak temel ölçütüdür. Dernek ve vakıf, ideal (manevi) amaçlı tüzel
kişilikler olmakla birlikte, eklemek gerekir ki bir dernek veya vakıf da
amacına ulaşmak için ticari işletme çalıştırabilir; bu durumda, dernek kamu
yararına da olmamak, vakıf ise gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi
niteliğindeki işlere harcamamak şartıyla tacir sıfatını kazanır (TTK m.16).
Affectio Societatis Unsuru Aslında TBK m.620’de yapılan tanımda
bulunmamakta ise de, bu unsur, yukarıda değinilen dört unsura, öğreti
tarafından eklenmiştir Söz konusu kavram ile ortak amacı gerçekleştirmek
için ortakların birlikte çaba gösterme niyeti kastedilmektedir. Bu unsur
şahıs şirketlerinde çok ağırlıklıdır. Çünkü bu şirketlerde ortakların
birbirlerini iyi tanımaları, güven duymaları ve işbirliği içerisinde çaba
göstermeleri gerekir. Oysa sermaye şirketlerinde ve özellikle halka açık
anonim şirketlerde bu unsur oldukça zayıflamaktadır. Sermaye şirketlerinde
tüm ortakların aktif çaba göstermeleri beklenemez; çünkü şahıs
şirketlerinden farklı olarak ortak sayısı genellikle fazla, aralarında
ilişki yok veya oldukça zayıf ve sermaye ön planda olduğundan, şirket
yönetimi özel organa verilmiş, denetim için de bağımsız denetçilik sistemi
getirilmiştir. Edim: Bir borç ilişkisinde alacaklının isteyebileceği ve
borçlunun gerçekleştirmek zorunda olduğu davranıştır. 90 Ticaret Hukuku
Bununla birlikte, çok zayıflamış da olsa sermaye şirketlerinde bile bu
unsurdan söz edilebilir; en azından, ortakların, şirketin amacının
gerçekleşmesini önleyici veya zorlaştırıcı davranışlardan kaçınma
yükümlülüğü vardır ve bu yükümün temeli, yine “affectio societatis”e
dayandırılır. Ortaklıkların Sınıflandırılması Ortaklıklar, dört ayrı ölçüte
göre sınıflandırılabilir: 1. Düzenleyen kanun ölçütü açısından, TBK’de
düzenlenen (adi ortaklık), TTK ve KoopK’de düzenlenen (ticaret
ortaklıkları) ve özel düzenlemelere bağlı ortaklıklar şeklinde üçlü bir
ayrım yapılabilir. Özel düzenlemelere bağlı ortaklıklara, tamamen kendi
özel kanunu bulunan Ereğli Demir Çelik AŞ, TC. Merkez Bankası AŞ, İller
Bankası AŞ gibi bazı şirketler yanında, belirli faaliyet dallarını
düzenleyen, Sigortacılık K, Bankacılık K, Finansal Kiralama K. gibi özel
kanunlara tabi olan şirketlerle, Kamu İktisadi Teşebbüslerine dair 233
Sayılı KHK’ya tabi şirketler gösterilebilir. 2. Tüzel kişiliği olup
olmaması ölçütüne göre de tüzel kişiliği olmayan ortaklık (adi ortaklık)
ile tüzel kişiliği olan ortaklıklar (ticaret ortaklıkları ile özel
düzenlemelere bağlı tüm ortaklıklar) şeklinde ikili bir ayrım yapılabilir.
Tüzel kişiliğin bulunması, beraberinde, şirketin, ortaklarından ayrı bir
ticaret unvanına, malvarlığına, ehliyete, yerleşim yerine ve vatandaşlığa
da sahip olmasını getirir. 3. Kişi (şahıs)/sermaye ortaklığı ayrımı, bir
ortaklıkta, ortakların kimlik ve ilişkilerinin mi, yoksa sermayenin mi ilk
planda önem taşıdığına dayalıdır. Eski TK’dan farklı olarak yeni TTK’da bu
ayrım açıkça düzenlenmiş ve ayrıma bazı sonuçlar bağlanmıştır. TTK m.
124/2’de, kollektif ve adi komandit ortaklıklar şahıs, anonim, limited ve
paylı komandit ortaklıklar ise sermaye ortaklığı olarak sayılmıştır. Ayrıca
TTK, şirketlerin genel hükümlerinin uygulanması, ortakların kişisel
alacaklılarının durumu ve bazı yükümlülükler yönünden bu ayrıma önemli
sonuçlar bağlamıştır. 4. Ortaklık borçlarından dolayı ortakların
sorumluluğu açısından, birinci - ikinci derece, sınırlı - sınırsız
sorumluluk ayrımları yapılır. Ortaklık borçlarından dolayı ortaklar birinci
derece (doğrudan) veya ikinci derece (dolaylı) sorumlu olabilir. Ortaklığın
tüzel kişiliği yok ise, ortaklıktan alacaklı olan kişi doğrudan ortaklara
başvurur. Örnek: Adi Ortaklık (TBK m.638/3). Tüzel kişiliği olan
ortaklıklarda, ortaklık borcu için önce tüzel kişiliğe başvurulur. Belli
şartların varlığı halinde ortaklara başvuru hakkı tanınmış ise, bu durumda
ortakların ikinci derecede sorumluğu sözkonusu olur. Kollektif şirketlerde
ortakların şirket borçları nedeniyle, şirket alacaklısına karşı ikinci
derece (dolaylı) sorumluluğu vardır (TTK m.236-237). Adi komandit
şirketlerde komandite ortak, m.317 atfı nedeniyle bir kollektif şirket
ortağı gibi sorumlu iken, komanditer ortak, TTK m.322 uyarınca, sınırlı da
olsa belirli şartların varlığı hâlinde şirket alacaklılarına karşı
sorumludur. K kollektif ortaklığından alacaklı olan A, alacağını en zengin
ortak olduğunu bildiği B’den talep etmiş, B bu borcu ödemekle yükümlü
olmadığını ileri sürerek talebi reddetmiştir. Olayda A’nın mı yoksa B’nin
mi haklı olduğunu düşünürsünüz? Yerleşim Yeri: Bir kimsenin yerleşmek
niyetiyle oturduğu yer, ikametgâhdır. 1 4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında
Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 91 Ortakların sorumlu olduğu
hâllerde de, bu sorumluluk, sınırlı veya sınırsız olabilir. Sınırsız
sorumluluğun geçerli olduğu şirketlerde ortaklar, şirket borçlarından
dolayı, tüm mal varlıkları ile sorumlu olabilmektedir. Örneğin, adi şirket
ile kollektif şirkette tüm, komandit şirketlerde ise komandite ortakların
sorumluluğu sınırsızdır. Buna karşılık, bazı ortaklıklarda ortakların
sorumluluğu belirli bir miktar ile sınırlı olabilir. Örneğin, anonim ve
limited şirketlerde tüm ortakların ve komandit şirketlerde komanditerlerin
sorumluluğu, şirket getirmeyi taahhüt etmiş oldukları sermaye miktarı ile
sınırlıdır. Bir ortak, şirkete koymayı taahhüt etmiş bulunduğu sermaye
payını ifa etmiş ise, sorumluluğu da sona erer. İfa etmemiş olsa bile, bu
sorumluluk üçüncü kişilere değil, şirkete karşı geçerli bir sorumluluktur.
ADİ ORTAKLIK Önemi ve Uygulanma Alanı Adi ortaklık, başlı başına bir şirket
tipi olarak uygulamada, en basit günlük ilişkilerden, en karmaşık
ilişkilere kadar rastlanabilecek bir ortaklıktır. Örneğin, birlikte piyango
bileti alarak ikramiye çıkarsa paylaşmayı kararlaştıran, cep harçlıkları
ile bahçe sahibinden satın alacakları limonu semt pazarında satmaya ve
kazancı bölüşmeye karar veren, bir kahvehaneyi veya marketi alıp birlikte
işleten, bir ticari taksiyi birlikte alıp çalıştıran, sahip oldukları
hayvanları bir araya getirerek süt üreten ve satan, beraberce roman,
tiyatro eseri, film gibi bir fikir ve sanat eseri yaratan kişiler
arasındaki ilişkilerden, konsorsiyumlara ve çok uluslu ortak girişimlere
(joint venture) kadar birçok ilişkiyi adi ortaklık potasına sokmak
mümkündür. Bu arada sözü geçen ve uygulamada da sıkça rastlanan iki kavrama
kısaca değinmek yararlı olacaktır. Konsorsiyum, kişilerin belirli işleri
birlikte gerçekleştirmek amacıyla bir araya gelmeleri ve her birinin,
diğerlerinden bağımsız olarak, işin yalnızca bir kısmının yapılmasından
sorumluluk üstlendiği hallerde ortaya çıkar. Örneğin, metro inşaatının
yapımını birlikte gerçekleştirmek isteyen ve uzmanlıkları farklı olan üç
şirketten birisi yer altı inşaatlarını, diğeri toprakaltı izolasyon ve
donanımlarını, üçüncüsü de raylı sistem yapımını üstlenip, her biri kendi
kısmından sorumluluğu kabul edebilir. Ortak girişim (joint venture) ise,
bağımsız birden fazla gerçek veya tüzel kişinin, belirli bir işi ya da
sürekli bir faaliyeti gerçekleştirmek ve kazanç sağlamak amacıyla, bir
ticaret ortaklığı kurarak (bu arada çifte ortaklık ilişkisi doğabilir) veya
kurmaksızın, bir sözleşme çerçevesinde bir araya gelmeleri ve işin
tamamından müteselsilen sorumlu olmayı üstlendikleri hâllerde ortaya çıkar.
Örneğin, üç şirketin, işin tamamından birlikte ve müteselsilen sorumluluk
üstlenerek bir baraj inşaatının yapımı konusunda anlaşmaları ve ihaleyi
kazanmaları gibi. Ortak girişim konusunda daha fazla bilgi edinmek için
“Ticaret Şirketlerinin Tüzel Kişiliği Bulunmayan Bir Ortaklık Yapısı İle
İşlettikleri Ticari İşletmelerin Ticaret Sicillerine Tescili Hakkında”
STB’nin 2009/2 sayılı tebliğine bakabilirsiniz. RG T. 01.04.2009,S.27187.
Adi ortaklığın önemini ve uygulamasını artıran çeşitli yasal düzenlemeler
de mevcuttur. Örneğin: 1. Adi ortaklık hükümleri, TTK m.126 uyarınca,
belirli bir sırada ticaret şirketlerine de uygulanır. 2. Ticaret şirketi
niteliği kazanamayan ortaklıklar, TBK m.620/2’ye göre adi ortaklık sayılır.
92 Ticaret Hukuku 3. Kollektif ve komandit şirketlerinin kuruluşu
sırasında, ortaklık sözleşmesinin akdedilmesinden itibaren şirketin tüzel
kişilik kazanmasına kadar geçecek olan süre içerisinde, kurucular
arasındaki ilişkiye adi ortaklık hükümleri uygulanır (Bkz. TTK m.214,305).
Kollektif ve komandit şirketlerden farklı olarak, anonim ve limited
şirketlerde, anasözleşmenin imzalanması ile ortaklık tüzel kişiliğinin
doğması arasındaki dönemde, kurucular arasındaki ilişkiyi ön ortaklık
olarak niteleyen Alman sistemi, TTK’da da benimsenmiştir (TTK m.335,585).
4. Birden çok kişinin katılımı ile yapılan ve ayrılmaz bütün oluşturan bir
eserin sahipleri arasındaki ilişkiye adi ortaklık hükümleri uygulanır (FSEK
m.10). Adi Ortaklığın Kuruluşu Ortaklığın tüzel kişiliği bulunmadığı için
kuruluşu oldukça kolaydır. Sözleşme için bir geçerlilik şartı
öngörülmemiştir; taraflar iradi şekil kararlaştırılabilir (TBK m.17). Ancak
ispat kolaylığı sağlamak açısından yazılı şekilde bir ortaklık sözleşmesi
yapmakta daima yarar vardır (HMK m.189,193). Sözleşme yapıldıktan sonra,
başkaca (tescil, izin vb.) bir işleme gerek olmaksızın ortaklık kurulmuş
olur. Hatta, kurulacak ortaklığın işletme konusu, kanunen şekle bağlanmış
işlemleri gerçekleştirmek (örneğin, taşınmaz ticareti yapmak) olsa dahi, bu
durum, ortaklık sözleşmesinin şekle bağlı sayılmasını gerektirmez. Bununla
birlikte, şayet ortaklığa, tapuya kayıtlı bir taşınmaz veya devri kanunda
özel şekle bağlanmış bir hak (marka, patent, fikir ve sanat eseri gibi)
sermaye olarak konuluyorsa, ortaklık sözleşmesindeki sermaye maddesinin
öngörülen şekle uygun olarak düzenlenmesi zorunludur. Adi Ortaklığın Konusu
Her konuda ortaklık yapılabilir; ancak konunun ahlaka, adaba, emredici
hükümlere, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı ve imkânsız olmaması
gerekir. Çünkü sözleşme özgürlüğü ve sınırlarına ilişkin TBK m.26-27
hükümleri, burada da geçerlidir. Örneğin, Yargıtay 4. HD. 18.1.1957 tarihli
kararında, bir mali müşavir ile avukat arasında, avukata müşteri bulmak
amacıyla yapılan ortaklık anlaşmasını, Avukatlık Kanunu’nun emredici
hükmüne ve eBK m.19-20’ye aykırı bularak geçersizliği sonucuna varmıştır.
Adi şirket, bir ticari işletme de işletebilir, bu durumda ortaklar tacir
sıfatını kazanırlar (TTK m.12). Adi Ortaklıkta İç İlişkiler İç ilişki,
ortakların kendi aralarındaki ilişkileri anlatır ve bu kapsamda karşımıza
özellikle, yönetim görev ve yetkileri çıkar. Dış ilişki ise, ortaklarla
üçüncü kişiler arasındaki ilişki olup bu kapsamda özellikle temsil kavramı
gündeme gelir. Tüm şirketlerde olduğu gibi, adi şirkette de iç ilişkiler,
sözleşme özgürlüğü ilkesine bağlıdır. Ortaklık sözleşmesi hükümleri adeta
ortaklığın anayasası sayılır ve iç ilişkilerde bir sorun çıkarsa, emredici
hükümlere aykırı olmayan ortaklık sözleşmesi hükümleri uygulanır (TBK
m.26-27,621 vd.). Emredici hükümler de çoğunlukla üçüncü kişileri, bazen de
ortakları korumak amacıyla sevkedilmiştir. İç ilişkiler kapsamına,
ortaklığın yönetimi yanında, ortaklar arasındaki mülkiyet ilişkisi,
ortaklık kararları ve ortakların borçları ile hakları (sermaye koyma borcu,
kâr-zarar paylaşımı ve ortaklığın denetimi) gibi konular girmektedir.
Bunları ana hatlarıyla ele alırsak; 4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel
Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 93 Ortaklar Arasındaki Mülkiyet
İlişkisi Ortaklığın tüzel kişiliği bulunmadığından getirilen sermaye
ortakların hepsine aittir; yani ortakların elbirliği mülkiyeti vardır (TBK
m.638/1, TMK m.701 vd.). Bu nedenle, konulan sermaye kapsamındaki mal ve
haklar üzerinde tasarruf edilebilmesi, kural olarak ortakların oy birliğine
bağlıdır; ortakların payları da ayırt edilmiş değildir (TMK m.702). Ortağın
alacaklısı, yalnızca ortağa düşecek tasfiye payını haczettirebilir. Fakat
ortaklar isterlerse, elbirliği mülkiyeti yerine, paylı (müşterek)
mülkiyetin uygulanmasını kararlaştırabilirler (TBK m.638/2; TMK m.703/1);
bu durumda ortağın alacaklısı, o ortağın şirketteki payını haczettirebilir
(TMK m.688/3). Ortaklık Kararları Ortaklığın yapısı ve örgütlenmesi ile
ilgili kararlar olup sözleşmenin, sermayenin ve ortaklararası düzenin
değişmesine, yöneticilerin atanması ve azline, hesapların onaylanması ve
kazanç üzerinde tasarrufta bulunulmasına, şirketin sona erdirilmesine
ilişkin kararlar bu kapsamdadır. Bunları, şirketin işletme konusunu elde
etmek amacıyla aldığı ve yönetime ilişkin kararlardan ayırmak gerekir.
Öğretide, yönetime ilişkin olan olağandışı işlemler de ortaklık kararı
kapsamında sayılmaktadır. Ortaklık kararları, kural olarak tüm ortakların
oybirliği ile alınır; sözleşmede çoğunluk öngörülebilir. Bu durumda
çoğunluk, katılım payına göre değil, ortakların tam sayısına göre
hesaplanır (TBK m.624). Ortakların Hak ve Borçları Katılım Payı (Sermaye)
Borcu 6098 sayılı TBK’da “sermaye” yerine “katılım payı” kavramı
kullanılmıştır. Adi ortaklığa konulacak sermayenin türleri konusunda
yetersiz bir düzenleme içeren TBK m.621’deki sayım sınırlı değildir.
Ticaret şirketlerine konulabilecek sermaye türleri konusunda geniş bir
sayım yapan TTK m.127, adi ortaklığa da kıyasla uygulanabilir bir hüküm
sayılmaktadır. Sermaye koymak, her bir ortağın diğer ortaklara olan
borcudur; her ortak, sermaye getirme borcu altındadır. Getirilen sermaye,
şirketin faaliyet konusunun gerektirdiği değer ve nitelikte olmak
zorundadır. Şayet şirket sözleşmesinde aksine hüküm yok ise, ortakların
eşit değerde sermaye getirmeleri gerekir (TBK m.621/2). Bu borcun ifa
edilmemesinin yaptırımları konusunda TBK’de düzenleme bulunmadığı için,
ticaret şirketlerinin genel hükümleri arasındaki TTK m.128 vd. , adi
ortaklığa da kıyasla uygulanabilir. Sermaye para ise, gecikmiş ifa ile
birlikte temerrüt faizi istenebilir; tazminat ve sözleşmede öngörülmüş ise
cezai şart talep edilebilir; somut olayda haklı neden oluşturması
koşuluyla, TBK m.639, b.7’ye dayanılarak şirketin feshi yoluna gidilebilir.
Kazanca, Zarara ve Tasfiye Sonucuna Katılma TBK m.622’ye göre ortaklar,
niteliği gereği şirkete ait olan bütün kazançları aralarında bölüşmekle
yükümlüdürler. TBK m.623/I uyarınca, sözleşmede aksine hüküm yoksa kazanç
ve zarar eşit şekilde paylaşılır. Sözleşmede yalnız kazanç veya zarar
paylaşımı düzenlenmiş, her ikisi düzenlenmemiş ise, yapılan düzenleme,
diğeri bakımından da uygulanır (TBK m. 623/2). Elbirliği Mülkiyeti: Birden
çok kişinin bir eşya üzerinde pay oranları açıkça gösterilmeden mülkiyet
hakkına sahip olmalarıdır. Paylı Mülkiyet: Birden çok kişinin aynı eşya
üzerinde fiilen bölünmüş paylara sahip olmalarıdır. 94 Ticaret Hukuku Bazen
şirkete sermaye olarak emek getirilebilir. İşte kanun koyucu, emeğini
sermaye olarak getiren kişinin zarara katılmayacağını öngören sözleşme
hükümlerini geçerli saymıştır (TBK m.623/3). Hükmün gerekçesi, emeğe
verilen değer olup şirket zarar edince, emek zaten karşılıksız kalacak ve
ilgili kişinin ayrıca zarara katılması, katmerli bir haksızlığa yol
açacaktır. Bu istisna dışında, zarara katılmama şartı geçerli olmaz. Şirket
sona ermiş ve tasfiye yapılmış ise, geriye kalan artı değer veya zarar da
ortaklar arasında paylaştırılır (TBK m.642-643). Rekabet Etmeme Borcu
Ortaklardan hiçbiri kendilerinin veya üçüncü kişilerin menfaatine olarak,
şirkete zarar verecek ve şirket gayesine aykırı düşecek işleri yapamaz,
rekabet oluşturan fiilleri başkası hesabına da yapamaz (TBK m.626). Buna
aykırı davranılmasının yaptırımı kanunda gösterilmemiştir. Genel olarak,
tazminat istenebilir; TBK m.553 hükmü kıyasen uygulanabilir. İnceleme
(Denetleme) Hakkı Ortaklık borçlarından dolayı ortaklar birinci derecede ve
sınırsız sorumlu olduğundan, yönetim yetkisi olmasa bile, ortaklardan her
birine, ortaklık işlerini inceleme yetkisi tanınmıştır. İnceleme hakkı,
emredici olarak düzenlenmiş bir hak olup aksine sözleşme yapılamaz. Hakkın
kullanılması, yöneticilerden bilgi isteme, defter ve kayıtları inceleme ve
bunlardan örnek alma, mali durum özeti çıkarma gibi yollarla gerçekleşir
(TBK m.631). Yöneticiler de bu hakkın kullanılmasına izin vermek ve
kendilerinden talep edilenleri sağlamakla yükümlüdürler. Gider, Faiz ve
Ücret İsteme Hakkı Ortaklardan birisi, şirket işlerini yürütürken birtakım
giderler yapmış veya borçlar üstlenmiş ya da zarara uğramış ise diğer
ortaklar ona karşı sorumlu olurlar (TBK m.627/1). Şirkete avans olarak para
veren bir ortak, verdiği günden itibaren faiz isteyebilir (TBK m.627/2).
Ayrıca, yükümlü olmadığı hâlde şirket işleri için emek harcayan bir ortak,
hakkaniyet gereği bir karşılık (ücret) isteyebilir (TBK m.627/3).
Ortaklığın Yönetimi Yöneticinin Atanması ve Azledilmesi Ortaklar
isterlerse, sözleşmede kimin yönetici olacağını belirleyebilirler.
Belirlememiş iseler, sonradan alacakları bir kararla yönetici
atayabilirler. Aksi sözleşmede öngörülmedikçe, yönetim, dışarıdan birine de
verilebilir; yani yöneticinin ortak olma zorunluluğu yoktur. Ortaklık
sözleşmesinde veya daha sonra alınan bir kararla yönetici atanmamışsa
şirket yönetimi bütün ortaklara aittir (TBK m.625/1).Tüm ortaklar veya
birden çok ortak yönetici ise, kural olarak her biri tek başına yetkilidir;
aksi kararlaştırılabilir (TBK m.625/2). Yönetim yetkisi nasıl verilmiş ise,
aynı şekilde geri alınır. Örneğin, bir kararla atanan yönetici yine bir
kararla görevden alınabilir. Ortaklık sözleşmesi ile atanan yöneticinin
yetkisinin geri alınması için kural olarak sözleşme değişikliği gerekir.
Değişiklik kararı da ortakların oybirliğini gerektirir; sözleşmede
ortakların çoğunluğu ile karar alınacağı kararlaştırılabilir (TBK m.624/1).
4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık
95 Şirket sözleşmesi ile ortaklardan birisine verilen yönetim yetkisi,
haklı bir neden olmadıkça, diğer ortaklar tarafından kaldırılamaz ve
sınırlanamaz (TBK m.629/1). Ortaklık sözleşmesinde yetkinin
kaldırılamayacağına ilişkin bir hüküm bulunsa bile, haklı nedenin varlığı
hâlinde, ortaklardan herbiri mahkeme kararına gerek olmaksızın, ortaklardan
birine verilmiş olan yönetim yetkisini kaldırabilecektir. Zira TBK m.629’da
“...diğer ortaklardan herbiri yönetim yetkisini kaldırabilir”
denilmektedir. Haklı nedenin takdiri, somut olayın özelliklerine göre
hâkime aittir. Özellikle, yönetici ortağın görevini aşırı ölçüde ihmal
etmesi veya iyi yönetim için gerekli olan yeteneği kaybetmesi (TBK
m.629/3), yolsuzluk, gibi hâller, haklı neden sayılır. Yöneticinin
Yetkileri Yönetim yetkisi sadece olağan işleri kapsar. Olağandışı işlerde
ise ortakların oybirliği gerekir ancak gecikmesinde sakınca bulunan (acil)
işlerde yöneticilerden herbiri yetkilidir (TBK m.625/3). Sonuçları oldukça
önemli olmasına rağmen, olağan/olağandışı iş ayrımının ölçütü konusunda
kanunda bir açıklık yoktur. Kanunda yalnızca, genel yetkili vekil atanması
ile olağandışı işlemlerde oy birliği gerektiği düzenlenmiş fakat olağandışı
işlerin neler olduğuna değinilmemiştir. Ortaklar, şirket anayasası
niteliğinde olan sözleşmede, hangi işlerin olağandışı, hangilerinin olağan
sayılacağını belirleyebilirler. Olağandışı işlerden birisi de, yukarıda
değinilen ortaklık kararlarına tabi olan, dolayısıyla kural olarak
oybirliği gerektiren işlerdir. Örneğin, ortaklık sözleşmesinin
değiştirilmesi bu kapsamdadır (TBK m.624). Genel olarak, bir ortaklığın,
yapısına, niteliğine ve işletme konusuna göre sürekli olarak yapageldiği ve
özellikle gündelik işler olağan, bunun dışındakiler ise olağandışıdır.
Fakat bu ölçü çok genel ve soyut olduğundan, somut ölçütün ne olabileceği
konusu, öğretide tartışmalara yol açmıştır. Bir adi şirkette ortaklardan A,
şirketin daha iyi yönetileceği düşüncesiyle profesyonel yöneticiyle
çalışılması gerektiğini ileri sürmekte, diğer ortaklar ise kanun gereği
bütün ortakların yönetici olduğunu bu nedenle isteğinin kabul
edilemeyeceğini savunmaktadırlar. Sizce taraflardan hangisi haklıdır?
Yöneticilerin Hakları Yönetim ve İtiraz Hakkı Yöneticinin temel hakkı,
ortaklığı yönetmektir (TBK m.625). Birden fazla yönetici ortak var ise,
kural olarak her bir yönetici, diğerlerinin katılımı gerekmeksizin işlem
yapabilir. Fakat yönetici ortaklardan birisi, diğer bir yöneticinin
yapacağı işleme, tamamlanmasından önce itiraz etmek suretiyle engel
olabilir. Bu itiraz üzerine, üçüncü kişilerle yapılacak işlem işlem durur;
yani itiraz, dış ilişkide işlemin yapılmasını ve icrasını önler (TBK
m.625/2). İtiraz haksız olsa bile sonuç doğurur; itirazın haklı olup
olmadığı konusunda doğabilecek bir çekişmenin nasıl çözümleneceği konusunda
da kanunda açık bir hüküm yoktur. Öğretide, haksız itiraza muhatap olan
yöneticinin, herhalde sorunun çözümü için konuyu tüm ortaklara
götürebilmesi gerektiği kabul edilmektedir. Ortak olmayan yöneticinin
itiraz hakkı da yoktur; o yalnızca bilgi alma, denetleme ve haklı bir neden
varsa, ortaklığın feshini isteme (TBK m.639, b.7) haklarına sahiptir. 2 96
Ticaret Hukuku Ücret Hakkı Sözleşmeyle veya kararla ücret ödenmesi
kararlaştırılmış ise, yönetici, ücret isteme hakkına sahiptir (TBK
m.628/3,630). Yükümlü olmadığı hâlde ortaklık işleri için emek sarfetmiş
olan bir ortak da TBK m.627/3 uyarınca hakkaniyetin gerektirdiği bir
karşılık ödenmesini isteyebilir. Yöneticilerin Borç ve Yükümlülükleri Özen
Gösterme Borcu Kanun, ortaklardan her biri için şirket işlerinde özen
gösterme yükümünden söz etmiş ise de aslında bu, yönetici ortaklar için
sözkonusudur. Özen göstermeyip zarara yol açarsa tazminat ödeme yükümü
doğar (TBK m.628/1). Yöneticinin özen yükümünün derecesi açısından kanun
ikili bir ayrım yaparak, yöneticinin ücret alıp almadığını gözetmiştir.
Yönetici ücret almıyor ise, özen ölçütü subjektiftir; yani yöneticinin
kendi işlerinde göstereceği özene bakılır. Şayet yönetici ücret alıyor ise
sorumluluğu vekilin sorumluluğu hükümlerine tabidir (TBK m.628/3,
506,396,400), bu durumda özen ölçütü objektif (işin gerektirdiği özen)
olmaktadır. Bir ortak, yönetici olsun veya olmasın, kendi kusuru ile diğer
ortaklara bir zarar verir ise bu zararı tazminle yükümlüdür (TBK m.628/2).
Kanunda, ortaklığın tüzel kişiliği bulunmadığı için, diğer ortaklara
verilen zarardan söz edilmiş ise de aslında zarar şirket ilişkisi nedeniyle
verildiğinden, özellikle, ortakların dolaylı zarara uğradığı hâllerde
tazminatın da şirkete ödenmesi gerektiği düşünülebilir. Hesap Verme Borcu
Yönetici, en az yılda bir kez diğer ortaklara hesap verme ve kâr paylarını
dağıtma yükümü altındadır. Bu süre uzatılamaz, ama kısaltılabilir (TBK
m.630/3). İncelemeye İzin Verme Borcu Yönetici, şirket işlerinin
incelenmesine ve denetim hakkının kullanılmasına izin verme yükümü
altındadır. Bu hak sözleşme ile bertaraf edilemez (TBK m.631). Adi
Ortaklıkta Dış İlişkiler Dış ilişkiler kapsamında, ortaklığın temsili ile
ortakların sorumluluğu konularının ele alınması gerekir: Ortaklığın Temsili
Adi ortaklığın tüzel kişiliği ve ayrı bir yönetim organı bulunmadığı için,
temsil önem taşır. TBK m.637/3, yöneticinin aynı zamanda temsile yetkili
olduğunu varsaymış ise de bunun aksi kararlaştırılabilir. Temsil yetkisine
sahip yönetici ortağın yapacağı önemli tasarruf işlemlerine ilişkin
yetkinin, bütün ortakların oybirliğiyle verilmiş olması ve yetki belgesinde
bu hususun açıkça belirtilmiş olması şarttır. TBK m.637, temsile ilişkin
genel hükümlere paralel bir hüküm getirerek doğrudan/dolaylı temsil ayrımı
yapmıştır. Temsilci tarafından yapılan işlemlerin şirket (ortaklar) adına
olduğunun karşı tarafa açıklanması gerekir. Karşı taraf temsil ilişkisini
zaten biliyor veya bilmesi gerekiyor ya da işlemin kiminle yapıldığı üçüncü
kişi bakımından fark yaratmıyor ise yapılan işler şirketi bağlar (doğrudan
temsil, TBK m.40). Aksi halde dolaylı temsil ilişkisi ortaya çıkar, yani
işlem temsilci ile karşı taraf için bağlayıcı olur; temsilci, alacakları
temlik ve borçları nakil yoluyla tüm ortaklara devreder (TBK m.637, 640).
4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık
97 Ortakların Sorumluluğu Adi ortaklığın tüzel kişiliği olmadığından,
ortakların şirket borçlarından dolayı sorumluluğu birinci derecede,
sınırsız ve müteselsildir. Bir ortağın işlediği haksız fiilden dolayı
sorumluluk ise yalnız o ortağa aittir. Fakat diğer ortaklar kışkırtmak veya
yardımcı olmak suretiyle fiile katılmış iseler, birlikte sorumlu
olacaklardır (TBK m.61). Adi Şirkette Ortakların Değişmesi ve Sonuçları
Kişi ortaklığı niteliğinin doğal sonucu olarak, adi şirkette ortakların
değişmesi çok zordur. Çünkü bu gibi değişiklikler, ortaklık sözleşmesinin
değişmesini gerektirmekte, sözleşme değişiklikleri de ortakların
oybirliğine ihtiyaç göstermektedir. Ancak, ortaklık sözleşmesinde,
ortakların oybirliği yerine, başka bir yetersayı (çoğunluk) öngörülebilir
(TBK m.624). Yeni Ortak Alımı ve Alt Katılım TBK m.632 uyarınca, şirkete
yeni bir ortak alınması, bütün ortakların rızasına bağlıdır. Ortaklardan
birisinin, tek taraflı olarak bir üçüncü kişiye payını devretmesi veya
payına üçüncü kişiyi ortak etmesi hâlinde de bu üçüncü kişi ortak sıfatını
kazanamaz fakat diğer ortaklar rıza gösterirse üçüncü kişi ortak sıfatına
sahip olur. Ortaklıktan Çıkma ve Çıkarılma TBK m.633, adi ortaklıktan
çıkmayı ve çıkarılmayı belli neden ve şartlara bağlamış, ayrıca, çıkma ve
çıkarılmaya bağlı olarak da bazı sonuçları düzenlemiştir. Yasal Durum ve
Öngörülen Nedenler Çıkma ve çıkarılma nedenleri bakımından kanun yanında,
ortaklık sözleşmesi hükümlerine de bakmak gerekir. Kanun TBK m.633’te
öngörülen hüküm uyarınca; bir ortağın fesih bildiriminde bulunması,
kısıtlanması, iflâsı, tasfiyedeki payının cebrî icra yoluyla paraya
çevrilmesi veya ölmesi hâlinde, sözleşmede ortaklığın diğer ortaklarla
devam edeceğine ilişkin bir hüküm varsa, bu durumlardan biri
gerçekleştiğinde, o ortak veya temsilcisi ya da ölen ortağın mirasçısı
ortaklıktan çıkabilir veya diğer ortaklar tarafından yazılı olarak
yapılacak bir bildirimle ortaklıktan çıkarılabilir (TBK m.633). Ortaklık
Sözleşmesi Kanunda sayılan bu hâller dışında da çıkarılmayı gerektiren
nedenler bakımından sözleşmeye hüküm konunabilir. Bu nedenler, aynı zamanda
ortaklığın haklı nedenle feshine (TBK m.639, b.7) yol açacak nitelik
taşıyabilir. Ortaklığı sona erdirmek yerine ilgili ortağı çıkarmak, diğer
ortaklar için tercih nedeni olabilir. Bu açıdan, sözleşmede bazı çıkarılma
nedenleri öngörülmüş ve özellikle haklı nedenle çıkarmaya ilişkin hüküm
konulmuş olup olmadığına bakılmalıdır. Böyle bir hüküm varsa, o hükme göre
davranmak gerekir. 98 Ticaret Hukuku Çıkma ve Çıkarılmaya Bağlı Sonuçlar
Ortaklık Payının Tasfiyesi Bir ortağın ortaklıktan çıkması veya çıkarılması
durumunda payı, diğer ortaklara payları oranında kendiliğinden geçer. Diğer
ortaklar, ortaklıktan çıkan veya çıkarılan ortağa, kullanımını ortaklığa
bıraktığı eşyayı geri vermekle yükümlü oldukları gibi, kendisini ortaklığın
muaccel borçlarından doğan müteselsil sorumluluktan kurtararak ortak
sıfatının sona erdiği tarihte ortaklık tasfiye edilmiş olsaydı ödenmesi
gereken tasfiye payını ödemekle yükümlüdürler. Ortaklığın henüz muaccel
olmayan borçları için diğer ortaklar, çıkan veya çıkarılan ortağı borçtan
kurtarmak yerine, kendisine bir güvence verebilirler. Çıkan veya çıkarılan
ortağın tasfiye payı, ortaklık sıfatının sona erdiği tarih itibarıyla, mali
işlerde uzman bir kişiye hesaplattırılır. Tarafların uzman kişi üzerinde
anlaşamamaları durumunda bu kişi, hâkim tarafından atanır (TBK m.634).
Ortaklık Malvarlığının Yetersizliği Ortaklık sıfatının sona erdiği tarihte,
ortaklığın malvarlığı, borçlarını karşılamaya yetmezse çıkan veya çıkarılan
ortak, payına düşen borç tutarını, zarara katılmaya ilişkin düzenlemeler
çerçevesinde diğer ortaklara ödemekle yükümlüdür (TBK m.635). Tamamlanmamış
İşler Çıkan veya çıkarılan ortak, ortak olduğu dönemde henüz sonuçlanmamış
işlerden doğan kâra veya zarara katılır. Ortaklık sıfatı sona eren kişi, o
hesap yılı sonu itibarıyla, tamamlanmış olan işler sebebiyle varsa
ortaklıktan kendisine düşecek kâr payını; devam eden işler hakkında da
gerekli bilgiyi isteyebilir (TBK m.636). Adi şirkete sermaye olarak sahip
olduğu makinenin kullanım hakkını getiren ortak A, ortaklıktan çıkmak
istediğini ve makinenin kendisine geri verilmesi gerektiğini diğer
ortaklara bildirmiştir. Diğer ortaklar makineyi geri vermeyeceklerini
bildirmişlerdir. Bu durumda A yasal yola başvurabilir mi? Adi Ortaklığın
Sona Ermesi Kanunda açıkça bu ayrım yapılmış olmamakla birlikte, infisah
(dağılma, kendiliğinden sona erme) veya fesih (dağıtma) şeklinde iki grupta
toplanabilecek nedenlerden birisinin gerçekleşmesi, şirketin sona ermesine
yol açar. İnfisah (Dağılma) Nedenleri Bu nedenlerden birisinin
gerçekleşmesi ile ortaklık kendiliğinden sona ermiş, yani dağılmış sayılır.
1. Amacın gerçekleşmesi ya da gerçekleşmesinin imkânsız hâle gelmesi (TBK
m. 639, b.1). 2. Mirasçılar ile ortaklığın devam edeceğine dair önceden
yapılmış bir anlaşma yoksa ortaklardan birinin ölmesi (TBK m.639, b.2). 3.
Sözleşmede ortaklığın süreceğine dair bir hüküm yoksa ortaklardan birinin
iflâs etmesi, kısıtlanması veya tasfiye payının cebri icrayla paraya
çevrilmesi (kişi ortaklığına bağlı özellik) (TBK m. 639, b.3). 4. Belirli
süreli kurulmuş ortaklıkta sürenin dolması (TBK m.639, b.5). Ancak, süre
dolmuş bulunmasına rağmen faaliyetlere fiilen devam edilmesi halinde
ortaklık, belirsiz süreli ortaklığa dönüştürülmüş sayılır (TBK m.640/3). 3
4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık
99 Fesih (Dağıtma) Nedenleri 1. Bütün ortakların sona erdirme isteği (TBK
m.639, b.4). 2. Fesih bildirimi ile de şirket sona erdirilebilir. Ancak
kanun bu hakkı, sözleşmesinde fesih bildirimi hakkı saklı tutulmuş veya
belirsiz süreli ya da ortaklardan birisinin ömrü boyunca sürmek üzere
kurulmuş ortaklıklarla sınırlamıştır (TBK m.639, b.6). Bu üç durumdan son
ikisinin söz konusu olduğu hâllerde, fesih bildiriminin 6 ay önceden
yapılması öngörülmüştür. İlk halde ise, sözleşmedeki hükme göre hareket
edilmelidir. Fesih bildiriminin dürüstlük kurallarına göre ve uygun zamanda
yapılması gerekir, bildirim ancak hesap yılı bitiminde hüküm doğurur (TBK
m.640). 3. Haklı bir sebep varsa mahkeme kararı ile şirket sona erdirilir
(TBK m.639, b.7). Şirket sözleşmesinde 5 yıl için kurulduğu belirtilen X
adi şirketiyle alacaklısı A arasında 5 yıldan sonra bir anlaşmazlık
çıkmıştır. A adi şirketin süresini dolmuş olduğunu ortakların kanuna aykırı
olarak işlem yaptıklarını ve bu nedenle dava açacağını belirtmiştir. Sizce
A haklı mıdır? Sona Ermenin Sonuçları 1. Yönetim yetkisine sahip olan
ortakların, yetkisi ortadan kalkar. Ancak şirket, fesih bildirimi dışında
bir nedenle sona eriyorsa yöneticinin durumu öğrendiği veya öğrenmiş
sayılması gerektiği ana kadar yetkisi devam eder. Şirket, ortaklardan
birisinin ölümü ile kendiliğinden sona eriyorsa ölen ortağın mirasçısı,
diğer ortaklara durumu derhal bildirmek ve ölen ortak aynı zamanda yönetici
ise, gerekli önlemler alınıncaya dek, ölenin yönetim yetkilerini, dürüstlük
kuralı çerçevesinde kullanmaya devam etmekle yükümlü ve yetkilidir. Diğer
ortaklar da geçici olarak şirket işlerini aynı şekilde yürütmeye devam
ederler (TBK m.641). 2. Tasfiye işlemlerinin yapılması gerekir (TBK
m.642-644). Sözleşmede tasfiye memuru atanmamış ise, tasfiye tüm ortaklarca
birlikte gerçekleştirilir (TBK m.644/1). Ortaklar, tasfiye işlerini
yürütmek üzere tasfiye memuru atayabilirler; bu konuda anlaşamadıkları
takdirde, her bir ortak, atamanın hâkim tarafından yapılmasını talep
edebilir (TBK m.644/2). Tasfiye memuruna ödenecek ücret miktarı sözleşmede
belirlenmiş veya ortaklarca oybirliği ile karara bağlanmış değil ise
gereken emek ve şirket malvarlığının geliri dikkate alınmak suretiyle hâkim
tarafından saptanır; şirket malvarlığından, buna olanak bulunmazsa da
ortaklardan müteselsilen karşılanır. Tasfiye usulü ve payın belirlenmesi
konusunda konusunda çıkabilecek uyuşmazlıklar, ilgililerin talebi üzerine
hâkim tarafından çözümlenir (TBK m.644/3 ve 4). 3. Tasfiye, dış ve iç
tasfiye aşamalarından geçer. Önce dış tasfiye yapılır; yani alacaklar
toplanır, borçlar ödenir ve üçüncü kişilerle olan ilişkiler çözülür. Sona
erme, ortakların üçüncü kişilere karşı olan yükümlülüklerini etkilemez (TBK
m.645). Geriye bir artı değer kalmış ise, ortakların masraf ve avans
alacakları ile sermaye paylarının değeri iade edilir. Geriye kâr kalırsa
ortaklara dağıtılır; zarar kalır ise o paylaştırılır (TBK m.643).
Zamanaşımı Bir ortaklık sözleşmesinden doğan ve ortakların birbirleri veya
kendileri ile şirket arasındaki; bir ortaklığın müdürleri, temsilcileri,
denetçileri ile ortaklık veya ortaklar arasındaki alacak davaları, alacağın
muaccel olduğu andan itibaren 5 yıllık zamanaşımı süresine tabidir (TBK
m.147, b.4,149). 4 100 Ticaret Hukuku TİCARET ŞİRKETLERİNİN GENEL HÜKÜMLERİ
Ticaret Şirketleri ve Uygulanacak Hükümler Ticaret şirketlerini sayan
hüküm, TTK m.124’de yer almıştır. Ticaret şirketlerinin genel hükümleri,
kollektif, komandit, limited, anonim ve kooperatif için geçerli olan genel
hükümlerdir. Ancak ilgili şirket için özel hüküm olduğunda, öncelikle o
hüküm uygulanacaktır. Ticaret ortaklıklarına uygulanacak hükümler ve bu
hükümlerin sırası konusunda, genel hükümler arasında yer alan TTK m.126 bir
düzenleme getirmiş ise de bu düzenleme eksik olup öğretide, TBK m.26-27 ve
TTK m.126 hükümlerinden hareketle yapılan ve genellikle benimsenen sıralama
şu şekildedir: 1. Emredici hükümler, 2. Ortaklık sözleşmesi hükümleri, 3.
Her bir ortaklık türüne ilişkin yedek nitelikli hükümler, 4. Tüzel kişilere
ilişkin MK’nın genel hükümleri (TMK m.47-55) ile TTK m.124-210 (ticaret
ortaklıklarının genel hükümleri), 5. TBK m.620 vd. (adi ortaklık
hükümleri), 6. Diğer ticari hükümler (Bkz. TTK m.1), 7. Ticari örf ve âdet
(Bkz. TTKm.1 ve 2), 8. Genel hükümler (Bkz.TMK m.1). Ancak, her bir
ortaklık türüne ilişkin hükümlerden sonraki sıralarda gelen hükümler
uygulanırken, doğrudan değil, her bir ortaklık türünün “niteliğine uygun
olduğu oranda” uygulanması gerekmektedir (TTK m.126). Ticaret Şirketlerinin
Ortak Özellikleri Tüzel Kişilik Bulunması Ticaret şirketlerinin hepsi tüzel
kişiliğe sahiptir. Kuruluşun son aşamasını oluşturan tescil işlemi, tüzel
kişiliğin doğması açısından kurucu bir etki gösterir (TTK
m.125,215,305,355,569,588,KoopK m. 7). Tüzel kişiliğe sahip olmanın da
beraberinde getirdiği bazı sonuçlar vardır: Ortaklarından ayrı ehliyet,
ayrı malvarlığı, ayrı ticaret unvanı, ayrı yerleşim yeri ve ayrı
vatandaşlık gibi. Sınırlı Sayı İlkesine Bağlılık Ticaret ortaklıkları
sınırlı sayı ilkesine bağlıdır; daha açık bir deyişle, kurucular
tarafından, ancak kanunda sayılan ortaklık tiplerinden birisi seçilebilir
veya ortaklık, TBK m.620/2 uyarınca adi ortaklık niteliğinde olur. Kanunda
belirtilenler dışında veya karma tipte yeni bir ortaklık yaratılamaz. Beş
arkadaş birlikte ticaret yapmaya karar vermişler ve aralarındaki ortaklığın
türünün adi limited şirket olacağını ortaklık sözleşmesinde belitmişlerdir.
Bu ortaklığın tescil talebini reddeden ticaret sicil müdürü haklı mıdır?
Hak Ehliyetlerinin İşletme Konusu ile Sınırlı Olmaması Eski TK m.137,
ticaret şirketlerinin hak ehliyetlerini, anasözleşmelerinde yazılı işletme
konusu ile sınırlamış idi. Hak ehliyetinin bulunmadığı yerde, fiil ehliyeti
de olamayacağı için, konu dışı işlemler yok sayılır ve şirketi bağlamaz;
ortakların sonradan toplanarak konu dışı işleme icazet vermeleri dahi,
işlemi geçerli hâle getirmez idi (“Ultra Vires” İlkesi). Öğretide, bu
ilkenin, en azından kişi ortaklıklarında uygulanması eleştirilmekte ve
hatta kanundan tümüyle çıkarılması önerilmekte idi. 5 Ticari örf ve âdet:
Uyuşmazlıkların çözümlenmesinde ve iradelerin yorumlanmasında esas alınan,
bir bölgeye veya bir ticaret dalına ilişkin örf ve âdet kurallarıdır. 4.
Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık
101 TTK m.125/2, AB’nin Şirketler Hukukuna Dair Birinci Yönergesine uyum
sağlamak amacıyla, ticaret şirketlerinin, TMK m.48 çerçevesinde tüm
haklardan yararlanabileceklerini ve borç üstlenebileceklerini öngörmek
suretiyle, işletme konusu ile sınırlı hak ehliyeti (Ultra Vires) kuralına
veda etmiş; bu husustaki kanuni istisnaları ise saklı tutmuştur. Birleşme,
Bölünme ve Tür Değiştirme Olanağı 6102 Sayılı TTK’da, ticaret şirketlerinin
genel hükümleri arasında, birleşme, bölünme ve tür değiştirme ayrıntılı
olarak düzenlenmiştir (TTK m.134-194). Bu kapsamda, şahıs şirketi/sermaye
şirketi/kooperatif şeklindeki üçlü ayrıma (TTK m. 124/2) paralel olarak
hangi şirketlerin birleşebileceği (TTK m.137), hangi şirketlerin hangi
şirketlere bölünebileceği (TTK m.160) ve hangi şirketlerin hangi türlere
dönüştürülebileceği (TTK m.181-182), bu işlemlerin hangi aşamalardan
geçmesi gerektiği, hakların korunması ve sorumluluk, hükme bağlanmıştır.
Kurulların Elektronik Ortamda Yapılabilmesi Olanağı TTK m.1527, ticaret
şirketlerinde kurulların, belirli şartlara bağlı olarak elektronik ortamda
yapılabilmesini düzenlemiştir. Buna göre: 1. Sermaye şirketlerinde, şirket
sözleşmesinde veya anasözleşmede düzenlenmek şartıyla, yönetim kurulu ve
müdürler kurulu tamamen elektronik ortamda yapılabilir veya bazı üyelerin
katıldığı (fiziki) toplantıya, diğer üyeler elektronik ortamda katılabilir
(f.1). 2. Kollektif, komandit, paylı komandit ve limited şirketlerde,
şirket sözleşmesinde veya anasözleşmede düzenlenmek şartıyla, elektronik
genel kurul veya ortaklar kuruluna katılım, fiziki katılımın bütün hukuki
sonuçlarını doğurur (f.2). 3. İlk iki fıkrada öngörülen hâllerde elektronik
ortamda oy kullanma için, şirketin bu amaca tahsis edilmiş bir internet
sitesinin bulunması, ortağın bu yolda talepte bulunması, teknik altyapının
katılıma elverişliliğinin bir teknik raporla kanıtlanması ve oy
kullananların kimliklerinin saklanması şarttır (f.3). 4. Anonim şirketlerde
genel kurullara elektronik katılım fiziki katılımın tüm hukuki sonuçlarını
doğurur. Limited Ortaklık Uygulamada çok yaygın ve önemli bir şirket türü
olup, kısmen anonim, kısmen adi ve kollektif ortaklıklara benzemektedir.
TTK’nın limited ortaklığa ilişkin düzenlemelerinde, hem şahıs şirketi hem
sermaye şirketine özgü bir takım hükümler bulunmaktadır. Ancak TTK limited
şirketin sermaye şirketi karakteristiğini güçlendiren hükümlere yer vermiş
ve limited şirketi bir sermaye şirketi olarak kabul etmiştir. Anonim Şirket
ile Benzerlikleri 1. Ortaklar şirket borçlarından sorumlu olmayıp sadece
taahhüt ettikleri esas sermaye paylarını ödemekle yükümlüdürler (TTK
m.573,603- 607, istisna AATUHK m. 35). 2. Asgari sermaye miktarı (en az
onbin TL), kanunda belirtilmiştir (TTK m.580). 3. Ortakların oy hakkı, kişi
ortaklıklarından farklı olarak, esas sermaye paylarının itibarî değerine
göre hesaplanır (TTK m.618/1). Şirket sözleşmesinde daha yüksek bir tutar
öngörülmemişse her yirmibeş Türk Lirası bir oy hakkı verir (TTK m.618).
Genel kurul kararlarının alınmasında kural olarak çoğunluk ilkesi
geçerlidir (TTK m.620). 102 Ticaret Hukuku 4. Birçok konuda anonim
şirketlere ilişkin hükümlere açık atıflar yapılmış olup, bu hükümler
limited şirketlere de uygulanır (Bkz.TTK m. 578,584,59
2,610,617,622,629,633,634,635,643,644). Kişi (Şahıs) Ortaklıkları ile
Benzerlikleri 1. Esas sermaye payının devri kolaylaştırılmış olsa da, yine
de payın devrinin anonim şirkete göre daha zor olması (TTK m.595), 2. TTK
m.613 ile tüm ortaklar için bağlılık yükümü getirilmesi, 3. Sermaye
artırımı için temsil edilen oyların en az üçte ikisinin ve oy hakkı bulunan
esas sermayenin tamamının salt çoğunluğunun aranması (TTK m.621), 4.
Şirketten çıkma ve çıkarılmaya olanak tanınmış olması (TTK m.638,640) kişi
ortaklıklarına benzer. Tanımı ve Unsurları TTK m.573’de bir tanım yapılmış
olmakla birlikte, bu ve izleyen maddelerden hareketle daha geniş bir tanım
verilebilir: Limited şirket, bir veya daha çok gerçek ve/veya tüzel kişi
tarafından kurulan, kanunen yasak olmayan her türlü ekonomik amaç ve konu
için faaliyet gösterebilen, şirket borçlarından dolayı ortaklığın
malvarlığı ile ortakların ise sadece taahhüt ettikleri esas sermaye payları
ile sınırlı olarak ve yalnızca ortaklığa karşı (şirket sözleşmesinde
öngörülmesi durumunda ek ödeme ve yan edim yükümlülüklerini yerine
getirmekle) sorumlu bulunduğu, esas sermayesi belirli ve sermaye paylarının
toplamından oluşan bir sermaye şirketidir. Ortak Sayısı: Bir veya daha
fazla gerçek veya tüzel kişi ortak olabilir (TTK m.573). Böylece tek ortak
ile limited şirket kurulabilmesine izin verilmiştir. Kanun ortak sayısının
elliyi aşamayacağını kabul etmiştir (TTK m.574/1). Limited ortaklık, anonim
ortaklıkta olduğu gibi bir kişi ile kurulabilmektedir. Niteliğine uygun
düştüğü ölçüde, limited ortaklıklara ilişkin tüm hükümler tek ortaklı
limited şirketlere de uygulanabilir. Ancak, TTK m.574/2 ve 3, 616/3 ve 629
uncu madde özel olarak, bir ortağı bulunan limited şirketleri
düzenlemektedir. Ortak sayısı bire düşerse durum, bu sonucu doğuran işlem
tarihinden itibaren yedi gün içinde müdürlere yazıyla bildirilir. Müdürler,
bildirimin alınması tarihinden başlayarak yedinci günün sonuna kadar,
şirketin tek ortaklı olduğunu, bu ortağın adını, yerleşim yerini ve
vatandaşlığını tescil ve ilan ettirirler, aksi hâlde doğacak zarardan
sorumlu olurlar. Aynı yükümlülük, şirketin bir ortakla kurulduğu hâllerde
de geçerlidir (TTK m.574/2). Ticaretle uğraşmak isteyen A, bir limited
ortaklık kurmak istemektedir. Arkadaşı B limited ortaklığın tek kişi ile
kurulamayacağını belirterek kendisini de işe ortak etmesini istemektedir.
Sizce B haklı mıdır? Ortaklık Borçlarından Sorumluluk: Şirket borçlarından
dolayı şirket, malvarlığı ile sorumludur. Aslında bunun aksi
düşünülemeyeceği için tanımda belirtilmese de olurdu. Ortakların
sorumluluğu ise, taahhüt etmiş bulundukları sermaye payı ile sınırlı ve
yalnızca şirkete karşıdır. Ancak istisnai olarak, Amme Alacaklarının Tahsil
Usulü Hakkındaki Kanunun “Limited Şirketlerin Amme Borçları” başlıklı 35
inci maddesine göre; “Limited şirket ortakları, şirketten tamamen veya
kısmen tahsil edilemeyen veya tahsil edilemeyeceği anlaşılan amme
alacağından sermaye hisseleri oranında doğrudan doğruya sorumlu olurlar ve
bu Kanun hükümleri gereğince takibe tabi tutulurlar”. 6 4. Ünite -
Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 103
İşletme Konusu: Anonim şirketlerde olduğu gibi, ekonomik konularda faaliyet
göstermesi yeterli olup mutlaka bir ticari işletme çalıştırma zorunluluğu
yoktur. Bununla birlikte uygulamada, genellikle ticari işletme sahibi
oldukları görülür. Sigortacılık ve bankacılık yapamazlar (BanK m.7,
Sigortacılık Kanunu m.3). Asgari Esas Sermaye: Limited şirketin esas
sermayesi, en az onbin Türk Lirası olup sözleşmede gösterilmesi zorunludur
(TTK m.580,576/1,c). Burada yazılı en az tutar, Cumhurbaşkanlığı Kararı ile
on katına kadar artırılabilir. Esas sermayenin değiştirilebilmesi
(artırılabilmesi) için özel bir usul ile sözleşme değişikliği yapılması
gerekir (TTK. m590). Limited şirkette esas sermaye, anonim şirkette olduğu
gibi itibarî değerli paylara bölünmüştür (TTK m.583). TTK m.583/3’e göre,
bir ortak birden fazla sermaye payına sahip olabilmektedir. Esas sermaye
paylarının itibarî değerleri farklı olabilir. Ancak esas sermaye paylarının
değerlerinin yirmibeş Türk Lirası veya bunun katları olması şarttır. Tüzel
Kişilik: Limited şirket diğer ticaret şirketleri gibi tüzel kişiliğe
sahiptir (TTK m.125/1). Şirket ticaret siciline tescil ile tüzel kişilik
kazanır (TTK m.588). Anonim şirket ve kooperatiflerde olduğu gibi, limited
ortaklıklarda da işletme konusunun ve şirketin türünü gösteren bir ibarenin
şirketin ticaret unvanında gösterilmesi zorunludur (TTK m.43). Ortaklığın
Kuruluşu Anasözleşmenin yazılı şekilde yapılması ve kurucuların imzalarının
noterce onaylanması şarttır. Birleşme ve tür değiştirme gibi istisnalar
dışında limited ortaklığın oluşumu, genellikle yeni ortaklık kurma yoluyla
gerçekleşir. Yeni ortaklık kurulması üç aşamalıdır. Sözleşmenin
Hazırlanması, İmzalanması ve Noter Onayı Limited şirket anasözleşmesine
yazılması zorunlu kayıtlar şunlardır (TTK m.576): 1. Şirketin ticaret
unvanı ve merkezinin bulunduğu yer. 2. Esaslı noktaları belirtilmiş ve
tanımlanmış bir şekilde, şirketin işletme konusu. 3. Esas sermayenin
itibarî tutarı, esas sermaye paylarının sayısı, itibarî değerleri, varsa
imtiyazlar, esas sermaye paylarının grupları. 4. Müdürlerin adları,
soyadları, unvanları, vatandaşlıkları. 5. Şirket tarafından yapılacak
ilanların şekli. Sözleşmede öngörüldükleri takdirde bağlayıcı olan kayıtlar
ise TTK m.577’de ondört bent halinde sayılmıştır. Kurucular Beyanının
İmzalanması TTK M.586/2.b’de sözleşmenin tescil edilmesi için sicil
müdürlüğüne başvurulurken, TTK m.349’a göre düzenlenmiş kurucular beyanının
başvuru belgelerine eklenmesi gerektiği belirtilmiştir. Tescil ve İlan TTK
m.585, şirketin kurulma ve tüzel kişilik kazanma anını birbirinden ayırt
ederek ön ortaklık sistemini getirmektedir. Buna göre, şirket, kanuna uygun
olarak düzenlenen şirket sözleşmesinde, kurucuların limited şirket kurma
iradelerini açıklayıp, sermayenin tamamını şartsız taahhüt etmeleriyle
kurulur ve ticaret siciline tescil ile tüzel kişilik kazanır (TTK m.588).
Tescil kurucu niteliktedir, yani şirket tescil ile doğar (TTK m.588). 104
Ticaret Hukuku Ortaklığın Organları ve İşleyişi Kanunen zorunlu organlar,
genel kurul (TTK m.616 vd.) ve müdürlerdir (TTK m.623). Zorunlu organlardan
birinin bulunmaması ya da toplanamaması, ortaklığın mahkemece feshine yol
açabilir (TTK m.636/2). TTK m.616’da genel kurulun devredilemez
yetkilerinin, TTK m.625’de ise müdürlerin devredilemez ve vazgeçilemez
görev ve yetkilerinin belirtilmesi suretiyle işlevler ayrılığı ilkesi
benimsenmiştir. Genel Kurul Yetkileri ve Yetki Sınırları TTK. m.616/1’de,
öncelikle genel kurulun devredilemez nitelikteki yetkileri sayılmış; TTK.
m.616/2’de ise şirket sözleşmesinde öngörüldükleri takdirde genel kurulun
devredilemez yetkileri arasına girecek konular belirtilmiştir. Genel kurul,
münhasır (yalnızca kendisine özgü) olmayan yetkilerini müdürlere/ yönetim
komitelerine bırakılabilir; fakat TTK. m.616’da sayılan münhasır
nitelikteki yetkilerini bırakamaz. Tek ortaklı limited şirketlerde, bu
ortak genel kurulun tüm yetkilerine sahiptir (TTK m.616/3). Diğer organlara
özgü yetkiler, üçüncü kişilerin hakları ve ortakların bireysel hakları (TTK
m.622), genel kurulun yetkilerine sınır oluşturur. Genel Kurul Toplantısı
Olağan ve olağanüstü olmak üzere iki tür toplantı vardır (TTK m.617). Genel
kurul, müdür(ler), tasfiye memurları, mahkemenin izniyle tek pay sahibi,
sermayenin en az onda birini oluşturan pay sahipleri (mahkemenin atayacağı
kayyım aracılığıyla) tarafından toplantıya çağrılabilir. Ayrıca, limited
şirketlerde genel kurul toplantı tutanaklarının, bakanlık temsilcisi
tarafından imzalanmasına gerek yoktur. Gündem, genel kurulu toplantıya
çağıran tarafından belirlenir. Genel kurul toplantılarında gündeme bağlılık
ilkesi geçerlidir. Gündemde bulunmayan konular genel kurulda müzakere
edilemez ve karara bağlanamaz (TTK m.413). Çağrısız toplantı yapılması da
mümkündür (TTK m.416). Genel kurul, toplantı gününden en az onbeş gün önce
toplantıya çağrılır (TTK m.414). Şirket sözleşmesi bu süreyi uzatabilir
veya on güne kadar kısaltabilir (TTK m.617/2). Toplantı Yapılmaksızın
(Sirkülasyon/ Elden Dolaştırma Yoluyla) Genel Kurul Yapılması Herhangi bir
ortak görüşme isteminde bulunmadıkça, genel kurul kararları, ortaklardan
birinin gündem maddesi ile ilgili önerisine diğer ortakların yazılı
onayları alınmak suretiyle de verilebilir. Aynı önerinin tüm ortakların
onayına sunulması kararın geçerliliği için şarttır (TTK m.617/4).
Yetersayılar Burada üçlü bir ayrım söz konusudur. Olağan Kararlar: Sözleşme
değişiklikleri (TTK m.589) ve önemli kararlar (TTK m.621) dışında alınan
kararlardır (TTK m.620). Olağan kararlar, kanun veya şirket sözleşmesinde
aksi öngörülmüş olmadıkça, toplantıda temsil edilen oyların salt çoğunluğu
ile alınır (TTK m.620). Kanun koyucu, olağan kararlarda toplantı
yetersayısı aramamıştır. Kayyım: Kanunda öngörülen durumlarda bir işin
görülmesi veya bir malın idaresi için atanan kişidir. 4. Ünite -
Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 105 Önemli
Kararlar: TTK m.621’de sayılan ve istisna oluşturan bazı genel kurul
kararları, temsil edilen oyların en az üçte ikisinin ve oy hakkı bulunan
esas sermayenin tamamının salt çoğunluğunun bir arada bulunması hâlinde
alınabilir. Şirket Sözleşmesinin Değiştirilmesine İlişkin Kararlar: Şirket
sözleşmesi, esas sermayenin üçte ikisini temsil eden ortakların kararıyla
değiştirilebilir (TTK m.589). Oy Hakkı ve Hesaplanması Limited şirkette
ortakların oy hakkı esas sermaye paylarının itibarî değerine göre
hesaplanır (TTK m.618/1). Limited şirket sözleşmesinde daha yüksek bir
tutar öngörülmemişse her yirmibeş Türk Lirası bir oy hakkı verir. Ancak,
sözleşme ile birden fazla paya sahip ortakların oy hakları
sınırlandırılabilir. Ortak, en az bir oy hakkına sahiptir (TTK m.618/1).
Sözleşmede oy hakkı, itibarî değerden bağımsız olarak her esas sermaye
payına bir oy hakkı düşecek şekilde de belirlenebilir (TTK m.618/2).
Böylece limited şirketlerde, itibarî değerden bağımsız olarak her esas
sermaye payına bir oy hakkı vermek suretiyle imtiyaz oluşturulabilir. Oy
hakkının esas sermaye paylarının sayısına göre belirlenmesine ilişkin
şirket sözleşmesi hükmü, denetçilerin seçiminde, şirket yönetimi ya da onun
bazı bölümlerinin denetimi için özel denetçi seçiminde, sorumluluk davası
açılması hakkında karar verilmesinde uygulanmaz (TTK m.618/3). Kararların
Hükümsüzlüğü Anonim şirket genel kurul kararlarının butlanına ve iptaline
ilişkin hükümleri, kıyas yoluyla limited şirketlere de uygulanır (TTK m.622
atfıyla TTK m.445 vd.). Müdür/Müdürler (Yönetim ve Temsil Organı) Müdür
veya Müdürlerin Seçimi Ortaklığın yönetim ve temsili TTK m.623-632’de
düzenlenmiştir. TTK m.623, şirketin yönetiminin ve temsilinin şirket
sözleşmesi ile düzenleneceğini kabul ederek seçilmiş yönetim ilkesini
düzenlemiştir. Limited ortaklıkta müdür(ler) iki şekilde seçilebilirler:
Sözleşme ile: Şirketin yönetimi ve temsili şirket sözleşmesi ile
düzenlenir. Şirket sözleşmesi ile şirketin yönetimi ve temsili, müdür
sıfatını taşıyan bir veya birden fazla ortağa veya tüm ortaklara ya da
üçüncü kişilere verilebilir (TTK m.623). En azından bir ortağın, şirketi
yönetim hakkının ve temsil yetkisinin bulunması gerekmektedir (TTK
m.623/1,son cümle). Şirketin müdürlerinden biri bir tüzel kişi olduğu
takdirde, tüzel kişi bu görevi onun adına yerine getirecek bir gerçek
kişiyi belirler (TTK m.623/2). Genel Kurul Kararı ile: Müdürler, şirket
sözleşmesi dışında genel kurul kararı ile de atanabilirler (TTK m.616/1,b).
106 Ticaret Hukuku Tek Kişilik Şirketlere Özgü Hüküm Sözleşmenin yapılması
sırasında şirket tek ortak tarafından ister temsil edilsin ister edilmesin,
tek ortaklı limited şirketlerde, bu ortak ile şirket arasında yapılan
sözleşmenin geçerli olması, sözleşmenin yazılı şekilde yapılmasına
bağlıdır. Bu zorunluluk, piyasa şartlarına göre günlük, önemsiz ve sıradan
işlemlere ilişkin sözleşmelere uygulanmaz (TTK m.629/2). Müdür veya
Müdürlerin Nitelikleri Limited şirket müdürlerinin nitelikleri TTK’de
açıkça düzenlenmemiştir. Limited şirket müdürü olarak gerçek veya tüzel
kişi seçilebilir. Şirket müdürlerinden biri tüzel kişi olduğu takdirde,
tüzel kişinin bu görevi yerine getirmek üzere, bir gerçek kişiyi
belirleyeceği öngörülmüştür (TTK m.623/2). TTK m.623’te, en azından bir
ortağın şirketi yönetim hakkının ve temsil yetkisinin bulunması gerektiği
(limited ortaklıkta tek müdür varsa onun) kabul edilmiştir. Birden Fazla
Müdürün Seçilmesi Halinde Uygulanacak Hükümler TTK m.624/1’de, şirketin
birden fazla müdürünün bulunması hâlinde, bunlardan birinin, şirketin
ortağı olup olmadığına bakılmaksızın, genel kurul tarafından müdürler
kurulu başkanı olarak atanacağı düzenlenmiştir. Birden fazla müdürün
varlığı hâlinde, bunlar çoğunlukla karar alırlar. Eşitlik hâlinde başkanın
oyu üstün sayılır. Şirket sözleşmesi, müdürlerin karar almaları konusunda
değişik bir düzenleme öngörebilir (TTK m.624/3). Müdürlerin Devredilemez ve
Vazgeçilemez Görevleri Müdürler, kanunların ve şirket sözleşmesinin genel
kurula görev ve yetki vermediği bütün konularda görevli ve yetkilidir.
Müdürler, TTK m.625’de sayılan görevlerini ve yetkilerini devredemez ve
bunlardan vazgeçemezler. Müdürlerin Temsil Yetkisinin Kapsamı ve
Sınırlandırılması TTK m.623/3’te “Müdürler, kanunla veya şirket sözleşmesi
ile genel kurula bırakılmamış bulunan yönetime ilişkin tüm konularda karar
almaya ve bu kararları yürütmeye yetkilidirler”. Müdürlerin temsil
yetkilerinin kapsamına, yetkinin sınırlandırılmasına, imzaya yetkili
olanların belirlenmesine, imza şekli ile bunların tescil ve ilanına anonim
şirketlere ilişkin hükümler kıyas yolu ile uygulanır (TTK m.629/1). Buna
göre, TTK m.370-373 hükümlerinin limited şirketlerde de uygulanması
gerekir. Müdürlerin Yönetim ve Temsil Yetkisinin Geri Alınması Genel kurul
kararıyla, müdür veya müdürler görevden alınabilir; yönetim hakkı ve temsil
yetkisi sınırlanabilir (TTK m.630/1). Her ortak, haklı sebeplerin bulunması
durumunda yöneticilerin yönetim hakkının ve temsil yetkilerinin
kaldırılmasını ve sınırlandırılmasını mahkemeden isteyebilir (TTK m.630/2).
Nelerin haklı sebep olabileceği, TTK m.630/3’te, sayılmıştır. Yöneticinin,
özen ve bağlılık yükümü ile diğer kanunlardan ve şirket sözleşmesinden
doğan yükümlülüklerini ağır bir şekilde ihlal etmesi veya şirketin iyi
yönetimi için gerekli yeteneği kaybetmesi haklı sebep olarak kabul olunur.
Görevden alınan yöneticinin tazminat hakları saklıdır (TTK m.630/4). 4.
Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık
107 Müdürlerin Yükümlülükleri Müdürlerin Özen ve Bağlılık Yükümlülüğü,
Rekabet Yasağı: Müdürler ve yönetimle görevli kişiler, görevlerini tüm
özeni göstererek yerine getirmek ve şirketin menfaatlerini, dürüstlük
kuralı çerçevesinde, gözetmekle yükümlüdürler. Şirket sözleşmesinde aksi
öngörülmemiş veya diğer tüm ortaklar yazılı olarak izin vermemişse müdürler
şirketle rekabet oluşturan bir faaliyette bulunamazlar. Bağlılık yükümü hem
müdürler hem ortaklar açısından sözkonusudur (TTK m.613). Oysa rekabet
yasağı kural olarak ortaklar hakkında değil, sadece müdürler açısından söz
konusudur. Ancak sözleşmeyle, ortakların da şirketle rekabet eden işlem ve
davranışlardan kaçınmak zorunda oldukları öngörülebilir (TTK m.613/2,son
cümle). Müdürlerin Eşit İşlem Yükümlülüğü: Müdürler, ortaklara eşit şartlar
altında eşit işlem yaparlar. Bu yükümlülüğe aykırı olarak alınan müdür
kararları ise batıldır (TTK. m.644 atfıyla TTK. m.391). Müdürlerin Bildirim
Yükümlülüğü: Esas sermayenin kaybı ya da borca batık olması, iflâsın
bildirilmesi hâllerinde anonim şirketlere ilişkin ilgili hükümler kıyas
yoluyla uygulanır (TTK m.633). Müdürlerin Şirkete Karşı Borçlanma Yasağı
(Şirketten borç almama yükümlülüğü): TTK m.644 hükmüne göre, müdürlerin
şirkete borçlanma yasağı ile ilgili olarak anonim şirketlere ilişkin TTK
395 inci madde uygulanır. Müdürlerin Sorumluluğu: Anonim şirkete ilişkin
olan, kurucuların, yönetim kurulu üyelerinin, yöneticilerin ve tasfiye
memurlarının sorumluluğunu düzenleyen 553 üncü denetçilerin sorumluluğuna
ilişkin 554 ilâ 561 inci maddeler limited şirketlere de uygulanır (TTK
m.644). Denetim TTK. m.397’nin beş ve altıncı fıkraları dışında kalan,
anonim şirketin denetçiye, denetime ve özel denetime ilişkin hükümleri
limited şirkete de uygulanır. (TTK. m.635). Bu nedenle tekrardan kaçınmak
için denetçilerle ilgili olarak anonim şirketler kısmında yaptığımız
açıklamalarımıza atıf yapmakla yetiniyoruz. Ortak Sıfatının Kazanılması
Ortak sıfatının kazanılması, aslen veya devren gerçekleşir: Aslen Kazanma
Kuruluş veya sermaye artırımlarında taahhütte bulunan kişiler, tescil ile
ortak sıfatını kazanırlar (TTK m.588,590). Birleşme veya tür değiştirme
hâllerinde de ortak sıfatı aslen kazanılmış sayılır. Devren Kazanma Esas
Sermaye Payının Sözleşme ile Devri Esas sermaye payının devri ve devir
borcunu doğuran işlemler yazılı şekilde yapılır ve tarafların imzaları
noterce onanır (TTK m.595/1). Buna göre, devre ilişkin sözleşmenin yazılı
olarak yapılması ve imzaların noter tarafından onaylanması gerekir. Şirket
sözleşmesinde aksi öngörülmemişse esas sermaye payının devri için, ortaklar
genel kurulunun onayı şarttır. Devir bu onayla geçerli olur (TTK m.595/2).
Sözleşmeye hüküm konulması suretiyle, devrin ortaklar genel kurulunun
onayına bağlı kalmaksızın yapılabileceği kararlaştırılabilir. 108 Ticaret
Hukuku TTK m.595/3’e göre, şirket sözleşmesinde başka türlü düzenlenmemişse
ortaklar genel kurulu sebep göstermeksizin onayı reddedebilir. Böylelikle
genel kurula geniş bir takdir yetkisi verilmiştir. Şirket sözleşmesiyle,
esas sermaye payının devri yasaklanabilir. Şirket sözleşmesi, devri
yasaklamış veya genel kurul onay vermeyi reddetmişse ortağın haklı sebeple
şirketten çıkma hakkı saklı kalır (TTK m.595/4 ve 5). TTK m.595/7,
başvurudan itibaren üç ay içinde genel kurulun devri reddetmemesi halinde,
onayı vermiş sayılacağını kabul etmiştir. Böylece, genel kurulun sessiz
kalarak devri sürüncemede bırakması önlenmek istemiştir. TTK m.595, esas
sermaye payının devrini onaylayan genel kurulda hangi yetersayılarla karar
alınacağını düzenlememiştir. Onay kararının, toplantıda temsil edilen
oyların salt çoğunluğu ile alınması gerekir (TTK m.620). Payın Kanun
Uyarınca Geçişi Esas sermaye payının, miras, eşler arasındaki mal rejimine
ilişkin hükümler veya icra yoluyla geçmesi hâllerinde, tüm haklar ve
borçlar, genel kurulun onayına gerek olmaksızın, esas sermaye payını
iktisap eden kişiye geçer (TTK m.596/1). TTK m.596/4 şirketin, üç ay içinde
esas sermaye payının geçişini açıkça ve yazılı olarak reddetmemesi hâlinde
onay vermiş sayılacağını düzenlemiştir. Esas Sermaye Payının Geçişinin
Tescil Edilmesi Esas sermaye paylarının geçişlerinin tescil edilmesi için,
şirket müdürleri tarafından ticaret siciline başvurulur. Ticaret siciline
tescil kurucu değil, açıklayıcı etkiye sahiptir. Tescil başvurusunun otuz
gün içinde yapılmaması hâlinde, ayrılan ortak, adının bu paylarla ilgili
olarak silinmesi için ticaret siciline başvurabilir. Bunun üzerine sicil
müdürü şirkete, iktisap edenin adının bildirilmesi için süre verir. Sicil
kaydına güvenen iyiniyetli kişinin güveni korunur (TTK m.598/3). Esas
Sermaye Payının Gerçek Değerin Belirlenmesi Kanunda veya şirket
sözleşmesinde esas sermaye payının bedeli olarak gerçek değerin öngörüldüğü
durumlarda, taraflar anlaşamamışlarsa bu değer, taraflardan birinin istemi
üzerine, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesince
belirlenir. Mahkemenin kararı kesindir (TTK m.597). Pay Defteri Şirket,
esas sermaye paylarını içeren bir pay defteri tutar. Ortakların, adları,
adresleri, her ortağın sahip olduğu esas sermaye payının sayısı, esas
sermaye paylarının devirleri ve geçişleri itibarî değerleri, grupları ve
esas sermaye payları üzerindeki intifa ve rehin hakları, sahiplerinin
adları ve adresleri bu deftere yazılır (TTK m.594/1). Bunlara ek olarak,
ortakların pay defterini inceleyebilmeleri öngörülmüştür (TTK m.594/2).
Esas Sermaye Pay Senetlerinin İspat Aracı Şeklinde veya Nama Yazılı Olarak
Düzenlenmesi TTK m.593/2’ye göre, esas sermaye pay senetleri ispat aracı
şeklinde veya nama yazılı olarak düzenlenir. 4. Ünite - Ortaklıklar
Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 109 Ortak Sıfatının
Kaybedilmesi Çıkma Kendi isteği ile bir ortağın ayrılmasıdır. Şu hâllerde
gerçekleşir: 1. Esas sermaye payının tamamen devri ile (TTK m.595). 2. Esas
sermaye payının, miras, eşler arasındaki mal rejimine ilişkin hükümler veya
icra yoluyla geçmesi hâllerinde (TTK m.596). 3. Payın itfası ile. 4. Tüm
ortakların kabul etmesi ile. 5. Sözleşmedeki çıkma nedenlerinin
gerçekleşmesi ile: Şirket sözleşmesi, ortaklara şirketten çıkma hakkını
tanıyabilir, bu hakkın kullanılmasını belirli şartlara bağlayabilir (TTK
m.638/1). 6. Haklı nedenlere dayanarak mahkeme kararı ile: Her ortak, haklı
sebeplerin varlığı hâlinde şirketten çıkmasına karar verilmesi için dava
açabilir. Mahkeme istem üzerine, dava süresince, davacının ortaklıktan
doğan hak ve borçlarından bazılarının veya tümünün dondurulmasına veya
davacı ortağın durumunun teminat altına alınması amacıyla diğer önlemlere
karar verebilir (TTK m.638/2). 7. Birleşme, bölünme, tür değiştirme
durumlarında çıkma hakkının kullanılması ile (TTK m.141,161,191). 8. Çıkma
bildirimine katılma yolu ile (TTK m.639). 9. Çıkma davasına katılma yolu
ile (TTK m.639). 10. Hâkimiyetin hukuka aykırı kullanılması ile (TTK
m.202). Çıkmaya Katılma Ortaklardan biri şirket sözleşmesindeki hükme
dayanarak çıkma istediği veya haklı sebeplerden dolayı çıkma davası açtığı
takdirde, müdür veya müdürler gecikmeksizin diğer ortakları bundan haberdar
ederler (TTK m.639/1). Diğer ortaklardan her biri, haberin kendisine
ulaştığı tarihten itibaren bir ay içinde; şirket sözleşmesinde öngörülen
haklı sebep kendisi yönünden de geçerliyse, kendisinin de çıkmaya
katılacağını müdürlere bildirmek veya açacağı bir dava ile haklı sebepler
dolayısıyla çıkma davasına katılmak hakkına sahiptir (TTK m.639/2).
Çıkarılma Ortağın, rızası dışında ortaklıktan ayrılmasıdır. Şu hallerde
gerçekleşebilir: 1. Ortağın mahkemeden şirketin feshinin istemesi ile (TTK
m.636/3). 2. Şirket sözleşmesinde öngörülen çıkarılma sebeplerinin
gerçekleşmesi ile (TTK. m.640/1). Bir ortağın şirketten çıkarılma
sebeplerinin sonradan şirket sözleşmesine konulabilmesine dair sözleşme
değişikliğinin, şirket sermayesini temsil eden tüm ortakların genel kurul
toplantısında oy birliği ile karar almasıyla mümkün olacağı, kanunda hükme
bağlanmıştır (TTK. m.621/3). 3. Haklı sebebin bulunması durumunda, şirketin
talebi üzerine mahkeme kararı ile (TTK m.640/3). 4. Birleşme ile (TTK
m.141). 5. Hâkimiyetin hukuka aykırı kullanılması ile (TTK m.202).
Çıkarılma kararına karşı ortak, kararın noter aracılığıyla kendisine
bildirilmesinden itibaren üç ay içinde iptal davası açabilir (TTK m.640/2).
110 Ticaret Hukuku Ortakların Hakları Ortakların hakları, anonim
ortaklıklarda olduğu gibi, mali ve kişisel haklar olarak iki grupta ele
alınabilir: Mali Haklar Kâr Payı Hakkı ve Yedek Akçelerle İlişkisi TTK
m.608’e göre, kâr payı, sadece net dönem kârından ve bunun için ayrılmış
yedek akçelerden dağıtılabilir. Kâr payı dağıtımına ancak, kanun ve şirket
sözleşmesi uyarınca ayrılması gereken kanuni yedek akçelerle, şirket
sözleşmesinde öngörülmüş yedek akçeler ayrıldığı takdirde karar
verilebilir. Şirket sözleşmesi ile aksi öngörülmedikçe, kâr payı, esas
sermaye payının itibarî değerine oranla hesaplanır; ayrıca yerine getirilen
ek ödeme yükümlülüklerinin tutarı da kâr payının hesaplanmasında itibarî
değere eklenir (TTK m.608/2). Tasfiye Payı Hakkı Tasfiye usulü ve tasfiyede
şirket organlarının yetkileri hakkında anonim şirketlere ilişkin hükümler
uygulanır (TTK m.643). Yeni Pay Alma Hakkı Şirket sözleşmesinde veya
artırma kararında aksi öngörülmemişse, her ortak, esas sermaye payı
oranında, esas sermayenin artırılmasına katılmak hakkına sahiptir. Rüçhan
hakkının kullanılabilmesi için en az onbeş gün süre verilir (TTK m.591/3).
Kişisel Haklar Genel Kurul Toplantılarına Katılma ve İlgili Haklar Her
ortak, TTK m.617 vd. hükümleri uyarınca genel kurul toplantılarına katılma,
oy kullanma (TTK m.618) ve kararlara karşı butlan ve iptal davası açma
hakkına (TTK m.622 atfıyla,445 vd.) sahiptir. Ortaklık Yönetimine ve
Temsiline Katılma Limited şirket ortakları, sözleşme ile veya genel kurul
kararıyla müdür seçilebilirler (TTK m.623 ve 616/1,b). TTK m.623 ve 616/1
b’ye göre, anonim ortaklıklarda olduğu gibi yönetim organının oluşturulması
zorunludur. Bilgi Alma ve İnceleme Hakkı Her ortak, müdürlerden, şirketin
bütün işleri ve hesapları hakkında bilgi vermelerini isteyebilir ve belirli
konularda inceleme yapabilir (TTK m.614). Genel Kurul Kararların Butlanının
Tespitini ve İptalini İsteme Hakkı Ortaklar, TTK m.622 atfıyla, TTK m.445
vd. uyarınca, genel kurul kararlarının iptalini isteyebilecekleri gibi,
kararların butlanının tespitini de isteyebilirler (TTK m.622). Denetleme
Hakkı Limited şirkette ortakların şirketi denetleme hakkı bulunmamaktadır.
Limited şirketlerde denetim, yeminli mali müşavir, serbest muhasebeci mali
müşavir veya özel denetçi tarafından yerine getirilmektedir. Rüçhan Hakkı:
Öncelik hakkı; anonim ortaklığın sermaye artırımında mevcut ortakların
artırıma öncelikle katılma hakkıdır. 4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel
Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 111 Çıkma Hakkı Sözleşmede, çıkma
hakkı ve nedenleri düzenlenebilir. Fakat böyle bir düzenleme bulunmasa
dahi, haklı nedenlere dayanılarak mahkemeden, çıkmaya izin verilmesi
talebinde bulunulabilir (TTK m.638/1 ve 2). Çıkmaya Katılma Hakkı
Ortaklardan biri şirket sözleşmesindeki hükme dayanarak çıkma istediği veya
haklı sebeplerden dolayı çıkma davası açtığı takdirde, diğer ortaklar çıkma
bildirimine veya çıkma davasına katılabilirler (TTK m.639). Haklı Nedenle
Feshi Talep Hakkı Haklı sebeplerin varlığında, her ortak mahkemeden
şirketin feshini isteyebilir. Mahkeme, istem yerine, davacı ortağa payının
gerçek değerinin ödenmesine ve şirketten çıkarılmasına hükmedebilir (TTK
m.636/3). Ortakların Yükümlülülükleri Ek Ödeme ve Yan Edim Yükümlülüğü TTK.
m.537/2’de ortakların şirket borçlarından sorumlu olmayıp sadece taahhüt
ettikleri esas sermaye paylarını ödemekle ve şirket sözleşmesinde öngörülen
ek ödeme ve yan edim yükümlülüklerini yerine getirmekle yükümlü olacakları
düzenlenmiştir. Limited şirket ortağına ek ödeme ve yan edim yükümlülüğü
getirilebilmesi için bu hususun şirket sözleşmesinde öngörülmüş olması
şarttır. Ek ödeme yükümlülüğünün şirket sözleşmesinde öngörülmesi ancak
şirket esas sermayesi ile kanuni yedek akçeler toplamının şirket zararını
karşılayamaması, şirketin bu ek araçlar olmaksızın işlerine gereği gibi
devamının mümkün olmaması, şirket sözleşmesinde tanımlanan ve özkaynak
ihtiyacı doğuran bir halin gerçekleşmiş bulunması hallerinde istenebilir
(TTK. m.603/1). Bu yükümlülük, şartların gerçekleşmesi durumunda ortaklara
yalnızca şirkete karşı nakdi ödemede bulunma borcu yükler. Bu tutar esas
sermaye payının itibari değerinin iki katını aşamaz (TTK. m.603/3). Haksız
Alınan Kâr Paylarını İade Yükümlülüğü Haksız yere kar almış olan ortak ve
müdür bunu geri vermekle yükümlüdür. İyiniyetli oldukları takdirde ortak
veya müdürün haksız alınan karı geri verme borcu, şirket alacaklılarının
haklarını ödemek için gerekli olan tutarı aşamaz (TTK m.611/1 ve 2).
Bağlılık Yükümlülüğü ve Rekabet Yasağı Ortaklar, şirket sırlarını korumakla
yükümlüdür. Bu yükümlülük şirket sözleşmesi veya genel kurul kararıyla
kaldırılamaz (TTK m.613/1). Ortaklar, şirketin çıkarlarını zedeleyebilecek
davranışlarda bulunamazlar. Özellikle, kendilerine özel bir menfaat
sağlayan ve şirketin amacına zarar veren işlemler yapamazlar TTK m.613/2,
ilk cümlede, bağlılık yükümlülüğünün tüm ortaklar için öngörüldüğü
belirtilmiştir. Şirket sözleşmesiyle, ortakların, şirketle rekabet eden
işlem ve davranışlardan kaçınmak zorunda oldukları öngörülebilir (TTK
m.613/2). Şirket sözleşmesiyle, ortaklar için rekabet yasağı
öngörülebileceğinden, kural olarak ortaklar için rekabet yasağı söz konusu
değildir. Limited ortaklıkta rekabet yasağı sadece müdürler için geçerlidir
(TTK m.626). 112 Ticaret Hukuku Geri kalan ortakların tümü yazılı olarak
onay verdikleri takdirde, ortaklar, bağlılık yükümüne veya rekabet yasağına
aykırı düşen faaliyetlerde bulunabilirler. Ortakların Şirkete Karşı
Borçlanma Yasağı Bu konuda anonim şirketlerin ilgili kısımda yapmış
olduğumuz açıklamalara bakınız (TTK m.644/1,b atfıyla m.358). Ortakların
Sorumluluğu Kural: Ortağın asli borcu, sermaye taahhüdünü ifa etmekten
ibaret olup, bu borcu ifa eden ortağın sorumluluğu sona erer. Fakat
sermayenin iade edilmiş, haksız kâr payı veya faiz ödenmiş olması
hâllerinde sorumluluk o miktarda yeniden doğar (TTK m.611). Bu kuralın
istisnaları şu şekilde sıralanabilir: Ek Ödeme ve Yan Edim Yükümlülüğü Ek
ödeme ve yan edim yükümlüğü tek borç ilkesinin istisnalarını teşkil eder
(TTK m.603-607). Bu konuyla ilgili olarak açıklama yapmak yerine,
ortakların yükümlülüğü kısmında yaptığımız açıklamalara atıf yapmakla
yetiniyoruz. Kamu Borçlarından Sorumluluk 6183 sayılı AATUHK’un 35 inci
maddesi uyarınca, her bir ortak, limited şirketin ödenmeyen veya tahsil
olanağı bulunmayan kamu borçlarından dolayı alacaklı kamu idaresine karşı,
taahhüt ettiği sermaye oranında sorumludur. Limited Ortaklığın Sona Ermesi
Nedenleri Limited şirketin şu nedenlerle sona erer (fesih ve infisah) (TTK
m.636): 1. Sözleşmede yazılı sona erme nedeninin gerçekleşmesi ile (TTK
m.636/1,a). 2. Genel kurul kararı ile (TTK m.636/1,b) 3. İflâsın açılması
ile (TTK m.636/1,c). 4. Kanunda gösterilen nedenlerle (TTK m.636/1,d). 5.
Uzun süreden beri şirketin kanunen gerekli organlarından biri mevcut
değilse veya genel kurul toplanamıyorsa şirketin feshine ilişkin verilecek
karar ile (TTK m.636/2). 6. Bir ortağın talebi üzerine haklı nedenle ve
mahkemece verilecek karar ile (TTK m.636/3). 7. Şirketin kurulmasında kanun
hükümlerine aykırı hareket edilmek suretiyle, alacaklıların, ortakların
veya kamunun menfaatleri önemli bir şekilde tehlikeye düşürülmüş veya ihlal
edilmiş olursa, müdürün/müdürlerin, Ticaret Bakanlığının, ilgili
alacaklının veya ortağın istemi üzerine, şirketin merkezinin bulunduğu
yerdeki asliye ticaret mahkemesince şirketin feshine karar verilir. Ancak,
limited şirketin butlanına veya yokluğuna karar verilemez (TTK m.644/1,b
atfıyla m.353). Sonuçları Sona erme iflâs ve mahkeme kararından başka bir
sebepten ileri gelmişse tescil ve ilan edilir (TTK m.637). Tasfiye
memurlarının atanması ve azilleri ile tasfiyenin yapılması konularında
anonim şirketlere ilişkin hükümler uygulanır (TTK m.643). Birleşme ve tür
değiştirme tasfiyesiz infisaha yol açtığı için bu hâllerde tasfiye
yapılmaz. 4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık,
Limited Ortaklık 113 Özet Ortaklık (Şirket) kavramını ve unsurlarını
açıklamak. Ortaklık (şirket), iki ya da daha çok kişinin, ortak bir amaca
ulaşmak için emeklerini ve mallarını (sermayelerini) birleştirmeyi
üstlendikleri bir sözleşmedir. Bu tanımdan hareket ederek ortaklığın
unsurlarını; 1. Kişi, 2. Sözleşme, 3. Sermaye, 4. Ortak amaç, 5. Ortak
amaca ulaşmak olarak saptamak mümkündür. Adi ortaklığın önemini ve
uygulamadaki başlıca örneklerini anlatmak. Adi ortaklık, başlı başına bir
şirket tipi olarak uygulamada, en basit günlük ilişkilerden, en karmaşık
ilişkilere kadar rastlanabilecek bir ortaklıktır. Örneğin, birlikte piyango
bileti alarak ikramiye çıkarsa paylaşmayı kararlaştıran, cep harçlıkları
ile bahçe sahibinden satın alacakları limonu semt pazarında satmaya ve
kazancı bölüşmeye karar veren, bir kahvehaneyi veya marketi alıp birlikte
işleten, bir ticari taksiyi birlikte alıp çalıştıran, sahip oldukları
hayvanları biraraya getirerek süt üreten ve satan, beraberce roman, tiyatro
eseri, film gibi bir fikir ve sanat eseri yaratan kişiler arasındaki
ilişkilerden, konsorsiyumlara ve çok uluslu ortak girişimlere (joint
venture) kadar birçok ilişkiyi adi ortaklık potasına sokmak mümkündür.
Uygulamada özellikle konsorsiyum ve ortak girişimlere (joint venture) sıkça
rastlanmaktadır. Ticaret şirketlerine uygulanacak genel hükümleri
açıklamak. Ticaret ortaklıklarına uygulanacak hükümler ve bu hükümlerin
sırası konusunda, genel hükümler arasında yer alan TTK m.126’da bir
düzenleme getirilmiş ise de, bu düzenleme, eksik olup, öğretide, TBK
m.26-27 ve TTK m.126 hükümlerinden hareketle yapılan ve genellikle
benimsenen sıralama şu şekildedir: Emredici hükümler, ortaklık sözleşmesi
hükümleri, her bir ortaklık türüne ilişkin yedek nitelikli hükümler, tüzel
kişilere ilişkin MK’nın genel hükümleri (TMK m.47-55) ile TTK m.124-210
(ticaret ortaklıklarının genel hükümleri), TBK m.620 vd. (adi ortaklık
hükümleri), diğer ticari hükümler (Bkz. TTK m.1), ticari örf ve adet (Bkz.
TTKm.1 ve 2), genel hükümler (Bkz.TMK m.1). Limited ortaklığın kuruluşu,
işleyişi ve yapısını genel olarak anlatmak. Limited ortaklığın kurulması,
birleşme ve tür değiştirme gibi istisnalar dışında, genellikle yeni
ortaklık kurma yoluyla gerçekleşir. Yeni ortaklık kurulması, üç aşamadan
oluşmaktadır. Bunlar; yazılı şekilde yapılacak bir sözleşme ve bu
sözleşmede yer alacak imzaların noterce onaylanması aşaması, tescil ve ilan
aşamasıdır. Limited ortaklık organları, genel kurul ve müdür/müdürler
kuruludur. Genel kurulun yetkilerinden bazıları devredilemez nitelikte
olduğu için bu nevi yetkiler müdür/müdürler tarafından kullanılamaz.
Limited ortaklığın yönetim ve temsili müdür/müdürlere aittir. Müdür veya
müdürlerin seçimi, şirket sözleşmesi veya genel kurul kararı ile mümkün
olabilmektedir. Müdürler, kanunla veya şirket sözleşmesi ile genel kurula
bırakılmamış bulunan yönetime ilişkin tüm konularda karar almaya ve bu
kararları yürütmeye yetkilidirler. 1 2 3 4 114 Ticaret Hukuku Kendimizi
Sınayalım 1. Adi ortaklıkla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
yanlıştır? a. Kanunda şirketin kuruluşu hakkında özel bir düzenleme
bulunmaması nedeniyle sözlü olarak adi ortaklık kurulabilir. b. Ortaklık
sözleşmesiyle ya da daha sonradan alınan bir kararla yönetici atanmamışsa
ortaklığın yönetimi tüm ortaklara aittir. c. Ortaklık sözleşmesinde aksine
hüküm olmadıkça kâr ve zarar ortaklar arasında eşit şekilde dağıtılır. d.
Ortaklardan hiç biri diğer ortakların rızası olmaksızın payını devredemez.
e. Ortaklar ortaklık borçlarından dolayı ikinci derecede, sınırsız ve
müteselsilen sorumludur. 2. Gerçek kişiler arasında bir ticari işletme
işletmek amacıyla kurulan ve ortaklarının sorumluluğunun ortaklık
alacaklılarına karşı sınırsız olduğu ticaret şirketi hangisidir? a. Limited
ortaklık b. Kollektif ortaklık c. Paylı komandit ortaklık d. Anonim
ortaklık e. Komandit ortaklık 3. Adi şirkette aksi kararlaştırılmadıkça
ortakların şirket malları üzerindeki hakları ve tasarruf yetkileri
aşağıdakilerden hangisinin hükümlerine tabidir? a. Müşterek mülkiyet b.
Toplu mülkiyet c. Elbirliği halinde mülkiyet d. Ferdi mülkiyet e. İrtifak
hakları 4. Aşağıdaki ortaklıklardan hangisinin tüzel kişiliği yoktur? a.
Adi ortaklık b. Kollektif ortaklık c. Komandit ortaklık d. Limited ortaklık
e. Anonim ortaklık 5. Limited ortaklıklarda asgari ve azami ortak sayısı
nedir? a. 2-üst sınır yoktur b. 2-100 c. 1-üst sınır yoktur d. 1-50 e.
1-100 6. Aşağıdakilerden hangisi anonim ve limited ortaklıklara sermaye
olarak getirilebilir? a. Hizmet edimleri b. Üzerinde haciz veya tedbir
bulunmayan taşınmaz c. Kişisel emek d. Vadesi gelmemiş alacak e. Ticari
itibar 7. Limited ortaklıkların asgari sermaye miktarı nedir? a. 5.000 Lira
b. 10.000 Lira c. 20.000 Lira d. 25.000 Lira e. 50.000 Lira 8. Adi şirketin
bir ticari işletme işletmesi halinde ortaklar hangi sıfatı kazanırlar? a.
Tacir b. Esnaf c. Tüccar d. Şirket sahibi e. İş adamı 9. Aşağıdakilerden
hangisi limited ortaklıklarda müdürlerin yükümlülüklerinden değildir? a.
Özen ve bağlılık yükümlülüğü b. Eşit işlem yükümlülüğü c. Şirkete borçlanma
yasağı d. Rekabet yasağı e. Kâr elde etme yükümlülüğü 10. Aşağıdakilerden
hangisi limited ortaklıklarda ortakların kişisel haklarından değildir? a.
Genel kurul toplantısına katılma hakkı b. Kâr payı alma hakkı c. Bilgi alma
hakkı d. Denetleme hakkı e. Çıkma hakkı 4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında
Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 115 Yaşamın İçinden T.C.
YARGITAY, 13. HUKUK DAİRESİ, E. 1987/4442, K. 1987/5609, T. 17.11.1987 •
ADİ ORTAKLIĞA SERMAYE OLARAK TAŞINMAZ MÜLKİYETİ KOYMAK • ORTAKLIK
SÖZLEŞMESİNİN YAZILI OLMASI (Geçerlik Şartı) ÖZET: Davalının, ortaklığa
sermaye olarak taşınmaz mülkiyetini koymayı ve yapılacak apartmanda üçüncü
kat dairelerinin davacıya özgüleneceği ( tahsisi ) iddia edildiğine göre,
taşınmaz mülkiyetinin geçirilmesine yönelik böyle bir ortaklık sözleşmesi
yazılı biçimde yapılmalıdır. ........... 1- Dava dilekçesinde, davalının
arsasını ortaklığa koyması ve kendisinin de apartman inşaatı için gerekli
harcamaları karşılaması kaydı ile taraflar arasında adi ortaklık kurulduğu,
anlaşma gereği apartman yapım işinin davalı tarafından yürütüldüğü ve
davalıya inşaatta kullanılmak için T1.100.000 verildiği öne sürülmüştür.
Davalı ise, ortaklığı kabul etmemiş, yapmakta olduğu inşaat için davacının
kendisine peyderpey T1.000.000 ödünç vermek suretiyle yardım ettiğini,
inşaatın tüm masraflarının kendisi tarafından yapıldığını savunmuştur.
Davalının ortaklığa sermaye olarak taşınmaz mülkiyetini koymayı üstlendiği
ve ayrıca yapılacak apartmandan 3. kat dairelerinin davacıya tahsis
edileceği iddia edildiğine göre, taşınmaz mülkiyetinin geçirilmesine
yönelik böyle bir ortaklık sözleşmesinin M.K.’nun 634. maddesi gereğince
yazılı şekilde yapılması gerekir. Burada yazılı şekil geçerlilik koşuludur.
Olayda anılan resmi şekle uygun olarak yapılmış bir sözleşme
bulunmamaktadır. Davalı ortaklığın kurulduğunu kabul etmemiştir. Bu
itibarla taraflar arasında kurulmuş olduğu bildirilen ortaklık sözleşmesi
hukuken geçersizdir ve tarafları bağlamaz. Bu yönün mahkemece re’sen
gözönünde tutulması gerekir. Davalının ceza kovuşturmasında ortaklık
sözleşmesinden bahsetmesi bu sonuca etkili değildir. Davacı, burada
davalıya vermiş olduğu paranın geri alınmasını isteyebilir. O halde
davacının davalıya vermiş olduğu kanıtlanan para miktarının davalıdan
alınmasına karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde hüküm kurulması
Yasa’ya aykırıdır ve bozma nedenidir. Kaynak:
http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm DEVLER KÖPRÜ VE OTOYOLLARA TALİP
Fatih, Boğaziçi köprüleri ve Ankara-İstanbul otoyolunu da kapsayan köprü ve
otoyol özelleştirmeleri için şirketler yarışa girdi. Dün akşam dolan ön
yeterlilik son başvuru tarihi için 15 dev şirket 5 konsorsiyum ile teklif
verdi. Özelleştirme İdaresi’nin önümüzdeki günlerde ön yeterlilik
kriterlerinden geçen şirketleri açıklamasının ardından 31 Ekim’e kadar
şirketlerden son teklifleri istenecek. Şirketlerden ihaleye katılmaları
için 50 milyon dolar teminat alınacak. KOÇ-ÜLKER ORTAK Ön yeterlilik için
Ülker grubuna ait Gözde Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı, Koç Holding ve
UEM Group Berhad ile konsorsiyum kurarken, Nurol, MV, Alsim Alarko, Kalyon
İnşaat ve Fernas şirketleri ortak girişim grubu olarak başvuru yaptı. Zorlu
Holding A.Ş. OHL Concesiones S.A. şirketi ile teklif verirken Fransız Vinci
Concessions Holding ve Ferit Şahenk’e ait Doğuş Grubu ile Hamdi Akın’ın
Akfen’i Autostrade Per I;Italia S.P.A, Makyol Ortak Girişim Grubu
yeterlilik için başvuru yaptı. TEK PAKETTE SATIŞ İhaleye tek paket halinde
çıkılıyor. Kazanan şirket Türkiye’nin en işlek otoyolları ile İstanbul’un
incisi Boğaziçi ve Fatih Sultan Mehmet Köprüsü ve Çevre Otoyollarını 25 yıl
işletme hakkı kazanacak. Kaynak:
http://www.sabah.com.tr/Ekonomi/2012/09/04/
devler-kopru-ve-otoyollara-talip Okuma Parçası 116 Ticaret Hukuku Kendimizi
Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. e Yanıtınız yanlış ise “Adi Şirket” konusunu
yeniden gözden geçiriniz. 2. b Yanıtınız yanlış ise “Şirket Kavramı,
Unsurları ve Türleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. c Yanıtınız
yanlış ise “Adi Şirket” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. a Yanıtınız
yanlış ise “Şirketlerin Türleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. d
Yanıtınız yanlış ise “Limited Ortaklık” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
6. b Yanıtınız yanlış ise “Limited Ortaklık” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. 7. b Yanıtınız yanlış ise “Limited Ortaklık” konusunu yeniden
gözden geçiriniz. 8. a Yanıtınız yanlış ise “Adi Şirket” konusunu yeniden
gözden geçiriniz. 9. e Yanıtınız yanlış ise “Limited Ortaklık” konusunu
yeniden gözden geçiriniz. 10. b Yanıtınız yanlış ise “Limited Ortaklık”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Sıra Sizde 1
Olayda kollektif şirket ortağı olan B haklıdır. Kollektif ortaklığın
borçlarından dolayı birinci derecede ortaklık tüzel kişiliği sorumludur.
Ortakların şirket borçlarından sorumluluğu ikinci derecededir, şirket
alacaklıları ancak kanunda öngörülen bazı hallerin varlığı halinde
ortaklara başvurabilir. Bu haller gerçekleşmedikçe ortaklara başvurulamaz.
Sıra Sizde 2 Adi şirket sözleşmesinde aksi düzenlenmediği takdirde, şirkete
dışarıdan yönetici atanması kanunen mümkündür. Bu nedenle taraflardan
hangisinin haklı olduğunun belirlenebilmesi için şirket sözleşmesine
bakılması gerekir. Eğer sözleşmede aksine bir düzenleme yoksa dışarıdan
yönetici atanabilir. Sıra Sizde 3 Adi şirketten çıkan ortak, sermaye olarak
bir eşyanın kullanımını getirmiş ise diğer ortaklar bunu geri vermekle
yükümlüdürler, bu nedenle A yasal yola başvurabilir. Sıra Sizde 4 Belirli
süreli kurulmuş adi şirkette sürenin dolmasına rağmen ortakların fiilen
faaliyete devam etmeleri halinde, ortaklık belirsiz süreli ortaklığa
dönüşmüş sayılır. Bu nedenle A haklı değildir. Sıra Sizde 5 Bir ticaret
ortaklığı kurmak isteyen kurucuların TTK’da sayılan ortaklık türlerinden
birini seçmeleri zorunludur, bunlar dışında bir ticari ortaklık yaratılması
mümkün değildir. Bu nedenle müdür haklıdır. Sıra Sizde 6 TTK’da limited ve
anonim ortaklıkların tek kişiyle kurulabileceği kabul edilmiştir. Bu
nedenle B haklı değildir. Yararlanılan Kaynaklar Bahtiyar, M. (2012),
Ortaklıklar Hukuku, İstanbul: Beta Yayınevi. Kendigelen, A. (2011), Yeni
Türk Ticaret Kanunu, Değişiklikler, Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul:
Oniki Levha Yayıevi. Pulaşlı, H. (2012), Yeni Şirketler Hukuku, Genel
Esaslar, Ankara: Adalet Yayınevi. Tekinalp, Ü. (2011), Yeni Anonim ve
Limited Ortaklıklar Hukuku ve Tek Kişi Ortaklığının Esasları, İstanbul:
Vedat Kitapçılık. Yıldız, Ş. (2007), Limited Şirketler Hukuku, İstanbul. 5
Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Anonim ortaklığın kuruluş işlem
ve aşamalarını belirtebilecek, Yönetim kurulunun oluşumu, işleyişi ve
üyeleriyle ilgili genel bilgileri anlatabilecek, Ortaklığın denetim
türlerini ve denetime ilişkin genel kuralları açıklayabileceksiniz. Anahtar
Kavramlar • Anonim Ortaklık • Anasözleşme • Genel Kurul • Yönetim Kurulu •
İç Denetim • Dış Denetim • Bağımsız Denetim • Sermaye İçindekiler
Ticaret Hukuku Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim •
ANONİM ORTAKLIK, KURULUŞU VE ANASÖZLEŞMESİ • ANONİM ORTAKLIĞIN ORGANLARI VE
ÖZELLİKLE YÖNETİM KURULU • ANONİM ORTAKLIKTA DENETİM TİCARET HUKUKU ANONİM
ORTAKLIK, KURULUŞU VE ANASÖZLEŞMESİ Anonim Ortaklığın Önemi, Yarar ve
Sakıncaları Anonim şirket en yaygın şirket tipi olmasa da bu tipteki
şirketler, bankacılık, sigortacılık, sermaye piyasası ve devletin ekonomik
faaliyetleri gibi kilit alanlarda ve büyük sermayeler gerektiren önemli
sektörlerde uğraş vermektedirler. Bu nedenle ekonomik açıdan en önemli ve
etkili şirket tipi olup kapitalist ekonomik sistemin egemen olduğu tüm
ülkelerde, bu sistemin temel taşlarındandır. Anonim ortaklık hukuki açıdan
da büyük öneme sahiptir. Çok ortaklı olmaya uygun yapısı, sermayesi ve
faaliyetlerinin çapı gibi nedenlerle bu tür ortaklıklarda, çıkar
çatışmaları ve uyuşmazlıklara, diğer ortaklıklara oranla hayli fazla
rastlanır. Ayrıca, anonim ortaklığa ilişkin kanun hükümleri, yapılan
atıflar nedeniyle diğer bazı ortaklıklarda da uygulanmaktadır ki; bu da
ilgili hükümlerin önem ve uygulamasını daha da artırmaktadır. Sahip olduğu
önem, bu tip şirketin yarar ve sakıncalarını da beraberinde getirmektedir.
Başlıca yararları olarak şunlar sayılabilir: 1. Tek başlarına işe yaramayan
ve atıl durumda bulunan küçük tasarrufların bir araya gelmesini sağlayarak
büyük sermayeler oluşturur; bu sermayeleri ekonominin hizmetine sunarak
büyük yatırımlar yapılmasına ve önemli projelerin hayata geçirilmesine
zemin yaratır. 2. Asgari bir sermayeyle kurulması mümkün, ortaklarının
sorumluluğu sınırlı ve payların devri şahıs şirketlerine oranla kolay ve
tek kişi ile kurulması mümkün olduğu için, çok sayıda kişinin bir araya
gelmesine ve dolayısıyla çok büyük sermayelerin toplanmasına elverişlidir.
Pay sahibi sayısının 500’ü aşması, şirketin, halka açık anonim ortaklık
hükümlerine tabi olmasına (bir başka deyişle sınıf değiştirmesine) yol açar
(SerPK. m.16/1). 3. Anonim şirketler, özel mülkiyetin halka yayılmasına
katkıda bulunur; küçük tasarruf sahipleri, bu şirketlere ortak olmak
suretiyle, hem dolaylı olarak büyük iş ve yatırımların ortağı konumuna
girerler; hem şirket kârından pay alma olanağı kazanırlar. Anonim
Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim Atıf: Gönderme demektir. 120
Ticaret Hukuku 4. Özellikle menkul kıymet borsaları gelişmiş ve
kurumsallaşmış ülkelerde, şirkete girmek ve çıkmak oldukça kolaydır; çünkü
borsa, şirket hisselerinin el değiştirmesi için en elverişli pazar
ortamıdır. Bununla birlikte anonim şirket, tamamen sakıncasız bir şirket
tipi de değildir. Başlıca şu gibi sakıncalarından söz edilebilir: 1. Anonim
şirketler, çoğunluk ilkesine göre yönetildiği için bazen örgütlü küçük bir
azınlık şirket yönetimini ele geçirerek şirketi, çoğunluk çıkarları değil,
kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirebilir. Böylece, bir yandan
çoğunluk, diğer yandan kamu çıkarları zarara uğratılabilir. 2. Çok sayıda
ortağı olabilmesine rağmen, ortakların büyük kısmı, genel kurul
toplantılarına ilgisiz kalmaktadır. Bu ilgisizlik, büyük bir güç boşluğu
anlamına da gelmekte ve küçük ama örgütlü bir azınlık, şirkete egemen
olabilmektedir. Yönetici ve kural olarak denetçiler de genel kurulca
seçildiğinden, genel kurulda fiilen çoğunluğu ele geçiren kişi ve gruplar,
uygun bulduklarını yönetici ve denetçiyi seçmektedirler. 3. Şirketin sahip
olabildiği büyük ekonomik güç nedeniyle, bu tip şirketlerde tekelleşme
eğilimi ve tehlikesi daha fazladır. Tekelleşme de serbest piyasa
ekonomisine ve rekabetçi ortama vurulan bir darbedir. Bu nedenledir ki
tekelleşmeyi önlemek ve bu tür şirketlerin piyasadaki hâkim durumlarını
kötüye kullanmalarını önlemek için özel yasal düzenlemeler yapılması
gereksinimi doğar. Ülkemizdeki 4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında
Kanun’un temel amaçlarından birisi de budur. Anonim ortaklıkların sermaye
piyasasındaki faaliyetleri ve rekabet hukuku açısından getirilen
düzenlemelere ilişkin bilgiye http://www.spk.gov.tr/,
http://www.imkb.gov.tr/, http://www.rekabet.gov.tr/ adreslerinden
ulaşabilirsiniz. Anonim Ortaklığın Tanımı ve Unsurları TTK m.329’daki iki
fıkrayı birleştirmek suretiyle anonim şirket, sermayesi belirli ve paylara
bölünmüş, borçlarından dolayı sorumluluğu malvarlığı ile ortaklarının
sorumluluğu ise taahhüt etmiş oldukları sermaye miktarı ile sınırlı ve
yalnızca şirkete karşı olan ortaklık şeklinde tanımlanabilir. Bu tanımda
yeralan unsurlar, sermaye, şirketin malvarlığı ile sorumluluğu ve
ortakların sınırlı ve şirkete karşı sorumluluğu şeklinde belirlenebilir.
Sermaye Unsuru ve Özellikleri Eski TK m.269 vd.’daki “esas sermaye” kavramı
yerine, TTK m.329 vd.’da, “sermaye” denilmiş olması bilinçli ve
isabetlidir. Çünkü yeni kanun, önceden sadece halka açık anonim şirketlere
tanınmış bir olanak olan kayıtlı sermaye sisteminden yararlanmaya, halka
kapalı anonim şirketler için de izin vermiştir (m. 332, 460 vd.). Her iki
sistemi kapsayan ortak bir kavram olarak da “sermaye” denilmiştir. İki ayrı
sermaye sistemine kısaca değinecek olursak; 1. Kayıtlı sermaye sistemi,
anasözleşmede gösterilen alt ve üst limitler arasında, yönetim kurulu
kararı ile ve anasözleşme değişikliği usulüne uyulmaksızın sermaye
artırımına izin veren bir sistemdir (TTK. 460 vd.). Alt limit, başlangıç
sermayesi; üst limit, kayıtlı sermaye ve bu ikisi 5. Ünite - Anonim
Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 121 arasında, fiilen
ulaşılan, yani karşılığında pay oluşturulmuş olan rakama da çıkarılmış
sermaye denilmektedir (TTK. 332/1-2; SerPK. 3/b,d,l). Bu sistemi benimseyen
AŞ’lerde, sermaye artırımı için anasözleşme değişikliği usulüne uymak
gerekmemekte; şirketin ihtiyaçları ve piyasa şartları doğrultusunda,
yönetim kurulu kararları ile kolayca sermaye artırımı yapılabilmektedir. 2.
Esas sermaye sisteminde ise, kuruluş sırasında şirketin anasözleşmesinde
gösterilerek ticaret siciline tescil edilen ve daha sonra
değiştirilebilmesi (artırılması veya azaltılması), anasözleşme değişikliği
gerektiren (TTK m.456 vd.) bir tek rakam vardır; o da esas sermayedir. Bu
rakam, anasözleşme değişikliği yapılmadıkça artmayacağı ve azalmayacağı
için, sisteme, “sabit sermaye sistemi” de denilmektedir. Şu halde, TTK
m.329’daki sermaye, sabit sermaye sisteminde “esas sermaye”, kayıtlı
sermaye sisteminde ise “çıkarılmış sermaye”yi ifade etmektedir. Tanımdan
anlaşılmamakla birlikte, değişik hükümlerden hareketle, sermaye rakamının
dört özelliği bulunduğu söylenebilir. Esas sermaye sistemiyle kayıtlı
sermaye sistemi arasında, sermaye artırımına ilişkin nasıl bir farklılık
bulunmaktadır? Nakit ile İfade Edilmesi Şirketin unsurlarından sermayeyi
incelerken, TTK m. 127’den hareketle, ekonomik değer taşıyan her şeyin
kural olarak sermaye konulabileceğini belirtmiştik. Şu halde anonim şirkete
para, mal, hak, alacak gibi değerler sermaye konulabilmekte; fakat
getirilen sermaye payının mutlaka (Türk Lirası) olarak ifade edilmesi
gerekmektedir. Ayın sermaye getirilmesi durumunda değer biçme açısından
kanunda özel hükümler mevcuttur (TTK m.339/2,e, 342-343, 551). TTK’de esas
sermayenin en az elli bin Türk Lirası, kayıtlı sermaye sistemini kabul
etmiş anonim ortaklıklarda ise başlangıç sermayesinin en az yüz bin Türk
Lirası olması öngörülmüştür. Ayrıca kanun koyucu Cumhurbaşkanlığına bu
belirlenen asgari tutar(lar)ı artırabilme konusunda yetki tanımış, böylece
kanun değişikliğine gerek kalmadan bu asgari tutarların değişebilmesinin
yolunu açmıştır (TTK m.332/1). TTK m.330’da, özel kanunlara bağlı anonim
ortaklıklara, özel hükümler dışında bu Kanunun anonim ortaklıklara ilişkin
hükümlerinin uygulanacağı belirtildiğinden, asgari sermaye tutarı
bakımından özel kanunlardaki istisnalar saklıdır (istisnalara örnek olarak
bankalar, sigorta şirketleri, finansal kiralama şirketleri, uluslararası
fuarcılık, umumi mağazacılık vb. mevzuatındaki özel hükümler
gösterilebilir). Tamamen Taahhüt Edilmiş Olması Esas veya çıkarılmış
sermayenin, ortaklığın kuruluşu sırasında, sermaye artırımı söz konusu ise
artırım sırasında tamamen taahhüt edilmiş ve nakit sermayenin, ödenmesi
öngörülmüş olan kısmının da ödenmiş olması gerekir (TTK m.332, 344).
Önceden Belirlenmiş ve Sabit Olması Esas veya çıkarılmış sermaye,
ortaklığın kuruluşu sırasında belirlenen ve anasözleşmede gösterilen sabit
bir rakamdır. Sabit olması, sermayenin ileride hiç değiştirilemeyeceği 1
122 Ticaret Hukuku anlamına gelmez; fakat değiştirilebilmesi için, esas
sermaye sisteminde anasözleşmenin değiştirilmesi gerekir. Buna karşılık
kayıtlı sermaye sisteminde yönetim kurulu, çıkarılmış sermayeyi, kayıtlı
sermaye rakamına kadar artırabilir ve bunun için TTK m.456 vd.’daki artırım
usulüne uyması gerekmez. Fakat anasözleşmede yazılı kayıtlı sermaye
rakamının yükseltilmesi veya indirilmesi için, anasözleşme değişikliği
(özellikle genel kurulun kararı) gerekmektedir. Paylara Bölünmüş Olması Pay
(hisse) kavramının, esas/çıkarılmış sermayenin bir parçası/ pay senedi/
ortaklık statüsü olmak üzere üç anlama geldiği belirtilmektedir. 1. İlk
anlama göre, esas/çıkarılmış sermayenin pay sayısına bölünmesi ile her bir
payın itibari (nominal) değeri ortaya çıkmaktadır. Her payın itibari değeri
anasözleşmede gösterilmelidir (TTK m.339/2,c). İtibari değer, şirketin
kuruluş sırasında kural olarak gerçek değere (piyasa fiyatına) eşittir.
Şirketin malvarlığı artarsa gerçek değer de artar, azalırsa gerçek değer de
azalır. Kanunda payların itibari değerlerinin en az bir kuruş olduğu ve bu
itibari değerin birer kuruş ve katları olarak yükseltilebileceği kabul
edilmiş; bu değerin, Cumhurbaşkanınca yüz katına kadar artırılabileceği
düzenlenmiştir (TTK m.476). Örneğin: Bir anonim şirketin anasözleşmesine
göre, esas/ çıkarılmış sermayesi 100.000 Türk Lirası olup nominal değerleri
eşit ve her birinin değeri 100 Türk Lirası olan paylara bölünmüş ise, 1000
adet payı vardır. Yani pay sayılarının nominal değerleri ile çarpılması,
sermaye rakamını verecektir. Payların eşit itibari değerde olması da
zorunlu değildir. 2. İkinci anlamda pay, payın bağlandığı kıymetli evrakı
(pay senedini) ifade etmektedir. TTK m.584 vd. hükümleri, pay senetlerinin
türleri, tür değiştirmesi, bastırılması, şekli ve özellikle devrini,
ayrıntılı olarak düzenlemiştir. 3. Üçüncü anlamda, her bir pay, bir
ortaklık statüsünü temsil etmekte; yani paya sahip olan kişi, o pay
nedeniyle bazı hak ve yükümlerin de sahibi olmaktadır. Şahıs şirketlerinden
farklı olarak, ortaklık statüsü kişilere değil paylara bağlıdır. Malvarlığı
ile Sorumluluk Her kişi gibi anonim şirket de alacaklılarına karşı
malvarlığı ile sorumludur. Malvarlığı, şirketin tüzel kişi sıfatıyla
belirli bir anda sahip olduğu mevcut hak, alacak, borç ve yedekleri
anlatır. Bu kavram, esas/çıkarılmış sermayeden farklı olarak sabit değil,
değer ve içerik yönlerinden ortaklığın faaliyetleriyle bağlantılı olarak
değişiklikler gösteren bir kavramdır. Ortakların sorumluluğu sınırlı olduğu
için, şirket alacaklılarının tek güvencesini de ortaklık malvarlığı
oluşturur. Bu nedenle kanun koyucu, malvarlığı değerinin esas/çıkarılmış
sermaye rakamı altına düşmemesi, ortakların sermaye taahhütlerinin şirkete
gerçek değeri ile getirilebilmesi ve sermayenin iade edilmemesi için
çeşitli önlemlere yer vermiştir: Nominal değerden aşağı bir bedelle pay
oluşturulamaması (m. 347); aynî sermayeye bilirkişilerce değer biçilmesi
(m. 343); ancak bilançoda gözüken kazançtan veya bunun için ayrılmış
yedeklerden kâr dağıtılabilmesi (m. 523 vd.); malvarlığı değerinin azalması
hâlinde duruma göre alınması gereken tedbirler öngörülmüş olması (m.
376-377); şirketin kendi paylarını iktisap ve rehin olarak kabul etmesinin
sınırlanması ve belirli şartlara bağlanması (m. 379 vd.) gibi. İtibari
Değer: Hisse senedinin üzerinde yazılı olan değerdir. 5. Ünite - Anonim
Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 123 Ortakların Sınırlı
Sorumluluğu Ortaklar şirkete getirmeyi taahhüt ettikleri sermaye miktarı
ile sınırlı olarak sorumludurlar. Bir ortak, ortaklığa karşı tek (aslî)
borcu olan sermaye taahhüdünü ifa etmişse, sınırlı sorumluluğu da sona
ermiş olur; tüm ortaklar oy birliği ile karar almadıkça, ortaklar yeni bir
sermaye taahhüdü altına sokulamazlar. TTK m.421/2,a’da, bilanço
zararlarının kapatılması için yükümlülük ve ikincil yükümlülük koyan
kararların alınabilmesi için oy birliğinin şart olduğu hükme bağlanmıştır.
TTK m.329/2’de, ortakların sınırlı sorumluluğunun ortaklığa karşı olduğu
açıkça belirtilmiştir. Bu durumda, şirketten alacağını tahsil edemeyen bir
şirket alacaklısı, sermaye borcunu henüz ifa etmemiş ortağa değil, şirket
tüzel kişiliğine başvurabilecek, ortağın sermaye koyma borcunun ifasını ise
ancak şirketin yönetim kurulu (TTK m.481), şayet şirket iflâs halinde ise
iflâs idaresi veya tasfiye hâlinde tasfiye memurları isteyebilecektir (TTK
m.542/1,a). Anonim Ortaklık Türleri Uygulaması oldukça fazla ve birçok türü
bulunan anonim ortaklıkları sınıflandırırken, çeşitli ölçütlerden hareket
edilebilir. Biz, iki ölçütü kullanarak ortaklık türlerine değineceğiz.
İlki, yukarıda, ticaret ortaklıklarını sınıflandırırken de kullandığımız,
özel hükümlere bağlı olup olmamaları açısından yapılan ve anonim
ortaklıklara da uygulayabileceğimiz ölçüttür. Diğeri ise, halka açık olup
olmamaları ölçütüdür. Özel Hükümlere Bağlı Olup Olmama Açısından Anonim
ortaklıkların bir kısmı hakkında mevzuatta, öncelikle uygulanacak özel
hükümler mevcut iken, diğer (özel düzenlemelere tabi olmayan) anonim
ortaklıklar TTK hükümlerine bağlıdır. Özel Hükümlere Bağlı Anonim
Ortaklıklar Bu gruptaki ortaklıkları da kendi aralarında üç alt başlığa
ayırmamız mümkündür: Kendi Özel Kanunu Bulunan Ortaklıklar: Örneğine
oldukça az sayıda rastlansa da bazı anonim ortaklıklar hakkında çıkarılmış
özel kanunlar vardır: Ereğli Demir Çelik Fabrikaları AŞ Kanunu, TC. Merkez
Bankası K ve İller Bankası AŞ Kanunu gibi. Bu tür anonim ortaklıklar,
öncelikle kendi özel kanunlarına tabidirler; özel kanunlarda boşluk bulunan
hâllerde TTK hükümleri, genel hüküm olarak bu ortaklıklara da
uygulanmaktadır. Nitekim TTK m.330’a göre, özel kanunlara bağlı anonim
ortaklıklar, özel hükümler dışında, TTK’nın anonim ortaklıklar için
öngördüğü hükümlere tabidir. Belirli Faaliyet Dallarına İlişkin Özel
Düzenlemelere Bağlı Ortaklıklar: Ülke ekonomisi yönünden büyük önem
taşıyan, bu nedenle büyük sermaye, sağlıklı işleyiş ve güven gerektiren
bazı alanlarda faaliyet gösterme özel hükümlerle düzenlenmiş; bu alanlarda
çalışacak ortaklıkların da anonim ortaklıklar tipinde örgütlenmesi zorunlu
kılınmıştır. Örneğin, Bankalar Kanunu’nda (m.7) bankaların; 6362 sayılı
Sermaye Piyasası Kanunu’nda yatırım ortaklıklarının (m.43), ipotek
finansman kuruluşlarının (m. 60), varlık kiralama şirketlerinin (m.61),
merkezi takas kuruluşlarının (m.77), merkezi saklama kuruluşlarının (m.
80), Sigortacılık Kanunu’nda (m. 3/2) sigorta ve reasürans şirketlerinin;
6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu’nda
(m.2) “finansal kiralama şirketi”, “faktoring 124 Ticaret Hukuku şirketi”
veya “finansman şirketi”nin; Umumi Mağazalar Kanunu’nda (m. 2) işletici
şirketlerin, Ödünç Para Verme İşleri Hakkında 90 Sayılı KHK.’da (m.12)
finansman ve faktoring şirketlerinin anonim ortaklık tipinde olması
gerektiği düzenlenmiştir. Özel hüküm olmayan hususlarda, bu gruptaki anonim
ortaklıklar için de, genel hüküm olarak TTK. hükümleri uygulanır. 233
Sayılı KHK Düzenlemesine Bağlı Ortaklıklar: Devletin ekonomik hayatta aktif
biçimde rol oynaması için tasarlanmış ve karma ekonomik sistemin bir aracı
olan Kamu İktisadi Teşebbüsleri’ni düzenleyen 233 Sayılı KHK, KİT
statüsündeki anonim ortaklıklara ilişkin hükümler içermektedir. KİT’lerin
bağlı ortaklıkları ve iştiraklerinin anonim ortaklık tipinde olması
zorunludur (KHK m. 2, b.5-6). Bu kararnamede boşluk bulunan hallerde bu
ortaklıklara da TTK hükümleri uygulanacaktır (KHK m. 23, b.2; m. 28, b.4;
TTK m.330). Genel Hükümlere Bağlı Ortaklıklar Yukarıda belirtilen özel
hükümlere tabi olmayan anonim ortaklıklar, doğrudan genel hükümlere (TTK ve
ilgili mevzuata) bağlıdırlar. Halka Açık Olup Olmama Açısından Oldukça
önemli sonuçlar doğuran bir ayrım olup, temel önemi, halka açık anonim
ortaklıkların öncelikle SerPK ve ilgili mevzuata tabi olması; boşluk
bulunan hâllerde yine TTK hükümlerinin genel hüküm olarak uygulanmasıdır.
Halka açık olmayanlar ise doğrudan TTK ve ilgili mevzuat hükümlerine
tabidirler. SerPK m.3/g uyarınca HAAO, pay senetlerini halka arz eden ve
arz etmiş sayılan ortaklıklardır. Şu hâlde halka açıklık niteliği, ya
payların fiilen halka arzı ile ya da fiilen halka arz edilmese dahi, kanun
gereği, payların halka arzedilmiş sayılması ile kazanılabilmektedir.
HAAO’lar da kendi içerisinde, pay senetleri borsada (İMKB’de) işlem
görenler (Borsa şirketleri) ve görmeyenler şeklinde ikiye ayrılır. Borsa
şirketleri, SerPK. yanında Borsa mevzuatına ve denetimine de tabidirler.
Payları borsada işlem görmeyen anonim ortaklıklar, halka açık ortaklık
statüsünü kazandıktan sonra en geç iki yıl içinde paylarının işlem görmesi
için borsaya başvurmak zorundadırlar (SerPK. m.16/2). Kurucu Sıfatı ve
Kuruluş Aşamaları Kuruluş, ortaklık tüzel kişiliğinin doğması için kanunun
öngördüğü tüm işlem ve aşamaların gerçekleşmesi sürecini ifade eder. Kanun,
anasözleşmenin hazırlanmasından başlayan ve tescile dek devam eden aşamalar
öngörmüş olup bir aşama tamamlanmadan diğerine geçilememektedir. TTT
tedrici kuruluş sistemine yer vermemiş; fakat kuruluştan hemen sonra halka
açılmaya olanak tanıyan bir düzenleme getirmiştir (TTK m.346). Kurucu
Sıfatı Anasözleşmeyi imzalayan ve sermaye koymayı taahhüt eden gerçek
ve/veya tüzel kişiler kurucu sıfatını kazanır (TTK m.337/1). Bir kişi,
başkası hesabına pay taahhüdünde bulunmuş ve anasözleşmeyi imzalamışsa,
adına hareket edilen kişi de kuruluştan doğan sorumluluk bakımından kurucu
sayılır (TTK m.337/2). Halka Arz: Pay senetlerinin satın alınması için her
türlü yoldan halka çağrıda bulunulması, halkın bir anonim ortaklığa
katılmaya veya kurucu olmaya davet edilmesidir. 5. Ünite - Anonim
Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 125 Anasözleşmenin
Hazırlanması ve İçeriği TTK m.337 anlamında kurucu sıfatı henüz
kazanılmadığı için kurucu adayı diyebileceğimiz kişilerce, kanuna uygun bir
anasözleşmenin hazırlanması veya hazırlatılması gerekir. Anasözleşme,
ortaklığın anayasası niteliğindedir. Bu nedenle ortaklığın başlangıcından
sona ermesine kadar tüm hususlarda önemli olabilecek temel bir belgedir;
ortaklığın kurulması için birtakım bilgilerin bu belgede gösterilmesi
zorunlu olduğu gibi, bazı hususların geçerlilik kazanması için de
anasözleşmeye yazılması gerekir. Anasözleşme içeriğine giren ve girebilen
tüm hususları, anasözleşme içeriğine dâhil olmada pay sahiplerinin
iradelerinin etkisi ve geçerlilik yönlerinden ele almak suretiyle üç ana
başlık altında toplamak mümkündür. Anasözleşmede bulunmaları zorunlu
hususlar (zorunlu içerik), öngörülmeleri koşulu ile anasözleşmede
bulunmaları zorunlu hususlar (şartlı zorunlu içerik) ve nihayet
anasözleşmede bulunabilen hususlar (ihtiyari içerik). Ancak; TTK m.340, bu
gruba girebilecek hususları oldukça sınırlandıran ve TTK’nın anonim (ve m.
529 nedeniyle limited şirket) hükümlerine emredici nitelik veren bir ilke
içermektedir. Hüküm, anasözleşmenin, TTK’nın anonim şirketlere ilişkin
hükümlerinden ancak kanunda buna açıkça cevaz verilmişse ayrılabileceğini
düzenlemiştir. Buna göre, anasözleşmenin kanundan ayrı bir düzenleme
getirmesi ancak kanunun buna açıkça izin vermesi şartına bağlıdır. Kanun
açıkça izin vermedikçe, anasözleşmede kanundan sapan bir düzenlemeye yer
verilmesi mümkün değildir. TTK m.340 hükmü, öğretide yoğun bir şekilde
eleştirilmektedir. Eleştirilen bu hükmün gayet açık ve emredici lafzına
uygun şekilde anlaşıldığı takdirde, kanunda gösterilen bazı hususların
anasözleşmeye yazılması zorunludur; kanunun izin verdiği hususlarda pay
sahiplerince öngörülen diğer bazı hususların geçerli olması da, kural
olarak anasözleşmeye hüküm konulması şartına bağlıdır. Anasözleşmenin
ihtiyari nitelikte hüküm içerebilmesi için dahi, kanunun buna dair açık
izin vermiş bulunması gerekmektedir. Anasözleşmede Bulunması Zorunlu
Hususlar Bu hususlar TTK m.339/2’de sayılmış olmakla birlikte, ortaklığın
türüne ve halka açık nitelik taşımasına bağlı olarak başka kanunlarda da
(örneğin SerPK m. 15 gibi) zorunlu hususlar gösterilmiş olabilmektedir.
Burada yalnızca TTK m.339/2’de gösterilen zorunlu unsurları sayarsak; 1.
Şirketin ticaret ünvanı ile merkezinin bulunacağı yer (m. 339/2, a), 2.
Esaslı noktaları belirtilmiş ve tanımlanmış işletme konusu (m. 339/2, b),
3. Şirketin sermayesi ile her payın itibari değeri ile bunların ödenmesinin
şekil ve şartları (m. 339/2, c), 4. Pay senetlerinin nama veya hamiline
yazılı olacakları (m. 339/2, d), 5. Yönetim kurulu üyelerinin sayıları, bu
kişilerden ortaklık adına imza atmaya yetkili olanlar ve ilk yönetim kurulu
üyelerinin kimler olduğu (m. 339/2, g, 339/3), 6. Genel kurulların
toplantıya ne şekilde çağrılacakları (m. 339/2, h), 7. Şirkete ait
ilânların nasıl yapılacağı (m. 339/2, i), 8. Pay sahiplerinin taahhüt
ettiği sermaye paylarının tür ve miktarları (m. 339/2, j), 9. Şirketin
hesap dönemi (m. 339/2, k). 126 Ticaret Hukuku Sayılan bu zorunlu hususları
içermeyen bir anasözleşme, emredici hükümlere aykırılık nedeniyle geçersiz
olacak (TBK m.26-27, TTK 339), izne tabi ortaklıklarda Bakanlık izin
vermekten (TTK m.333) ve ayrıca sicil memuru tescilden kaçınacaktır (TTK
m.32). Öngörülmeleri Koşuluyla Anasözleşmede Bulunması Zorunlu Olan
Hususlar Bu hususların ortak özelliği, anasözleşmede bulunmalarının mutlak
gerekli olmamasıdır. Bu açıdan, anasözleşme içeriğine dâhil olmalarının
temelinde ihtiyarilik mevcuttur. Fakat ileride ele alacağımız tamamen
ihtiyari nitelikteki hususlardan farklı olarak geçerlilik kazanabilmeleri
için anasözleşmede öngörülmeleri zorunludur. Örneğin, kuruluşla ilgili
hükümler (m. 339/2, e bendi) birden fazla paya sahip olanlara tanınacak oy
sayısının sınırlandırılması (m. 434); yönetim kurulu üyelerinin görev
süreleri ve tekrar seçilmeleri yasağı (m. 362), yönetim yetkilerinin devri
(m. 367), temsilde çift imza kuralının aksi (m. 370); yönetim kurulu
kararlarının pay sahiplerine bildirim şekli (TTK m. 354/1,h), cezai şart
ödenmesi ve temerrüt faiz oranı (m. 482), imtiyazlı pay yaratılması (m.
478), kayıtlı sermaye sisteminin kabul edilmesi gibi, kanunda gösterilen
birçok husus, ancak anasözleşmeye yazılmış olmaları şartıyla geçerlilik
kazanabilecektir. Anasözleşmede Bulunabilecek İhtiyari Hususlar Bu son
gruba anasözleşmeye yazılabilen, ancak yazılmasa dahi başka bir hukuki
işlem formu içerisinde de (örneğin genel kurul veya yönetim kurulu kararı
ya da bazen alelade bir borçlar hukuku taahhüdü olarak) geçerlilik
kazanabilen hususlar girer. Örneğin: 1. TTK m.347/1’e göre, anasözleşmede
hüküm veya genel kurul kararı varsa, primli pay senedi çıkarılabilir. 2.
TTK m.366/1, yönetim kurulu başkan ve/veya başkan vekilinin, yönetim kurulu
kararı veya anasözleşmede hüküm olması şartıyla genel kurul kararı ile
seçilebileceğini düzenlemiştir. 3. TTK m.394/1 uyarınca, yönetim kurulu
üyelerine, tutarı anasözleşme veya genel kurul kararı ile belirlenmek
şartıyla, huzur hakkı, ücret, prim ve yıllık kârdan pay ödenebilir. 4. TTK
m.536/1, tasfiye memurlarının anasözleşme veya genel kurul kararı ile
atanabileceğini düzenlemiştir. 5. TTK m.539/3 gereği, birden çok tasfiye
memuru var ve aksi anasözleşmede veya genel kurul kararında öngörülmemiş
ise, işlemlerin şirketi bağlaması için, unvan altında iki tasfiye memuru
imzası yeterlidir. 6. TTK m.543/3’e göre, anasözleşme veya genel kurul
kararında aksine hüküm bulunmadıkça, tasfiye payı dağıtımı para olarak
yapılır. Kanun’da hiçbir hüküm olmayan hususlarda ise, tamamen ihtiyari,
yani bir borçlar hukuku sözleşmesine konu olabilecek hususların
anasözleşmeye yazılmasına, TTK m.340 hükmü engel oluşturmaktadır. Kurucu
İmzaları, Noter Onayı TTK m.339 uyarınca, anasözleşme, kurucularca noter
huzurunda imzalanacak ve imzalar noterce onaylanacaktır. Bu şeklin resmi
onamaya bağlı yazılı şekil olduğu kabul edilmek gerekir. 5. Ünite - Anonim
Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 127 Ön Ortaklık Kavramı ve
Niteliği TTK m.335’de oldukça ilginç bir hüküm getirilmiştir. Hükme göre,
şirket, kurucuların, sermayenin tamamını ödemeyi şartsız taahhüt ettikleri
ve şirket kurma iradelerini açıkladıkları, kanuna uygun düzenlenmiş bulunan
anasözleşmedeki imzalarının noterce onaylanması ile kurulur; tüzel
kişiliğin tescil ile doğacağına dair m. 355/1 saklıdır. Bu düzenleme ile
şirketin pay sahipleri arasında kurulma ve tüzel kişilik kazanma anları
birbirinden kesin çizgilerle ayrılmakta ve anonim ortaklık kurmak amacıyla
bir araya gelen kurucuların, ortaklığın tesciline kadarki dönemde
aralarında oluşan ilişkinin, Alman Hukuku örnek alınarak ön ortaklık
sayıldığı görülmektedir. Pay Bedellerinin Ödenmesi TTK m.344/2’ye göre,
nakden taahhüt edilen payların itibari değerlerinin en az yüzde yirmi beşi
tescilden önce, nakdi sermayenin geri kalanı da anonim ortaklığın tescilini
izleyen yirmi dört ay içinde ödenecektir. Kayıtlı sermaye sistemini kabul
edecek şirketlerde de gerek kuruluşta gerek sermaye artırımlarında, nakdi
sermaye taahhütleri yönünden yine m. 344 uygulanacaktır (TTK 460/3, 459/3).
Gerekiyorsa Bakanlık İzni Kuruluş sistemlerini açıklarken belirttiğimiz
üzere, TTK m.333 ve ona dayanarak Bakanlıkça yürürlüğe konulacak tebliğ
uyarınca, faaliyet konusu yönünden belirlenecek bazı şirketlerin kuruluşu
ve anasözleşme değişiklikleri izne bağlıdır. Tescil ve İlân Ortaklık,
merkezinin bulunduğu yerin ticaret siciline yapılacak tescille tüzel
kişilik kazanır (TTK m.354-355). Tescil kurucu niteliktedir; daha sonra
yapılacak ilân ise açıklayıcıdır. Bakanlık iznine bağlı anonim
ortaklıklarda bu iznin alınmasından, diğer anonim ortaklıklarda TTK
m.335’de öngörülen “şirketin” kurulması tarihinden itibaren otuz günlük
süre içinde, anonim ortaklık, merkezinin bulunduğu yer ticaret siciline
tescil olunur (m. 354). Kuruluştan Sonra Payların Halka Arzedilmesi Olanağı
Anasözleşmede taahhüt edilmiş olup da taahhüt sahiplerince, şirketin
tescilinden itibaren en geç iki ay içinde halka arzedileceği anasözleşmede
belirtilmiş ve ayrıca garanti edilmiş bulunan nakdi payların karşılıkları,
satıştan elde edilen gelirden ödenir. Halka arz, sermaye piyasası mevzuatı
uyarınca yapılır. Satış süresi sonunda, payların itibari değerlerinin,
varsa çıkarma primlerinin karşılığı şirkete, giderler düşüldükten sonra
kalan tutar ise, senetlerini halka arzeden pay sahiplerine ödenir. Halka
arzedildiği hâlde süresinde satılamayan pay bedellerinin tamamı, süresinde
halka arzedilmeyenlerin bedellerinin ise yüzde yirmibeşi, iki aylık süreyi
izleyen üç iş günü içinde ödenecektir (m. 346). Kuruluş İşlemlerindeki
Eksiklik ve Aykırılıkların Yaptırımı Sorunu Kanunkoyucu, TTK m.353 ile
ortaklığın tüzel kişilik kazanmasından sonra, artık yokluk ya da butlanının
ileri sürülememesini temel bir ilke olarak kabul etmiş ve fesih davasını
hükme bağlamıştır. TTK m.353’de, kuruluşta ve sermaye artırımında önemli
sebeplerin varlığında, kuruluş eksikliklerinden dolayı tescil ve ilândan
itibaren üç aylık hak düşürücü süre içinde, belirli şartlarla, ortaklığın
feshi davası açılabilmesine olanak tanınmıştır. 128 Ticaret Hukuku Böylece,
anonim ortaklığın kuruluşu sırasında kanunda öngörülen işlemlerin eksik
yapılması ya da hiç yapılmaması veya iradelerin sakatlanmış olması veya
anasözleşmenin zorunlu içeriğine uyulmaması gibi durumlarda anonim ortaklık
her nasılsa tescil edilip tüzel kişilik kazanmışsa ne yapılacağına ilişkin
boşluk doldurulmuştur. Kanunkoyucunun kuruluştaki sakatlıkların varlığı
hâlinde fesih davasını tercih etmesinin nedeni bu davanın ileriye doğru
etkiyi sağlamasıdır. Kuruluş sırasında kanun hükümlerine aykırılık
suretiyle alacaklıların, pay sahiplerinin ve kamunun menfaatlerinin önemli
şekilde tehlikeye düşmesi durumunda, paysahipleri, alacaklılar ve Bakanlık,
anonim ortaklığın tescil ve ilânından itibaren üç ay içinde ortaklığın
feshi için dava açabileceklerdir. Kuruluş Sırasında Yapılan İşlemlerden
Ortaklığın Sorumluluğu Henüz tüzel kişiliğin doğmamış olduğu bir aşamada,
ortaklığı temsilen işlem yapılması, özel bir hükümle düzenlenmiştir. TTK
m.355/2 hükmüne göre, “Tescilden önce şirket adına işlem yapanlar ve
taahhütlere girişenler, bu işlem ve taahhütlerden şahsen ve müteselsilen
sorumludurlar. Ancak, işlem ve taahhütlerin, ileride kurulacak şirket adına
yapıldığı açıkça bildirilmiş ve şirketin ticaret siciline tescilinden sonra
üç aylık süre içerisinde bu taahhütler şirket tarafından kabul olunmuşsa,
yalnız şirket sorumlu olur”. Kuruluştan Sonra Devralma Nakit dışı sermaye
ile ortaklık kurulması, mahkemeye başvurma, bilirkişi seçimi, değer
takdiri, anasözleşmeye bu değerin yazılması gibi bir takım ağır ve ek
formaliteler gerektirmektedir. Kurucular, bu formalitelerden kaçınarak,
ortaklığın tescilinden sonra işletme veya bazı ayınları devralmak
isteyebilirler. Kanuna karşı hile oluşturan bu davranışlar, ortaklığa,
ortaklara ve alacaklılara zarar vereceği için m. 356 hükmü ile bir
yaptırıma bağlanmış ve bazı özel önlemler getirilmiştir. TTK m. 356
hükmünün uygulanma şartları şunlardır: 1. Ortaklığın tescilinden itibaren
iki yıl içinde, bir işletme veya ayın şirketçe devralınmalı veya
kiralanmalıdır (ayın, süre ve işlem türü koşulu). 2. Devralınan veya
kiralanan değer, ortaklık sermayesinin 1/10’unu geçmelidir (değer koşulu).
3. Bu devir veya kiralama, şirketin işletme konusuna girmemeli veya cebri
icra yoluyla da gerçekleşmemelidir (konu ve alış şekli koşulu). Yani
şirketin işletme konusuna giren veya girmese bile cebri icra yoluyla
edinilen işletme ve ayınlar hakkında bu madde uygulanmaz (m. 356/5). Hükmün
Sonuçları TTK m.356 kapsamına giren devralma ve kiralamalar, genel kurulca
tasdik ve ticaret siciline tescil edilmedikçe geçerli olmaz. Geçerlilik
kazanabilmesi için, kendisinden kaçınılan kanun hükümlerinin amacı
doğrultusunda bazı formalitelere uyulması gerekmektedir: 1. Yönetim
kurulunun başvurusu üzerine, şirket merkezinin olduğu yerin asliye ticaret
mahkemesince bilirkişi atanır ve değer tespiti yaptırılır (m. 356/2). 2.
Ağırlaştırılmış yetersayı ile genel kurulun toplanması, konuyu görüşmesi ve
onay kararı alması gerekir (m. 356/3, 421/3-4). 3. Sözleşme genel kurulun
onay kararıyla birlikte tescil ve ilân olunur (m. 356/4). Buradaki tescil
kurucu niteliktedir. 5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu
ve Denetim 129 ANONİM ORTAKLIĞIN ORGANLARI VE ÖZELLİKLE YÖNETİM KURULU
Zorunlu Organlar ve İlişkileri Kişi ortaklıklarında da tüzel kişilik
bulunmasına rağmen, ortak sayısının az ve sorumluluklarının sınırsız
olması, ortakların şirket işlerini bizzat yapmak istemelerine yol
açmaktadır. Bu nedenle, kişi ortaklıklarında organlaşmaya gidilmemiştir.
Buna karşılık, sayıca fazla, aralarındaki ilişki olmayan veya sınırlı
düzeyde olan ve sorumlulukları sınırlı ortaklardan oluşan anonim
ortaklıklarda bir organlaşmaya ve iş bölümüne gidilmiştir. TTK sisteminde,
genel kurul ve yönetim kurulu olmak üzere, kanunen zorunlu iki organa yer
verilmiştir. Bu organlardan birinin uzun süre yokluğu veya genel kurulun
toplanamaması durumunda, ortaklığın feshi için, pay sahiplerine, şirket
alacaklılarına ve Bakanlığa, dava açma yetkisi tanınmıştır (TTK m.530). TTK
genel kurul ve yönetim kuruluna tanınan devredilemez yetkileri gösteren
maddeler öngörmektedir (TTK m.408/2, 375 ve ayrıca TBK m.374). Bu hükümler
ile organlar arası görev ve yetki ayrımının belirgin hâle geldiği ve
yönetim kurulunun görev ve yetkilerinin ön plana çıkarıldığı söylenebilir.
Yönetim Kurulu Yönetim kurulu, ortaklığın yönetim ve temsil organı olup,
bulunmaması bir fesih nedenidir (TTK m.530). Yönetim kurulunun tek kişiden
oluşması mümkündür(m. 359/1); üye sayısı anasözleşmede gösterilir (m.
339/1, g). Yönetim Kurulunun Görev ve Yetkileri Yönetim kurulu, kanun ve
anasözleşme uyarınca genel kurulun yetkisine bırakılanlar dışında, şirketin
işletme konusunun gerçekleştirilmesi için gerekli her tür işlem ve işler
hakkında karar alma konusunda yetkilidir (m. 374). YK, görev ve yetkilerini
kural olarak topluca (kurul şeklinde) kullanır; istisnai bazı işlerde
üyelerin bireysel olarak yetkileri vardır. TTK’de öngörülen ve kurul olarak
kullanılan yetki ve görevlerin başlıcaları şunlardır: 1. Ortaklığı yönetmek
ve temsil etmek (m. 365 vd.). Yönetim iç ilişkide, temsil ise dış ilişkide
gündeme gelir. Bu kapsamda ticari temsilciler ve vekilleri (m. 368),
müdürler ile aynı işleve sahip imza yetkililerini atama ve azletme yetkisi
de vardır (m. 375/1,d). 2. Ortaklığın denetimi ve üst düzeyde yönetimi için
gerekli düzenin kurulması (m. 375/1,a-c). Yönetim teşkilatını belirleme (m.
375/1,b) ve yönetimle görevli kişilerin kanunlara, anasözleşmeye, iç
yönergelere ve yazılı talimatlara uygun davranıp davranmadığının üst
gözetimine de yetkilidir (m. 375/1,e). 130 Ticaret Hukuku 3. Ortaklık
malvarlığının borca batık hâle düşmesi durumunda mahkemeye bildirim ve
birtakım önlemler alınması (m. 375/1,g ve 376 vd.). 4. Genel kurul
toplantılarının hazırlanması ve yürütülmesi (m. 375/1,f, 410 vd.),
anasözleşme değişikliği, sermaye artırımı ve azaltımları hazırlıklarının
yapılması ve yürütülmesi, gerekiyorsa Bakanlıktan izin alınması (m. 453
vd., 456-475). 5. Şirket defterlerinin tutulması, yıllık faaliyet
raporlarının ve kurumsal yönetim açıklamalarının hazırlanması (m. 375/1,f).
6. Ortaklığın sona ermesi ve tasfiye işlemleri ile ilgili görev ve yetkiler
(m. 535-536 vd.). 7. Kanunun öngördüğü tescil ve ilân işlemlerinin
yaptırılması (m. 455, 471 gibi). 8. Genel kurul kararlarının uygulanması,
gerekirse alınan kararlara karşı iptal davası açılması (m. 445 vd.). 9.
Nama yazılı pay senetlerinin devrine izin verilmesi ve yeni malikin pay
defterine kaydedilmesi (m. 492 vd.). 10. Sermaye artırımlarında yeni
çıkarılan paylar üzerinde mevcut ortakların rüçhan (yeni pay alma)
haklarını kullanmalarının sağlanması (m. 461). 11. İmtiyazlı pay sahipleri
genel kurullarının gerektiğinde toplantıya çağrılması (m. 454/2). 12.
Özellikle kayıtlı sermaye sistemini benimsemiş ortaklıklarda yönetim
kuruluna, anasözleşmeye hüküm konularak önemli bazı başka yetkilerin
tanınabilmesi de mümkündür (TTK m.460, SerPK m.12). Örneğin sermaye
artırımlarında rüçhan haklarını kısıtlama, imtiyazlı paylar yaratma,
imtiyazları kısıtlama, primli pay çıkarma gibi. Yönetim kurulunun
kullanacağı yukarıdaki yetkilerin büyük bir kısmı, devredilemez görev ve
yetkiler niteliğindedir (TTK m.375). Ayrıca, sahip olduğu bazı görev ve
yetkiler kurul şeklinde kullanılmakla birlikte, bazı yetki ve görevler
bireysel olup her bir üye bunları tek başına kullanabilir. Örneğin,
uygulanması kişisel sorumluluk doğuracak genel kurul kararlarının iptalini
dava etme (m. 446/1,d), yönetim kurulunun toplantıya çağrılması için
başkandan talepte bulunma (m. 392/7), bilgi alma ve inceleme hakkı (m. 392)
gibi. Yönetim kurulunun en önemli görev ve yetkisi, ortaklığı yönetmek ve
temsil etmek olduğundan bunları ayrı ayrı ele almak gerekir: Yönetim Görev
ve Yetkileri Yönetim, ortaklık iş ve ilişkilerinin yürütülmesi yanında,
ortaklık ile ortaklar arasındaki ilişkileri düzenleyen kanun ve anasözleşme
hükümlerinin öngördüğü görev ve yetkileri de kapsar. Ortaklık iş ve
ilişkilerinin yürütülmesine örnek olarak, gündelik işlerin yapılması, memur
ve müstahdemlerin atanması, ticari temsilcilerin atanması ve azli,
defterlerin tutulması, yazışmaların yürütülmesi, tebligat yapılması ve
kabul edilmesi verilebilir. Ortaklık ile ortaklar arasındaki ilişkilerin
düzenlenmesine örnek olarak da genel kurulu davet, toplantı hazırlıkları
yapılması, tutanak ve cetvellerin düzenlenmesi, sermaye borcunda mütemerrit
ortaklara karşı işlem yapılması, rüçhan haklarının kullandırılması, nama
yazılı pay devirlerine izin verilmesi, ortakların aydınlatılması (bilgi
verilmesi) sayılabilir. Borca Batıklık: Şirketin tüm aktiflerinin muaccel
olsun olmasın, tüm borçlarını karşılamaya yetmemesidir. 5. Ünite - Anonim
Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 131 Yönetim kurulu
ortaklığın işletme konusu içerisinde kalmak (istisna, m. 371/2) koşuluyla
kural olarak her konuda yönetime ve temsile yetkilidir. İstisna olarak,
genel kurula (anasözleşme ve esas sermaye değişikliği, fesih, hesapları
onaylama ve kâr dağıtımı kararları) özgü yetkiler ile ortaklığın denetimi
gibi işler sayılabilir. Görev ve Yetkilerin Kullanılması (Toplantılar)
Yönetim kurulu, ortaklık işlerinin yürümesi açısından asgari ve zorunlu
nitelik taşıyan, örneğin, defterlerin tutulması, bilanço ve yıllık
raporların düzenlenmesi gibi bazı işleri, ayrıca karar almasına gerek
olmaksızın yerine getirir. Fakat karara ihtiyaç göstermeyen bu gibi işler
dışında, görev ve yetkilerini, alacağı kararlara dayanarak kullanır.
Yönetim kurulu, kararlarını kural olarak yapılması gereken toplantılarda
alır. Her üye, yapılacak toplantılara katılmak, toplantıda görüş beyan
etmek, oy kullanmak hak ve yetkisine sahiptir; toplantılara katılmak aynı
zamanda bir görevdir. Toplantılara mazeretsiz katılmamak, üyenin
sorumluluğuna yol açabilir (m. 553 vd.). Yönetim kurulu, her yıl, üyeleri
arasından bir başkan ve ona vekâlet etmek üzere en az bir başkan vekili
seçer; anasözleşmede aksi öngörülebilir. Bunlar dışında, işlerin gidişini
izlemek, belli konularda rapor hazırlamak, kararlarını uygulatmak veya iç
denetim amacıyla içlerinde, üyelerinin de bulunabileceği komisyon ve
komiteler oluşturabilir (TTK m.366/2). Pay senetleri borsada işlem gören
şirketlerde, yönetim kurulu, şirketin varlığını, gelişmesini ve devamını
tehlikeye düşüren sebeplerin erken teşhisi, bunun için gerekli önlemler ile
çarelerin uygulanması ve riskin yönetilmesi amacıyla, uzman bir komite
kurmak, sistemi çalıştırmak ve geliştirmekle yükümlüdür. Diğer şirketlerde
bu komite, denetçinin gerekli görüp bunu yönetim kuruluna yazılı olarak
bildirmesi hâlinde derhâl kurulur ve ilk raporunu kurulmasını izleyen bir
ayın sonunda verir (TTK m.378). Yönetim Kurulunun Toplantıya Daveti:
Yönetim kurulu, başkan ya da başkan vekilinin yapacağı davet ile
toplanabilir. Üyelerden herhangi birisi de başkan ya da vekilinden,
toplantı çağrısı yapmasını yazı ile isteyebilir (m. 392/7). Daveti yapan
veya yaptıran, toplantının gündemini de belirler. Toplantıya davet usulü
kanunda düzenlenmemiştir. Önemli olan, toplantıdan haberdar edecek ve
herhangi bir uyuşmazlık çıktığında bu hususu ispatını sağlayacak bir
şekilde davetin yapılmış olmasıdır. Davetin, iyiniyet ve somut olayın
özellikleri çerçevesinde belirlenecek bir süre önceden yapılması da
gerekir. Davette gündemin de gösterilmesi gerekir ise de genel kurul
toplantılarından farklı olarak yönetim kurulu toplantılarında gündeme
bağlılık kuralı geçerli değildir. Yönetim kurulu toplantılarına katılmak
her üye için bir görev de olduğuna göre, böyle bir kurala gerek
duyulmamıştır. Gündemde olmayan konularda karar alınabileceği gibi, gündeme
sonradan madde de eklenebilir. A anonim ortaklığının yönetim kurulu
toplantısında üye B, ortaklık hesaplarının tutulmasında gerekli özeni
göstermediği düşüncesiyle muhasebe elemanının görevine son verilmesini
istemiştir. Üye C yönetim kurulu toplantı gündeminde bu konunun yer
almadığını ve görüşme yapılamayacağını ileri sürmüştür. Sizce C haklı
mıdır? 2 132 Ticaret Hukuku Toplantı Yeri, Zamanı, Usulü ve Karar: Kanunda,
yönetim kurulunun toplanma yeri ve zamanı hakkında bir hüküm yoktur. Bu
konular, çıkarılacak bir iç yönetmelikle düzenlenebilir; yoksa serbestçe
belirlenir. Yönetim kurulu toplantılarında her bir üye, bir oy kullanma
hakkına sahiptir. Oyun bizzat kullanılması gerekir; üyeler birbirlerini
temsilen oy kullanamaz ve toplantılara vekil aracılığı ile de katılamazlar
(m. 390/2). Kural olarak açık oylama yapılır fakat gizli oylama yapılmasına
da karar verilebilir. Çekimser oy konusunda kanunda hüküm yok ise de
çekimser oy kullanılması mümkündür ancak ret oyu olarak kabul edilmektedir.
Toplantının içeriği bir tutanakla tespit edilmek ve katılan tüm üyelerin
imzasına sunulmak zorundadır. Kararların geçerliliği, yazılıp imzalanmasına
bağlıdır (m. 390/5). Tüm yönetim kurulu üyelerinin toplantıdaki görüş, oy,
muhalefet şerhlerini tutanağa geçirtme hakları vardır. Üyeler, bu yolla da
kusursuzluklarını kanıtlayıp, müteselsil sorumluluktan kurtulabilirler (TTK
m.553 vd.). Elden dolaştırma yoluyla karar alınması yöntemi: TTK
m.390/4’deki hüküm uyarınca, hiçbir üye toplantı yapılması talebinde
bulunmamak şartıyla, toplantı yapılmaksızın, bir üyenin belirli bir konuda
ve karar şeklindeki yazılı önerisine, en az üye tam sayısının çoğunluğunun
yazılı onayı alınarak da karar verilebilir. Fakat bu yöntemle karar almanın
geçerlik şartı, aynı önerinin tüm üyelere yapılmış olmasıdır. Onayların
aynı kâğıtta yer alması zorunlu değil ise de onay imzalı kâğıtlar karar
defterine yapıştırılmak veya kabul oyu verenlerin imzasını içeren bir
karara dönüştürülmek gerekir. Bu yola, daha çok, aciliyet veya toplanma
güçlüğü olan hâllerde başvurulmaktadır. Bir üyenin dahi görüşme yapılmasını
istemesi hâlinde, elden dolaştırılarak veya toplantısız karar alınamaz.
Doğaldır ki burada, toplantı yetersayısı söz konusu olmaz. Kanun, karar
yetersayısı olarak üye tamsayısının çoğunluğunu yeterli görmüştür (m.
390/4). Toplantıda veya toplanmaksızın alınan kararlar “karar defteri”ne
geçirilmelidir; (m. 64/4, 375/1,f). Kararların yazılı olması ve imzalanması
geçerlilik şartıdır (m. 390/5). Elektronik yönetim kurulu toplantısı yapma
olanağı: TTK m.1527, yönetim kurulunun elektronik ortamda yapılabilmesine
izin vermektedir. TTK m.1527’ye göre, anasözleşmede öngörülmüş olması
şartıyla, yönetim kurulu elektronik ortamda yapılabilir. Bazı üyelerin
fiziken mevcut bulundukları bir toplantıya bir kısım üyelerin elektronik
ortamda katılması yoluyla da gerçekleştirilebilir. Bu hâllerde Kanun’da
veya anasözleşmede öngörülen toplantı ile karar nisaplarına ilişkin
hükümler aynen uygulanır (TTK m.1527/1). Bu kararlar güvenli elektronik
imza ile imzalanabilecekleri gibi, daha sonra, fizikî imza ile de kayıt
altına alınabilirler. Ticaret Bakanlığı tarafından konuya ilişkin olarak,
“Ticaret Şirketlerinde Anonim Şirket Genel Kurulları Dışında Elektronik
Ortamda Yapılacak Kurullar Hakkında Tebliğ” yayınlanmıştır (RG. T
29.08.2012, S 28396). Yönetim Kurulu Üyesinin Toplantıya Katılma Yasağı:
Yönetim kurulu üyeleri, kendisinin şirket dışı kişisel menfaatiyle veya
eşinin ya da alt ve üst soyundan birinin yahut üçüncü dereceye (bu derece
dâhil) kadar, kan ve kayın hısımlarından birinin, kişisel ve şirket dışı
menfaati ile şirketin menfaatinin çatıştığı konularda, o toplantıya
katılamazlar. Bu yasak, dürüstlük kuralı gereği olan diğer durumları da
kapsar. Şüpheli durumlarda kararı yönetim kurulu verir; bu oylamaya ilgili
5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 133 üye
katılamaz. Menfaat çatışması yönetim kurulu tarafından bilinmiyorsa ilgili
üyenin açıklama yükümü de vardır. Böyle bir konunun görüşülmesi söz konusu
ise, ilgili üyenin toplantıdan çıkması ve çıkış nedenini tutanağa
geçirtmesi gerekir. Bunlara aykırı hareket eden üye ile durumu bilmesine
rağmen itiraz etmeyen üyeler ve ilgili üyenin toplantıya katılmasını karara
bağlayan üyeler, ilgili işlem yüzünden ortaklığın uğradığı zararı tazminle
yükümlüdür (TTK m. 393). Toplantı ve Karar Yetersayısı: TTK m.390/1
uyarınca, anasözleşmede aksine ağırlaştırıcı bir hüküm öngörülmemiş ise,
yönetim kurulu, üye tam sayısının çoğunluğu ile toplanır. Karar yetersayısı
ise mevcudun çoğunluğudur. Oylamada eşitlik durumunda, konu, sonraki
toplantıya bırakılır; yine eşitlik çıkarsa söz konusu öneri reddedilmiş
sayılır (m. 390/3). Yönetim kurulunun elektronik ortamda yapılması hâlinde
de toplantı ve karar yetersayılarına ilişkin kural uygulanır (TTK m.390/1,
1527/1). Bununla birlikte, anasözleşmede farklı yetersayılar kabul
edilebilir; toplantı yetersayısı olarak “tüm üyelerin oy birliği” veya “beş
kişilik YK’da en az dört üyenin olumlu oyu” gibi sadece ağırlaştırıcı bir
hüküm anasözleşmede öngörülebilir. Yönetim Kurulu Kararlarının Hükümsüzlüğü
Yokluk, butlan ve iptal edilebilirlik yaptırımlarının yönetim kurulu
kararlarına uygulanıp uygulanamayacağının değerlendirilmesi gerekmektedir.
Yokluk ve Butlan: TTK, yönetim kurulu kararlarının yokluğuna ilişkin
hükümlere yer vermemiştir. Bununla birlikte genel hükümlerin burada da
uygulanması mümkündür (TTK m.1, TMK m.5, TBK m.26-27). Bir yönetim kurulu
kararından söz edebilmek için iki kurucu unsura ihtiyaç vardır. Bunlar,
ortada bir yönetim kurulunun mevcut olması ve emredici hükümlere uygun
şekilde karar almasıdır. Bu unsurlardan birinin bulunmamasına yol açacak
aykırılıklar, kararı “yok” kılar. Örneğin, toplantı yapılmadığı ve elden
dolaştırma ile karar da alınmadığı halde toplantı yapılıp karar alınmış
gibi gösterilmiş ise veya eTK dönemindeki uygulama ve baskın görüş
uyarınca, toplantı ve karar yetersayılarına uyulmaksızın karar alınmış ise,
yokluk gündeme gelecektir. Kanun, örnek niteliğinde dört neden sayarak,
yönetim kurulu kararlarının batıl olduğunun tespitini açık hükme
bağlamıştır. Sayılan bu dört butlan nedeni şunlardır (m. 391/1): 1. Eşit
işlem ilkesine aykırı kararlar: TTK m.357, eşit işlem ilkesini düzenlemiş
olup bu ilke, genel kurul kararları gibi, yönetim kurulu kararları
bakımından da uyulması gerekli bir sınır oluşturmaktadır. Örneğin, pay
senedi bastırma, bazı pay sahiplerine senetlerin derhal verilmesi,
diğerlerinin senetlerinin bir yıl sonra genel kurul sırasında teslim
edilmesine dair veya pay sahiplerinin muaccel olmuş nakit sermaye
taahhütlerinin ifasında ya da kâr payı dağıtımında bazı pay sahipleri
yararına eşitsizlik yaratan kararlar batıldır (m. 391/1, a). 2. Anonim
şirketin temel yapısına uymayan veya sermayenin korunması ilkesini
gözetmeyen kararlar: Genel kurul kararları gibi, yönetim kurulu kararları
da anonim şirketin temel yapısına uymalıdır. Anonim şirketin temel yapısı,
anonimlik, sermayenin paylara bölünmüşlüğü, her bir payın bir pay sahipliği
konumu oluşturması, ortakların sınırlı ve sadece şirkete karşı sorumluluğu,
pay devri serbestliği, bağımsız denetime bağlı olma, organlar arası
işlevler ayrılığı ve organların devredilemez yetkileri bulunması ve Yokluk:
Hukuki işlemin kurucu unsurlarından bir ya da birkaçında eksiklik bulunması
nedeniyle, işlemin hukuki açıdan varlık kazanamamasıdır. Butlan: Belli bir
sakatlık nedeniyle, baştan itibaren kendilerine bağlanan hukuki sonucu
doğurmayan ve geçerli hale getirilemeyen işlemlerdir. Batıl: Butlan
nedeniyle sakat hukuki işlemlere verilen addır. 134 Ticaret Hukuku
yönetimin hesap verebilirliği gibi ilkelere dayanmaktadır (m. 391/1, b). Bu
ilkelere aykırılık oluşturan yönetim kurulu kararları da batıl
sayılacaktır. Örneğin, pay sahiplerine sermaye borcu dışında ve kendi
rızaları da aranmaksızın ek ödeme yükümü getirilmesine, genel kurullarda
pay sayısına değil, kafa sayısına göre veya her bir payın itibari değerine
bakılmaksızın pay sayısına göre oy kullandırılacağına, pay sahibi olmayan
birine, kâr payı, tasfiye payı, genel kurul toplantılarına katılma ve oy
kullanma gibi pay sahipliği hakları tanınmasına ilişkin kararlar gibi.
Sermayenin korunması ilkesine aykırı kararlar da batıldır. Örneğin, itibari
değersiz veya asgari itibari değerin altında pay oluşturulmasına (m. 476),
şirketin kendi paylarını izin verilen ölçü dışında edinmesine (m. 379 vd.),
finansal tabloların ve faaliyet raporlarının incelemeden (m. 437)
kaldırılmasına, pay sahiplerinin (m. 358) ve yöneticilerin (m. 395/2)
koşulsuz olarak şirkete borçlanabilmesine, karşılığı ödenmeksizin de
hamiline senet çıkarılabilmesine (m. 484/2), sermaye için faiz ödenmesine
(m. 509-510), yedek akçelerin (m. 519 vd.) çözülerek tamamen pay
sahiplerine dağıtılmasına ilişkin yönetim kurulu kararı gibi. 3. Pay
sahiplerinin özellikle vazgeçilemez nitelikteki haklarını ihlal eden veya
bunların kullanılmalarını kısıtlayan ya da güçleştiren kararlar: Genel
kurula katılma, katılmıyor/katılamıyorsa kendisini temsil ettirebilme, oy
kullanma, iptal davası, sorumluluk davası gibi kanunun tanıdığı dava açma
haklarını kullanma, kâr dağıtımda payını talep etme gibi hakları ortadan
kaldıran, kısıtlayan veya kullanımını zorlaştıran yönetim kurulu kararları
da batıldır (m. 391/1, c).Nakit sermaye borçları muaccel olmamasına rağmen,
ancak borcunu ifa eden pay sahiplerinin genel kurul toplantılarına
alınmasına ilişkin karar gibi. 4. Diğer organların devredilemez yetkilerine
giren ve bu yetkilerin devrine ilişkin kararlar: Genel kurulun (m. 408/2)
veya yönetim kurulunun (m. 375) devredilemez yetkilerine aykırılık
oluşturan ya da şirkete bağımsız denetçi atanmasına gerek olmadığına, zira
denetimin genel kurulca seçilecek denetçi tarafından yapılacağına dair
yönetim kurulu kararları batıl olacaktır (m. 391/1, d). Yokluğun ve
butlanın ileri sürülmesi bir süreye ve şekle bağlı değildir. Hukuki çıkarı
olan herkes, dava yoluyla hükümsüzlüğü tespit ettirebileceği gibi, bunu
defî olarak da ileri sürebilir. Hükümsüzlük, yargıç tarafından da
kendiliğinden dikkate alınır. İptal Davası: TTK’da, yalnızca genel kurul
kararlarının iptal davasına konu olması öngörülmüş (m. 445 vd.) fakat
yönetim kurulu kararları yönünden bu davaya, kural olarak yer verilmemiş
olup; bu kuralın iki istisnası mevcuttur: 1. Şirketlerin yapısal
değişikliklerinde yönetim organı kararlarının iptaline dair m. 192/2, 2.
Halka kapalı anonim şirketlerde de kayıtlı sermaye sistemine geçme iznine
paralel olarak yönetim kurulu kararlarının iptaline ilişkin m. 460/5. Hükme
göre, pay sahipleri ve yönetim kurulu üyeleri, m. 445’de öngörülen
nedenlerin varlığı durumunda, kararın ilânı tarihinden itibaren bir ay
içinde, yönetim kurulu kararlarına karşı iptal davası açabilirler; bu
davaya, m. 448-451 hükümleri kıyas yoluyla uygulanacaktır. 5. Ünite -
Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 135 Bu durumlar
dışındaki yönetim kurulu kararları aleyhine iptal davası açılıp
açılamayacağı eski TK döneminde olduğu gibi tartışmalıdır. Yönetim
Yetkisinin Devri Yönetim hak ve görevi kural olarak, yönetim kurulu
tarafından kullanılır ise de istisna olarak, yönetim hak ve görevinin
üyeler arasında bölünmesi veya murahhaslara bırakılması mümkündür (eTK
m.319; TTK m.367). TTK m.367/1 uyarınca, yönetim kurulu anasözleşmeye
konulacak bir hükümle, düzenleyeceği bir iç yönergeye göre, yönetimi,
kısmen veya tamamen bir veya birkaç yönetim kurulu üyesine veya üçüncü
kişiye devretmeye yetkili kılınabilir. Bu iç yönerge şirketin yönetimini
düzenler; bunun için gerekli olan görevleri, tanımlar, yerlerini gösterir,
özellikle kimin kime bağlı ve bilgi sunmakla yükümlü olduğunu belirler. TTK
m.367’de sözü geçen tamamen devirden kasıt, yönetim kurulunun devredilemez
görev ve yetkileri dışında kalan yetkilerin (devredilebilir yetkilerin)
tamamının devridir. Kısmi devir ise, devredilebilir yetkilerin bir kısmının
devridir. Yetkilerin Bölünmesi: Anasözleşme ve yönerge kapsamında, yönetim
işlerinin yönetim kurulu üyeleri arasında bölünüp bölünmeyeceği ve şayet
bölünecek ise bunun nasıl yapılacağı saptanır. Örneğin, teknik işler bir
üyeye, hukuki işler başka bir üyeye verilerek bölme gerçekleştirilebilir.
Bölme, üyelere yapılabileceği gibi, m. 366/2’de öngörülen komite ve
komisyonlara da yapılabilir. Bunun en önemli sonucu, kural olarak, herkesin
kendi yetkisindeki işlerden sorumlu tutulmasıdır (m. 553/2). Fakat
anasözleşme ve iç yönergede öngörülmemiş olmasına rağmen fiilen bölme
halinde bu kural uygulanmaz; tüm üyeler müteselsilen sorumlu olur.
Yetkilerin Devri: TTK m.367/1 çerçevesinde, yönetim işlerinin tamamı veya
bir kısmı, yönetim kurulu üyesine (yerleşmiş deyimle murahhas üyeye) veya
üçüncü kişiye (murahhas müdüre) bırakılabilir. Bu durumda, yetki kimde ise
sorumluluk da kural olarak o kişi veya kişilerde olacaktır (m. 367/2;
553/2). Şu halde, devredilen yetkiler nedeniyle diğer veya tüm yönetim
kurulu üyeleri, kural olarak sorumlu tutulamazlar. İstisnaen iki hâlde,
diğer veya tüm üyeler yine sorumludur: 1. TTK m.375’te yönetim kuruluna
özgü/devredilemez sayılan ve kurul şeklinde kullanılabilecek yetkiler
nedeniyle, 2. TTK m.553/2 uyarınca, yetki devri yapılan kişinin
(murahhasın) seçiminde, makul derecede özen gösterildiğinin kanıtlanamaması
nedeniyle. Temsile İlişkin Görev ve Yetkiler Ortaklığı üçüncü kişilere ve
ortaklara karşı temsil etme görev ve yetkisi, kural olarak yönetim
kurulundadır (m. 365). Fakat istisnaen diğer organların da ortaklığı temsil
yetkisi vardır: Yönetim kurulu üyelerinin seçimlerinde (m. 359) ve
kuruluştan sonra devralmada (m. 356) ortaklığı genel kurulun temsil etmesi,
mevcut yönetim kurulu üyelerine karşı sorumluluk davasında (m. 553 vd.)
kayyımın ortaklığı temsil etmesi, tasfiye sürecinde ortaklığı tasfiye
memurlarının temsil etmesi (m. 536 vd.) gibi. Temsil Yetkisi ve
Kullanılması Temsil, adına yapılan işlemlerle ortaklığın hak ve borç sahibi
yapılmasıdır. Yönetim kurulu, ortaklığın kanuni temsilcisi olup temsil
yetkisini, ortaklık adına ve onun unvanı altında imza atmak suretiyle
kullanır (m. 371). Bu 136 Ticaret Hukuku nedenle, ortaklığı temsile yetkili
olanların, göreve başlarken imza örneklerini (imza sirkülerlerini) notere
onaylatıp sicile tevdi etmeleri gerekir (m. 40/2, 372, karş. m. 39/2).
Birlikte temsil (çift imza) kuralı gereğince, ortaklık adına düzenlenen bir
belgenin geçerli olması için, yönetim kurulu tek kişilik değil ise,
anasözleşmede aksi öngörülmedikçe, temsile yetkili olanlardan ikisinin
imzasının bulunması yeterlidir; yoksa tüm temsilcilerin imzası gerekmez (m.
370/1). Ancak bu kuralın istisnaları vardır: 1. Yönetim kurulu ikiden çok
üyeli olmasına rağmen, anasözleşmede, temsil yetkisi sadece bir üyeye veya
ikiden çok üyeye verilebilir hatta tüm yönetim kurulu üyelerinin imzası
aranabilir. 2. Ortaklığa ticari temsilci, ticari vekil (m. 368) veya
sınırlı yetkileri olan bir vekil atanmış ise, bu kişi, yetkili olduğu
konularda ortaklığı tek başına temsil edebilir. Yetki sınırlamaları
konusunda TBK hükümleri uygulanır. 3. Birlikte temsil geçerli olsa bile,
her bir temsilci ortaklığın pasif temsilinde (ortaklığa yapılacak ihtar,
ihbar ve tebligatları kabulde) tek başına yetkilidir. Yönetim kurulu,
ortaklığı temsil etmeye yetkili olan kişilere ve temsil şekline ilişkin
kararını notere onaylatıp sicile vermek, tescil ve ilân ettirmek zorundadır
(m. 373/1). Temsil yetkisinin tescilinden sonra, ilgili kişilerin seçimine
veya atanmalarına ilişkin herhangi bir sakatlık, şirketçe, üçüncü kişilere
karşı, ancak sakatlığın bu kişilerce bilindiğinin (müspet vukufun)
kanıtlanması koşuluyla öne sürülebilir (m. 373/2). Temsil yetkisinin
kaldırılması durumunda, bu hususun da tescil ve ilân edilmesi gerekir (TTK
m.373/1, 31/1). Temsil Yetkisinin Bölünmesi ve Devri Yönetim gibi, temsil
yetkisinin de bölünmesi ve murahhaslara devredilmesi mümkündür (m. 370/2).
Bölünme Temsil yetkisi yönetim kurulu üyeleri arasında bölünebilir (m.
370/2). Konu, miktar, değer gibi yönlerden yapılacak bölmeler yalnızca iç
ilişkide (talimat niteliğinde) geçerli olup üçüncü kişilere karşı kural
olarak öne sürülemez. Devir Temsil yetkisi de murahhaslara (üye veya
müdüre) devredilebilir. Eğer yetki dışarıdan birisine (murahhas müdüre)
bırakılacaksa, yönetim kurulu üyelerinden en az birisine de temsil yetkisi
verilmelidir (m. 370/2). Böylece, temsil yetkisinin tamamen dışardan
birilerine verilmesi önlenmiştir. Temsil Yetkisinin Sınırları Temsil
yetkisinin kanundan ve anasözleşmeden kaynaklanan sınırları şunlardır:
İşletme Konusu Şirketin işletme konusu, hak ehliyetine değil fakat fiil
ehliyetine sınır oluşturur. Nitekim m. 371/2 temsil yetkisinin şirket
amacına ve işletme konusuna giren her tür iş ve işlemi kapsadığı kuralını
koyduktan sonra, üçüncü kişinin Murahhas: Bir iş için görevlendirilen kurul
adına tam yetkili kişidir. 5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim
Kurulu ve Denetim 137 iyiniyetli olması şartıyla, ona karşı, şirketin
konusu dışında yapılan işlemin de şirketi bağlayacağını hükme bağlamış
ayrıca anasözleşmenin ilân edilmiş olmasını da, üçüncü kişinin
kötüniyetinin ispatı bakımından tek başına yeterli saymamıştır. Bu durumda
şirket, kendi temsilcisinin konu dışına çıkarak yaptığı işlem nedeniyle,
temsilcisini görevden alabilir (m. 364) ve/veya üçüncü kişi karşısındaki
sorumluluğu nedeniyle temsilcisine rücu edebilir. Yer ve Birlikte Temsil
Ortaklığın işletme konusu içerisinde de temsil yetkisine yer ve/veya
birlikte temsil sınırlaması getirilebilir. Böyle sınırlamaların tescil ve
ilân edilmesi (m. 371/3) şartıyla, üçüncü kişilere karşı öne sürülmesi
mümkündür. TTK m.367 uyarınca bölünen veya devredilen yetkiler de yer veya
birlikte temsil şeklinde sınırlanabilir (m. 371/3). Diğer Sınırlamalar
Yukarıda belirtilenler dışında yapılacak (konu, değer, nitelik gibi
yönlerden) sınırlamalar iç ilişkide geçerli olup talimat niteliği taşır;
tescil ve ilân edilemez. Böyle bir sınırlama yapılmış ise, her nasılsa
tescil ve ilân edilmiş bulunsa dahi, aksi özel olarak kanıtlanmadıkça,
üçüncü kişilerin iyiniyetli oldukları, yani bu sınırlamayı bilmedikleri
varsayılır (m. 371/3). Haksız Fiillerden Sorumluluk Ortaklığın temsilcisi
ve yöneticilerinin, görevleri sırasında işledikleri haksız fiiller
nedeniyle de ortaklık sorumlu olur. Fakat üçüncü kişinin zararını tazmin
eden ortaklığın, zarar veren kişiye rücu hakkı vardır (m. 371/ 5). Yönetim
Kurulu Üyeliği ve Üyelerin Hukuki Durumu Kurul olarak yönetim kurulu ile
anonim şirket arasında organ-tüzel kişi ilişkisi vardır. Tüzel kişiler,
organları eliyle hak edinebilir ve borçlanabilirler (TMK m.50). Yönetim
kurulu üyeleri (organ görevlileri) ile ortaklık arasında ise sözleşme
ilişkisi vardır. Bu sözleşme genellikle vekâlet niteliğinde olmakla
birlikte, bazen hizmet niteliği taşıyabilir. Yönetim Kurulu Üyelerinin
Nitelikleri Kanunda yönetim kurulu üyeleri için bazı nitelikler
öngörülmüştür: 1. Yönetim kurulu, tek kişiden de oluşabilir (m. 359/1). 2.
Yönetim kurulu üyesi gerçek kişi olabileceği gibi, tüzel kişi de olabilir.
Fakat bir tüzel kişinin yönetim kuruluna üye seçilmesi durumunda, tüzel
kişiyle birlikte tüzel kişi adına sadece bir gerçek kişi de tescil ve ilân
olunur. Bu husus, şirketin internet sitesinde yayınlanır. Tüzel kişi adına,
sadece tescil edilmiş olan bu kişi toplantılara katılıp oy kullanabilir.
Tüzel kişi adına başka bir gerçek kişinin toplantılara katılarak oy
kullanmasına imkân yoktur (TTK m.359/2). 3. Yönetim kurulu üyesinin pay
sahibi olması şart değildir. 4. Gerçek kişi üyenin tam ehliyetli olmaları
gerekir. Yönetim kurulu üyesinin/ üyelerinin ve tüzel kişi adına tescil
edilecek olan gerçek kişinin tam ehliyetli olması gerekmektedir (TTK
m.359/3). 138 Ticaret Hukuku 5. Seçilme engeli bulunmaması gerekir. Üyeliği
sona erdiren ve m. 363/2’de sayılan nedenlerin daha baştan var olmasının,
seçilmeye de engel oluşturacağı, açıkça hükme bağlanmıştır (m. 359/4).
Ayrıca, bağımsız denetçilik, yönetim kurulu üyeliği ile bağdaşmaz (m.
400/1). Devlet Memurları Kanunu, Noterlik Kanunu gibi özel mevzuatta da,
üyeliği engel hükümler vardır; fakat böyle özel hükümlere rağmen seçilen
kişinin üyeliği geçerli olup, hakkında öngörülen yaptırımlar uygulanır.
Avukatlık ise yönetim kurulu üyeliğine engel işlerden değildir (AvK
m.12/f). 6. Anasözleşme ile yönetim kurulu üyesinin belli niteliklere sahip
olması koşulu (örneğin, belirli mesleklerde deneyim, belirli alanlarda
yükseköğrenim görmüş olma gibi) getirilip getirilemeyeceği konusunda
doğrudan bir hüküm mevcut değildir. Bununla birlikte, m. 363/2’de, üyeliği
sona erdiren nedenler arasında, anasözleşmede öngörülen niteliklerin
kaybından da söz edilmiş bulunulmasından dolayı, m. 340’a istisna olarak
anasözleşmeye bu konuda hüküm konulabileceği sonuca varılmalıdır. Bir
anonim ortaklıkta pay sahibi olan K kollektif ortaklığı, yapılacak genel
kurul toplantısında yönetim kurulu üyeliği için aday olmayı amaçlamakta,
ancak mevcut yönetim kurulu üyeleri, tüzel kişilerin yönetim kuruluna
seçilemeyeceğini belirtmektedir. Sizce K kollektif ortaklığı yönetim kurulu
üyeliğine seçilebilir mi? Yönetim Kurulu Üyeliğinin Kazanılması Yönetim
kurulu üyesi sıfatının kazanılması ve kaybedilmesi durumlarının tescil ve
ilânı gerekir. Her iki durumda da tescil açıklayıcıdır (TTK m.339/3, 354/1,
g, 31/1, 373). Üye sıfatının kazanılması çeşitli şekillerde
gerçekleşebilir. Anasözleşme ile Atama İlk yönetim kurulu üyeleri
anasözleşmede gösterilir (m. 339/3); tescil ve ilân edilir (m. 354/1,g).
Genel Kurul Tarafından Seçim Kuruluştan sonraki dönemlerde, yönetim kurulu
üyeleri genel kurulca seçilir (m. 359/1). Görev süreleri en çok üç yıl
olup, anasözleşmede aksine hüküm yoksa yeniden seçilmeleri mümkündür (m.
362). Hatta mevcut üyelerin azli ile yerlerine yenilerinin seçilmesi,
gündeme madde olmasa bile her zaman, haklı nedenle (m. 364/1) veya
gündemdeki finansal tabloların müzakeresi maddesine dayanılarak (m. 413/3)
gerçekleştirilebilir. Kamu Tüzel Kişisince Atama Anasözleşmeye konulacak
bir hükümle, ortak olmasa dahi, kamu tüzel kişilerinden (devlet, il özel
idaresi, belediye, köy ve diğerleri) birisine, işletme konusu kamu hizmeti
olan anonim ortaklığın yönetim kurulunda temsilci bulundurma hakkı
verilebilir (m. 334). Kamu tüzel kişisince atanan üye, diğer üyelerin hak
ve yetkilerine sahiptir fakat atanmaları ve azilleri ile yerlerine
yenisinin atanması, ilgili kamu tüzel kişisinin yetkisindedir (m. 334/2 ve
3). 3 5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 139
Yönetim Kurulu Tarafından Geçici Seçim Bir üyelik boşaldığı takdirde
yönetim kurulu, seçilme şartlarına sahip birisini geçici olarak seçer ve
ilk genel kurul toplantısında da bu kişiyi genel kurulun onayına sunar (m.
363/1). Genel kurul onaylarsa, bu kişi görevine devam eder ve selefinin
görev süresini tamamlar; aksi takdirde de yerine birisini seçer. Genel
Kurul Tarafından Yedek Üye Seçimi Sorunu Genel kurulun, ilerde boşalacak
üyelikler için önceden yedek üye seçip seçemeyeceği konusunda kanunda hüküm
yoktur. Yönetim Kurulu Üyeliğinin Kaybedilmesi Üyeliğin kaybına yol açan
nedenler şunlardır: Azil Anasözleşme ile atanmış olsalar dahi, üyeler,
genel kurulca azledilebilirler. Üye seçilen tüzel kişiyi temsil eden gerçek
kişi de, temsil ettiği tüzel kişi tarafından her zaman değiştirilebilir.
İstifa Tek taraflı ve bozucu yenilik doğuran bir hak niteliğinde olup
yönetim kurulu kabulüne gerek olmaksızın her zaman kullanabilir.
Kendiliğinden Sona Erme Nedenleri Üyenin iflâsı, ehliyetinin kısıtlanması,
üyelik için gerekli yasal şartları veya anasözleşmede öngörülebilecek
nitelikleri kaybetmesi, üyeliği kendiliğinden sona erdirir (m. 363/2). Ölüm
de bir sona erme nedenidir. Görev süresinin bitmesi durumunda da görev sona
erer. TTK m.362/1 uyarınca süre en çok üç yıl ise de bu sürenin
kısaltılması için anasözleşmeye hüküm konabileceği, yoksa süreyi ancak
genel kurulun kısaltabileceği kabul edilmelidir. Kamu tüzel kişilerince
atanan yönetici ve denetçilerin görev süresini de üç yılı aşmamak üzere bu
tüzel kişiler belirler (TTK m.334/3). Görev sürelerinin dolması halinde,
ilgili yöneticilerin bu sıfatları ve yetkilerinin kendiliğinden sona
erdiğinin kabulü gerekir. Bununla birlikte, yeni Kanun, genel kurulun,
süresi dolmuş bulunsa bile yönetim kurulu üyelerince toplantıya
çağrılabileceğini hükme bağlamıştır (m. 410/1). Yönetim Kurulu Üyelerinin
Hakları Haklar, mali nitelikte olanlar ve kişisel haklar şeklinde iki gruba
ayrılır. Kişisel Haklar Bunlar, mali nitelik taşımayan ve üyeler için aynı
zamanda birer borç (yükümlülük) niteliğinde olan haklardır: YK.
toplantılarına, yönetim ve temsile katılma, görüş bildirme, oy kullanma (m.
365), bilgi alma ve inceleme (m. 392), YK toplantısı yapılmasını ve gündeme
madde ilave edilmesini talep etme hakkı (m. 392/7), uygulanması kişisel
sorumluluğuna yol açabilecek GK. kararlarına karşı iptal davası açma hakkı
(m. 446/1,d) ve kayıtlı sermaye sisteminde yönetim kurulu kararlarına karşı
iptal davası açma hakkı (m. 460/5) gibi. 140 Ticaret Hukuku Bilgi alma ve
inceleme hakkı, TTK m.392’de, ayrıntılı biçimde düzenlemiştir: 1. Her üye,
şirketin iş ve işlemleri hakkında soru sorabilir, bilgi isteyebilir,
inceleme yapabilir. Bir üyenin bilgi, belge, defter, yazı vb.’nin yönetim
kuruluna getirtilmesi, üyelerce incelenmesi, tartışılması, bir konu ile
ilgili çalışandan veya yöneticiden bilgi alınması reddedilemez (m. 392/1).
Üyeler ve diğer yöneticiler de yönetim kurulunda bilgi vermekle yükümlüdür;
bir üyenin bu konudaki talebi reddedilemez ve sorusu yanıtsız bırakılamaz
(f. 2). 2. Yönetim kurulu toplantıları dışında da her üye, başkanın izni
ile yöneticilerden bilgi alabilir ve gerekli ise başkandan, şirket defter
ve dosyalarının incelemeye sunulmasını isteyebilir (f. 3); başkan bu istemi
reddederse, konu iki gün içinde yönetim kurulu toplantısına getirilir.
Kurul toplanamaz veya talep reddedilir ise üye mahkemeye başvurabilir,
mahkeme dosya üzerinden karar verir ve kararı kesindir (f. 4). 3. Yönetim
kurulu başkanı, kurul izni olmaksızın, kurul toplantıları dışında bilgi
alamaz, defter ve dosyaları inceleyemez. Başkanın isteminin reddi halinde
de dördüncü fıkra uygulanır (f. 5). 4. Üyelerin bu maddeden kaynaklanan
hakları kısıtlanamaz ve kaldırılamaz; fakat anasözleşme ve yönetim kurulu
kararı ile bilgi alma ve inceleme hakları genişletilebilir (f. 6). Her
üyenin, başkandan, kurulu toplantıya çağırmasını isteme yetkisi vardır (f.
7). Mali Haklar Yönetim kurulu üyelerinin mali nitelik taşıyan bazı hakları
vardır. Huzur Hakkı: Yönetim kurulu üyelerine, katıldıkları her toplantı
başına ödenebilecek ücrettir. Tutarı anasözleşmede veya genel kurul
tarafından belirlenebilir (m. 394). Ücret: Genel kurul kararı ile huzur
hakkı yerine veya onun yanında üyelere aylık ücret verilmesi öngörülebilir.
Hatta huzur hakkı ödenmeyeceği anasözleşmede öngörülmüş olsa dahi ücret
ödenebilir. Miktarı anasözleşmede saptanmamış ise genel kurul kararı ile
belirlenir (m. 394). Kazanç Payı: Çalışmalarını teşvik etmek amacıyla,
yönetim kurulu üyelerine kazançtan belli bir oranda pay verilmesi,
anasözleşmede hüküm bulunmasına bağlıdır (m. 394, 339/2,f). Kazanç payı,
yalnızca net kârdan ve kanuni yedek akçe ayrıldıktan, ayrıca pay
sahiplerine ödenmiş sermayenin % 5’i oranında veya anasözleşmede öngörülen
daha yüksek oranda kâr payı dağıtıldıktan sonra verilebilir (m. 511).
İkramiye: Anasözleşmede hüküm bulunmasına ve ortaklığın kâr etmesine gerek
olmaksızın, genel kurul kararı ile başarılarından dolayı yönetim kurulu
üyelerine ikramiye verilmesi mümkündür. Aslında hak değil bir lütuf
niteliğindedir. Miktarı anasözleşmede saptanmamış ise genel kurul
tarafından belirlenir (m. 394). Ayrıca kazanç payından farklı olarak,
ikramiye ödenmesi, ortaklığın kâr etmesi şartına bağlı değildir. Ortaklık
zarar etmiş bulunmasına rağmen, yönetim kurulu gayretli çalışmış, örneğin
bir önceki yıla oranla zararı azaltmış ise ikramiye ödenebilir. Prim: Genel
kurul kararı ile bir teşvik unsuru olarak prim de ödenebilir. Tutarı
anasözleşmede veya genel kurul tarafından belirlenebilir (m. 394). 5. Ünite
- Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 141 Bir anonim
ortaklıkta yönetim kurulu üyesi olan A ödenen huzur hakkının yetersiz
olduğu gerekçesiyle yönetim kurulu üyelerine ücret de ödenmesini talep
etmektedir. Diğer yönetim kurulu üyeleri ise huzur hakkı alınması halinde
ücret ödenemeyeceğini ileri sürmektedirler. Bu görüşleri sizce doğru mudur?
Yönetim Kurulu Üyelerinin Görev ve Yükümlülükleri Yönetime Katılma Görevi
Yönetim kurulu toplantılarına katılmak, görüş belirtmek, oy kullanmak,
gerekirse karşı çıkmak, hem bir yetki hem bir borç ve yükümlülük
niteliğindedir. Bilgi Alma ve İnceleme Yükümlülüğü Bu hem hak, hem yüküm
niteliğinde sayılmak gerekir. Üyelerin, ortaklık işlerinin yerinde ve
usulüne uygun gidip gitmediği konusunda bilgi edinme ve inceleme yükümü
vardır. Özellikle yönetim kurulu üyelerinin sorumluluktan kurtulması veya
daha az kusuru olduğunu kanıtlaması (m. 553 vd.) , anılan yükümlerin
gereğince ifasına da bağlıdır. Ortaklık ile İşlem Yapma ve Borçlanma
Yasağına Uyma Yükümlülüğü Yönetim kurulu üyesi, kendisi veya başkası adına,
şirket ile bir işlem yapamaz. Bu yasak genel kurul kararı ile ortadan
kaldırılabilir. Yasağa uyulmadığı takdirde işlem askıda hükümsüz olup
ortaklık işlemin kendisi yönünden geçersizliğini öne sürebilir fakat
yönetim kurulu üyesi bunu ileri süremez (tek taraflı bağlamazlık).
Bankacılık Kanunu hükümleri saklıdır (TTK 395/1 ve 4). Yönetim kurulu
üyesinin bu davranışı, tazminatı da gerektirebilir (m. 553). Pay sahibi
olmayan yönetim kurulu üyeleri ile yönetim kurulu üyelerinin pay sahibi
olmayan 393 üncü maddede sayılan yakınları şirkete nakit borçlanamaz. Bu
kişiler için şirket kefalet, garanti ve teminat veremez, sorumluluk
yüklenemez, bunların borçlarını devralamaz. Aksi hâlde, şirkete borçlanılan
tutar için şirket alacaklıları bu kişileri, şirketin yükümlendirildiği
tutarda şirket borçları için doğrudan takip edebilir (TTK m. 395/2).
Şirketler topluluğuna dâhil şirketler ise, m. 202 saklı kalmak şartıyla,
birbirlerine kefil olabilir ve garanti verebilir (m. 395/3). Ortaklık ile
Rekabet Etmeme Yükümlülüğü Yönetim kurulu üyesi, “şirketin ortaklık
konusuna giren ticari iş türünden bir işlemi” kendisi veya başkası hesabına
yapamayacağı gibi, aynı tür işlerle uğraşan bir ortaklığa sınırsız sorumlu
ortak sıfatıyla da giremez. Rekabet etmeme yükümlülüğü (rekabet yasağı),
genel kurul tarafından verilen izinle kaldırılabilir (m. 396/1). Rekabet
yasağına aykırı işlem yapan üyeye karşı ortaklık şu seçimlik hakları
kullanabilir: 1. İşlemden doğan zararın tazmini, 2. Yapılan işlemin
ortaklık adına yapılmış sayılması, 3. Üçüncü kişiler hesabına yaptığı
işlemlerden doğan menfaatlerin ortaklığa devri. Bu haklardan birisini seçme
yetkisi, diğer üyelere aittir. Hakların kullanımı, aykırılığın öğrenildiği
tarihten itibaren üç aylık ve herhalde gerçekleşmelerinden itibaren bir
yıllık zamanaşımına tabidir (m. 396/2 ve 3). 4 142 Ticaret Hukuku Süt
üreten S anonim şirketinin yönetim kurulu üyesi A diğer üyelerin bilgisi
dâhilinde aynı konuda faaliyet gösteren bir kollektif ortaklık kurmuştur.
Aradan iki yıl geçtikten sonra A’ya kızan diğer yönetim kurulu üyesi B,
rekabet yasağına aykırı davrandığı gerekçesiyle A aleyhine tazminat davası
açılmasını istemektedir. Sizce bu dava açılabilir mi? Görüşmelere Katılma
Yasağı Yönetim kurulu üyesi, kendisinin şirket dışı kişisel menfaatiyle
veya alt ve üst soyundan birinin ya da eşinin yahut üçüncü dereceye kadar
kan ve kayın hısımlarından birinin, kişisel ve şirket dışı menfaatiyle
şirketin menfaatinin çatıştığı konuların görüşüleceği yönetim kurulu
toplantısına katılamaz. Bu yasak, dürüstlük kuralı gereği olan durumlarda
da uygulanır. Şüpheli hâllerde kararı yönetim kurulu verir; bu oylamaya da
ilgili üye katılamaz. Menfaat çatışması yönetim kurulu tarafından
bilinmiyorsa ilgili üye bunu açıklamak ve yasağa uymak zorundadır (m.
393/1). Aksi takdirde, yasağı çiğneyen üye ile menfaat çatışması var ve
bilinmekte iken ilgili üyenin toplantıya katılmasına karşı çıkmayan üyeler
ve ilgili üyenin toplantıya katılması yönünde oy kullanan üyeler, o işlem
yüzünden ortaklığın uğradığı zararı tazmin etmekle yükümlü olurlar (m.
393/2). Özen ve Bağlılık Yükümlülüğü TTK m.369 uyarınca, yönetim kurulu
üyeleri ve yöneticiler, görevlerini ifa ederken tedbirli bir yönetici özeni
gösterme ve şirket menfaatlerini dürüstlük kuralına uyarak gözetme yükümü
altındadırlar (m. 368/1). ANONİM ORTAKLIKTA DENETİM Denetim, en genel
anlamda, belirli faaliyet ve işlemlerin kurallara uygun olarak
gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğinin değerlendirilmesi olarak
tanımlanabilir. Denetim iradesinin ortaklık içerisinden veya dışarıdan
olmasına göre, iç ve dış denetim şeklinde ikili bir ayırım yapılabilir: İç
Denetim Anonim ortaklıkların iç denetiminden genel olarak anlaşılan,
ortaklığın işleyişi ile ilgili olarak, şirket adına yapılan ve elde edilen
sonucun pay sahiplerine sunulduğu denetimdir. Anonim ortaklıklarda iç
denetim faaliyeti, 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (eTK’nın) 347 ilâ
359 uncu maddeleri arasında düzenlenmiş bulunan denetçi (birden çok kişi
ise denetçiler/denetim kurulu) tarafından yerine getirilmekte idi. TTK
denetçiyi, kanunen zorunlu organ olmaktan çıkarmış ve iç denetim görevini
yerine getiren bir organa yer vermemiştir. Fakat yönetim kurulu tarafından
ona bağlı, ihtiyari bir alt organ veya komite/komisyon olarak iç denetçilik
oluşturulmasına da bir engel olmadığı ve m. 375, fıkra 1’in a,b,c ve e
bentlerinin buna dayanak oluşturabileceği görülmektedir. Aşağıda, yeni
Kanun’un getirdiği bağımsız dış denetim sistemi anahatlarıyla ele
alınacaktır. 5 5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve
Denetim 143 Dış Denetim Ortaklığın, dışarıdan ve yetkili bazı kişi ya da
kurumlar tarafından denetlenmesi olarak tanımlanabilir. Bu denetim, Devlet
adına kamu tüzel kişilerince yapılan denetim ile bağımsız denetçiler
tarafından yapılan denetim şeklinde ikiye ayrılabilir. Devlet Tarafından
Yapılan Denetim Devlet tarafından yapılan denetim ile ilgili olarak
anlaşılması gereken, temelde Bakanlık denetimidir. Ticaret Bakanlığının,
ortaklıkları denetleme ve ortaklıklar ile ilgili hususlarda ikincil
düzenlemeler yapma yetkisi bulunmaktadır (TTK 210). Bakanlığın denetim ile
ilgili yetkilerine ilişkin olarak aşağıda belirtilen örnekler verilebilir:
1. TTK’de, Bakanlık Tebliğinde belirlenen anonim ortaklıkların kuruluşu ve
anasözleşme değişiklikleri, Bakanlığın iznine bağlanmıştır (TTK 333). Bu
madde uyarınca, kuruluş ve anasözleşme değişikliklerine ilişkin bu haller
dışında; hukuki konumu, niteliği ve işletme konusu ne olursa olsun, anonim
ortaklığın kuruluşu ve anasözleşme değişiklikleri herhangi bir makamın
iznine bağlanamaz. 2. TTK. uyarınca, kuruluşu ve anasözleşme değişikliği
izne tabi bulunan anonim ortaklıkların genel kurul toplantılarında
Bakanlığın temsilcisi hazır bulunur; diğer ortaklıklarda, hangi hallerde
Bakanlık temsilcisinin bulunacağı ile ilgili usul ve esasları Bakanlık
tarafından yayımlanan yönetmelikle belirlenmiştir (m. 407/3, 1527/5; Anonim
Şirket Genel Kurul Toplantılarının Usul ve Esasları İle Bu Toplantılarda
Bulunacak Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Temsilcileri Hakkında Yönetmelik,
m.32). 3. Yine, 640 sayılı KHK m.2/ uyarınca, TB, ortaklıkları denetlemekle
görevli olup KHK’nın 9 uncu maddesine göre, İç Ticaret Genel Müdürlüğü,
kuruluşuna izin verilecek olan anonim ortaklıklar ile genel kurul
toplantılarında Bakanlık temsilcisi bulunacak anonim ortaklıkları
belirlemek ve bunların işlemlerini yürütmekle görevlidir. 4. Nihayet TTK
m.210/3 ve 530/1 hükümleri, Bakanlığın denetim yanında, fesih için
mahkemeye başvurma yetkisini de düzenlemektedir. Bağımsız
Denetçiler/Denetim Kurumları Tarafından Yapılan Denetim Bağımsız Denetim
ile İlgili Mevcut Özel Düzenlemeler Son yıllarda, başta ABD. olmak üzere
birçok ülkede yaşanan muhasebe yolsuzlukları ve ortaya çıkan ekonomik
krizler nedeniyle zarar gören halk, finansal piyasalara güvensizlik duymaya
başlamış; bu nedenle özel düzenlemeler yapılmış, üst kurullar oluşturulmuş
ve ilgili yasalara tabi ortaklıkların bağımsız denetimlerine ilişkin sıkı
bazı önlemler getirilmişlerdir. Bu düzenlemeler, genellikle birbirine
paralel kurallar içermektedir. Türk Hukukundan bazı örnekler vermek
gerekirse, 6362 sayılı SerPK m. 62 vd, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu, m.
15, 33, 36, 39/II ve 93 ve ilgili yönetmelik, 5684 sayılı Sigortacılık
Kanunu m. 18/ II, 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım
Sistemi Kanunu m. 21 ve ilgili yönetmelikler, 4628 sayılı Elektrik Piyasası
Kanunu, 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu m. 91 ve 3568 sayılı Serbest
Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu ve ilgili
ikincil düzenlemeler. 144 Ticaret Hukuku Örnek verilen bu mevzuat hükümleri
uyarınca oluşturulan üst (düzenleyici) kurullar tarafından yapılan
düzenlemelere göre yetkilendirilen Bağımsız Denetim Kuruluşları piyasada
faaliyette bulunan anonim ortaklıkları denetlerler. Denetim, ortaklık
dışında, ortaklıktan bağımsız denetçiler tarafından gerçekleştirildiğinden,
yapılan bu denetim, dış denetimdir. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu ile
Getirilen Bağımsız Denetim Tanım Anonim ortaklıklarda bağımsız denetim,
genel olarak, ortaklığın bir faaliyet dönemine ilişkin finansal
tablolarının kanuna, ana sözleşmenin finansal tablolara ilişkin
düzenlemelerine ve Türkiye Muhasebe Standartlarına uygun olup olmadığını
Türkiye Denetim Standartları çerçevesinde denetlemek ve sonucu bir rapora
bağlamak şeklinde tanımlanabilir (m. 398/1). Denetime Tabi Ticaret
Ortaklıkları TTK’nın 397 ilâ 406 ncı maddelerinde, anonim ortaklıkların
bağımsız denetimleri ve bunu yapacak denetçi ile ilgili düzenlemeler
getirilmiştir. TTK m.397/5 uyarınca, tüm anonim ortaklıklar değil, sadece
Cumhurbaşkanlığınca belirlenecek şirketler TTK m.398 anlamında denetime
tabidir. Bağımsız denetimin gerçekleştirilebilmesi için, denetlenecek
ortaklık ile denetçi arasında bir denetim sözleşmesinin yapılması
gerekmektedir. Bu düzenlemeler, yapılan atıflar nedeniyle, limited
ortaklıklar (m. 635/1) ve paylı komandit ortaklıklar (m. 565/2) için de
geçerli olacaktır (Ayrıca bkz. geçici madde 6/3). TTK m.397/5 uyarınca,
Cumhurbaşkanınca belirlenen ölçütleri sağlamayan anonim ortaklıklar,
Cumhurbaşkanınca çıkarılacak yönetmelikliğe göre denetlenir. Denetçi
Olabilecekler ve Nitelikleri Denetçi, bağımsız denetim yapmak üzere,
yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir unvanını taşıyan
ve Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunca
yetkilendirilen kişiler ve/veya ortakları bu kişilerden oluşan sermaye
şirketi olabilir (TTK 400). Denetçilerin nitelikleri, TTK m.400’de ifade
edilmiştir. Kimlerin denetçi olamayacağını belirten bu kurallara
bakıldığında, esasen denetçinin bağımsızlığını sağlama amaçlı ve genel
standartlarla ilgili kurallar olduğu görülmektedir. Denetçinin denetlenen
ortaklıktan bağımsız olmasını sağlamak amacıyla, tüm denetim
standartlarında benzeri kurallara yer verilmiştir. Denetimin Konusu ve
Kapsamı Denetimin konusu ve kapsamı, m. 398’de düzenlenmiştir. Denetçi,
denetime tabi ortaklığın veya topluluğun finansal tablolarını, konsolide
tablolarını ve yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporlarını
denetleyecektir. Bu denetimin kapsamına, envanterler de dâhil olmak üzere,
ortaklığın veya topluluğun muhasebesinin denetimini de girmektedir (m.
397/1). Denetime tabi olduğu hâlde, denetlettirilmemiş finansal tablolar
ile yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, düzenlenmemiş hükmündedir (m.
397/2, son cüme). Denetçi finansal tabloların ve yıllık raporun, denetleme
sürecinde elde ettiği bilgilerle uyumlu olup olmadığını da inceleyecektir
(m. 397/1). Eğer, denetçinin raporunu sunmasından sonra finansal tablolar
ile yıllık faaliyet raporunda bir de- 5. Ünite - Anonim Ortaklığın
Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 145 ğişiklik yapılırsa ve yapılan bu
değişiklik denetleme raporunu etkileyecek nitelikteyse denetçi, finansal
tablolar ile yıllık faaliyet raporunu yeniden denetleyecek ve denetim
sonucunu raporla özel olarak açıklayacaktır (m. 397/3). Ayrıca denetçi, 378
inci madde uyarınca riskin erken saptanması ve yönetimi amacıyla bir
komitenin kurulup kurulmadığını; kurulmuş ise, komite tarafından verilmiş
bulunan raporları da inceleyerek komitenin yapısını ve uygulamalarını
açıklayan bir rapor hazırlar ve raporuna ekler (TTK m.398/4). Denetim
Standartları ve Kamu Gözetimi Kurumu 660 sayılı Kamu Gözetimi, Muhasebe ve
Denetim Standartları Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Hükmünde Kararname uyarınca, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim
Standartları Kurumu (kısaca Kamu Gözetimi Kurumu) kurulmuştur. Bu Kurul,
muhasebe ve denetim standartlarını belirleme yetkisine sahiptir. Kurul’un
kurulması ile Türkiye Muhasebe Standartları Kurulunun varlığı sona
erdirilmiştir. Denetimde uygulanacak standartlar, Kamu Gözetimi Kurumunca
yayımlanan uluslararası denetim standartlarıyla uyumlu Türkiye Denetim
Standartları’dır (TTK m.397/1). KHK m.23/1 uyarınca, kamu yararını
ilgilendiren kuruluşlarda denetimi, sadece Bağımsız Denetim Kuruluşu
yapabilir. KHK m.2/1,ğ, kamu yararını ilgilendiren kuruluşları
sıralamıştır. Bunlar; halka açık anonim ortaklıklar, bankalar, sigorta,
reasürans ve emeklilik şirketleri, faktoring şirketleri, finansman
şirketleri, finansal kiralama şirketleri, varlık yönetim şirketleri,
emeklilik fonları, ihraççılar, sermaye piyasası kurumları, faaliyet
alanları, işlem hacimleri, istihdam ettikleri çalışan sayısı ve benzeri
ölçülere göre önemli ölçüde kamuoyunu ilgilendirdiği için Kurum tarafından
bu kapsamda değerlendirilen kuruluşlardır. 660 Sayılı KHK uyarınca,
yukarıda sayılanlar yanında, Kurum tarafından öngörülen kuruluşlar da
bağımsız denetime tabi olacaklardır. Denetçi Sıfatının Kazanılması
Denetçiyi kural olarak, denetlenecek ortaklığın genel kurulu seçer. Bu
yetki, genel kurulun devredilemez yetkilerindendir (TTK m. 408/2,c). Ancak,
ortaklığın herhangi bir nedenle denetçisiz kalması durumuna ilişkin olarak,
Kanun, iki istisnai düzenleme getirmiştir. Bunlardan ilki, denetçinin
mahkeme tarafından seçilmesi (m. 399/6); ikincisi ise, denetçinin feshi
ihbarda bulunması durumunda, denetçinin yönetim kurulu tarafından
seçilmesidir (m. 399/9). Denetçinin genel kurul tarafından seçilmesinin
yanında, istisnai düzenlemelere yer verilmesinin nedeni, ortaklığın
denetçisiz kalmasını ve bir boşluğa yol açılmasını önlemektir. Denetim, bir
anlamda yönetimin de denetimi olduğundan, denetçiyi kural olarak, genel
kurul seçer. Genel kurul, denetçiyi, her faaliyet döneminde ve herhalde
görevini yerine getireceği faaliyet dönemi bitmeden seçmelidir. Genel
kurulun denetçiyi seçmesi durumunda, yönetim kurulu gecikmeksizin denetim
görevi verilen denetçiyi ticaret siciline tescil ettirmeli ve TTSG’de ilân
ettirmelidir. Genel kurul, faaliyet döneminin dördüncü ayına kadar,
denetçiyi seçmelidir (TTK m.399/6 ve 1. Aşağıdaki hallerde ise, denetçiyi
mahkeme seçer (m. 399/2,4 ve 6): 1. Genel kurul denetçiyi dördüncü aya
kadar seçemezse, 2. Genel kurul kararı geçersiz ise (iptale tabi veya bâtıl
ise), 3. Denetçi kendisine sunulan iş teklifini reddederse, 146 Ticaret
Hukuku 4. Denetçi sözleşmeyi feshederse, 5. Denetçi hakkında görevden alma
davası açılmış ise, eş zamanlı olarak mahkeme yeni bir denetçi atar.
Mahkemenin denetçi seçimine ilişkin kararı kesindir. Ücret mahkeme
tarafından belirlenir. Ücrete üç işgünü içerisinde itiraz edilebilir.
Yönetim kurulunun denetçiyi seçme yetkisi, m. 399/9’da düzenlenmiştir.
Yönetim kurulu, ilk genel kurul toplantısında istifa nedeni ile birlikte,
yeni seçilen denetçiyi genel kurulun onayına sunmalıdır. Denetim Sözleşmesi
Taraflarının Yükümlülükleri Denetçinin Yükümlülükleri 1. Denetimi Türkiye
Denetim Standartlarına uygun olarak yürütmek (m. 397/1, 378/1), 2. TTK
m.378 uyarınca, risklerin erken saptanması ve yönetimi amacıyla bir komite
kurulup kurulmadığını; kurulmuşsa bu komitenin faaliyetleri, uygulamaları
ve açıklamaları ile ilgili bir rapor düzenlemek ve denetim raporu ile
birlikte yönetim kuruluna vermek (m. 398/4), 3. Borcunu gereği gibi yerine
getirmek. Bununla anlaşılması gereken, denetçinin, Türkiye Denetim
Standartlarına uygun olarak yürüttüğü denetimin sonucunu, yasada belirtilen
içerikte ve şekilde denetim raporu yazması ve denetlenen ortaklık yönetim
kuruluna teslim etmesidir (m. 378/1, 402/7). Bu hâlde borç sona erer.
Denetçi raporu, m. 402’de belirtilen esaslara uygun olmalıdır. 4. Sır
saklamak (m. 404). Denetlenen Ortaklığın Yükümlülükleri 1. Denetim Ücretini
Ödeme: Denetlenen ortaklığın temel borcudur. TTK’de ücretin ne şekilde
belirleneceği ile ilgili bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak, denetçinin
mahkeme tarafından atanması durumunda, denetim ücretini mahkeme belirler
(m.399/7). Ücrete ilişkin karara 3 iş günü içinde itiraz edilebilir.
Mahkemenin kararı kesindir. Denetlenen ortaklığın denetim ücretini
ödememesi, denetçinin denetleme sözleşmesini haklı nedenle feshetme
nedenidir. 2. Denetim Çalışmaları İçin Gerekli Bilgi ve Belgeleri Sağlama:
Denetlenen ortaklığın yönetim kurulu, finansal tabloları ve yıllık faaliyet
raporunu düzenlettirip onaylatarak gecikmeden denetçiye verir. Yönetim
kurulu üyeleri, denetimin gereği gibi yürütülebilmesi için, denetime konu
olan tüm bilgi ve belgeleri denetçinin incelemesine hazır hâle
getirmelidirler (TTK m.401/1). Aksi hâlde, kusurunun varlığında TTK m.553
uyarınca sorumlu olurlar. Denetim Raporunun Sonuçları: Denetçi tarafından
verilecek olan denetim raporunda, denetçinin bildirdiği görüşe bazı
sonuçlar bağlanmıştır: 1. Olumlu Görüş: Olumlu rapor verilmesi, yönetim
kurulunun finansal tablolar ile yıllık faaliyet raporları ile ilgili yasa,
anasözleşme hükümleri ve muhasebe standartlarına aykırı olmaması anlamına
gelir. Bu hâlde denetçi, yönetim kurulunun finansal tablolara ilişkin
sorumluluğuna gidilmesini gerektirecek bir nedeni olmadığını açık bir
şekilde ifade eder. Gerekçe uyarınca, denetçinin olumlu görüş içeren bir
rapor vermesi, yönetim kurulu üyelerinin ibralarında dayanak oluşturur.
Ancak, 5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 147
belirtmek gerekir ki olumlu rapor, yönetim kurulunun ortaklığı iyi
yönettiği anlamına gelmediği gibi; sorumluluğuna gidilmesine de engel
oluşturmaz (m. 403/1 ve 2). 2. Sınırlandırılmış Olumlu Görüş: Denetçinin
çekincelerinin bulunması durumunda vereceği görüştür. Bu durum, finansal
tablolarda düzeltilebilecek aykırılıkların bulunduğu ve bu aykırılıkların
açıklanmış sonucu etkileyecek ölçüde kapsamlı ve büyük olmadığı anlamına
gelir. Denetçi, sınırlamanın konusu, kapsamı ve düzeltmenin ne şekilde
yapılacağı ile ilgili açıklamayı da raporunda yapar. Sonuç olarak, elde
ettiği sonuçlar açısından denetçi büyük ölçüde olumlu görüşe sahiptir.
Genel kurul gerekli önlemleri ve düzeltmeleri de karara bağlar. Bu hâlde,
aykırılıkların giderilmesi mümkün olduğundan, yönetim kurulu üyelerinin
istifa etmelerine gerek yoktur (m. 403/3). 3. Görüş Bildirmekten Kaçınma:
Ortaklık defterlerinde, denetlemenin uygun bir şekilde yapılmasına ve
sonuçlara varılmasına engel olacak ölçüde belirsizliğin bulunması veya
denetlenecek konularda ortaklık tarafından önemli kısıtlamaların yapılması
durumunda, gerekçelerin açıklanması koşulu ile denetçi tarafından verilen
görüştür (m. 403/4). Denetçi, kaçınma görüşüne varmasını gerekli kılan
olguları ispatlayabilecek vasıtalardan yoksun olsa da bu görüşü verebilir.
Kaçınma, olumsuz görüşün sonuçlarını doğurur. 4. Olumsuz Görüş: Olumsuz
görüşün verilmesi durumunda, yönetim kurulu, dört iş günü içinde genel
kurulu toplantıya çağırır ve toplantı gününden itibaren geçerli olmak üzere
istifa eder. Anasözleşmede aksi öngörülmemişse, eski yönetim kurulu üyeleri
yeniden seçilebilir. Yeni yönetim kurulu altı ay içinde, kanuna,
anasözleşmeye ve standartlara uygun finansal tablolar hazırlatır ve bunları
denetleme raporu ile birlikte genel kurula sunar (m. 403/5). Ortaklık ile
Denetçi Arasındaki Görüş Ayrılıkları (Yorum Davası): Ortaklık ile denetçi
arasında, yılsonu hesapları, finansal tablolar ve yönetim kurulunun yıllık
faaliyet raporları ile ilgili olarak ilgili kanunun, ilgili tasarrufun veya
anasözleşme hükümlerinin yorumu veya uygulaması konusunda doğan görüş
ayrılıkları hakkında, yönetim kurulunun veya denetçinin istemi üzerine
ortaklığın merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesi dosya üzerinde
inceleme yapar ve karar verir. Mahkemenin vermiş olduğu karar kesindir.
Dava giderleri, ortaklığa aittir (m. 405). Denetim Sözleşmesinin Sona
Ermesi: Anonim ortaklık ile denetçi arasında yapılmış bulunan denetim
sözleşmesi, tarafların anlaşması ile sona erdirilemez. Taraflardan birinin
sözleşmeyi sona erdirmesi gerekir. 1. Denetlenen Ortaklığın Sözleşmeyi Sona
Erdirmesi: TTK m.399 uyarınca, anonim ortaklığın sözleşmeyi sona
erdirebilmesi, ancak denetçiyi görevden alma davasını açması ile mümkündür.
Görevden alma davası, ortaklık merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret
mahkemesinde açılır. Davayı azınlık (sermayenin 1/10’u, halka açık
şirketlerde 1/20’si) veya yönetim kurulu açmalıdır. Azınlığın bu davayı
açabilmesi için, genel kurulun denetçi seçimine ilişkin kararına olumsuz oy
kullanması, bunu tutanağa geçirtmesi ve seçimin yapıldığı genel kurul
toplantısından geriye doğru üç aydan beri pay sahipliği sıfatını taşıması
gerekir. 148 Ticaret Hukuku Davanın, denetçi seçimine ilişkin genel kurul
kararının TTSG’de yayınlanmasından itibaren üç hafta içinde açılması
gerekir. Üç haftalık süre, hak düşürücü süredir. 2. Denetçinin Sözleşmeyi
Sona Erdirmesi: TTK, anonim ortaklıktan farklı olarak, denetçiye tek
taraflı olarak sözleşmeyi sona erdirme hakkı tanımıştır. Denetçi bu davayı
iki halden biri var ise açabilir. Bunlar: a. Hakkında görevden alınma
davasının açılmış olması. b. Haklı bir nedenin varlığı. Özel Denetim
Belirli bazı olayların aydınlatılması amacıyla yapılan denetime, özel
denetim; bu görevi yerine getiren kişiye özel denetçi denir. Özel
denetçinin görevi, ilgili konuda inceleme ve denetleme yapmak ve elde
ettiği sonucu bir raporla açıklamaktır. Özel denetim, TTK’nın 438 ilâ 444
üncü maddeleri arasında yer almaktadır. Özel Denetçinin Niteliği Özel
denetçi, denetlenecek olan işlem veya olayla ilgili olarak uzmanlığı
bulunan kişi veya kişilerdir. Kanun burada, muhasebeci veya mali müşavir
olma şartı koymamıştır. Özel Denetçinin Seçimi TTK uyarınca, her pay
sahibi, gündemde bir kural bulunmasına gerek olmaksızın özel denetim
yapılmasını genel kuruldan isteme yetkisine sahiptir. Pay sahibinin bu
talepte bulunabilmesi için, Kanunun aradığı koşullar (m. 438/1): 1. Özel
denetimin pay sahipliği haklarını kullanmak için gerekli olması, 2. Bilgi
alma ve/veya inceleme haklarının kullanılmış olmasıdır. Pay sahibinin
talebinin genel kurul tarafından kabul edilmesi durumunda, anonim ortaklık
veya bir pay sahibinin 30 gün içinde başvurusu ile ortaklık merkezinin
bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesinden özel denetçi atanmasını
istenebilir (m. 438/2). Genel kurul talebi reddederse, azınlık (sermayenin
1/10’una, HAAO’larda 1/20’sine sahip olan pay sahipleri) veya paylarının
itibari değeri toplamı en az 1.000.000 Türk Lirası olan pay sahipleri üç ay
içinde ortaklık merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesinde özel
denetçi atanmasını isteyebilir (m. 439/1). Mahkeme talebi dinledikten
sonra, uygun bulursa, inceleme konusunu belirleyerek bir veya birden fazla
bağımsız uzman görevlendirir (m. 440). Denetim Faaliyetinin Yürütülmesi TTK
uyarınca, özel denetçiye, denetim görevini yerine getirebilmesi için
gerekli bilgi ve belgelerin verilmesi gerekir. Özel denetim, amaca yararlı
süre içinde ve ortaklık işlerini gereksiz yere aksatmaksızın
gerçekleştirilmelidir (m. 441/1 ve 3). Özel denetçi, inceleme sonucunu
ortaklığın sırlarını koruyarak mahkemeye ayrıntılı bir rapor verir.
Mahkeme, raporu ortaklığa tebliğ eder. Mahkeme raporun açıklanması istemi
ile ilgili olarak, raporun açıklanmasının ortaklığın sırlarını veya
ortaklığın korunmaya değer diğer menfaatlerini zarara uğratıp
uğratmayacağını dikkate alarak karar verir (m. 442/1-2). Mahkeme ortaklık
ve istem sahiplerine, açıklanan rapor hakkında değerlendirmeleri bildirme
ve ek soru sormak olanağı tanır (m. 442/3). Yönetim kurulu, genel kurula
raporu ve yönetim kurulunun buna ilişkin değerlendirmesini sunar (m. 443).
5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 149 Özet
Anonim ortaklığın kuruluş işlem ve aşamalarını belirtmek. Anonim ortaklığın
kuruluşu, ortaklık tüzel kişiliğinin doğması için kanunun öngördüğü tüm
işlem ve aşamaların gerçekleşmesi sürecini ifade eder. Kanun,
anasözleşmenin hazırlanmasından başlayan ve tescile dek devam eden aşamalar
öngörmüş olup, bir aşama tamamlanmadan diğerine geçilememektedir. Bu
aşamaların ilki, anasözleşmenin kanundaki zorunlu içerik şartlarını uygun
olarak hazırlanıp kurucular tarafından imzalanması ve bu imzaların noterce
onaylanması aşamasıdır. Daha sonra ise, kurucular beyanı ve bir kısım pay
bedellerinin ödenmesi aşaması gelmektedir. Bakanlık iznine bağlı anonim
ortaklıklarda bu iznin alınması ise üçüncü aşamayı oluşturmaktadır. Ancak
izne tabi olmayan bir şirket ise, bu aşamaya gerek kalmamaktadır. Son aşama
ise, tescil ve ilândır. Yönetim kurulunun oluşumu, işleyişi ve üyeleriyle
ilgili genel bilgileri anlatmak. Yönetim kurulu, ortaklığın yönetim ve
temsil organı olup, bulunmaması bir fesih nedenidir. Yönetim kurulu üye
sayısına ilişkin, bazı istisnai durumlar dışında, herhangi bir belirleme
öngörülmemiştir. Dolayısıyla yönetim kurulu tek kişiden de
oluşabilmektedir. Yönetim kurulu üye sayısı, şirket anasözleşmesinde
gösterilir. Yönetim kurulu üyesi, şirket anasözleşmesi ile genel kurul
kararı ile kamu tüzel kişisi tarafından ve yönetim kurulu tarafından geçici
yönetim kurulu üyesi atanması gibi farklı şekillerde atanabilir.
Anasözleşme ile atanmış olsalar dahi, üyeler, genel kurulca
azledilebilirler. Üye seçilen tüzel kişiyi temsil eden gerçek kişi de,
temsil ettiği tüzel kişi tarafından her zaman değiştirilebilir. Yönetim
kurulu, kanun ve anasözleşme uyarınca genel kurulun yetkisine bırakılanlar
dışında, şirketin işletme konusunun gerçekleştirilmesi için gerekli her tür
işlem ve işler hakkında karar alma konusunda yetkilidir. Yönetim kurulu,
görev ve yetkilerini kural olarak topluca (kurul şeklinde) kullanır;
istisnai bazı işlerde üyelerin bireysel olarak yetkileri vardır. Yönetim
kurulu üyelerinin hakları, kişisel haklar ve mali haklar olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır. Kişisel haklar, yönetim kurulu toplantılarına, yönetim ve
temsile katılma, görüş bildirme, oy kullanma (m. 365), bilgi alma ve
inceleme (m. 392), yönetim kurulu toplantısı yapılmasını ve gündeme madde
ilave edilmesini talep etme hakkı, uygulanması kişisel sorumluluğuna yol
açabilecek genel kurul kararlarına karşı iptal davası açma hakkı ve kayıtlı
sermaye sisteminde yönetim kurulu kararlarına karşı iptal davası açma
hakkından oluşmaktadır. Mali haklar ise, huzur hakkı, ücret, kazanç payı,
ikramiye ve primden oluşmaktadır. Yönetim kurulu üyelerinin yükümlülükleri
ise, yönetim kurulu toplantılarına katılmak, görüş belirtmek, oy kullanmak,
gerekirse karşı çıkmak yükümlülüğü, bilgi alma ve inceleme yükümlülüğü,
ortaklık ile işlem yapma ve borçlanma yasağına uyma yükümlülüğü, ortaklık
ile rekabet etmeme yükümlülüğü, görüşmelere katılma yasağı, özen ve
bağlılık yükümlülüklerinden oluşmaktadır. Ortaklığın denetim türlerini ve
denetime ilişkin genel kuralları açıklamak. Denetim iradesinin ortaklık
içerisinden veya dışarıdan olmasına göre, iç ve dış denetim şeklinde ikili
bir ayırım yapılması mümkündür. İç denetim, ortaklığın işleyişi ile ilgili
olarak, şirket adına yapılan ve elde edilen sonucun pay sahiplerine
sunulduğu denetimdir. Dış denetim ise, ortaklığın, dışarıdan ve yetkili
bazı kişi ya da kurumlar tarafından denetlenmesi olarak tanımlanabilir. Bu
denetim, Devlet adına kamu tüzel kişilerince yapılan denetim ile bağımsız
denetçiler tarafından yapılan denetim şeklinde ikiye ayrılır. Devlet
tarafından yapılan denetim Ticaret Bakanlığı aracılığıyla gerçekleştirilir.
Bağımsız denetim ise, yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali
müşavir unvanını taşıyan ve Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları
Kurumunca yetkilendirilen kişiler ve/veya ortakları bu kişilerden oluşan
sermaye şirketleri tarafından gerçekleştirilir. Denetçi, yapacağı denetim
sonucunda bir rapor hazırlar ve denetimin sonuçlarını bu raporunda
belirtir. Denetçinin hazırlayacağı rapor dört farklı durumu içerebilir.
İlki, olumlu görüş yazısı, diğeri olumsuz görüş yazısı, bir diğeri sınırlı
olumlu görüş yazısı ve sonuncusu da görüş vermekten kaçınma şeklinde
olabilir. 1 2 3 150 Ticaret Hukuku Kendimizi Sınayalım 1. Anonim ortaklık
yönetim kuruluna ilişkin aşağıdaki bilgilerden hangisi doğrudur? a. Yönetim
kurulu en az 3 kişiden oluşur. b. Yönetim kurulu toplantılarında oyun
bizzat kullanılması gerekir. c. Yönetim kurulu toplantılarında üyeler
birbirini temsilen oy kullanabilir. d. Yönetim kurulunun elden dolaştırma
yoluyla karar alması hiçbir koşulda mümkün değildir. e. Yönetim kurulu
toplantılarının fiziken yapılması şarttır. 2. Yönetim kurulu üyesinin
niteliklerine ilişkin olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a. Yönetim
kurulu tek kişiden oluşabilir. b. Yönetim kurulu üyesi gerçek kişi
olabileceği gibi tüzel kişi de olabilir. c. Yönetim kurulu üyesinin pay
sahibi olması şarttır. d. Yönetim kurulu üyesinin tam ehliyetli olması
gerekir. e. Yönetim kurulu üyesinin seçilme engeli bulunmamalıdır. 3.
Anonim ortaklık yönetim kurulu kural olarak hangi yetersayı ile toplanır?
a. Üye sayısının yarıdan bir fazlası b. Üye sayısının tamamı c. Üye
sayısının yarısı d. Üye sayısının çoğunluğu e. Üye sayısının dörtte üçü 4.
Anonim ortaklık anasözleşmesinde gösterilen alt ve üst limitler arasında,
yönetim kurulu kararı ile ve anasözleşme değişikliği usulüne uyulmaksızın
sermaye artırımına izin veren sisteme ne ad verilir? a. Kayıtlı sermaye
sistemi b. Esas sermaye sistemi c. Başlangıç sermayesi d. Çıkarılmış
sermaye e. Yabancı sermaye 5. Anonim ortaklık aşağıdaki işlemlerden
hangisinin gerçekleştirilmesi ile pay sahipleri arasında kurulmuş olur? a.
Ticaret Bakanlığından kuruluş izni alınmasıyla b. Anasözleşmenin noterce
onaylanmasıyla c. Anasözleşmenin marka sicilinde tescil edilmesiyle d.
Ticaret mahkemesinden kuruluş izni alınmasıyla e. Anasözleşmenin pay
sahiplerince imzalanmasıyla 6. Aşağıdakilerden hangisi anonim ortaklığın
anasözleşmesinde bulunması zorunlu hususlardan biri değildir? a. Ortaklığın
ticaret ünvanı b. Ortaklığın merkezi c. Ortaklığın sermayesi d. Pay
sahiplerinin taahhüt ettiği sermaye paylarının tür ve miktarları e.
İmtiyazlı pay yaratılması 7. Aşağıdakilerden hangisi anonim ortaklık
yönetim kurulunun görevlerinden biridir? a. Genel kurul kararlarının iptali
için dava açılması b. Anonim ortaklık anasözleşmesinin değiştirilmesine
karar verilmesi c. Anonim ortaklığın bilançosunun onaylanması d. Anonim
ortaklığın bölünmesine karar verilmesi e. Yönetim kurulu üyelerinin
ibralarına karar verilmesi 8. Türk Ticaret Kanununa göre, kayıtlı sermaye
sistemini kabul etmiş anonim ortaklıklarda başlangıç sermayesi en az ne
kadar olmalıdır? a. Türk Ticaret Kanununda başlangıç sermayesi
belirlenmemiştir b. Elli bin Türk Lirası c. Yüz bin Türk Lirası d. Bir Türk
Lirası e. Bir milyon Türk Lirası 5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu,
Yönetim Kurulu ve Denetim 151 Yaşamın İçinden 9. Aşağıdakilerden hangisi
anonim ortaklık yönetim kurulu üyelerinin haklarından biri değildir? a.
Bilgi alma ve inceleme hakkı b. Yönetim kurulu toplantısı yapılmasını talep
etme hakkı c. Yönetim kurulu toplantısı gündemine madde ilave edilmesini
talep etme hakkı d. Yönetim kurulu toplantılarında oy kullanma hakkı e.
Kendisinin şirket dışı kişisel menfaatiyle şirketin menfaatinin çatıştığı
konuların görüşüleceği toplantılarında hazır bulunma hakkı 10. Aşağıdaki
hallerden hangisinde denetçiyi yönetim kurulu seçebilir? a. Genel kurul
denetçiyi dördüncü aya kadar seçemediğinde b. Denetçi kendisine sunulan iş
teklifini reddeddiğinde c. Denetçi hakkında görevden alma davası
açıldığında d. Denetçi istifa ettiğinde e. Genel kurul kararı geçersiz
olduğunda T.C. YARGITAY, 11. HUKUK DAİRESİ, E. 2002/12946, K. 2003/7430, T.
14.7.2003 • ANONİM ŞİRKET GENEL KURUL KARARININ İPTALİ (Genel Kurul
Çağrısının Yetkisiz Organ Tarafından Yapıldığı İddiası - Paydaşların Tamamı
Genel Kurula Katıldığından Butlanının İleri Sürülemeyeceği) • GENEL KURUL
ÇAĞRISI (Görev Süresi Bitse de Yöneticilerin Genel Kurula Çağrı Görevinin
Devam Ettiği Çağrının Geçersiz Olmadığı - Paydaşların Tamamı Genel Kurula
Katıldığına Göre Çağrının Yetkisiz Organ Tarafından Yapıldığından Bahisle
İptalinin İstenemeyeceği) • ................ ÖZET: Bütün paydaşlar
katıldıklarına göre, anılan toplantılara çağrının yetkisiz organlarca
yapıldığından bahisle ve sırf bu nedenle bu toplantıların batıl olduğu
iddiası kabul edilemez.Görev süresi bitmiş olsa dahi yöneticilerin genel
kurula çağrı görevlerinin devam ettiğinin ve eski yöneticilerce yapılacak
böyle bir çağrının geçersiz olmadığının da kabulü gerekmektedir.
........................ Mahkemece toplanan deliller ve yaptırılan
bilirkişi incelemesi sonucuna göre, genel kurula çağrıya yetkili bir
yönetim kurulunun bulunmadığı, yönetim kurulunun kendi ibrasında oy
kullandığı ve rüçhan haklarının kullanımı konusunda yönetim kurulunca çağrı
yapılmadığı için genel kurulların geçersiz olduğu gerekçesiyle, davanın
kabulüne karar verilmiştir. Kararı, davalı vekili temyiz etmiştir. 1- Dava,
anonim şirket genel kurul kararlarının batıl olduğunun tespiti istemine
ilişkindir. Batıl olduğu ileri sürülen genel kurul toplantılarına T.T.K’nun
370/1 nci maddesi hükmü uyarınca bütün paydaşlar katıldıklarına göre,
anılan toplantılara çağrının yetkisiz organlarca yapıldığından bahisle ve
sırf bu nedenle bu toplantıların batıl olduğu iddiası kabul edilemez. Kaldı
ki, görev süresi bitmiş olsa dahi yöneticilerin genel kurula çağrı
görevlerinin devam ettiğinin ve eski yöneticilerce yapılacak böyle bir
çağrının geçersiz olmadığının da kabulü gerekmektedir. Dairemizin
uygulaması da bu yöndedir. Mahkemece açıklanan hususlar gözetilerek,
sonucuna göre işlem, inceleme ve değerlendirme yapılması gerekirken, genel
kurulu toplantıya çağrı yetkisi bulunmayan yönetim kurulunca yapılan çağrı
doğrultusunda gerçekleşen genel kurul toplantılarının batıl olduğu
gerekçesine dayalı hüküm tesisi yerinde görülmediğinden, kararın bu nedenle
davalı şirket yararına bozulması gerekmiştir. Kaynak:
http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm 152 Ticaret Hukuku Okuma Parçası
ŞİRKET DENETİMİNDE SON TANGO Yıllardır eleştiriliyordu... Şirket denetçisi
olmak için okur-yazar olma şartı bile aranmıyor diye... Gerçekten de
koskoca şirketlere denetçi olmak için hiçbir özellik, hiçbir nitelik
aranmıyordu... Yeni Türk Ticaret Kanunu (YTTK) ile şirketlerin denetimi, bu
bağlamda denetçilik müessesesi konusunda önemli değişikler öngörüldü.
Sadece anonim şirketler değil limited şirketler de denetim kapsamına
alındı. Bağımsız denetim konusunda esaslar belirlendi. Denetçilerin, ancak
ortakları yeminli mali müşavir (YMM) veya serbest muhasebeci mali müşavir
(SMMM) unvanını taşıyan bir bağımsız denetleme kuruluşu olabileceği, orta
ve küçük ölçekli şirketlerin bir veya birden fazla YMM veya SMMM’yi denetçi
olarak seçebilecekleri öngörüldü. Ancak çoğu küçük ve orta ölçekli, hatta
bazıları gayri faal olan 700 bin civarındaki şirkete herhangi bir ayrım
olmaksızın bağımsız denetçi görevlendirme zorunluluğu getirilmesi özellikle
denetim maliyetleri açısından eleştiri konusu oldu. ................ KAMU
GÖZETİMİ KURUMU 2000’li yılların başlarında ABD’de yaşanan Enron skandalı
sonrası şirketlerin finansal tablolarının doğruluğu ve güvenirliliğinin
temel sigortası olan bağımsız denetim uygulamaları sorgulanmaya, öncelikle
ABD ve sonrasında Avrupa Birliği ve tüm dünya ülkelerinde kamu gözetim
kurulları oluşturulmaya başlandı. Bu bağlamda ülkemizde de 660 sayılı KHK
ile Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu kuruldu.
Beklenen ve olması gereken de buydu. Yapılan düzenlemeyle SPK, BDDK, Hazine
Müsteşarlığı, EPDK gibi kurum ve kuruluşların bağımsız denetimiyle ilgili
çok başlılığa son verilip, bağımsız denetimde tek başlı bir yapı
oluşturuldu. Ancak Kamu Gözetimi Kurumunun, hem muhasebe standartlarını hem
denetim standartlarını belirleme hem de kamu gözetimi yetkisini bünyesinde
bulundurması, bu üç alanda yetkili tek ve güçlü bir otorite oluşturması
yeni bir tartışmayı başlattı. ÇEYREK ASIRLIK TECRÜBE GÖZ ARDI EDİLMEMELİ
Bağımsız denetim konusu bu alanda iki kurumu ön plana çıkardı. Bunlardan
ilki tek yetkili düzenleyici ve denetleyici üst kurul olarak 660 sayılı KHK
ile kurulan Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu.
İkincisi ise bağımsız denetim uygulamalarını yürütecek meslek mensuplarının
üst birliği olan TÜRMOB. Uluslararası uygulamalara bakıldığında muhasebe ve
denetim standardını belirleyen kurumlar ile bağımsız denetimin gözetimini
yapan kurumun farklı kurumlar olduğu görülmektedir. Örneğin ABD’de muhasebe
standartlarını Finansal Muhasebe Standartları Kurulu (FASB) belirlerken,
Amerikan muhasebe meslek örgütü Amerikan Mali Müşavirler Enstitüsü (AICPA)
denetim standartlarını belirlemekte. Denetim uygulamalarının gözetimi ise
PCAOB adlı kamu kurumu niteliğindeki Kamu Gözetimi Kurulu tarafından
yürütülmekte. Kaynak:
http://www.aksam.com.tr/sirket-denetiminde-son-tango-7529y.html Kendimizi
Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. b Yanıtınız yanlış ise “Yönetim Kurulu”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. c Yanıtınız yanlış ise “Yönetim
Kurulu” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. d Yanıtınız yanlış ise
“Yönetim Kurulu” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. a Yanıtınız yanlış
ise “Anonim Ortaklığın Kuruluşu” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. b
Yanıtınız yanlış ise “Anonim Ortaklığın Kuruluşu” konusunu yeniden gözden
geçiriniz 6. e Yanıtınız yanlış ise “Anonim Ortaklığın Kuruluşu” konusunu
yeniden gözden geçiriniz 7. a Yanıtınız yanlış ise “Yönetim Kurulu”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. c Yanıtınız yanlış ise “Anonim
Ortaklığın Tanımı ve Unsurları” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. e
Yanıtınız yanlış ise “Yönetim Kurulu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. d Yanıtınız yanlış ise “Dış Denetim” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 153 Sıra
Sizde Yanıt Anahtarı Sıra Sizde 1 Esas sermaye sisteminde sermayenin
artırılabilmesi için bu konuda bir genel kurul kararı alınması ve
anasözleşmenin değiştirilmesi gerekir. Buna karşılık kayıtlı sermaye
sisteminde ise sermaye artırımı yönetim kurulu kararıyla gerçekleşmekte,
anasözleşmenin değiştirilmesi gerekmemektedir. Sıra Sizde 2 C haklı
değildir. Yönetim kurulu toplantı gündeminde yer almayan konuda karar
alabileceği gibi, gündeme sonradan da madde ekleyebilir. Sıra Sizde 3
Yönetim kuruluna gerçek kişiler gibi tüzel kişiler de seçilebilir. Ancak
bir tüzel kişinin yönetim kuruluna üye seçilmesi durumunda, tüzel kişiyle
birlikte tüzel kişi adına sadece bir gerçek kişi de tescil ve ilân olunur.
Sıra Sizde 4 Anonim ortaklıkta genel kurul kararı ile huzur hakkı yerine
veya onun yanında üyelere aylık ücret verilmesi öngörülebilir. A’nın
talebinin yerine getirilebilmesi için bu konuda bir genel kurul kararının
varlığı gereklidir. Eğer ücret ödenmesi konusunda bir genel kurul kararı
varsa ücret ödenir, yoksa ödenmez. Kararın doğruluğu genel kurul kararına
göre belirlenir. Sıra Sizde 5 A rekabet yasağına aykırı davranmıştır. Bu
aykırılık nedeniyle dava açılması, aykırılığın öğrenildiği tarihten
itibaren üç aylık ve herhalde aykırılığın gerçekleşmesinden itibaren bir
yıllık zamanaşımına tabidir. Olayda zamanaşımı süresi dolduğu için dava
açılması mümkün değildir. Bahtiyar, M. (2012), Ortaklıklar Hukuku,
İstanbul: Beta Yayınevi. Kendigelen, A. (2011), Yeni Türk Ticaret Kanunu,
Değişiklikler, Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul: Oniki Levha Yayınevi.
Pulaşlı, H. (2012), Yeni Şirketler Hukuku, Genel Esaslar, Ankara: Adalet
Yayınevi. Tekinalp, Ü. (2011), Yeni Anonim ve Limited Ortaklıklar Hukuku ve
Tek Kişi Ortaklığının Esasları, İstanbul: Vedat Yayıncılık. Yararlanılan
Kaynaklar 6 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Anonim ortaklıkta
genel kurul toplantı türlerini ve karar alma usulünü anlatabilecek, Genel
kurul kararlarındaki sakatlıkların yaptırımlarını açıklayabilecek, Anonim
ortaklığın sona erme nedenlerini sıralayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar •
Genel Kurul • Yetersayı • Yokluk • Butlan • İptal Davası • İnfisah • Fesih
• Tasfiye İçindekiler Ticaret Hukuku Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın
Sona Ermesi • GENEL KURUL • ANONİM ORTAKLIĞIN SONA ERMESİ TİCARET HUKUKU
GENEL KURUL Pay sahipleri veya temsilcilerinin katılımı ile yılda en az bir
defa ve gerektiğinde toplanan bir organ olup ortaklığın bir çok konudaki
kararları genel kurulda alınır. Aldığı kararlar, toplantıya katılsın
katılmasın tüm ortakları, organları ve ortaklığı bağlar (TTK m.423).
Yürütme değil, karar organı olduğu içindir ki sorumluluğu da yoktur;
sorumluluk, alınan kararları uygulayan yönetim kurulunda ve organ niteliği
olmamasına rağmen denetçilerdedir (TTK m.553 vd.). Pay sahipleri şirket
işlerine ilişkin haklarını -istisnalar saklı kalmak üzere- kural olarak
genel kurulda kullanır (TTK m.407). Genel kurul kararlarının iptalini ve
geçersizliğinin tespitini talep hakkı (m. 445 vd.) gibi kanunda tanınan
dava hakları, bilgi alma ve inceleme hakkı (m. 437) gibi genel kurul
dışında kullanılan haklar, kanunda belirtilen istisnalar arasında
sayılabilir. TTK’nin getirdiği önemli bir yenilik elektronik genel kurul ve
oy kullanmaya dair, “genel kurullara elektronik ortamda katılma, öneride
bulunma, görüş açıklama ve oy verme, fiziki katılmanın ve oy vermenin bütün
hukuki sonuçlarını doğurur” hükmüdür. Ancak bu tür katılma ve oy verme,
bazı teknik altyapıyı ve ayrıntılı usul hükümlerini gerektirdiğinden
uygulama, Ticaret Bakanlığınca hazırlanan bir yönetmeliğin çıkarılmasına
bağlanmış; yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile birlikte, sistemin
uygulanması, sadece borsa şirketlerinde zorunlu kılınmıştır; diğer
şirketler ise ihtiyari olarak elektronik toplantı ve oy kullanma usulünü
uygulayabilirler (TTK m.1527/5). Ticaret Bakanlığı tarafından çıkarılan
“Anonim Şirketlerde Elektronik Ortamda Yapılacak Genel Kurullara İlişkin
Yönetmelik” (RG. T. 28 Ağustos 2012, S. 28395) ve “Anonim Şirketlerin Genel
Kurullarında Uygulanacak Elektronik Genel Kurul Sistemi Hakkında Tebliğ”
(RG. T. 29 Ağustos 2012, S. 28396) ile genel kurulların elektronik ortamda
yapılmasına ilişkin esaslar ve ayrıntılar düzenlenmiştir. Genel Kurulun
Yetkileri ve Yetki Devri Genel kurulun kanunda ve anasözleşmede açıkça
öngörülmüş olan durumlarda karar alacağını hükme bağlayan m. 408, genel
kurulun devredilemez görev ve yetkilerini de ikinci fıkrasında toplu olarak
göstermiştir. Bu hükme göre, çeşitli hükümlerde öngörülmüş bulunan
devredilemez yetki ve görevler saklı kalmak şartıyla, Genel Kurul ve Anonim
Ortaklığın Sona Ermesi 156 Ticaret Hukuku 1. Anasözleşmenin değiştirilmesi;
2. Yönetim kurulu üyelerinin seçimi, görev süreleri, ücretleri ile huzur
hakkı, ikramiye ve prim gibi haklarının belirlenmesi, ibraları hakkında
karar verilmesi, görevden alınmaları, 3. Kanunda öngörülen istisnalar
dışında denetçinin seçimi ile görevden alınmaları (Krş. m. 399), 4.
Finansal tablolara, yönetim kurulunun yıllık raporuna, yıllık kâr üzerinde
tasarrufa, kâr paylarının belirlenmesine, yedek akçenin sermayeye veya
dağıtılacak kâra katılması dâhil kullanılmasına dair kararların alınması,
5. Kanunda öngörülen istisnalar dışında ortaklığın feshi, 6. Önemli
miktarda şirket varlığının toptan satışı (önemli miktarın ne olduğu,
uygulamada soruna yolaçabilir), genel kurulun devredilemez yetkisine giren
konulardandır. Tek pay sahipli anonim ortaklıklarda bu pay sahibi, genel
kurulun tüm yetkilerine sahiptir. Tek pay sahibinin genel kurul sıfatıyla
alacağı kararların geçerliliği, bu kararların yazılı olması şartına
bağlıdır (TTK m.408/3). Kanunun diğer bazı maddelerinde de genel kurula
özgü yetki ve görevlere ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Örneğin,
anonim ortaklığın birleşmesi ( m. 151), bölünmesi (m. 173) ve tür
değiştirmesi (m. 189), tasfiye memurunun atanması (m. 536/I) ve görevden
alınması (m. 537/I) konularında da genel kurul yetkilidir. Kanunda doğrudan
öngörülenlerin dışında, yine kanunda açıkça öngörülen hususlarda
anasözleşmeye hüküm konulması yoluyla da genel kurula görev ve yetki
verilebilir (m. 340, 408/1). X anonim şirketinin genel kurul toplantısında,
yönetim kuruluna şirket anasözleşmesini istediği tarihte ve istediği
içerikte değiştirme yetkisi tanınmıştır. Pay sahibi A bu karara muhalefet
etmiş ve iptal davası açacağını bildirmiştir. Sizce A haklı mıdır? Genel
Kurulun Yetkilerinin Sınırları Ortaklığın karar organı olması ve önemli
birçok konuda karar alma yetkisi bulunmasına rağmen, genel kurulun
yetkileri şu sınırlamalara tabidir. Genel Kurula Açık Yetki Vermeyen Kanun
Hükümleri TTK’da, genel kurulun, kanunda ve anasözleşmede açıkça öngörülmüş
bulunan hâllerede karar alabileceği hükme bağlanmıştır (m. 408/1).
Anasözleşmeye hüküm konulmasına dair m. 340’ın getirdiği kanuni sınırlama
da düşünülürse, genel kurulun yetkilerinin kanun hükümleri ile sınırlanmış
olduğu sonucuna varmak gerekir. Yönetim Kuruluna ve Denetçilere Özgü
Yetkiler Yönetim kurulu ve denetçilere tanınmış olan yetkilerin kapsamına
giren hususlarda da genel kurul karar alamaz; bu sınırlama da yine kanun
hükümlerinden kaynaklanır. Çünkü hem m. 408/1 hem yönetim kurulu ve
denetçilere dair kanun hükümleri bunu gerektirir. Örneğin, ortaklığın
yönetiminde ve dışarıya karşı temsilinde yönetim kurulu yetkilidir; genel
kurul bu yetkiyi kullanamaz (m. 365 vd., 375). TTK m.374’te, yönetim kurulu
ve kendisine bırakılan alanda yönetimin, kanun ve anasözleşme uyarınca
genel kurulun yetkisinde bırakılmış bulunanlar dışında, şirketin işletme
konusunun gerçekleştirilmesi için gerekli olan her çeşit iş ve işlemler
hakkında karar 1 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona Ermesi
157 almaya yetkili olduğu belirtilmiş; m. 375’te de, yönetim kurulunun
devredilemez ve vazgeçilemez nitelikteki görev ve yetkileri sayılmıştır.
Böylece, organlar arasında işlevler ayrılığı ilkesi benimsenmiştir.
Ortaklığın bağımsız denetimini yapmak denetçilerin yetkisindedir (TTK m.397
vd.). TTK m.398 uyarınca denetime tabi olacak şirketler Cumhurbaşkanlığınca
belirlenir (TTK m.397/4) ancak genel kurul ihtiyari nitelikte iç denetçi
seçebileceği gibi, belirli konuların incelenmesi için de özel denetim
yapılması istemini onaylayabilir (m. 438). Fakat istemi onaylaması hâlinde
özel denetçiyi seçme yetkisi mahkemede olduğu gibi, genel kurulun özel
denetim istemini reddetmesi halinde de azınlığın talebi üzerine, yine
mahkemece özel denetçi atanabilir (TTK m.39 vd.). İmtiyazlı (Ayrıcalıklı)
Paylar TTK m.478 uyarınca, ilk anasözleşme ile veya anasözleşme değişikliği
yoluyla, bazı paylar lehine, diğer paylara oranla ek ve üstün haklar
sağlayan imtiyazlı paylar yaratılabilir. İmtiyazlar, kâr dağıtımında,
tasfiye payı dağıtımında, rüçhan hakkında, oy hakkı (m. 479) gibi haklarda
paya tanınan üstün bir hak veya kanunda öngörülmemiş yeni bir pay sahipliği
hakkıdır. Ayrıca, m. 360 uyarınca, yönetimde temsil edilme hakkı imtiyaz
konusu olabilir. Örneğin; imtiyazlı paylara birden fazla oy hakkı tanınmış
ya da yönetici seçiminde grup imtiyazı denilen bir hak sağlanmış olabilir.
İmtiyazlı paylar, genel kurula özgü olan yetkiye sınırlar getirir. Şöyle ki
m. 454’e göre, anasözleşme değişikliğine, sermayenin artırılması konusunda
yönetim kuruluna yetki verilmesine dair genel kurul kararları, imtiyazlı
pay sahiplerinin haklarına zarar verici nitelikte ise, bu genel kurul
kararlarının uygulanabilmesi için, hakları zarara uğrayacak olan imtiyazlı
pay sahiplerinin kendi aralarında toplanıp genel kurulun karara bağladığı
bu değişiklik teklifini onaylamaları gerekir. Böyle bir onay
gerçekleşmedikçe genel kurul kararı uygulanamaz. Azınlık Hakları TTK,
sermayenin belirli bir kısmını (kural olarak onda birini, halka açık
şirketlerde yirmide birini) temsil eden pay sahiplerine birtakım haklar
tanımış olup azınlık hakları öngörülen hususlarda genel kurulun yetkileri
sınırlıdır. Örneğin, azınlık genel kurulun toplantıya çağrılmasını
isteyebilir (m. 411-412) veya finansal tabloların müzakeresinin bir ay
sonraya bırakılmasını isteyebilir (m. 420). Bireysel Haklar TTK’deki bazı
haklar, her bir pay sahibine bireysel olarak (münferiden) tanınmıştır.
Örneğin, kural olarak her pay sahibi, genel kurula katılma (m. 425),
kendisini temsil ettirebilme (m. 427 vd.), oy kullanma (m. 434 vd.), alınan
kararlara karşı iptal ve butlanın tespiti davası açma (m. 445 vd.), bilgi
alma ve inceleme (m. 437), özel denetim isteme (m. 438) haklarına sahip
olup genel kurul, kanunun tanıdığı bu tür bireysel hakları kural olarak
sınırlayamaz (istisnaya örnek, m. 434/2). Üçüncü Kişilerin Hakları
Ortaklığa karşı üçüncü kişi konumunda bulunanların hakları, genel kurulca
tek taraflı olarak ihlal edilemez. Örneğin, ortaklık yönetim kurulu ile bir
inşaat sözleşmesi yapan yüklenicinin bu işlemden doğan hakları, onun rızası
dışında, genel kurulca ortadan kaldırılamaz veya sınırlanamaz. Bu haklara
saygı gösterilmesi, ahde vefa ilkesinin zorunlu bir gereğidir. Üçüncü Kişi:
Bir sözleşmenin taraflarıyla onların temsilcilerinin dışındaki kişilerdir.
158 Ticaret Hukuku Genel Kurul Toplantıları Toplantı Türleri, Zaman, Yer ve
Gündemleri 1. Genel kurul toplantıları, yapılış zamanı açısından olağan ve
olağanüstü (m. 409), çağrı yapılıp yapılmaması açısından çağrılı ve
çağrısız (m. 410-416), fiziken bir araya gelinip gelinmemesi açısından ise,
fiziken yapılan (m. 415 vd.) ve elektronik ortamda yapılan (m. 1527-1528)
toplantılar biçiminde ayrımlara tabi tutulmalıdır. Yapılış zamanı
açısından, olağan ve olağanüstü olmak üzere iki tür genel kurul toplantısı
vardır (TTK m.409/1). Olağan toplantı her faaliyet dönemi sonundan itibaren
üç ay içinde yapılır. Vergi mevzuatı ile TTK m.507-509’daki “dönem kârı” ve
“yıllık bilanço” ibareleri nedeniyle, faaliyet dönemi, hesap dönemine ve
takvim yılına tekabül ettiği için, hesap dönemi sonu olan 31 Aralık’tan
itibaren üç aylık sürede, yani Mart ayı sonuna kadar bu toplantı
yapılmalıdır. Yapılmaması veya geciktirilmesi, m. 553 vd. uyarınca,
sorumluluğa yol açabilir. Yetersayı sağlanamadığı (m. 418) veya azınlık
talep ettiği (m. 420) için olağan toplantı bir ya da birkaç kez ertelenmiş
ise, izleyen toplantılar da olağan toplantı sayılır. Olağanüstü toplantılar
ise, belirli bir dönemi olmaksızın, gerektiği zamanlarda yapılan
toplantılardır (m. 409/2); ihtiyaca göre bazen bir yılda bir kaç kez
yapılabilir ya da yıllarca hiç yapılmayabilir. 2. Anasözleşmede aksine
hüküm bulunmadığı sürece, toplantılar, şirket merkezinin bulunduğu yerde
yapılır (m. 409/3); anasözleşmede, toplantıların, şirket merkezinin olduğu
yer dışındaki bir yerde yapılması öngörülebilir. 3. Gündem, genel kurulu
toplantıya çağıran tarafından belirlenir (TTK m.413/1). Fakat olağan
toplantılarda, organların seçimine, finansal tablolara, yönetim kurulunun
yıllık raporuna, kârın kullanım şekline, dağıtılacak kâr ve kazanç
paylarının oranlarının belirlenmesine, yönetim kurulu üyelerinin ibraları
ile faaliyet dönemini ilgilendiren ve gerekli görülen diğer konulara
ilişkin müzakere yapılır, karar alınır (m. 409/1). Şu hâlde, olağan genel
kurul toplantısının her yıl yapılması ve asgari gündemi kanunda sayılan
konuları karara bağlaması gerekmektedir. Olağanüstü toplantı gündemi ise
doğal olarak kanunda gösterilmemiştir; çünkü toplantıya duyulan gereksinim,
gündemini de belirler. Gündeme Bağlılık Kuralı İster olağan ister
olağanüstü olsun, kanundaki istisnalar saklı kalmak kaydıyla, gündemde
bulunmayan konular müzakere edilemez ve karara bağlanamaz (m. 413/2). Bu
kural gereğince, genel kurul toplantısının gündemi önceden bellidir; gündem
ilân ve davet mektuplarında mutlaka gösterilmelidir; gündemde belirtilmeyen
konularda kural olarak görüşme yapılamaz ve karar alınamaz. TTK m.413’e
göre; yönetim kurulu üyelerinin görevden alınmaları ve yenilerinin seçimi
finansal tablolarının müzakeresi maddesiyle ilgili sayılır. Bu madde ile
genel kurula, yönetim kurulu üyelerini her olağan genel kurul toplantısında
görevden alabilme olanağı tanınmıştır. Bu istisnai düzenleme yanında diğer
bir istisna oluşturan m. 364/1 hükmüne göre, “yönetim kurulu üyeleri esas
sözleşme ile atanmış olsalar dahi, gündemde ilgili bir maddenin bulunması
veya gündemde madde bulunmasa bile haklı bir sebebin varlığı hâlinde, genel
kurul kararıyla her zaman görevden alınabilirler”. Bu düzenleme, yönetim
kurulu üyelerinin görevden alınmaları yönünden, gündeme bağlılık ilkesine
haklı nedenlerin varlığına bağlı olarak istisna getirmiştir. 6. Ünite -
Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona Ermesi 159 Nihayet, ilgili kanun
hükümleri gereği, genel kurul toplantısı sırasında kullanılabilecek bazı
azınlık hakları ve bireysel haklar için de gündemde madde bulunması söz
konusu edilemez: Finansal tabloların müzakeresinin bir ay sonraya
bırakılmasını isteyebilme (m. 420), özel denetim isteme (m. 438 vd.),
kuruluş ve sermaye artırımlarından doğan sorumluluğun ibrasını önleme (m.
559) gibi. X anonim ortaklığının usulüne uygun olarak toplanan genel
kurulunda, gündemde belirtilmemesine rağmen, faaliyet konusunun
değiştirilmesi kararlaştırılmıştır. Toplantıya katılmamış olan pay sahibi
A, yönetim kuruluna başvurarak kararın iptali için dava açacağını
bildirmiş, yönetim kurulu üyeleri ise toplantıya çağrı usulünde bir
eksiklik bulunmadığını ve kararın iptalinin mümkün olmadığını
bildirmişlerdir. Sizce yönetim kurulu üyeleri haklı mıdır? Toplantıya
Çağırmaya Yetkili Olanlar TTK m.410’a göre; genel kurulu toplantıya
çağırmaya yetkili olanlar, yönetim kurulu, görevleri ile ilgili konularda
tasfiye memurları, belirli şartlarla her bir pay sahibi (m. 410) ve azınlık
(m. 411-412) olarak sayılmıştır. Çağrıya yetkili olanlar arasında yönetim
görevini üstlenen kayyımlar ve iflâs idaresi sayılmamış ise de ilgili kanun
hükümleri uyarınca atanan bu görevlilerin de yetkisi bulunduğu kuşkusuzdur.
Bunları ayrı ayrı ele almak gerekirse; Yönetim Kurulu İster olağan isterse
olağanüstü toplantı olsun, genel kurulu davet etme yetkisi yönetim
kurulundadır. Yönetim kurulu, bu yetkisini, toplanıp karar alarak kullanır.
Zamanı gelmesine rağmen olağan toplantı davetine karar verilmez veya
ihtiyaç var iken olağanüstü toplantı çağrısı yapılmaz ise yönetim kurulunun
sorumluluğu doğar (m. 553 vd). TTK m.410/1’e göre görev süresi dolan
yönetim kurulu üyeleri de genel kurulu toplantıya çağırma konusunda
yetkilidir. Pay Sahibi TTK m.410/2’ye göre; yönetim kurulu toplanamıyor ya
da toplanmasına rağmen genel kurulu toplantıya çağıracak kararı alamıyorsa
veya yönetim kurulu mevcut değilse, tek bir payın sahibi bile mahkemeye
başvurarak kendisine genel kurulu toplantıya çağırma izni verilmesini talep
edebilir; mahkemenin kararı kesindir. Azınlık Pay Sahipleri TTK m.411’e
göre, sermayenin en az onda birini, halka açık anonim şirketlerde yirmide
birini oluşturan pay sahipleri, yönetim kurulundan, yazılı olarak
gerektirici sebepleri ve gündemi belirterek, genel kurulu toplantıya
çağırmasını veya genel kurul zaten toplanacak ise, karara bağlanmasını
istedikleri konuları gündeme koymasını isteyebilirler. Anasözleşme ile
çağrı hakkı daha az sayıda (doğrusu daha az oranda olmalı) paya sahip pay
sahiplerine tanınabilir. Çağrı istemi noter aracılığı ile yapılır. Yönetim
kurulu çağrıyı kabul ettiği takdirde, genel kurul en geç kırk beş gün
içinde yapılacak şekilde toplantıya çağrılır; aksi hâlde çağrı istem
sahiplerince yapılır. Kıkbeş günlük sürenin başlangıcı yönetim kurulunun
karar tarihidir. TTK m.412’de azlığın çağrıya ilişkin talebi yönetim kurulu
tarafından reddedildiği veya isteme yedi iş günü içinde cevap verilmediği
takdirde, aynı pay sahiplerinin başvurusu üzerine, genel kurulun toplantıya
çağrılmasına şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret
mahkemesinin karar verebileceği düzenlen2 İflâs: Alacaklının alacağının
tahsili amacıyla, iflâs organları tarafından, borçlunun haczi mümkün tüm
malvarlığı üzerinde gerçekleştirilen tasfiye usulüdür. 160 Ticaret Hukuku
miştir. Mahkeme çağrı yapılmasını uygun bulursa bir kayyım atar ve
kararında kayyımın görev ve yetkilerini gösterir. Zorunluluk olmadıkça
mahkeme dosya üzerinden karar verir; karar kesindir. Tasfiye Memurları
Tasfiye hâlindeki ortaklıkta, görevleri ile ilgili konularda tasfiye
memurları da genel kurulu toplantıya çağırma yetkisine sahiptirler. İflâs
İdaresi İflâs yoluyla tasfiyede, müflis ortaklığın yasal temsilcisi iflâs
idaresi olduğu için, genel kurulu toplantıya çağırabilir. Kayyım TTK m.412
dışında, genel hükümler uyarınca da kayyım atanması gündeme gelebilir.
Ortaklık yönetim organından yoksun kalmış ve mahkemece, TMK m.426/4
uyarınca yönetim kurulu yerine kayyım atanmış ise, kayyım da toplantı
çağrısı yapabilir. Anonim Şirket Genel Kurul Toplantılarının Usul ve
Esasları İle Bu Toplantılarda Bulunacak Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
Temsilcileri Hakkında Yönetmelik m.9/5; (ayrıca bkz. m.36/1,ç) uyarınca da,
herhangi bir nedenle organsız kalan şirketlerde ve ayrıca azlık pay
sahiplerinin, genel kurulun toplantıya çağrılmasına ilişkin talebinin
yönetim kurulu tarafından reddedilmesi veya yedi iş günü içerisinde olumlu
cevap verilmemesi üzerine Kanunun 412 nci maddesi gereğince genel kurul
mahkemece atanmış kayyımlar tarafından toplantıya çağrılabilir. Toplantıya
Çağrı Usulü Çağrı veya davet usulü yönünden iki tür toplantının ayırt
edilmesi gerekir. Çağrılı Genel Kurul Bir çağrı (davet) üzerine yapılacak
toplantılarda çağrı şekli, m. 414’de belirlenmiştir. Davet ilânı,
anasözleşmede gösterilen şekilde ve TTSG’de yayımlanacak ilân ile yapılır.
TTK m.414’de ilânın ayrıca şirketin internet sitesinde de yer alacağı
belirtilmiştir. Ancak, 6335 sayılı Kanun’un 34üncü maddesi ile TTK m.1524
tamamen değiştirilmiş ve internet sitesi oluşturma zorunluluğu, TTK m.397/4
uyarınca denetime tabi sermaye şirketleri ile sınırlandırılmıştır. Buna
göre, internet sitesinde genel kurul çağrı ilânının yer alması gerekliliği
de, internet sitesi kurma zorunluluğu olan şirketler için söz konusu
edilebilir. Çağrı, ilân ve toplantı günleri hariç olmak üzere, toplantı
tarihinden en az iki hafta önce yapılır. İlâna ek olarak, pay defterinde
yazılı pay sahipleri ile önceden şirkete pay senedi veya pay sahipliğini
ispatlayıcı belge vererek adreslerini bildiren pay sahiplerine, toplantı
günü ile gündem ve ilânın çıktığı veya çıkacağı gazeteler, iadeli taahhütlü
mektupla bildirilir. Ayrıca kanunda bildirilen bir takım belgelerin genel
kurul toplantısından en az onbeş gün önce, ortaklık merkez ve şubelerinde,
pay sahiplerinin incelemelerine hazır bulundurulmaları da gerekir (TTK
m.437/1). Çağrısız Genel Kurul Bütün payların sahipleri veya
temsilcilerinin hazır bulunması ve aralarından birisinin itiraz etmemesi
durumunda davet usulüne uyulmaksızın toplantı yapılabilir (m. 416).
Özellikle küçük ve aile tipi anonim ortaklıklarda yaygın olarak
kullanıMüflis: Hakkında ticaret mahkemesi tarafından iflâs kararı verilen
gerçek veya tüzel kişidir. 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona
Ermesi 161 lan bu usulde, çağrıya ilişkin olanlar dışındaki tüm hükümlere
uyulması gerekmektedir (Gündeme bağlılık, görüşme, oy kullanma, karar
yetersayılarına uyma ve karar alma, tutanak düzenleme gibi). TTK. m.416’ya
göre, davetsiz bir genel kurul, toplantı yetersayısı var olduğu sürece
karar alabilir. Şu hâlde, çağrısız genel kurulun karar alabilmesi için
gerekli toplantı yetersayısı (tüm payların temsili zorunluluğu), sadece
toplantının açılışında değil, toplantı süresince de aranır. TTK m.416/2’de,
çağrısız toplanan genel kurulda, gündeme oybirliği ile madde eklenebileceği
ve bunun aksine anasözleşme hükmünün geçersiz olacağı düzenlenmiştir. Genel
Kurul Toplantılarına Katılma Yetkisi, Hazır Bulunanlar Listesi ve Oy Hakkı
TTK. 415/1’e göre, genel kurul toplantısına, yönetim kurulu tarafından
düzenlenen “hazır bulunanlar listesi”nde adı bulunan pay sahipleri katılır.
Hazır bulunanlar listesinde adı yer alan senetsiz (çıplak) payların,
ilmuhaberlerin, nama yazılı pay senetlerinin sahipleri ve SerPK. m. 30/2
uyarınca kayden izlenen pay sahipleri, bizzat veya temsilci aracılığı ile
genel kurul toplantısına katılabilirler. Gerçek kişiler kimlik, tüzel kişi
temsilcileri vekaletname sunmak zorundadırlar (m. 415/2). Kayden izleme,
pay senetlerinin fiziki olarak basılmadan, aynı nitelik ve hakları
taşıyacak şekilde elektronik ortamda izlenmesidir. Hamiline yazılı pay
senedi sahipleri, genel kurulun toplantı gününden en geç bir gün önce bu
senetlere zilyet olduklarını kanıtlayarak giriş kartı alırlar ve bunları
sunarak toplantıya katılabilirler. Ancak, kartın verilmesinden sonraki bir
günde hamiline pay senedini devraldığını kanıtlayan pay sahipleri de
toplantıya katılabilir (m. 415/3). Genel kurula katılma ve oy kullanma
hakkı, pay sahipliğini kanıtlayan belgelerin veya pay senetlerinin depo
edilmesi şartına bağlanamaz (m. 415/4; SerPK. 30/1). Genel kurula
katılabilecekler listesi, yönetim kurulunca hazırlanır; yönetim kurulu
başkanı tarafından imzalanır ve toplantı yerinde, toplantı başlamadan hazır
edilir. Listenin içermesi gereken asgari unsurlar m.417/3’te
gösterilmiştir. Genel kurula katılanlarca imzalanan liste, hazır bulunanlar
listesi adını alır (m. 417/4). Merkezi Kayıt Kuruluşu, pay senetlerini ve
bunlara ilişkin hakları kayden izlemek üzere kurulmuş bir anonim şirkettir.
Senede bağlanmamış paylar ile nama yazılı pay senetlerinde ve
ilmühaberlerde, pay defterine kayıtlı pay sahibi veya onun yazılı olarak
yetkilendirdiği kişi, hamiline yazılı pay senetlerinde senedin zilyedi
anonim ortaklığa karşı pay sahipliği haklarını kullanma yetkisine sahiptir
(TTK m.426/1). Bir payın üzerinde intifa hakkı bulunması durumunda, aksi
kararlaştırılmamışsa, oy hakkı intifa hakkı sahibi tarafından kullanılır.
Ancak intifa hakkı sahibi, pay sahibinin çıkarlarını hakkaniyete uygun
şekilde gözetmeksizin hareket ederse ona karşı sorumludur (TTK m.432/2).
Genel kurula bizzat veya temsilcisi aracılığı ile fiziken veya elektronik
ortamda katılan her bir pay sahibi, en az bir oy hakkına sahiptir (TTK
m.434/2). TTK m.434’e göre, her pay sahibinin kanunen en az bir oy hakkı
bulunmaktadır. Buna İlmühaber: Sonradan pay senediyle değiştirilmek üzere
çıkarılan belgedir. İntifa Hakkı: Başkasına ait malları kullanma ve
bunlardan yararlanma yetkisini veren haktır. 162 Ticaret Hukuku göre TTK
sisteminde oydan yoksun pay oluşturulması mümkün değildir. Buna karşılık,
SerPK m.14/A ve ona dayanılarak çıkarılan SPK Tebliği, HAAO’larda oydan
yoksun pay senetleri çıkarılabilmesine izin vermiştir. Bu tür senet
sahipleri, genel kurula katılabilir, görüş açıklayabilirler, sadece genel
kurulda oy kullanamazlar. Bu yoksunluk karşılığında onlara anasözleşme ile
bazı imtiyazlar tanınır. Her pay sahibinin en az bir oy hakkına sahip
olması kuralını ortadan kaldıran genel kurul kararları, butlan yaptırımına
tabidir (TTK m.447/1,a). Oy hakkı, payın bedelinin (nakit sermaye
borcunun), kanunen veya anasözleşme ile belirlenmiş bulunan en az
miktarının (m. 344, 459/3, 460/3) ödenmesi ile doğar. Pay sahipleri, genel
kurulda oy haklarını, paylarının toplam itibari değeriyle orantılı olarak
kullanacaklardır; oylar, elektronik ortamda katılma yoluyla da
kullanılabilir. TTK, birden çok paya sahip olanların kullanacağı oy
sayısına, anasözleşme ile bir üst sınır konulmasına da izin vermektedir (m.
434/2). TTK m.478/2’ye göre oyda imtiyaz tanınması mümkündür. TTK
m.479/1’de sadece “eşit itibari değerli paylara farklı sayıda oy hakkı
tanınması” yöntemi ile oyda imtiyazlara izin verilmiştir. Ayrıca, TTK’de
oyda imtiyaz tanınması hâlinde oy sayısına üst sınır konulmuş ve oyda
imtiyazın kullanılamayacağı hâller belirtilmiştir. (TTK m.479/2,3). TTK.
m.436’ya göre, pay sahipleri, kendileri ve belirli derecedeki yakınları ile
ortaklık arasındaki işlere dair görüşmelerde oy kullanamayacakları gibi,
pay sahibinin ve sayılan yakınlarının ortağı oldukları şahıs şirketleri ya
da hakimiyetleri altındaki sermaye ortaklıkları ile anonim ortaklık
arasındaki kişisel nitelikteki bir işe ve işleme ilişkin konularda da oy
kullanamayacaklardır. SerPK. m.29/6’ da, TTK. 436 ncı maddeye atıf yapılmak
suretiyle oydan yoksunluk düzenlenmiştir. Şirket yönetim kurulu üyeleri ile
yönetimde görevli imza yetkilileri de, yönetim kurulu üyelerinin ibrasına
ilişkin kararlarda, kendilerine ait paylardan doğan oy haklarını
kullanamazlar. Yoksunluğun konuluş nedeni, bir kişinin kendisi veya
yakınlarının ilgili oldukları bu gibi konularda şirketin değil,
kendilerinin ve yakınlarının çıkarlarını gözetecekleri endişesidir. Fakat
yoksunluk devamlı nitelikte olmayıp belirli kişi ve konularla sınırlıdır.
Bu durumlarda oydan yoksun kişi, toplantılara katılabilir, söz alabilir,
yalnızca oy kullanamaz. Kullandığı takdirde kararın iptal edilebilirliği
gündeme gelir. Genel Kurul Toplantılarında Temsil ve Türleri Genel Olarak
TTK m.425’e göre, pay sahibi paylarından doğan haklarını kullanmak için
genel kurula kendisi katılabileceği gibi, pay sahibi olan veya olmayan bir
kişiyi de temsilci olarak genel kurula yollayabilir. Temsilcinin paysahibi
olmasını öngören anasözleşme hükümleri geçersizdir. Kanun, genel kurula
katılma ve oy haklarını temsilci sıfatıyla kullanan kişinin, temsil
edilenin talimatlarına uyması gerektiğini, fakat talimata aykırılığın oyu
geçersiz kılmayacağını hükme bağlamıştır. Bu durumda, temsil edilenin
temsilciye karşı hakları saklıdır (TTK m.427/1). Bir pay birden çok kişinin
ortak (paylı veya elbirliği) mülkiyetinde ise, bu kişiler, ya içlerinden
birisini ya da üçüncü bir kişiyi, genel kurulda temsilci olarak
atayabilirler (m. 432/1). 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona
Ermesi 163 Hamiline yazılı pay senedini, rehin, hapis hakkı, saklama
sözleşmesi veya kullanım ödüncü sözleşmesi ve benzeri sözleşmeler nedeniyle
elde bulunduran kimse, pay sahipliği haklarını ancak pay sahibi tarafından
özel bir yazılı belge ile yetkilendirilmişse kullanabilir (TTK m.427/2). A,
pay sahibi olduğu anonim şirketin genel kurul toplantısına iş yoğunluğu
nedeniyle katılamayacağı için eşi B toplantıya gitmiştir. Şirket
yetkilileri B’ye ortak olmadığı gerekçesiyle toplantıya katılamayacağını
bildirerek salona almamışlardır. Sizce görevliler haklı mıdır? Adi Temsilci
Adi temsilci genel hükümler anlamındaki temsilci olup kendisine temsil
yetkisinin yazılı olarak verilmesi gerekir (TTK m.426). Tevdi Eden
Temsilcisi Tevdi eden teriminden, payını kayden veya pay senedini fiziken
bir kişiye bırakan ve kendisini genel kurulda temsil ettirmek isteyen
kişinin anlaşılması gerekir. TTK m.429’a göre; kendisine pay senedi tevdi
edilen kişi, aynı zamanda pay sahibini genel kurulda temsil etme hakkı ile
donatılmışsa tevdi eden temsilcisi olarak nitelendirilecektir. Tevdi eden
temsilcisi, oy haklarını tevdi eden adına kullanma yetkisine sahipse, nasıl
hareket etmesi gerektiği konusunda talimat almak için, her genel kurul
toplantısından önce, tevdi edene başvurmak zorundadır. Zamanında istenmiş
olup da talimat alınamamışsa, tevdi edilen kişi, katılma ve oy haklarını,
tevdi edenin genel talimatı uyarınca kullanır; böyle bir talimatın yokluğu
hâlinde oy, yönetim kurulunun yaptığı öneriler yönünde verilir (TTK
m.429/1,2). Tevdi eden temsilcisi kendisine verilen talimata aykırı oy
kullanmış ya da talimatın bulunmadığı durumlarda genel talimata ya da genel
talimatın yokluğunda yönetim kurulu üyelerinin önerilerine aykırı oy
kullanmışsa bunun yaptırımının ne olacağı hükümde belirtilmediğinden,
sorunun çözümü uygulama ve öğretiye kalmıştır. Tevdi olunan kişiler, bu
kişilerin bağlı olacakları esas ve usuller ile temsil belgesinin içeriği
Bakanlıkça bir yönetmelik ile düzenlenir (TTK m.429/3). Genel Kurul
Toplantı ve Karar Yetersayıları Genel kurulda alınan kararlar, toplantıya
katılsın veya katılmasın herkesi bağladığından (m. 423), kanun koyucu,
toplantı yapılabilmesi ve karar alınabilmesi için belirli oranda katılım
olmasını öngörmüştür. Yetersayılar toplantı türüne göre değil, gündem
konusuna göre değişebilmekte ve ilk toplantıda yetersayı sağlanamadığı
takdirde, kanun sonraki toplantıda bazen daha düşük yetersayıları yeterli
görmektedir. Ayrıca, karar alınmasında, olumlu oyların o konudaki karar
yetersayısını sağlaması aranmakta; yani, çekimser oyların, olumsuz yönde
(kararın reddine dair) sayılacağı genellikle kabul edilmektedir. Toplantı
yetersayısı iki türlüdür: Basit (Olağan) Yetersayılar Kanunda veya
anasözleşmede aksine daha ağır bir yetersayı öngörülmüş olmadıkça, genel
kurul, sermayenin en az dörtte birini karşılayan payların sahiplerinin veya
temsilcilerinin varlığıyla toplanır. Bu oranın toplantı süresince korunması
şarttır. İlk toplantıda bu oran sağlanamadığı takdirde, ikinci toplantının
yapılabilmesi için nisap aranmaz. Kararlar toplantıda hazır bulunan oyların
çoğunluğu ile verilir (TTK m.418). 3 164 Ticaret Hukuku Ağırlaştırılmış
Yetersayılar Kanun bazı konularda karar alınabilmesi için ağırlaştırılmış
yetersayılar öngörmüştür. Özellikle anasözleşme değişikliklerinde ilgili
konuya göre farklı yetersayılar aranmaktadır. Ağırlaştırılmış nisaplar TTK
m.421’de düzenlenmiş ise de bu madde dışında da ağırlaştırılmış
yetersayılar içeren hükümler vardır (TTK m.151, 173, 189 gibi). Ayrıca,
eklemeliyiz ki anasözleşme değişiklikleri için yapılacak genel kurul
toplantılarında, oyda imtiyazlar dikkate alınmaz ve her pay, sahibine bir
oy hakkı sağlar (m. 479/3,a). Ağırlaştırılmış yetersayılara bağlı hâller
şunlardır: Genel Anasözleşme Değişiklikleri Kanunda veya anasözleşmede
aksine ağırlaştırıcı bir hüküm bulunmadığı takdirde, anasözleşmeyi
değiştiren kararlar, şirket sermayesinin en az yarısının temsil edildiği
genel kurulda, toplantıda mevcut bulunan oyların çoğunluğu ile alınır. İlk
toplantıda öngörülen toplantı nisabı elde edilemediği takdirde, en geç bir
ay içinde ikinci bir toplantı yapılabilir. İkinci toplantı için toplantı
nisabı, şirket sermayesinin en az üçte birinin toplantıda temsil
edilmesidir. TTK m.421/1 anasözleşme değişikliklerinde geçerli olan nisaba
ilişkin genel kuralı ortaya koyduktan sonra, maddenin diğer fıkralarında
özellikli bazı durumlar gösterilmiş ve daha farklı yetersayılar
öngörülmüştür: Pay Sahiplerinin Taahhütlerinin Artırılması veya İkincil
Yükümlülükler Konulması ile Ortaklık Merkezinin Yurt Dışına Çıkarılması
Bilanço zararlarının kapatılması için yükümlülük ve ikincil yükümlülük
getiren ve ortaklık merkezinin yurt dışına taşınmasına ilişkin anasözleşme
değişikliği kararları, sermayenin tümünü oluşturan payların sahiplerinin
veya temsilcilerinin oy birliğiyle alınır. İkincil yükümlülükler
anasözleşme değişikliği yoluyla ortaklıktaki payların bir kısmına
bağlanmışsa bu hükmü yükümlü olan payların sahiplerinin oy birliği şeklinde
anlamak amaca daha uygun olacaktır. Bu yetersayıya ilk toplantıda
ulaşılamadığı takdirde, izleyen toplantıda da aynı yetersayı aranacaktır
(TTK m.421/4). İşletme Konusunun Tamamen Değiştirilmesi, İmtiyazlı Pay
Oluşturulması, Nama Yazılı Payların Devrinin Sınırlandırılması ve Esas
Sermayenin Azaltılması TTK’de, ortaklık işletme konusunun tamamen
değiştirilmesi; imtiyazlı pay oluşturulması, nama yazılı payların devrinin
sınırlandırılmasına yönelik anasözleşme değişikliklerinde ise sermayenin en
az yüzde yetmiş beşini oluşturan payların sahiplerinin veya temsilcilerinin
olumlu oyları aranmaktadır. Esas sermayenin azaltılması kararının payların
sahiplerinin veya temsilcilerinin olumlu oylarıyla alınması gerekmektedir.
Yukarıda belirtilen orana ilk toplantıda ulaşılamadığı takdirde izleyen
toplantılarda da aynı yetersayının aranacağı düzenlenmiştir (TTK m.421/4).
Pay Senetleri Menkul Kıymet Borsalarında İşlem Gören Anonim Şirketlerin
Bazı Kararları Pay senetleri menkul kıymet borsalarında işlem gören
şirketlerde, sermayenin artırılması ve kayıtlı sermaye tavanının
yükseltilmesine ilişkin anasözleşme değişiklikleri ile birleşmeye,
bölünmeye ve tür değiştirmeye ilişkin kararların alınabilmesi için
yapılacak genel kurul toplantılarında, anasözleşmelerinde aksine Menkul
Kıymet: Bir sermaye veya alacağı temsil eden ve sahibine gelir getiren,
dolaşım yeteneğine sahip senetlerdir. Menkul Kıymet Borsası: Menkul
kıymetlerin arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır. 6. Ünite - Genel
Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona Ermesi 165 hüküm yoksa 418 inci maddedeki
toplantı nisabının uygulanacağı belirtilmiştir (m. 421/5). Düzenleme
yalnızca pay senetleri borsada işlem gören anonim ortaklıklara
uygulanacaktır. Bu nitelikte olmayan halka açık anonim ortaklıklar hükmün
kapsamı dışındadır. Yetersayıların Anasözleşme ile Değiştirilebilmesi TTK
m.418’e göre; genel kurullar, bu Kanunda veya anasözleşmede, aksine daha
ağır bir nisap öngörülmüş bulunan durumlar hariç, sermayenin en az dörtte
birini karşılayan payların sahiplerinin ya da temsilcilerinin varlığıyla
toplanır. Kanunun açık ifadesi uyarınca basit yetersayılar anasözleşme ile
ancak artırılabilir ancak hafifletilemez. Ağırlaştırılmış nisaplar da
anasözleşme ile daha da artırılabilir ancak hafifletilemez (TTK m.421/1).
Halka açık ortaklıkların genel kurul toplantılarında, ortaklık merkezinin
yurt dışına taşınması ile bilanço zararlarının kapatılması için yükümlülük
ve ikincil yükümlülük koyan kararlar hariç olmak üzere, TTK. m.418
uygulanır (SerPK. m.29/3). Halka açık ortaklıklarda yeni pay alma
haklarının kısıtlanmasına, kayıtlı sermaye sisteminde yönetim kuruluna yeni
pay alma haklarını kısıtlama yetkisinin verilmesine, sermaye azaltımına ve
23 üncü maddenin birinci fıkrasına göre belirlenen önemli nitelikteki
işlemlere ilişkin kararların genel kurulca kabul edilebilmesi için,
toplantı nisabı aranmaksızın, ortaklık genel kuruluna katılan oy hakkını
haiz payların üçte ikisinin olumlu oy vermesi şartı aranır. Ancak,
toplantıda sermayeyi temsil eden oy hakkını haiz payların en az yarısının
hazır bulunması hâlinde, toplantıya katılan oy hakkını haiz payların
çoğunluğu ile karar alınır (SerPK. m.29/6). Anasözleşme ile daha ağır
nisaplar öngörülebilir. Oy Sözleşmeleri Oy sözleşmeleri konusunda, TTK’da
bir düzenleme yoktur. Bununla birlikte öğreti, sözleşme özgürlüğü
çerçevesinde bu anlaşmaları geçerli saymaktadır. Oy hakkının, ortaklık
karar organlarında belli yönde kullanılması, kullanılmaması veya çekimser
kalınmasını sağlamak amacıyla ortaklar arasında veya ortaklar ile üçüncü
kişiler arasında yapılan anlaşmalara oy sözleşmeleri denilmektedir. Oy
sözleşmeleri, pay sahipleri sözleşmesi veya başka bir sözleşme içinde veya
tamamen ayrı bir sözleşme şeklinde yapılabilir. TTK m.340’ın getirdiği
sınırlama nedeniyle, oy anlaşmaları, ortaklık anasözleşmesinde yer alamaz.
SPK tarafından yürürlüğe konulan Seri: IV, No: 8 Sayılı “Halka Açık Anonim
Ortaklık Genel Kurullarında Vekâleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla
Vekâlet veya Hisse Senedi Toplanmasına İlişkin Esaslar Tebliği” oy
sözleşmelerinin geçerlilik sınırları yönünden önemli hükümler içermektedir.
Toplantıların Yapılması ve Yürütülmesi Katılım ve Bakanlık Temsilcisi Genel
kurula katılabilecekler listesi, yönetim kurulu tarafından imzalanır ve
toplantıdan önce genel kurulun yapılacağı yerde bulundurulur. Genel kurula
katılanların imzaladığı liste, hazır bulunanlar listesi adını alır (TTK
m.417/2,4). TTK m.407/3’de, m. 333 gereğince, kuruluşu ve anasözleşme
değişiklikleri izne bağlanan şirketlerin genel kurul toplantılarında
“Bakanlık Temsilcisi”nin yer alacağı, diğer anonim şirketler için hangi
durumlarda Bakanlık temsilcisinin bulunacağı ile görevlendirme esasları,
görev, yetki ve ücretlerinin Bakanlıkça çıka- 166 Ticaret Hukuku rılacak
bir yönetmelikle düzenleneceği hükme bağlamıştır. Anonim Şirket Genel Kurul
Toplantılarının Usul ve Esasları İle Bu Toplantılarda Bulunacak Gümrük ve
Ticaret Bakanlığı Temsilcileri Hakkında Yönetmelik, 28 Kasım 2012 tarihli
ve 28481 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu
kapsamda Bakanlık temsilcisinin bulunması gereken toplantılarda, önce
Ticaret İl Müdürlüklerine başvurularak ücreti yatırılmalı ve temsilcinin
gönderilmesini talep edilmelidir; temsilcinin toplantıya katılımı
sağlanmadığı veya katılmasına rağmen tutanakları imzalamadığı takdirde,
alınan kararlar geçersiz olur (TTK m.422/1). Temsilcinin görev ve
yetkileri, yalnızca orada oturmak ve imza atmaktan ibaret değildir;
toplantıya nezaret etmesi, mevzuata uygun davranılıp davranılmadığını
gözetmesi ve bir aykırılık görürse bunu raporuna yazması gerekir. İç
Yönerge Anonim şirket yönetim kurulunca, genel kurulun çalışma esas ve
usullerine ilişkin kuralları içeren bir iç yönerge hazırlanır. Bu
yönergenin asgari unsurları, Bakanlık tarafından belirlenir ve genel
kurulun onayından sonra yürürlüğe konulur. İç yönergenin tescil ve ilânı da
zorunludur (TTK m.419/2). Toplantının Yönetimi Anasözleşmede aksine
herhangi bir düzenleme yoksa toplantıyı, genel kurul tarafından seçilen,
pay sahibi sıfatını taşıması şart olmayan bir başkan yönetir. Başkan,
tutanak yazmanını ve gerek görürse oy toplama memurunu belirleyerek
başkanlığı oluşturur. Gereğinde başkan yardımcısı da seçilebilir (TTK
m.419/I). Toplantı, divan başkanınca tarafsız bir şekilde yönetilmeli,
hakkaniyet ve iyiniyet çerçevesinde herkes, ilgili konuda görüş ve
eleştirilerini açıklayabilmelidir. Başkan, zaman darlığı nedeniyle konuşan
sayısı ve sürelerini sınırlayabilir. Görüşmeler gündem sırasına göre olur;
farklı yetersayılara tâbi gündem maddeleri var ve gerekiyorsa, yetersayının
varlığı araştırılır. Alınan kararlar tutanağa geçirilir; karara karşı çıkan
isterse muhalefet şerhi yazdırır. Kararların, tereddüt doğurmayacak şekilde
ve gerekli yetersayılarla alınarak tutanağa yazılması gerekir. Karara karşı
çıkan ve muhalefet şerhi yazmak isteyen ortakların şerhleri yazılır veya
yazılı olarak verdikleri şerhler tutanağa eklenir. Karar alınması için
yapılacak oylama, kural olarak açık ve el kaldırma yoluyla yapılır.
Ortakların talep etmesi durumunda oylamanın şekli, genel kurulca belirlenir
(bkz. Bakanlık Temsilcisi Yön. 20). Tutanak ve Önemi Düzenlenecek tutanak,
pay sahiplerini veya temsilcilerini, bunların sahip oldukları payları,
gruplarını, sayılarını, itibarî değerlerini, genel kurulda sorulan
soruları, verilen cevapları, alınan kararları, her karar için kullanılan
olumlu ve olumsuz oyların sayılarını içerir. Bu anlamda, tutanak genel
kurulda alınan kararları ve yapılan seçimleri kanıtlama işlevine sahiptir.
Tutanak, toplantı başkanlığı ve Bakanlık temsilcisi tarafından imzalanır;
aksi hâlde alınan kararlar geçersizdir (m. 422/1). TTK m.422’de, tutanakta
bulunması gereken diğer unsurların eksik olmasının hukuki sonucu ise
belirtilmemiştir. Yönetim kurulu, tutanağın noterce onaylanmış bir suretini
derhâl ticaret sicili müdürlüğüne vermek ve bu tutanakta yer alan tescil ve
ilâna tabi hususları tescil 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın
Sona Ermesi 167 ve ilân ettirmekle yükümlüdür; tutanak ayrıca hemen
internet sitesi kurma zorunluluğu olan şirketlerin internet sitesine de
konulur (TTK m.422). Aynı işlemler tek kişilik anonim ortaklıklarda da
uygulanacaktır. Hükümde bu tutanağın ne zamana kadar düzenleneceğine
ilişkin azami bir süre öngörülmediğinden, somut olaya göre davranmak ve
mümkün olan en kısa sürede düzenlemek gerekecektir. Genel Kurul
Kararlarının Hükümsüzlüğü Genel kurul kararlarının varlık ve geçerlilik
kazanabilmesi için gerekli şartlar, kanunun çeşitli hükümleri ile
saptanmıştır. Bir karar, oluşması ve içeriği açısından bu hükümlere ve
bunlar çerçevesinde düzenlenmiş anasözleşme hükümlerine aykırılık taşıdığı
takdirde hukuken sakatlanır. Hukuki sakatlık, ihlal edilen hukuk kuralının
niteliğine göre dört şekilde ortaya çıkar: Yokluk, butlan, iptal
edilebilirlik (iptal davası) ve askıda hükümsüzlük. TTK, bunlardan iptal
davasını ve butlanı açıkça düzenlemiş; askıda hükümsüzlükten açıkça söz
etmemekle birlikte, bu yaptırıma yolaçacağı kabul edilen hallere de yer
vermiştir. Bununla birlikte, yokluk yaptırımına ilişkin genel hükümlerin,
TTK m.1, TMK m. 5,TBK m.26-27 ve 646 hükümleri yoluyla genel kurul
kararlarına da uygulanacağı tartışmasızdır. Yokluk Bir hukuki işlemin
doğabilmesi için öngörülen kurucu/şekli nitelikteki emredici hükümlere
aykırılık, işlemin unsurlarında eksikliğe yol açar ve işlemi “yokluk” ile
zedeler. Yok sayılan işlem, şeklen dahi meydana gelmemiştir. Yokluk, çıkarı
olan herkes tarafından her zaman öne sürülebilir ve tespit ettirilebilir;
hâkim tarafından da resen dikkate alınır. Tespit hükmü açıklayıcı
niteliktedir. Emredici hükümlere göre, genel kurul kararlarının
oluşabilmesi için iki kurucu unsur gereklidir: Birincisi genel kurul
toplantısı yapılması, ikincisi toplantıda karar alınmasıdır. Bunların
birisindeki eksiklik durumunda, işlem (karar) hiç doğmamış sayılır; yani
baştan itibaren yoktur. Dolayısıyla bir toplantı yapılmadığı veya karar
alınmadığı halde alınmış gibi gösterilir ise, karar yokluk yaptırımına tabi
olur. Örneğin, çağrı, yetkili kişi veya organlarca yapılmamış ise veya TTK
m.416’daki istisna dışında, çağrı yapılmaksızın toplantı yapılmış ve karar
alınmış ise ya da oylama yapılmaksızın karar alınmış ise yokluk yaptırımı
uygulanır; genel kurul toplantısı yapılmaksızın veya toplantı dışında
kullanılan oylar ile alınan bir karar yoktur; katılması gereken toplantıda
Bakanlık temsilcisinin hazır bulunmadığı veya terk ettiği toplantıda alınan
bir karar yine yoktur; TTK m.416’ya göre bir pay sahibi veya temsilcisi
hazır bulunmaz ya da toplantıya itiraz ederse çağrısız toplantı yapılamaz,
yapılırsa yok sayılır. Öğretide çoğunluk ve Yargıtay, toplantı ve karar
yetersayılarına uyulmaksızın alınan kararların da yoklukla sakatlanacağı
görüşündedirler. Butlan TTK m.447’de bazı butlan nedenleri düzenlenmiş
olmakla birlikte, bu nedenlerin sınırlı sayıda olmadığı, hem sayılan
örneklerin başındaki “özellikle” sözcüğünden hem hükmün gerekçesinden
açıkça anlaşılmaktadır. Şu hâlde, m. 447/1’de sayılan üç bent dışında,
kanunun diğer bazı hükümlerinden veya genel hükümlerden (TBK m.26-27)
kaynaklanan butlan nedenleri olabilir. 168 Ticaret Hukuku Kanunda Sayılan
Butlan Nedenleri TTK m.447’de sayılan üç bent ile diğer bazı maddelerde
öngörülen nedenler şunlardır: Pay sahibinin, genel kurula katılma, asgari
oy, dava ve kanundan kaynaklanan vazgeçilemez nitelikteki haklarını
sınırlandıran veya ortadan kaldıran kararlar: Sınırlanması veya tamamen
kaldırılması, pay sahibinin rızası ile dahi mümkün olmayan, sadece pay
sahibinin yararları için değil, aynı zamanda anonim şirketin temel yapısı
gereği, kanunen tanınan ve korunan haklar, vazgeçilmez olarak
nitelenmiştir. Genel kurula katılma, kendisini genel kurulda temsil
ettirebilme, asgari oy, kanunda tanınan dava hakları gibi. Pay sahiplerinin
genel kurula katılma haklarını ortadan kaldıran veya sınırlayan ya da
sermaye borcunun tamamen ifa edilmiş olması, ikincil yükümlülüklerin ifa
edilmiş olması, şirkete borç veya şirket borçlarına kefalet verilmiş
bulunulması gibi ek şartlara bağlayan kararlar, asgari oy hakkını ortadan
kaldıran veya sınırlandıran kararlar batıldır. Ayrıca, yukarda sayılan
haklar dışında da, kanunun tanıdığı vazgeçilemez nitelikte haklar olduğu
belirtilmektedir: Eşit işleme tabi tutulma hakkı (m. 357), kârdan yoksun
bırakılmama hakkı gibi. Bu hakları kaldıran veya sınırlayan kararlar da
batıl sayılacaktır. Örneğin, ana sözleşmede imtiyaz hükmü mevcut değilken,
aynı konumdaki ortaklara farklı kâr payı ödenmesini öngören veya ödenme
zamanı konusunda ayrıcalık yaratan ya da sermaye artırımında yeni paylardan
alma konusunda bir kısım ortaklara haksız kısıtlama getiren genel kurul
kararları eşitlik ilkesine aykırıdır. Pay sahibinin bilgi alma, inceleme ve
denetleme haklarını, kanunen izin verilen ölçü dışında sınırlandıran
kararlar: Bilgi alma ve inceleme hakkına dair m. 437’de, hakkın kapsamı ve
kullanılma esasları gösterilmiş, maddenin son fıkrasında da, bu hakkın
anasözleşme ve şirket organlarından birinin kararı ile kaldırılamayacağı ve
sınırlanamayacağı belirtilmiştir. Bu hakkın daha önce kullanılması şartına
bağlı olarak da, her pay sahibine, özel denetim isteme hakkı tanınmıştır
(m. 438 vd.). Kanunda düzenlenen bu haklar da kanuni sınırlar dışında
sınırlanamaz; kullanılmaları şarta bağlanamaz ve zorlaştırılamaz. Aksi
takdirde ilgili genel kurul kararı batıl olur. Anonim şirketin temel
yapısını bozan veya sermayenin korunması hükümlerine aykırı olan kararlar:
Anonim şirketin temel yapısı, anonimlik, sermayenin paylara bölünmüşlüğü,
her bir payın bir pay sahipliği konumu oluşturması, ortakların sınırlı ve
sadece şirkete karşı sorumluluğu, pay devri serbestliği, bağımsız denetime
bağlı olma, organlar arası işlevler ayrılığı ve organların devredilemez
yetkileri bulunması ve yönetimin hesap verebilirliği gibi ilkelere
dayanmaktadır. Bu ilkelere aykırılık oluşturan genel kurul kararları da
batıl sayılacaktır. Sermayenin korunması amacına yönelik hükümlere aykırı
kararlar: Örneğin, itibari değersiz veya asgari itibari değerin altında pay
oluşturulmasına (m. 476), şirketin kendi paylarını izin verilen ölçü
dışında edinmesine (m. 379 vd.), finansal tabloların ve faaliyet
raporlarının incelemeden (m. 437) kaldırılmasına, pay sahiplerinin (m. 358)
ve yöneticilerin (m. 395/2) şirkete borçlanabilmesine, karşılığı
ödenmeksizin de hamiline senet çıkarılabilmesine (m. 484/2), sermaye için
faiz ödenmesine (m. 509-510), yedek akçelerin (m. 519 vd.) çözülerek
tamamen pay sahiplerine dağıtılmasına ilişkin kararlar gibi kararlar da
batıldır. 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona Ermesi 169 Genel
Hükümlere Dayanan Butlan Nedenleri Bir hukuki işlem, kurucu/şekli
nitelikteki hükümlere aykırılık taşımadığından varlık kazanmış olabilir
fakat işlem, öze (konusuna) ilişkin emredici hükümlere (TBK m.26-27) aykırı
ise örneğin, karar, konusu itibarıyla diğer kanunlardaki mutlak emredici
hükümlere, ahlaka, adaba, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı ya da
imkansız ise o karar batıldır. Yokluktaki gibi, butlanda da kesin
geçersizlik söz konusudur; hakim bunu resen göz önünde bulundurur ve herkes
bu geçersizliği bir süreye bağlı olmaksızın ileri sürebilir ve tespit
ettirebilir. Fakat davacının dilerse tespit yerine iptal davası açabileceği
de kabul edilmektedir. Butlanı öne sürmek bakımından azami bir süre
konulmasına gerek olup olmadığı tartışmaya açıktır; fakat herhâlde, aradan
uzun bir süre geçtikten sonra butlan iddiasında bulunmak, somut olayın
özelliklerine gore TMK m.2’ye aykırı sayılarak dava reddedilebilir. Askıda
Hükümsüzlük Yokluk ve butlan yaptırımına yol açacak bir aykırılık
bulunmamasına rağmen, bazen bir işlemin hukuki geçerlilik kazanabilmesi
için ek birtakım şartların gerçekleşmesine de ihtiyaç varsa askıda
hükümsüzlük gündeme gelir. Ek şart gerçekleşir ise işlem tamamen geçerli,
gerçekleşmez ise tamamen geçersiz olur; bu arada geçecek süreçte ise işlem
askıda hükümsüzdür. Hükümsüzlük her zaman bir tespit veya itiraz konusu
yapılabilir ve hâkim tarafından resen dikkate alınır. Örneğin, TTK m.454’de
öngörülen hâllerde, genel kurulun anasözleşme değişikliği için aldığı
karar, imtiyazlı pay sahiplerinin haklarına zarar verici nitelikte ise,
kararın uygulanabilmesi, imtiyazlı pay sahiplerinin onay kararına ihtiyaç
gösterir. TTK m.455’deki tescil işlemi de böyledir. İptal Davası Anonim
ortaklıkta kararların alınmasında kural olarak çoğunluk ilkesi geçerlidir
(TTK m.418, 421). Genel kurulda alınan kararlar toplantıya katılmayanlar
ile katılıp da karara muhalif oy verenler için de bağlayıcıdır (m. 423). Bu
nedenle uygulamada genel kurul kararlarına karşı iptal davası açılmasına
sıkça rastlanır. Davanın Maddi Hukuka İlişkin Şartları İptal davası
açılması ve davanın başarısı, üç şartın varlığına bağlıdır. Bir Genel Kurul
Kararının Mevcut Olması: Ortada bir genel kurul kararı bulunmalıdır. Bu
anlamda genel kurul kararları arasına, red kararlarının, azınlık pay
sahipleri kararlarının, imtiyazlı pay sahipleri kurulu (m. 454)
kararlarının da gireceği kabul edilmektedir. Kararın Kanuna, Anasözleşmeye
ve Dürüstlük Kuralına Aykırılık Taşıması: 1. Kanuna aykırılık: Bir kararın
oluşabilmesi için kanunun kurucu/şekli nitelikteki mutlak emredici
kurallarına aykırılığın yokluk yaptırımına yol açtığına yukarıda
değinmiştik. TTK m.447’de sayılan örnekler dışında, TBK m.26-27 uyarınca,
kararın konusu yönünden emredici hükümlere aykırılığının yaptırımı da
butlandır. TTK m.445’de ise, kanuna aykırılık taşıyan genel kurul
kararlarına karşı iptal davası düzenlenmiştir. Böyle olunca, bir genel
kurul kararının ne zaman kanuna aykırılık gerekçesiyle yok veya batıl (TBK
m.26-27), ne zaman aynı gerekçe ile iptal edilebilir (TTK m.445) olduğu,
eTK dönemindekine benzer tartışmalar yaratacaktır. Bu nedenle, mutlak
hükümsüzlük hâlleri (yokluk ve butlan) ile iptal edilebilirlik hâllerinin
birbirinden ayırt edilmesi zorunluluğu doğmakta ve soruna ilişkin olarak
daha önceden beri yapılan tartışmalar, değerini büyük ölçüde korumaktadır.
170 Ticaret Hukuku 2. Anasözleşmeye Aykırılık: Ortaklığın kuruluşu
açıklanırken belirtildiği üzere, anasözleşmede, mutlak zorunlu ve
öngörülmesi şartıyla bulunması zorunlu hususlar ile yine kanunun izin
verdiği ihtiyari hususlar bulunur. Bu kapsamda, yedek hükümlerden ayrılan
veya emredici hükümleri daha da ağırlaştıran hükümlere de yer verilebilir.
Emredici bir kanun hükmü anasözleşmeye de yazılmış ise, anasözleşmeye değil
kanuna aykırılık doğar. Anasözleşmeye aykırılık taşıyan kararlara karşı
iptal davası açılabilir. Örneğin, anasözleşmede yönetim kurulu üye sayısı
üç gösterilmesine ve gündeminde sayı değişikliği bulunmamasına rağmen genel
kurul beş üye seçmiş ise bu karar anasözleşmeye aykırıdır. 3. Dürüstlük
Kuralına Aykırılık: TTK m.445, TMK m.2 anlamında dürüstlük kuralı ve hakkın
kötüye kullanılması yasağına aykırı genel kurul kararlarını da iptale tabi
kılmıştır. Hâkim, her bir somut olayda bu açıdan inceleme yapmalı ve
ortaklık çıkarları ile çoğunluğun çıkarları arasında paralellik olup
olmadığını araştırmalıdır. Örneğin, küçük pay sahiplerini daha da zayıf
duruma düşürmek, rüçhan haklarını kullanmalarına engel olabilmek için uygun
olmayan bir zamanda ve/veya çok yüksek miktarda sermaye artırımı yapılması,
hakların en az zarar verecek şekilde kullanılması ilkesine ve dolayısıyla
iyiniyete aykırılık oluşturabilir. Davanın Tarafları, Dava Açma Şartları ve
Süresi Yokluk ve butlandan farklı olarak, kararın iptal edilebilirliği için
mutlaka bir dava açılması gerekmektedir. Mahkeme iptal kararı verirse,
karar hükümsüz kalmaktadır. TTK, davanın tarafları ile dava açma şartlarını
ve dava açma süresini özel olarak düzenlemiştir. Davacı Sıfatı İptal
davasını açabilecek olanlar, dava açma şartları yönünden üç grupta ele
alınmaktadır: Pay sahipleri, organ olarak yönetim kurulu ve yönetim kurulu
üyelerinden her birisi. Pay Sahipleri: Kanun, toplantıya katılan ile
katılsın-katılmasın her bir pay sahibi şeklinde ikili bir ayrım
yapmaktadır: 1. Toplantıya katılanlar: Toplantıya katılmış olup da karara
olumsuz (red) oy veren pay sahibinin iptal davası açabilmesi için
muhalefetini tutanağa geçirtmiş olması gerekir (m. 446/1,a). Muhalefet her
bir karar için ayrı ayrı olabileceği gibi, toplu olarak da tutanağa
yazılabilir. Toplantı başkanlığı muhalefetin tutanağa yazılması istemine
uymaz ise, Bakanlık temsilcisinin bunu sağlaması, görevi ve yetkisi
gereğidir aksi hâlde sorumluluğu doğar. Muhalefetin gerekçeli olması mümkün
fakat zorunlu değildir. Karar lehinde oy verenler, çekimser kalanlar ve
aleyhte oy kullanmasına rağmen muhalefetini tutanağa geçirtmeyenler dava
açamazlar. Fakat irade fesadı nedeniyle oyun geçersizliğine dayanılarak
kararın da iptali istenebilir; bu durumda muhalif kalma ve tutanağa
yazdırtma şartı aranmaz. 2. Toplantıya katılsın/katılmasın tüm pay
sahipleri: Toplantıya katılmış olsun olmasın, red oyu versin vermesin, her
bir pay sahibi, toplantıya çağrının usulüne uygun yapılmadığını veya
gündemin gereği gibi ilân edilmediğini, toplantıya katılma yetkisi
bulunmayanların toplantıya katılıp oy kullandıklarını, genel kurula
katılmasına ve (doğrusu veya olmalı) oy kullanmasına haksız olarak izin
verilmediğini iddia eden pay sahipleri, bu aykırılıkların, kararın
alınmasında etkili olduğunu da öne sürerek iptal davası açabilirler (m.
446/1,b). Dürüstlük Kuralı: Bir kişinin haklarını kullanırken ve borçlarını
yerine getirirken dürüst, namuslu, aklı başında, orta zekâlı her insanın
benzer olaylarda izleyeceği yolda hareket etmesini gerektiren kuraldır.
İrade Fesadı: İrade bozukluğu, bir kimsenin iradesiyle, irade açıklaması
arasında meydana gelen uygunsuzluktur. 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim
Ortaklığın Sona Ermesi 171 Çağrı usulüne aykırılık, çağrının yok
sayılmasına yol açacak derecede ağır ise, genel kurul kararı da yoktur
fakat davet var ama usulüne uygun değil ise kararın iptali dava edilebilir.
Fakat çağrı usulüne veya gündemin açıklanması gereğine aykırılığa rağmen
toplantıya katılan birisine dava açma hakkı tanınmış olması, TMK m.2 ile
çelişkili gözükmektedir. Organ Olarak Yönetim Kurulu: Genel kurul
kararlarını uygulamakla yükümlü olan organ yönetim kuruludur. Bu nedenle
genel kurul iptal edilebilir bir karar aldığında organ olarak yönetim
kuruluna da iptal davası açma hakkı tanınmıştır (m. 446/1,c). Yönetim
kurulu, önce toplanarak iptal davası açmak için bir karar almalıdır.
Davanın açılması bir şarta bağlı değildir. Yönetim Kurulu Üyelerinden Her
Biri: Alınacak olan kararın uygulanması, hukuki ve/veya cezai açıdan
kişisel sorumluluklarına yol açacak nitelikte ise, her bir yönetim kurulu
üyesinin de iptal davası açma hakkı vardır (m. 446/1,d). Anılan şartın
varlığını mahkeme resen araştırmalıdır. Davalı Sıfatı Davalı ortaklık olup,
onu yönetim kurulu temsil eder. Fakat yönetim kurulu dava açmışsa ortaklığı
temsil etmek üzere kayyım atanmalıdır. Şirketin iflâsı hâlinde iflâs
idaresi, iflâs dışında bir nedenle tasfiye durumunda tasfiye memuru,
tasfiye amacına yönelik işlemlerle ilgili olarak alınan kararların iptali
davasında şirketi temsil edebilir; diğer işlerde yine yönetim kurulu temsil
etmelidir. Yönetim kurulu üyelerinin çoğunluğu bireysel olarak dava
açmışsa, şirkete yine kayyım atanması gerekir. Dava Açma Süresi ve Yetkili
Mahkeme Kararın alındığı tarihten itibaren 3 aylık süre içinde dava
açılmalıdır. Süre hak düşürücüdür, hâkim resen dikkate alır. Yetkili ve
görevli mahkeme, şirket merkezinin bulunduğu yerin asliye ticaret
mahkemesidir (m. 445/1). Davada basit yargılama usulü uygulanır (TTK
m.1521). Butlan ve İptal Davalarına İlişkin Çeşitli Hükümler TTK m.448-451,
“Çeşitli Hükümler” üst başlığı altında, butlanın tespiti ve iptal
davalarına dair bazı düzenlemeler getirmiştir: Butlan veya iptal davası
açıldığı hususu ile duruşma günü, yönetim kurulu tarafından usulen ilân
edilir; şirketin internet sitesinde açıklanır. İptal davaları, bu süre
dolmadan başlamaz; birden çok dava açılır ise bu davalar birleştirilerek
görülür (m. 448/2). Mahkeme, şirketin talebi üzerine, muhtemel zararlara
karşı davacıların teminat göstermesine karar verebilir; teminatın niteliği
ve miktarını mahkeme belirler (m. 448/3). Genel Kurul Kararının
Uygulanmasının Ertelenmesi İptal veya butlanın tespiti davası açılması,
yönetim kurulunun sorumluluğu saklı kalmak üzere, kararın uygulanmasını
önlemez. Ancak mahkeme yönetim kurulu üyelerinin görüşünü aldıktan sonra
kararın uygulanmasının ertelenmesine (icranın geri bırakılmasına) karar
verebilir (m. 449). Mahkeme Kararın Sonuçları Mahkeme, butlan veya iptal
davasını kabul ederse, kesinleşen ilâm, davada taraf olsun olmasın bütün
pay sahipleri ile şirket organlarını ve organ üyelerini bağlar 172 Ticaret
Hukuku (m. 450). Mahkeme butlanın tespiti veya iptal davasını reddettiği
takdirde, davanın kötü niyetle açıldığı kanıtlanarak, ortaklığın uğradığı
zarardan dolayı davacıların müteselsil sorumluluğuna başvurulabilir (TTK
m.451). ANONİM ORTAKLIĞIN SONA ERMESİ Sona Erme Nedenleri Sona erme
nedenleri, infisaha ve feshe yol açan nedenler şeklinde ikiye ayrılır:
İnfisah Kanunda ve şayet öngörülmüş ise anasözleşmede gösterilen bir
nedenin gerçekleşmesi ile ayrıca karar alınmasına, ihbarda bulunulmasına
yahut mahkeme kararına gerek olmaksızın ortaklığın kendiliğinden sona
ermesidir. Şu hâllerde ortaya çıkar: Sürenin Sona Ermesi Zorunlu olmamakla
birlikte, anasözleşmede hüküm bulunmak şartıyla, ortaklık belirli bir süre
ile sınırlı olarak kurulabilir. Belirli süreden bir zaman ölçüsü ile değil
de bir işin tamamlanmasına bağlı olarak da söz edilmesi mümkündür. Örneğin,
bir şehrin metro inşaatını yapmak için kurulan şirketin süresinin metro
inşaatı bitimine ya da sınırlı bir konuda ve ruhsat alınmasına bağlı olarak
faaliyet gösterecek ortakların ruhsat süresi sonuna dek sürmesi gibi.
Belirli süreli bir ortaklık, bu süre bitiminden önce fesih kararı alabilir
ya da anasözleşme değişikliği yoluyla süreyi kısaltabilir veya uzatabilir.
Fakat belirlenen sürenin değiştirilemeyeceği yönünde anasözleşmede bir
hüküm var ise, bu hâlde sürenin beklenmesinde ve süre bitiminde ortaklığın
tasfiye sürecine girmesinde zorunluluk olacaktır. Sürenin
değiştirilemeyeceğine ilişkin anasözleşme kaydı, TTK m.452/1 anlamında
“aksine esas sözleşmede hüküm” kapsamına gireceği için, tüm ortaklar rıza
göstermedikçe TTK m.529/1, d yolu ile süre bitiminden önce ortaklığın
feshine de olanak kalmaz. Anasözleşmede öngörülen sürenin dolmasına rağmen
faaliyetlere devam edilmesi hâlinde ise ortaklık sona ermeyecek ve belirsiz
süreli ortaklık hâline gelecektir (TTK m.529/1-a). İşletme Konusunun Elde
Edilmesi veya İmkansızlaşması Ortaklığın işletme konusu, yalnız bir köprü
veya metro inşaatı yapımı gibi çok sınırlı ise, inşaatın tamamlanması yahut
yapımının imkansız hâle gelmesi hâlinde bu sona erme sebebi ortaya
çıkabilir. Sermayenin 2/3’ünün Kaybedilmesine Rağmen Gerekli Önlemlerin
Alınmaması Kanunda öngörülen infisah sebeplerinden bir tanesi de TTK
m.376/2’de düzenlenen sermayenin 2/3’ünün kaybedilmesine rağmen gerekli
önlemlerin alınmaması hâlidir. Maddede, öngörülen önlemlerin alınmaması
hâlinde şirketin kendiliğinden sona ereceği (infisahı) hükme bağlanmıştır.
Ortaklığın İflâsı Mahkemece ortaklığın iflâsına karar verilmesi üzerine
ortaklık infisah eder. İflâs kararı ortaklık alacaklılarının ortaklığın
iflâs yoluyla takibi sonucu verilebileceği 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim
Ortaklığın Sona Ermesi 173 gibi, ortaklığın aktiflerinin ortaklık
borçlarını yetmeyeceğinin anlaşılması üzerine ortaklığın (yönetim
kurulunun) talebi ile de söz konusu olabilir (TTK 376/3). Anasözleşmede
Öngörülen Bir İnfisah Sebebinin Gerçekleşmesi Sona erme sebeplerini
düzenleyen TTK m.529/1’in (c) bendinde infisah sebeplerini de kapsayacak
şekilde yerinde bir ifadeyle anasözleşmede öngörülmüş “herhangi bir sona
erme sebebinin” gerçekleşmesi, bir sona erme sebebi olarak sayılmıştır.
Fesih Kanunda ve şayet öngörülmüş ise anasözleşmede gösterilen bir nedenin
gerçekleşmesi hâlinde, ortaklığı sona erdirme yetkisine sahip olan kişi
veya makamlarca ortaklığın dağıtılmasıdır. Fesih nedenleri iki başlıkta
toplanabilir: Mahkemece Fesih Organlardan Birisinin Eksikliği veya
Toplanamaması Uzun süredir şirketin kanunen zorunlu organlarından birisinin
mevcut olmaması veya genel kurulun toplanamaması hâlinde pay sahipleri,
şirket alacaklıları yahut Bakanlığın talebiyle mahkemece durumun uygun hâle
getirilmesi için öncelikle süre tayin edilmek şartıyla ortaklığın feshine
karar verilebilir (TTK m.530/1). X anonim şirketinde pay sahibi olan A, pay
sahibi B’nin iflâs etmesi nedeniyle şirketin devamının mümkün olmadığını ve
bu nedenle fesih davası açacağını söylemektedir. Sizce A haklı mıdır? Kamu
Düzenine veya İşletme Konusuna Aykırı Faaliyet ve İşlemlerde Bulunulduğu
Gerekçesiyle Bakanlığın Dava Açması TTK m.210/3’de kamu düzenine ya da
işletme konusuna aykırı işlemlerde veya bu yönde hazırlıklarda ya da
muvazaalı iş ve faaliyetlerde bulunduğu belirlenen ticaret şirketleri
hakkında, özel kanunlardaki hükümler saklı kalmak kaydıyla, Ticaret
Bakanlığınca fesih davası açılabileceği düzenlenmiştir. Hükümde ayrıca,
dava açılması; söz konusu işlem, hazırlık ve faaliyetlerin öğrenilmesinden
itibaren bir yıllık süreye tabi tutulmuştur. Anasözleşmede Öngörülen Fesih
Sebeplerinden Birinin Gerçekleşmesi Anılan hükme dayanılarak ana sözleşmede
infisah sebepleri kararlaştırılabileceği gibi bazı fesih nedenleri de
gösterilebilir. Örneğin bir marka veya patent kullanma sözleşmesinin
feshine bağlı olarak ortaklığın feshi veya “ortaklığın üst üste beş yıl
süreyle zarar etmesi hâlinde sermayenin onda birini oluşturan azınlık
ortaklığın feshini mahkemeden talep edebilir” tarzında m. 531 hükmü
dolayısıyla ortaklığın feshine yol açabilecek özel bir haklı sebep hâli
anasözleşmede öngörülebilir. 4 Muvazaa: Tarafların üçüncü kişileri aldatmak
amacıyla, gerçek iradelerine uymayan bir işlem yapmaları, fakat görünürdeki
bu işlemin geçerli olmayacağı konusunda anlaşmalarıdır. 174 Ticaret Hukuku
Ortaklığın Haklı Sebeple Feshi Haklı sebeple feshi bir sona erme sebebi
olarak düzenleyen TTK m.531’e göre; haklı sebeplerin varlığı hâlinde,
sermayenin en az onda birini ve halka açık şirketlerde yirmide birini
temsil eden pay sahipleri, mahkemeden, ortaklığın feshini talep
edebilirler. Haklı sebep kavramının tanımına maddede yer verilmemiştir.
Öğretide genel olarak tanımlandığı şekliyle, azınlığın hakkaniyete uygun ve
objektif olarak ortaklığın devam etmesinden umduğu faydaları ortadan
kaldıran ve ortaklığın devamını çekilmez hâle getiren olgular haklıdır.
Esasen haklı sebep kavramı somut olaya göre belirlenmesi gereken bir kavram
olup haklı sebebe sonuç bağlanan hâller TMK m.4 uyarınca hâkime takdir
yetkisi tanınan hâllerdendir. Anonim ortaklıklarda haklı sebep örnekleri
genellikle çoğunluk gücünün kötüye kullanılmasından ileri gelmekle birlikte
istisnaen az sayıda ortaktan meydana gelen anonim ortaklıklarda kişisel
sebepler de ortaklığın feshi için haklı sebep oluşturabilir. Ortaklığın kâr
elde etmesine rağmen pay sahiplerine uzun süre kâr payı dağıtılmaması yahut
çok düşük miktarda kâr payı verilmesi, buna karşılık yöneticilere yüksek
miktarda ödemeler yapılması, ortaklık kaynaklarının yalnız çoğunluk
amaçlarına hizmet edecek şekilde kullanılması, sürekli şekilde eşit işlem
ilkesine aykırı davranılması başlıca haklı sebep örnekleri olarak
sayılabilir. Haklı sebeplerin varlığı hâlinde mahkemece ortaklığın feshine
karar verebileceği gibi, davacı pay sahiplerinin paylarının gerçek
değerinin ödenerek ortaklıktan çıkmalarına yahut duruma uygun düşen ve
kabul edilebilir bir çözüme de hükmedilebilir (m. 531, c. 2). Çıkma dışında
mahkemenin öngörebileceği çözümler için İsviçre ve Türk öğretisinde dile
getirilen başlıca öneriler; mahkemece ortaklığın bölünmesi, anasözleşmenin
değiştirilmesi, bu kapsamda kâr dağıtılmasına, oy hakkına, bilgi alma
hakkına ilişkin düzenlemeler yapılması, genel kurul yerine karar alınması,
bu kapsamda mevcut yöneticilerin değiştirilmesi, kâr dağıtımı kararı
verilmesi, ayrıca müdür atanması vb. hususlarda yönetim kurulu kararları
alınması, değiştirilmesi ve icrasına hükmedilmesi olarak sayılabilir. Haklı
sebeple fesih davası ortaklık için son çare olarak başvurulması gereken bir
çözüm tarzıdır. Genel Kurulca Fesih Genel kurul, ortaklığın sona ermesi
(TTK m.529/1, d), bir başka ortaklıkla birleşerek sona ermesi (TTK m.136)
yahut tam bölünme yoluyla sona ermesi (TTK m.159/1,a) yönünde karar
alabilir. Bunun için, kanunda ve varsa anasözleşmede öngörülen artırılmış
toplantı ve karar yetersayılarına uyulması gerekir. Sona Ermenin Sonuçları
ve Tasfiye Tasfiyesiz infisaha yol açan hâller dışındaki bir nedenle sona
erme, şirket malvarlığının tasfiyesini gerektirir (TTK m.439-454). Tasfiye
sürecine giren bir ortaklığın tüzel kişiliği devam eder; fakat ortaklığın
ehliyeti, organları ve yönetimi konusunda, kanun gereği birtakım
değişiklikler oluşur. Tasfiye, ortaklık malvarlığının paraya çevrilmesi,
alacakların tahsil edilip borçların ödenmesi, geriye bir miktar artarsa, bu
miktarın tasfiye bakiyesi dağıtımı hükümlerince dağıtılması ve ortaklık
kaydının sicilden terkin ettirilmesi için yapılması gereken işlemlerin
bütününü ifade eder. 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona
Ermesi 175 X anonim şirketinin yetkilileri, genel kurulda fesih kararı
alınması üzerine ticaret sicili müdürlüğüne başvurarak, şirketin sicilden
silinmesini talep etmişlerdir. Sicil müdürlüğü talebi reddetmiştir. Red
kararı sizce haklı mıdır? Tasfiye İlkeleri 1. Tasfiye sırasında tüzel
kişilik devam eder (m.545). 2. Ortaklık amacı, kendiliğinden tasfiye
amacına dönüşür; Ortaklık, bu amaçtan dolayı kural olarak yeni işlem ve
faaliyetlere girişemez. Ticaret ünvanına “Tasfiye Hâlinde” ibaresi eklenir
(m. 533). 3. Organlar varlıklarını sürdürür. Ancak, tasfiye sırasında
ortaklık organlarının görev ve yetkilerinin, tasfiyenin yapılabilmesi için
zorunlu olmakla birlikte tasfiye memurlarınca yapılamayan işlemlerle
sınırlı hâle gelir (m. 535). 4. İflâs dışındaki sona erme nedenlerinden
biriyle tasfiye, tasfiye memurlarınca yapılır. İflâsda ise iflâs idaresince
tasfiye yapılır (m. 534). Tasfiye Memurları Tasfiye, kural olarak yönetim
kurulu tarafından yapılır fakat anasözleşmede tasfiye memurları
gösterilebileceği gibi, sonradan, genel kurul tarafından seçilmeleri de
mümkündür. Tasfiye memurunun ortaklardan olması zorunlu değildir.
Anasözleşme ve atama kararında aksi öngörülmedikçe, ücret hakları vardır
(m. 536/1). Şirketin feshine mahkemece karar verilmiş ise, tasfiye
memurları da mahkemece atanır (m. 536/3). Temsile yetkili tasfiye
memurlarından en az birisinin Türk vatandaşı olması ve yerleşim yerinin
Türkiye’de bulunması şarttır (m. 536/4); yoksa ne yapılması gerektiği
konusunda kanun düzenlemiştir (m. 537/3). Atanma yöntemi ne olursa olsun,
genel kurulun daima bu memurları azletme ve yerlerine yenilerini seçme
yetkisi vardır; haklı nedenlere dayanarak mahkemece azil ve yerlerine atama
yapılması da istenebilir (m. 537). Tasfiye memurlarının da tescil ve ilânı
gerekir (m. 536/2). Tasfiye memurları, bu süreçte, ortaklık organları
yanında, tasfiye işleri ile sınırlı olarak yönetim ve temsile yetkili olup
(m. 539) kanunda belirtilen işleri (m. 540 vd.) yaparlar. Ortaklığın hak
ehliyeti ve tasfiye amacı sınırları içerisinde görev ifa ederler fakat
tasfiye amacı dışında yaptıkları işlemler de şirketi bağlar; meğer ki
üçüncü kişinin kötüniyeti kanıtlanmış bulunsun (m. 539/2). Genel kurulu
toplantıya çağırma ve önemli olmayan miktardaki aktifleri satma yetkileri
de vardır (m. 535/2; 538). Kural olarak birlikte hareket ederler; birden
çok iseler, çift imza kuralı geçerlidir (m. 539/3) fakat anasözleşme veya
genel kurul kararı ile tek başlarına yetkili kılınabilirler. Ayrıca,
gecikmesinde sakınca olan işler ile pasif temsilde (ihtar, ihbar gibi
beyanları kabul) tek başlarına yetkili oldukları gibi; devri mümkün olmayan
yetkiler dışında, belirli işlerin yapılması için birbirlerine veya üçüncü
kişiye temsil yetkisi verebilirler (539/1). Tasfiye İşleri İflâs dışındaki
sona erme hâli, yönetim kurulu tarafından tescil ve en çok birer hafta ara
ile üç kere ilân ettirilir. İlanda, üçüncü ilândan itibaren bir yıl
içerisinde ortaklık alacaklılarının, belgeleriyle birlikte başvurması
gerektiği duyurulur. Tasfiye sürecinde, memurlarca yapılacak işlemler
kısaca şunlardan ibarettir: İlk envanter ve bilançonun hazırlanması,
defterlerin tutulması, alacaklıları davet, şirketin alacaklarını tahsil
etme, günlük işlemlerin yürütülmesi ve başlanmış 5 176 Ticaret Hukuku
işlerin bitirilmesi, aktiflerin paraya çevrilmesi, şirket borçlarının
ödenmesi, tasfiye artığı (bakiyesi) varsa dağıtılması ve nihayet, şirketin
sicilden terkini ile tüzel kişiliğin sona erdirilmesi (m. 540-541), kanunda
gösterilen diğer tasfiye işlerinin yapılması (m. 542). Tasfiye artığının
dağıtımı, kural olarak, ortakların ödedikleri sermaye payı oranında
yapılır. Fakat anasözleşmede, tasfiye payı almada imtiyazlı paylar
öngörülmüş ise, imtiyazlar dikkate alınır (m. 543). Ortaklık borçları,
mevcutlarından fazla ise, tasfiye memurları, durumu derhâl şirket
merkezinin bulunduğu yerin asliye ticaret mahkemesine bildirmek
zorundadırlar; mahkeme de iflâsın açılmasına karar verir (m. 542/1,c). Ek
Tasfiye ve Tasfiyeden Dönme Ek tasfiye, tasfiyenin bitmesinden sonra, ek
işlerin yapılmasının zorunlu olduğu hâllerde gündeme gelmektedir. Bu
hâllerde son tasfiye memurları, yönetim kurulu üyeleri veya alacaklılar,
şirket merkezinin olduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesine başvurarak ek
işlemler yapılana dek, şirketin yeniden tescilini talep edebilirler.
Mahkeme talebi yerinde görür, yani ek işlerin yapılmasını zorunlu bulursa,
yeniden tescil kararı verir; aynı veya yeni bir ya da birkaç kişiyi tasfiye
memuru olarak atayıp tescil ve ilân ettirir (m. 547). Tasfiyeden dönme ise,
şirketin, süresinin dolması veya genel kurul kararı ile sona erdiği
hâllerde, malvarlığı dağıtımına başlanmamış olması şartıyla gündeme
gelmektedir. Bu hâl ve şartlarda, genel kurul sermayenin en az yüzde
altmışının olumlu oyu ile şirketin devamına karar verebilir; bu karar
tasfiye memurlarınca tescil ve ilân ettirilir. Anasözleşme, söz konusu
yetersayısı ağırlaştırabilir veya başkaca önlemler içerebilir (TTK
m.548/1). 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona Ermesi 177 Özet
Anonim ortaklıkta genel kurul toplantı türlerini ve karar alma usulünü
anlatmak. Genel kurul toplantıları, yapılış zamanı açısından olağan ve
olağanüstü, çağrı yapılıp yapılmaması açısından çağrılı ve çağrısız,
fiziken bir araya gelinip gelinmemesi açısından ise, fiziken yapılan ve
elektronik ortamda yapılan toplantılar biçiminde ayrımlara tabi
tutulmaktadır. Genel kurulu toplantıya çağırma yetkisi olanlar, yönetim
kurulu, pay sahipleri, azınlık pay sahipleri, tasfiye memurları, iflâs
idaresi ve mahkemece atanmış kayyımlardır. Genel kurul toplantı ve karar
yetersayıları bakımından aranan nisaplar ikiye ayrılmaktadır. Bunlar,
basit(olağan) yetersayılar ve ağırlaştırılmış yetersayılardır. Kanunda veya
anasözleşmede aksine daha ağır bir yetersayı öngörülmüş olmadıkça, genel
kurul, sermayenin en az dörtte birini karşılayan payların sahiplerinin veya
temsilcilerinin varlığıyla toplanır. Bu oranın toplantı süresince korunması
şarttır. İlk toplantıda bu oran sağlanamadığı takdirde, ikinci toplantının
yapılabilmesi için nisap aranmaz. Kararlar toplantıda hazır bulunan oyların
çoğunluğu ile verilir. Ağırlaştırılmış yetersayılar ise, genel anasözleşme
değişiklikleri, paysahiplerinin taahhütlerinin artırılması veya ikincil
yükümlülükler konulması ile ortaklık merkezinin yurt dışına çıkarılması,
işletme konusunun tamamen değiştirilmesi ve pay senetleri menkul kıymet
borsalarında işlem gören anonim şirketlerin bazı kararları açısından
öngörülmüştür. Genel kurulda, karar alınması için yapılacak oylama, kural
olarak açık ve el kaldırma yoluyla yapılır. Ortakların talep etmesi
durumunda oylamanın şekli, genel kurulca belirlenir. Genel kurul
kararlarındaki sakatlıkların yaptırımlarını açıklamak. Genel kurul
kararlarındaki sakatlıklar, ihlal edilen hukuk kuralının niteliğine göre
dört şekilde ortaya çıkar. Bunlar; yokluk, butlan, iptal edilebilirlik
(iptal davası) ve askıda hükümsüzlüktür. Anonim ortaklığın sona erme
nedenlerini sıralamak. Anonim ortaklığın sona erme nedenleri, infisaha ve
feshe yol açan nedenler şeklinde ikiye ayrılır. İnfisaha yol açan sebepler;
ortaklık belirli bir süre için veya belirli bir işin yapılmasına yönelik
kurulmuşsa öngörülen sürenin dolması veya işin tamamlanması, işletme
konusunun elde edilmesi veya imkânsızlaşması, sermayenin 2/3’ünün
kaybedilmesine rağmen gerekli önlemlerin alınmaması, ortaklığın iflâsı,
anasözleşmede öngörülen bir infisah sebebinin gerçekleşmesi gibi
sebeplerdir. Feshe yol açan sebepler ise, mahkemece fesih ve genel kurulca
fesih olmak üzere ikiye ayrılır. Mahkemece fesih sebepleri, organlardan
birinin eksikliği veya toplanamaması, kamu düzenine veya işletme konusuna
aykırı faaliyet ve işlemlerde bulunulduğu gerekçesiyle Bakanlığın dava
açması, anasözleşmede öngörülen fesih sebeplerinden birinin gerçekleşmesi,
ortaklığın haklı sebeple feshi gibi sebeplerdir. Genel kurulca fesihte ise,
ortaklığın sona ermesi, bir başka ortaklıkla birleşerek sona ermesi, tam
bölünme yoluyla sona ermesi gibi sebepler mevcuttur. 1 2 3 178 Ticaret
Hukuku Kendimizi Sınayalım 1. Anonim ortaklık genel kurulunu toplantıya
davet konusunda aşağıdakilerden hangisi yetkili değildir? a. Görev süresi
dolmuş olsa bile yönetim kurulu b. Tasfiye işleriyle sınırlı olmak üzere
tasfiye memurları c. Azınlık d. Denetçi e. İflâs idaresi 2. Anonim
şirketlerde oy hakkı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a. Oy
hakkı anasözleşme ile sınırlandırılabilir. b. Oy hakkı payın itibari
değerine göre belirlenir. c. Oy hakkı fiziki veya elektronik genel kurulda
kullanılabilir. d. Oy hakkı temsilci aracılığı ile kullanılamaz. e.
Anasözleşme ile oyda imtiyazlı paylar yaratılabilir. 3. Genel kurul
kararlarının hükümsüzlüğüne ilişkin olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi
yanlıştır? a. Genel kurul kararlarına karşı iptal davası kararın alındığı
tarihten itibaren 3 ay içinde açılmalıdır. b. TTK’da genel kurul
kararlarının butlanı düzenlenmiştir. c. TTK’da genel kurul kararlarının
yokluğu düzenlenmiştir. d. Genel kurul toplantısında oy kullanmasına izin
verilmeyen paysahibi, oyunun kararın alınmasına etkili olduğunu ispat
etmesi şartıyla kararın iptalini isteyebilir. e. Paysahibinin bilgi alma
hakkını kanunen izin verilen ölçü dışında sınırlandıran genel kurul
kararları yoklukla sakattır. 4. Aşağıdakilerden hangisi genel kurulun görev
ve yetkilerinden değildir? a. Anasözleşmenin değiştirilmesi b. Dağıtılacak
kâr paylarının belirlenmesi c. Tasfiye memuru atanmasına karar verilmesi d.
Nama yazılı pay senetlerinin devrine izin verilmesi ve yeni malikin pay
defterine kaydedilmesi e. Önemli miktarda şirket varlığının toptan satışına
karar verilmesi 5. Azınlık pay sahiplerinin genel kurul toplantısı
çağrısına ilişkin talebine yönetim kurulu tarafından kaç gün içinde cevap
verilmezse, azınlık mahkemeye başvurabilir? a. 15 b. 10 c. 7 d. 5 e. 3 6.
Anonim ortaklık genel kurulu kural olarak hangi basit yetersayı ile
toplanır? a. 1/2 b. 1/4 c. 2/3 d. 3/4 e. 1/3 7. Anonim ortaklıklarda şirket
merkezinin yurt dışına taşınması için yapılacak toplantıda karar
yetersayısı aşağıdakilerden hangisidir? a. Sermayenin yüzde yetmiş beşi b.
Toplantıya katılanların yüzde altmışı c. Toplantıya katılanların çoğunluğu
d. Toplantıya katılanların oy birliği e. Tüm ortakların oy birliği 8.
Anonim ortaklıklarda olağan genel kurul toplantısı hangi süre içinde
yapılmalıdır? a. Her faaliyet dönemi sonundan itibaren 3 ay içinde b. Her
faaliyet dönemi sonundan itibaren 1 ay içinde c. Her faaliyet dönemi
sonundan itibaren 2 ay içinde d. Her faaliyet dönemi sonundan itibaren 15
gün içinde e. Her faaliyet dönemi sonundan itibaren 10 gün içinde 9. Anonim
ortaklık genel kurulunda alınan kararlardan dolayı sorumluluk kime aittir?
a. Pay sahiplerine b. Azınlık pay sahipleri c. Genel kurula d. İflâs
idaresine e. Yönetim kuruluna 10. Anonim ortaklığın, sürenin dolması veya
genel kurul kararı ile sona erdiği hâllerde, malvarlığının dağıtımına
başlanmamış olmak kaydı ile genel kurulun sermayenin en az yüzde altmışının
olumlu oyu ile ortaklığın devamına karar vermesine ne ad verilir? a.
Tasfiye b. Tasfiyeden dönme c. Ek tasfiye d. İflâs e. Konkordato 6. Ünite -
Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona Ermesi 179 Yaşamın İçinden Okuma
Parçası T.C. YARGITAY, 11. HUKUK DAİRESİ, E. 2005/13648, K. 2007/590, T.
22.1.2007 GENEL KURUL KARARININ İPTALİ (Davacı Ortaklar Adına Toplantıya
Katılmak İsteyen Avukat Tarafından İbraz Edilen Vekâletnamenin Geçersiz
Olması - Toplantı Salonunun Yakınında Bulunan ve Genel Kurula Katılmaları
Engellenmemiş Davacıların Kendi İsteğiyle Genel Kurula Katılmadığının
Kabulü Gereği) ........................ ÖZET: Tanık ifadelerine göre
davacıların olağan üstü genel kurul toplatısına katılmalarına engel
olunmamış olduğu, kendi istekleri ile toplantıya katılmadıkları, bu nedenle
davacıların iptal davası açma hakları olmadığının kabulü gerekir. KARAR:
Davacılar, davalı şirketin toplam %10 hisseli ortakları olduklarını,
26.08.2004 tarihinde yapılacak olağan üstü genel kurulda temsil edilmek
üzere avukatlarına vekalet verdiklerini, anılan günde hazır olan vekillerin
hükümet komiseri tarafından pay adedi yazılı olmadığından bahisle
toplantıya alınmadığını, yan binada olan kendilerinin iki dakika içinde
gelmelerine rağmen hükümet komiserinin toplantının bittiğinden bahisle
toplantıya almadığını, genel kuruldaki usule ve alınan kararlara
itirazlarının tutanağa geçirilmesi isteklerinin komiser tarafından
oyalanarak tutanağa yazılmadığını, yasal haklarını kullanamadıklarını ileri
sürerek, genel kurul kararının iptaline karar verilmesini talep ve dava
etmiştir. Davalı vekili, davacıların vekâleten katılmak istedikleri genel
kurula vekaletnamelerinin geçersiz olması nedeniyle katılamadıklarını,
TTK.nun 381. maddeye dayalı olarak bu davayı açamayacaklarını savunarak
davanın reddini istemiştir. Mahkemece, iddia, savunma ve dosyadaki
belgelere göre, davacılar adına toplantıya katılmak isteyen avukat
tarafından ibraz edilen vekâletnamenin komiserler yönetmeliğinin 23.
maddesine göre geçersiz olduğu, toplantı başladıktan sonra davacı Melih
Çolak’ın toplantı salonu dışında, Mehmet Çolak’ın bina dışında olduğu,
tanık ifadelerine göre davacıların katılmalarına engel olunmamış olduğu,
kendi istekleri ile toplantıya katılmadıkları, bu nedenle davacıların iptal
davası açma hakları olmadığı gerekçesiyle, davanın reddine karar
verilmiştir. Kaynak: http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm ANONİM
ŞİRKETLERDE ELEKTRONİK GENEL KURUL Anonim şirketlerin genel kurullarına
elektronik ortamda katılmaya, öneride bulunmaya, görüş açıklamaya ve oy
kullanmaya imkân tanıyan elektronik genel kurul sisteminin kuruluşunu,
işleyişi, teknik hususlar ile güvenlik kriterlerine ilişkin usul ve
esasları belirlendi. Gümrük Ve Ticaret Bakanlığı’nın Anonim Şirketlerin
Genel Kurullarında Uygulanacak Elektronik Genel Kurul Sistemi Hakkında
Tebliği Resmi Gazete’de yayımlandı. Anonim şirketin genel kurul
toplantısına elektronik ortamda şahsen veya temsilcileri aracılığıyla
katılmak isteyen hak sahipleri, bu tercihlerini genel kurul tarihinden iki
gün öncesine kadar Elektronik Genel Kurul Sistemi’nden (EGKS) bildirecek.
Bu süre, payları Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) tarafından kayden izlenen
borsaya kote şirketlerde bir gün olarak uygulanacak. Şirket, genel kurula
katılma taleplerini en geç iki iş günü içinde kontrol ederek EGKS’den kabul
veya reddedecek. Anonim şirket genel kurul toplantısına elektronik ortamda
katılım için sisteme giriş, genel kurulun ilân edilen başlama saatinden bir
saat öncesinde başlayacak, genel kurulun başlama saatinden beş dakika
öncesine kadar sürecek. Kaynak: http://www.haberx.com/ 180 Ticaret Hukuku
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. d Yanıtınız yanlış ise “Genel Kurul”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. d Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul”konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. c Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. d Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. c Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. b Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. e Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. a Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. e Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. b Yanıtınız yanlış ise
“Tasfiye ve Tasfiyeden Dönme” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde
Yanıt Anahtarı Sıra Sizde 1 Şirket anasözleşmesinin değiştirilmesi genel
kurulun devredilmez yetkileri arasındadır. Bu nedenle A haklıdır. Sıra
Sizde 2 Yönetim kurulu üyeleri haklı değildir, çünkü genel kurul
toplantısına çağrıda hiçbir eksiklik olmasa da, genel kurul toplantısında
gündeme bağlılık kuralına uyulmamıştır. Gündemde yer almayan konularda
kural olarak karar alınamaz. Sıra Sizde 3 Şirket görevlileri haklı
değildir. Pay sahibi kendisini temsilen, pay sahibi olan veya olmayan bir
kişiyi genel kurul toplantısına gönderebilir. Sıra Sizde 4 Pay
sahiplerinden birinin iflâsı şirketin feshine veya infisahına neden olmaz.
A haklı değildir. Sıra Sizde 5 Karar haklıdır, sona erme nedenlerinden
birinin gerçekleşmesiyle anonim ortaklık kural olarak tasfiye hâline girer.
Tasfiye işlemlerinin tamamlanmasından sonra şirketin ticaret sicilinden
silinmesi olanaklı hâle gelir. Yararlanılan Kaynaklar Bahtiyar, M. (2012),
Ortaklıklar Hukuku, İstanbul: Beta Yayınevi. İmregün, O. (1989), Anonim
Ortaklıklar, İstanbul: Yasa Yayınevi. Kendigelen, A. (2011), Yeni Türk
Ticaret Kanunu, Değişiklikler, Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul: Oniki
Levha Yayınevi. Moroğlu, E. (2009), Anonim Ortaklıkta Genel Kurul
Kararlarının Hükümsüzlüğü, İstanbul: Vedat Kitapçılık. Poroy, R. /Tekinalp,
Ü./ Çamoğlu, E. (2009), Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku, İstanbul: Vedat
Kitapçılık. Pulaşlı, H. (2012), Yeni Şirketler Hukuku, Genel Esaslar,
Ankara: Adalet Yayınevi. Tekinalp, Ü. (2011), Yeni Anonim ve Limited
Ortaklıklar Hukuku ve Tek Kişi Ortaklığının Esasları, İstanbul: Vedat
Kitapçılık. 7 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Anonim şirkette
pay ve pay sahipliği kavramlarını açıklayabilecek, Pay sahibinin hak ve
borçlarını anlatabilecek, Anonim şirketin çıkarabileceği menkul kıymet
türlerini belirtebileceksiniz. Anahtar Kavramlar • Pay • Pay Senedi • Nama
Yazılı Pay Senedi • Hamiline Yazılı Pay Senedi • Bağlam • Kâr Payı • Tahvil
• Menkul Kıymet İçindekiler Ticaret Hukuku Pay Sahipliği ve Menkul
Kıymetler • ANONİM ORTAKLIKTA PAY VE PAY SAHİPLİĞİ • ANONİM ORTAKLIKTA
MENKUL KIYMETLER TİCARET HUKUKU ANONİM ORTAKLIKTA PAY VE PAY SAHİPLİĞİ Paya
İlişkin İlkeler En önemli kavramlardan birisi olan payın, üç farklı anlamda
kullanıldığı, yukarıda, anonim ortaklığın tanımı ve unsurları başlığı
altında açıklanmıştı. Öğreti, kanunun çeşitli hükümlerinden hareketle, paya
ilişkin aşağıda belirtilen ilkeleri ortaya koymuştur. Tescil ile Oluşma
Pay, kuruluşta veya sermaye artırımlarında, tescil ile oluşur (TTK
m.354-355, 455-456, 486/2). Senede Bağlanmasının Etkisi Payın senede
bağlanması, paya bağlı haklar ve borçlarda kural olarak bir değişikliğe yol
açmaz fakat senede bağlanmış payların tedavül yeteneği daha yüksektir.
Senede bağlanmamış (çıplak) paylar da her tür (satış, rehin, intifa, haciz,
önalım, alım, geri alım gibi) işlemlere konu olabilir fakat senede
bağlanmış olup olmaması, paya ilişkin işlemlerin şekli yönünden farklılık
yaratabilir. Örneğin, bedeli tamamen ödenmiş olan çıplak payın devri,
alacağın temliki hükümlerine (yazılı şekle) tabidir fakat senede bağlı
payların devri, senedin türüne göre değişir. Payın Bölünmezliği İlkesi
Uyarınca payın sağladığı haklar bir bütün olup bu haklar ayrı kişilerce
kullanılamaz. Bir payın birden çok maliki varsa, bu hâlde de müşterek
temsilci aracılığıyla hakların kullanılması gerekir. İtibari değerlerini
değiştirmek suretiyle payların bölünmesi veya birleştirilmesi için de
anasözleşme değişikliği ve ayrıca birleştirmede, her pay sahibinin rızası
gerekir (TTK m.477). Devir Serbestliği İlkesi Gereğince, senede bağlanmış
olsun olmasın, paylar devredilebilir. Kollektif, komandit ve limited
ortaklıklardan farklı olarak, anonim ortaklıklarda pay devri için diğer
ortakların rızası gerekmez. Fakat devir serbestliği kuralı, nama yazılı
hisse senetleri yönünden istisnaya uğramaktadır (bkz. TTK m. 490 vd.).
Devir serbestliği ilkesi ve istisnaları ile devir şekilleri konusu ilerde
ayrıca anlatılacaktır. Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler Malik: Bir şeye
sahip olan kişi, mülkiyet hakkı sahibidir. 184 Ticaret Hukuku Pay Türleri
Paylar, çeşitli yönlerden sınıflandırılmakta ve oluşan türlere de farklı
hukuki sonuçlar bağlanmaktadır. Nakit Karşılığı Pay / Ayın Karşılığı Pay
Kural olarak, pay sahiplerinin anonim ortaklığa getirecekleri sermayenin
nakit (para) olması zorunluluğu yoktur; para dışındaki değerlerin de
sermaye konulması mümkündür (TTK. 128, 342). Ayın sermayeye değer biçilme
yöntemi (m. 343) ve değerin anasözleşmede gösterilmesi gerektiği, kanunda
özel olarak düzenlenmiştir (m. 339/1,e). Oy Hakkı Olan Pay / Oydan Yoksun
Pay TTK m.434/2’ye göre, her pay sahibi, yalnız bir payı olsa bile en az
bir oy hakkını haizdir fakat birden çok paya sahip olanlara tanınacak oy
sayısı anasözleşme ile sınırlandırılabilir. Şu hâlde, TTK’ya göre, kural
olarak oysuz pay olamaz. Özellikle eklemeliyiz ki oy hakkı, payın kanunen
veya anasözleşme ile belirlenmiş bulunan en az miktarının ödenmesi ile
doğar (m. 435). İtibari Değeri Olan Pay / İtibari Değeri Olmayan Pay TTK
m.476 uyarınca, payın itibari değeri en az bir kuruştur; bu değer ancak
birer kuruş ve katları olarak yükseltilebilir. Bu değer,
Cumhurbaşkanlığınca yüz katına kadar artırılabilir. Bu kurala aykırı
şekilde çıkarılan paylar geçersizdir; çıkaranlar da zararlardan
müteselsilen sorumludurlar. Şu hâlde, itibari değersiz pay olmaz. İtibari
değerden aşağı bir bedelle de senet çıkarılamaz fakat itibari değerlerinden
daha yüksek bir bedelle (primli, agiolu) çıkarılabilmeleri için de
anasözleşmede hüküm bulunması veya genel kurulun karar alması gerekir (m.
347). TTK, itibari değere önemli bazı sonuçlar bağlamış; pay sahipliği
haklarının kullanımı ve primli çıkarılacak paylarda primin hesabı gibi bazı
konularda itibari değeri ölçü kabul etmiştir. TTK m. 434, pay sahiplerinin
oy haklarını, genel kurulda, paylarının toplam itibari değeriyle orantılı
olarak kullanacaklarını açık hükme bağlamıştır. Ayrıca, kazanç ve tasfiye
payı dağıtımında pay oranına, hatta pay karşılığında yapılan ödemelerin
sermayeye olan oranına bakılır (m. 507, 508). İmtiyazlı Pay / Adi Pay İlk
veya değiştirilmiş anasözleşme ile, bir kısım paylara imtiyaz tanınabilir;
imtiyaz, kâr payı, tasfiye payı, rüçhan ve oy hakkı gibi hususlarda
diğerlerine oranla paya tanınan üstün bir hak veya kanunda öngörülmemiş
yeni bir pay sahipliği hakkıdır (m. 479-480, 360). Böyle bir ayrıcalıkla
donatılmış paylara imtiyazlı pay, böyle bir ayrıcalık tanınmamış olanlara
ise adi pay denilmektedir. İmtiyazlar ancak anasözleşme ile oluşturulur.
TTK imtiyazı, “paya tanınan üstün bir hak veya kanunda öngörülmemiş yeni
bir pay sahipliği hakkı” şeklinde tanımladıktan sonra, 360’ıncı maddesinde,
“belirli pay gruplarına, özellik ve nitelikleriyle belirli bir grup
oluşturan pay sahiplerine ve azınlığa yönetim kurulunda temsil edilme
hakkı” tanınması yoluyla da imtiyaz oluşturulmasına izin vermiştir. 7.
Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 185 İmtiyaz konusu olabilecek
haklar sınırlı değildir; nitekim m. 478/2’deki “gibi” sözcüğü de bunun
kanıtıdır. Kâr ve tasfiye payı dağıtımı, rüçhan ve oy hakkı yanında, bu
sözcüğe dayanılarak tahvil ve intifa senetleri alma, ortaklık tesislerinden
yararlanma gibi birçok hususta imtiyaz oluşturulabileceği kabul
edilmektedir. Ülkemizde özellikle oy hakkında imtiyaza daha çok
rastlanabilmektedir. Örneğin, bazı payların sahipleri genel kurul
toplantılarında ellerindeki pay başına birer oy kullanırlarken
anasözleşmede diğer bazı payların her birisinin beşer oy hakkı sağlayacağı
düzenlenmiş olabilir. Böylece, eşit itibari değerli paylardan bir kısmına
oyda imtiyaz tanınmış olur (TTK m. 479/1). Öte yandan TTK, farklı itibari
değerdeki paylara eşit oy hakkı tanınması yoluyla düşük itibari paylar
lehine bir imtiyaz sağlanmasına izin vermemiştir (m. 479). Kanun, bir paya
en çok onbeş oy hakkı tanınabileceğini düzenlemek suretiyle bir üst sınır
getirmiştir fakat kurumsallaşmanın gerektirdiği veya haklı bir nedenin
kanıtlandığı durumlarda bu sınırlama uygulanmayacaktır. Bu iki durumda,
şirket merkezinin bulunduğu yerin asliye ticaret mahkemesinin, gerekçeyi
inceleyip, sınırlamadan istisna etme kararı vermesine gerek vardır (m.
479/2). Oyda imtiyaz, anasözleşme değişikliklerinde, ibra ve sorumluluk
davası açılmasında uygulanmaz (m. 479/3). Bir ortaklıkta imtiyazlı payların
bulunmasının en önemli sonucu, imtiyazlı paylara zarar verici nitelikteki
anasözleşme değişiklikleri, kayıtlı sermaye sistemine geçiş ve sistem
içinde yönetim kurulunca yapılacak sermaye artırımlarında, karar, imtiyazlı
pay sahiplerinin haklarını ihlal edici nitelikte ise, kararın
uygulanabilmesi için, imtiyazlı pay sahipleri özel kurullarının ayrıca
toplanarak ilgili kararı onaylamalarına gerek bulunmasıdır (TTK m. 454).
Bedelli Pay / Bedelsiz Pay Sermaye artırımlarında, artırılan sermaye
ortaklık içi kaynaklardan karşılanıyor ise, artırılan kısım karşılığı
çıkarılan paylar, bir bedel alınmaksızın, artırımın tescili anında mevcut
pay sahiplerine dağıtılır. Bu paylara bedelsiz (yeniden ödemesiz veya
gratis) paylar denilir ve bedelsiz pay alma hakkı, kaldırılamaz,
sınırlanamaz ve bu haktan vazgeçilemez (m. 462/3). Buna karşılık, dış
kaynaklardan sermaye artırımı yapılıyorsa çıkarılacak yeni paylardan almak
isteyen mevcut ortakların ve üçüncü kişilerin, ortaklığa pay bedellerini
ödemeleri gerekir (m. 461). Bu paylara ise bedelli paylar denilir. Pay için
hisse, pay senedi için hisse senedi ifadeleri de kullanılmaktadır. Pay
Sahipliği Pay sahibi, payın veya pay senedinin maliki olan gerçek veya
tüzel kişidir. Bir kişi birden çok paya sahip olabileceği gibi, miras,
birlikte satın alma gibi yollarla, bir pay üzerinde birden çok kişinin
mülkiyet veya başka bir hakkı da söz konusu olabilir (m. 477/1). Pay sahibi
olabilme açısından özel bir ehliyet aranmamıştır; TMK’daki ehliyet
hükümleri burada da geçerlidir. Ayrıca, Türk vatandaşı olma şartı da kural
olarak öngörülmemiştir (istisnai örnek olarak bkz. TTK m. 940/4,b). Pay
Sahipliğinin Kazanılması Burada, kazanma türleri ile pay sahipliğinin
kazanılmasında devir serbestliği kuralının ele alınması gerekir. 186
Ticaret Hukuku Pay sahipliği aslen veya devren kazanılır. 1. Aslen kazanma,
kuruluşta ve sermaye artırımında sermaye taahhüdünde bulunulması yoluyla
gerçekleşir. Birleşme ve tür değiştirme sonucu çıkarılan payların da aslen
kazanıldığı kabul edilir. 2. Devren kazanma ise, payın başkasından, satım,
trampa, bağışlama gibi bir işlemle devralınması şeklinde olur. Pay
sahipliğinin miras, cebri icra ve evlilikteki mal rejimleri uyarınca
iktisabı da devren kazanma kapsamında olmakla birlikte özellik gösteren
durumlar olduğundan, kanunda özel hükümler mevcuttur. Payın Serbestçe
Devredilebilmesi İlkesi ve İstisnaları Tipik sermaye ortaklığı niteliğine
bağlı olarak anonim ortaklıklara özgü temel ilkelerden birisi de senede
bağlanmış olsun olmasın, payın serbestçe devredilebilmesidir. Bu ilke, pay
sahibinin, herhangi bir makam, organ veya kişinin izni veya icazetini
almasına gerek olmaksızın payını devredebilmesini ifade etmektedir. Oysa
kollektif, adi komandit ve limited ortaklıklarda pay serbestçe
devredilemez; bunun için diğer tüm veya belirli oranda ortakların rızası
gerekmektedir (TTK m. 226/2, 315, 595). İlkenin kapsamına, payın
devredileceği kişiyi seçme serbestîsi de gireceğinden, payı devralacak
olanın kimliği ve kişiliği önem taşımaz; herhangi bir gerçek veya tüzel
kişi, pay mülkiyetini edinmenin tabi olduğu usule uymak suretiyle pay
sahipliğini kazanabilir. TTK m. 489-490 vd. hükümleri uyarınca, anonim
ortaklık payları kural olarak serbestçe devredilebilir. Paylara devir ve
tedavül kolaylığı sağlanması amaçlandığı içindir ki kıymetli evrak
niteliğine sahip pay senetleri çıkarılabilmesine olanak tanınmış, hatta
senetlerin “hamiline” yazılabilmesine de izin verilmiştir (TTK m. 484/1).
Ayrıca, m. 486, hamiline yazılı senetlerin, pay bedeli ödendikten itibaren
üç ay içinde, nama yazılı senetlerin ise azınlığın talebi halinde yönetim
kurulu tarafından bastırılması ve dağıtılması zorunluluğu getirmiş ise de
senede bağlanmış paylar ile çıplak paylar arasında, pay sahipliği
haklarının içeriği ve sınırları açısından fark yoktur. Pay sahibi haklarını
senetsiz de kullanabilir çünkü pay sahipliği haklarının kullanılabilmesi
pay senedi çıkarılmış olmasına bağlı değildir. Bununla birlikte şayet pay
senedi çıkarılmış ise, payın devri kolaylaştırılmış ve ayrıca pay sahibine
başka bazı olanaklar tanınmış olur. Sermaye borcunda temerrüt nedeniyle
ıskat (m. 482-483), birleşmede ayrılma akçesi vererek çıkarma (m. 141),
şirketler topluluğunda hakim şirketin, belirli koşullarla, bağlı sermaye
şirketindeki azınlığın paylarını satın alması (m. 208) ve haklı nedenle
fesih davasında mahkemenin payın gerçek değerinin davacıya ödenerek
şirketten çıkarılmasına karar vermesi (m. 531) gibi özel ve istisnai
hükümler bir yana, anonim şirkette pay sahiplerinin ortaklıktan çıkma veya
çıkarılmaları, kural olarak söz konusu olmadığı için, bu eksikliği giderici
bir çare olarak da payların serbestçe devredilebilmesi kuralı
öngörülmüştür. Payların serbestçe devrine izin verilmesinin daha da önemli
bir nedeni, anonim ortaklıklarda pay sahiplerinin kişiliğine önem
verilmemiş olmasıdır. Alacaklıların yegane güvencesini ortaklık malvarlığı
oluşturduğundan, sermaye ile onun karşılığı olan malvarlığının korunmasını
ve iade edilmesini sağlamak amacıyla da kanunda, çeşitli önlemlere yer
verilmiştir (bkz. m. 347, 358, 376-377, 378, 379 vd., 395, 551, 514-523
gibi). Sermaye borcunu ifa etmek dışında ortaklar -istisnai Kıymetli Evrak:
Hakkın senede bağlı olduğu, senetten ayrı olarak ileri sürülemediği ve
devredilemediği senetlerdir. Hamiline Yazılı Senet: Senedin metninden,
senedi elinde bulunduran kim ise, o kimsenin hak sahibi sayılacağı
anlaşılan senettir. Iskat: Sona erdirme, düşürme demektir. 7. Ünite - Pay
Sahipliği ve Menkul Kıymetler 187 nitelikteki ikincil yükümlülükleri bir
yana bırakırsak- başka yükümlülük ve borçlar altına sokulamayacakları için
kanun koyucunun bu yaklaşımı yerindedir. Fakat devredilebilirlik mutlak bir
kural olmayıp kanundan veya iradeden doğan istisnaları mevcuttur. Kanun
koyucu, bazen bizzat ortaklık tüzel kişiliğini, bazen pay sahiplerini,
alacaklıları ya da kamu menfaatini koruma düşüncesi ile ortaklığın “anonim”
niteliğine ve payları devir serbestliğine sınırlamalar koymuştur.
Gerçekten, mutlak ve sınırsız bir devir serbestisi geçerli kılınsaydı,
ortaklık hiç de istenmeyen kişi ve grupların egemenliğine geçebilir;
örneğin, rakipler, yabancı uyruklu, geçimsiz veya uzak durulan bazı
insanlar ortak olabilir veya pay sahiplerinin üstlendikleri ikincil
yükümlülükler (m. 480/4) sayesinde faaliyet gösteren bir ortaklığın
payları, bu yükümlülükleri ifa edemeyecek kişilere geçebilirdi. Şu hâlde,
payların devredilebilmelerini sınırlamak veya zorlaştırmak gerekli, hatta
zorunlu olabilmektedir. Getirilen bu sınırlamalar ile ya üçüncü kişilere
yapılan devirler tümü ile hükümsüz bırakılmış ya da pay sahipliği
konumundaki değişim, belirli bir makamın onayına bağlı kılınmıştır.
İstisnai nitelikteki bu tür kanuni sınırlamaların yanı sıra, pay sahipleri
de gerek anasözleşmeye koyacakları “bağlam” (m. 492-495) düzenlemeleri
yoluyla, gerek kendi aralarında veya üçüncü kişilerle yapacakları borçlar
hukuku sözleşmeleri ile payların devrini bir takım koşullara
bağlayabilecekler ve bu sayede pay sahiplerinin “kişiliklerini” ön plana
çıkarabileceklerdir. Kanundan Doğan İstisnalar TTK’da ve diğer bazı özel
kanunlarda, pay devrini yasaklayan, kısıtlayan veya izne bağlayan istisnai
hükümler yer almaktadır. Bu istisnalara kısaca değinmek gerekir. Türk
Ticaret Kanunu’nda Öngörülen İstisnalar Anonim Şirketin Kendi Paylarını
Edinme veya Taahhüt Etme Yasağı Kuralı Edinmenin Şartları: TTK m. 379’a
göre, bir ortaklık kendi paylarını, sermayesinin onda birini aşan veya bir
işlem sonucu aşacak olan miktarda, ivazlı olarak devralamayacağı gibi,
rehin olarak da kabul edemez; bu yasak, bir üçüncü kişinin kendi adına
ancak şirket hesabına aldığı veya rehnettiği paylar için de uygulanır (Oran
Şartı). Payların, öngörülen sınır içinde iktisap veya rehin olarak kabulü
için, m. 379/2 uyarınca, genel kurulun yönetim kurulunu yetkilendirmesi
şart olup en çok beş yıl ile sınırlandırılmış bu yetkilendirmede, kabul
edilecek payların itibari değerleri (ve) sayıları belirtilerek toplam
itibari değerleri ile ödenecek bedelin alt ve üst sınırları gösterilmelidir
(Yetkilendirme Şartı). Kanun, oran ve yetkilendirme şartlarına ilave olarak
edinilecek pay bedelleri düşüldükten sonra, kalan şirket net aktifinin, en
az, esas veya çıkarılmış sermaye ile kanun ve anasözleşme uyarınca
dağıtımına izin verilmeyen yedek akçe toplamı kadar olmasını da şart koşmuş
(Net Aktif Yeterliliği Şartı); ayrıca, öngörülen şartlarla edinilecek
payların bedellerinin tamamen ödenmiş olmasını da (Karşılığı Ödenmiş Paylar
Bulunması Şartı) aramıştır (m. 379/3 ve 4). Edinme Yasağının Amacı ve
Yaptırımı: Emredici bu düzenlemeye aykırı sözleşmeler geçersiz olduğu gibi
(m. 379/1), bu yasağı dolanma (kanuna karşı Bağlam: Anasözleşmede yer alan
ve nama yazılı pay senetlerinin devrini kısıtlayan hükümlerdir. 188 Ticaret
Hukuku hile) niteliğindeki bazı işlemler de geçersizdir (m. 380). Yasağın
konuluş amacı, ortaklık sermayesinin iade edilmesini, malvarlığının
azaltılmasını ve edinilecek payların spekülatif işlemlere konu yapılmasını
önlemektir. Yasağın İstisnaları: Kanun, anılan yasağın istisnalarını da
düzenlemiş olup, bu hâllerde, ortaklığın, 379uncu madde hükümleri ile bağlı
olmaksızın kendi paylarını edinmesinde sakınca görmemiştir: 1. Paylar,
sermaye azaltılmasına dair m. 473-475 hükümleri uyarınca devralınıyorsa (m.
382/1,a). 2. Payların devralınması külli halefiyet kuralı gereği ise (m.
382/1,b). 3. Devralma, bir kanuni satın alma yükümünden doğuyorsa (m.
382/1,c). 4. Bedellerinin tümü ödenmiş olmak şartı ile ve cebri icradan,
şirketin bir alacağının tahsili amacına yönelik alınıyorsa (m. 382/1,d). 5.
Şirket, bir menkul kıymetler şirketi ise (yani devralma ortaklığın işletme
konusuna giriyor) (m. 382/1,e). 6. Şirket, bedelleri tamamen ödenmiş bu
payları bedelsiz devralıyor ise (m. 383, aynı hüküm, yavru şirket
paylarının ana şirket tarafından alınmasında da kıyasen uygulanacaktır).
Edinilen Payların Ne Yapılacağı: Kanunun izin verdiği bu istisnai hâllerde
ortaklığın, kendi devraldığı payları ne yapması gerektiği de
gösterilmiştir: 1. TTK m. 382’nin b-d bentlerine göre alınan paylar,
devirleri şirketin kaybına yol açmayacak ilk fırsatta ve her hâlde en geç
üç yıl içinde elden çıkarılmak zorundadır (kuralın istisnası için bkz. m.
384). 2. TTK m. 379-381’e aykırı olarak edinilen veya rehin alınan paylar,
en geç altı ay içinde elden çıkarılır veya üzerindeki rehin kaldırılır (m.
385). 3. TTK m. 384 ve 385 hükümleri uyarınca elden çıkarılması gerekmesine
rağmen fiilen elden çıkarılamayan paylar ise, sermayenin azaltılması yolu
ile hemen yok edilir (m. 386). Edinilen Paylara Bağlı Hakların Donması:
Elden çıkarıncaya dek, ortaklık elinde kalan kendi payları ile yavru şirket
tarafından edinilen ana şirket payları, ana şirketin genel kurul toplantı
nisabının hesabında da dikkate alınmaz. Bedelsiz payları edinme hariç,
şirketin devraldığı kendi payları, hiçbir pay sahipliği hakkı vermez; yavru
şirketin edindiği ana şirket payları ait oy hakları ile buna bağlı haklar
donar (m. 389). Kendi Paylarını Taahhüt Yasağı: TTK m. 388/1, sadece edinme
veya rehin almayı değil, şirketin kendi paylarını taahhüt etmesini de
yasaklamış; bazı olguları bu kapsamda saymıştır (f. 2). Buna aykırı
davranılması hâlinde de söz konusu payları şirket değil, kuruluşta
kurucular, sermaye artırımlarında yönetim kurulu üyeleri taahhüt etmiş
sayılır ve bedellerinden sorumlu tutulurlar; kusursuzluğunu kanıtlayan kişi
bu sorumdan kurtulur (f. 3). Birinci ve üçüncü fıkra hükümleri, ana şirket
paylarını taahhüt eden yavru şirketlere de kıyasla uygulanır ve paylar,
yavru şirketin yönetim kurulu üyelerince tahhüt edilmiş sayılır (f. 4).
Tescilinden Önce Payın Devri Yasağı TTK m. 352 ve 486/1 ve 4 hükümleri
uyarınca, ortaklığın kuruluşunun veya sermaye artırımının tescilinden önce
çıkarılan pay senetleri (karş. 486/1’de pay denmesi hatalıdır) geçersiz
olduğu gibi, bu aşamada yapılan pay devirleri de ortaklığa karşı
hükümsüzdür. Hükümlerin ortak gerekçesi, payın tescil ile doğmasıdır. Ana
Şirket - Yavru Şirket: Bir ticaret şirketi, diğer bir ticaret şirketini, oy
haklarının çoğunluğuna sahip olması veya benzer bir nedenle, doğrudan veya
dolaylı olarak hâkimiyeti altında bulunduruyorsa, birinci şirket ana,
diğeri yavru şirkettir. 7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 189
Bedeli Tamamen İfa Edilmemiş Payın Devrinde Ortaklığın Devri Kabul Etmeme
Yetkisi TTK m. 491 hükmü uyarınca, karşılığı tamamen ifa edilmemiş nama
yazılı pay, kural olarak şirketin onayı ile devdedilebilir; miras, mal
rejimleri ve cebri icra yoluyla iktisap istisnadır. Şirket, sadece
devralanın ödeme gücü şüpheli ise ve şirketin istediği teminat verilmez
ise, devre onay vermekten kaçınabilir (f. 2). Diğer Kanunlarda Öngörülen
İstisnalar Bazı kanunlarda, belirli tür veya nitelikteki anonim
ortaklıkların paylarının devrinde resmi makamlardan izin alınması şartı
öngörülmüştür. İradeden Doğan İstisnalar Anasözleşmeye konulacak bağlam
hükümleri ile, nama yazılı pay senetlerinin devrinde, ortaklığın devre onay
vermesi öngörülebilir (TTK m. 492-495). İkincil yükümlülükler öngörülmesi
de anasözleşmede hüküm bulunmasını, yükümlülüklerin nama yazılı senetlere
ve devirlerinin ortaklık onayına bağlanmasını gerektirir (TTK m. 480/4).
Pay Sahipliğinin Kaybedilmesi Payın devri, birleşme, ortaklığın tasfiyesi,
sermaye borcunda temerrüt nedeniyle ortaklıktan ıskat (çıkarma) ve payın
itfası, pay sahipliğini sona erdirir. Pay sahipliğini sona erdiren nedenler
sınırlıdır; anasözleşme ile başkaca nedenler öngörülemez (m. 340). Örneğin,
anasözleşmede, bazı kanun hükümlerinin öngördüğü (m. 141, 482-483 ve 531)
nedenler dışında bir çıkarılma nedeni düzenlenemez; aynı şekilde, çıkma
hakkı ve nedenleri öngörülemez. Çünkü sermaye ortaklığı ve pay devri
serbestîsi kuralı nedeniyle, ortaklıktan çıkmanın yolu, kural olarak payı
devretmektir. Pay sahibi sıfatı kaybedildiği takdirde, paya bağlı haklar da
sona erer fakat alacak hakkına dönüşmüş talepler devam edebilir. Ayrıca,
sıfat sona ermesine rağmen, bedeli tamamen ödenmemiş nama yazılı paylarda
sermaye borcunun da devam etmesi mümkün olabilir (bkz. TTK m. 501). Pay
Sahibinin Borç ve Yükümlülükleri Sermaye Borcu (Tek Borç İlkesi) Kanunda
öngörülen istisnalar dışında, pay sahiplerinin tek bir borcu vardır; o da
sahip olunan paylara karşılık taahhüt ettiği pay bedelini veya payın
itibari değerini aşan primi ifa borcudur (m. 480/1, 329/2). Bu nedenle,
anonim ortaklıklarda “Tek Borç İlkesi” geçerlidir. Sermaye borcu ifa
edildikten sonra, pay sahipleri, kendi rızaları dışında yeni ve ek sermaye
koyma borcu altına sokulamazlar. Ek sermaye taahhüdü ancak oy birliği ile
gerçekleşebilir. Gerçek anlamda birer istisna sayılmasa da tek borç
ilkesinin iki istisnasından söz edilir, primli (agiolu) paylar ve ikincil
(tali) yükümlülükler. Sermaye borcu, payların itibari değerlerinden oluşur.
Fakat anasözleşmede veya genel kurul kararında öngörülmek şartı ile itibari
değerinin üzerinde bir bedelle (primli) pay ihracı mümkündür (m. 347).
Kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş şirketlerde, anasözleşme ile yönetim
kuruluna, primli pay çıkarma 190 Ticaret Hukuku yetkisi tanınabilir (m.
480/2). Bu durumlarda pay sahibinin sermaye borcu, primi de kapsar (m.
480/1). A anonim şirketinde tüm pay sahipleri sermaye borçlarını tamamen
ifa etmişlerdir. Mali bakımdan zor durumda kalan yönetim kurulu pay
sahiplerinin ek sermaye ödemelerini kararlaştırmış ve yeni sermaye borcunun
ödenmesi için duyuru yapmıştır. Karara itiraz eden pay sahibi B sizce haklı
mıdır? Borçlu Sıfatı Nama yazılı payın bedeli tamamen ödenmemiş ise, borçlu
sıfatı pay sahibine aittir; birden çok kişi birlikte pay almış ise, borçtan
müteselsilen sorumludurlar. Karşılığı tamamen ödenmemiş nama yazılı payın
devri için ortaklığın da onayı gerekir çünkü burada, borcun nakli de söz
konusudur (TBK m. 196). Bu durumda payın eski sahibinin sermaye borcundan
dolayı sorumluluğu, kural olarak sona erer (m. 501). Ancak devir miras,
cebri icra ve evlilikte mal rejimi hükümleri uyarınca gerçekleşiyor ise,
şirketin onayı aranmaz (m. 491). Sermaye Borcunun İfası Borcun ifa ediliş
yöntemi, sermayenin türü ve niteliğine göre değişir. 1. Nakit sermaye
taahhüt edilmiş ise, payların itibari değerlerinin en az yüzde yirmibeşi
tescilden önce, gerisi de tescili izleyen en geç yirmidört ayda ödenir.
Geri kalan kısmın ödenme zamanları, sermaye artırımlarında genel kurul
kararında veya katılma taahhütnamesinde gösterilebileceği gibi; genel
kurula veya yönetim kuruluna çağrı yapma yetkisi de tanınabilir. Bakiye
borcun ifasını, tasfiye halinde tasfiye memurları, iflâsta ise iflâs
idaresi isteyebilir. TTK m. 481 uyarınca, pay bedelleri ortaklardan,
yönetim kurulunca ve anasözleşmede aksine hüküm yoksa ilân yoluyla istenir.
İlanda, borç miktarı ile ödeme tarihi ve ödeme yeri de açıkça gösterilmek
gerekir. Bakiye sermayenin ödenmesinde ortaklar arasında haksız
farklılıklar yaratılması, eşit işlem ilkesine aykırılık doğurur; sorumluluk
davası (m. 553 vd.) ve butlanın tespiti (m. 391/1,a) veya kayıtlı sermaye
sistemindeki HAAO’larda iptal davasına yol açabilir (SerPK m. 18/6). 2.
Ayın sermaye taahhüt edilmiş ise, sermaye borcu, ortaklığın tescili ile
muacceliyet kazanır. Sermaye Borcuna Aykırılığın Yaptırımları Ticaret
ortaklıklarının genel hükümlerinden TTK 128 vd.’da düzenlenen yaptırımlara
daha önce değinmiştik. Ortaklık gecikmiş ifayı talep ve dava edebilir; pay
sahibini icra yoluyla takip edebilir (m. 128/7). Anonim şirket bakımından
ayrıca hükümler de bulunmakta olduğu için, yaptırımlara kısaca değinmek
gerekmektedir. Temerrüt Faizi: Nakit sermaye borcunun ifa edilmemesi,
ortaklığa, ihtara dahi gerek kalmaksızın, temerrüt faizi talep etme hakkı
verir (m. 482/1; faizin başlangıcı yönünden karş. 129). Faiz oranı yönünden
3095 Sayılı Kanun, m. 2 uygulanır. Iskat: Yönetim kurulu mütemerrit pay
sahibini, katılma taahhüdü ve yaptığı kısmi ödemelerden doğan haklarından
yoksun bırakarak yerine ortak almaya, kendine pay senedi verilmiş ise onu
iptal etmeye yetkilidir (m. 482/2). Bunun için, yönetim kurulu tarafından,
pay sahibine TTSG ile ve ayrıca anasözleşmede Cebri İcra: Borcunu yerine
getirmeyen kimseyi, borcunu yerine getirmeye zorlama biçimindeki
yaptırımdır. 1 7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 191 öngörülen
şekilde ilân yoluyla, şirketin internet sitesinde de yayımlanacak bir
mesajla ihtarda bulunması ve temerrüde konu tutarı bir aylık sürede
ödemesi, aksi takdirde ilgili paylara ilişkin haklarından yoksun
bırakılacağı ve sözleşme cezasının isteneceği ihtarı yapılmış olması
gerekir. Nama yazılı pay sahiplerine bu davet ve ihtar, ilân yerine, iadeli
taahhütlü mektupla ve internet sitesi mesajı ile yapılır. Bir aylık ödeme
süresi, mektubun alındığı tarihten başlar (m. 483/1- 2). Mütemerrit pay
sahibi, yeni pay sahibinin ödemelerinden açık kalan tutar için şirkete
karşı sorumlu olup, m. 501 hükmü saklıdır (TTK m. 483/3-4). Sözleşme
Cezası: Anasözleşmede, mütemerrit ortağın sözleşme cezası ödemesi
öngörülebilir (m. 482/3). Tazminat: Mütemerrit ortaktan tazminat da
istenebilir (m. 482/4). Ortaklık özellikle, yeni (ıskat edilen yerine
alınan) pay sahibinin ödemeleriyle kapanmayan açıkların tazminini
isteyebilir (m. 483/3-4). İkincil Yükümlülükler Anonim ortaklıkta, payların
devri ortaklığın iznine bağlı olan hâllerde (m. 490 vd.), anasözleşme ile
ortaklara, sermaye borcu dışında, belirli aralıklarla (dönemsel olarak)
tekrar eden ve konusu para olmayan birtakım yükümlülükler getirilebilir.
Yükümlülüklerin niteliği ve kapsamı pay senetlerine ve ilmühaberlerin
arkasına yazılabilir (m. 480/4). Anasözleşmede bu gibi ikincil
yükümlülüklerin ifasını sağlamak üzere sözleşme cezası kabul edilebilir
(TTK m. 481/2). Bu kapsamda örneğin, işletme konusu şeker üretimi olan bir
ortaklığın pay sahiplerine, her hasatta belirli miktarda şeker pancarını
ortaklığa teslim etme; süt ve süt ürünleri üretimi ile uğraşan bir
ortaklığın pay sahiplerine ortaklığa her ay belirli miktar süt teslim
etmeleri yükümlülüğü getirilebilir. Böyle bir olanak, bir yandan ortaklığın
işlediği maddeleri kolayca elde etmesine, diğer yandan da belirli meslek
gruplarından kişilerin bir ortaklık çatısı altında örgütlenmelerine hizmet
eder. Bu tür yükümlülüklerin, ortaklığı sermayeye dayalı olmaktan bir
ölçüde uzaklaştırıp kooperatiflere benzer şekilde kişiselliği ön plana
çıkardığı açıktır. İkincil yükümlerin kuruluşta veya sonradan yapılacak
değişiklik yoluyla ama mutlaka anasözleşmede yer alması gerekir. İkinci
olasılıkta, ilgili bütün pay sahiplerinin rızasına gereksinim vardır.
Anasözleşmede öngörülmüş olma gereği, ikincil yükümlere ilişkin sözleşme
cezası için de geçerlidir (TTK 481/2). Sadakat Yükümlülüğü Anonim
ortaklıklarda pay sahiplerine sadakat (bağlılık) yükümlülüğü getiren bir
kanuni düzenleme yoktur. Ancak konu doktrinde tartışmalıdır. Sır Saklama
Yükümlülüğü Pay sahibinin bilgi alma hakkı kapsamında, genel kurul
toplantılarında, yönetim kurulundan ve denetçilerden belli konularda bilgi
isteme hakkı vardır; bilgi verilmesi yalnızca, istenen bilgi verildiği
takdirde şirket sırlarının açıklanacağı veya korunması gereken bir şirket
menfaatinin tehlikeye gireceği gerekçesiyle reddedilebilir (m. 437/2-3).
Ortaklığın ticari defterleri ve yazışmalarının, pay sahibinin sorusunu
ilgilendiren kısımlarının incelenebilmesi, yalnız genel kurulun açık izni
veya yönetim kurulu kararıyla mümkündür. İzin alındığı takdirde, inceleme
bir uzman aracılığı ile de yapılabilir. Öğrenilen ortaklık sırlarının da
daima saklanması gerekir. Sözleşme Cezası: Sözleşmenin yerine getirilmemesi
veya bir kısmının yerine getirilmesi durumunda, tarafların, ödenmek üzere
kararlaştırdıkları tutardır. 192 Ticaret Hukuku TTK m. 527/1’de de,
denetçinin sır saklama yükümüne dair m. 404 saklı kalmak üzere, görevi
nedeniyle incelemesine sunulan defter ve belgeleri inceleyen kişilerin,
öğrendikleri iş ve işletme sırlarını açıklamalarının yasak olduğu hükme
bağlanmış; aksine davranışın maddi ve manevi tazminata yol açacağı ve ceza
mevzuatının suç ihbarına ilişkin hükümlerinin saklı olduğu belirtilmiştir
(f. 2). Pay Sahibinin Hakları Pay sahiplerinin hakları, nitelikleri
açısından ve kullanılış şekilleri açısından olmak üzere iki ölçüte göre
sınıflandırılabilir: Nitelikleri Açısından Nitelikleri yönünden
bakıldığında, mali haklar ve kişisel haklar olmak üzere iki grup hak
bulunduğu görülmektedir. Mali Haklar Bunlar; kâr payı (temettü) hakkı,
hazırlık devresi faizi, tasfiye payı hakkı ve yeni paylarda önalım (rüçhan)
hakkıdır. Kâr Payı Hakkı: En önemli mali haklardan olup, konulan sermayenin
semeresidir. Her pay sahibi, kanun ve anasözleşme hükümlerine göre, pay
sahiplerine dağıtılması kararlaştırılmış olan net dönem kârına, payı
oranında katılma hakkına sahiptir (m. 507/1). 1. Dağıtım Yetkisi ve
Şartları: TTK m. 408/2, d ve 409/1 uyarınca kâr dağıtılıp dağıtılmayacağı
ve miktarı konusunda karar yetkisi GK’da olmakla birlikte, dağıtım
yapılması ve miktarı konusunda kanun ve anasözleşmenin öngördüğü bazı
şartlara uymak zorunludur. Bunlara anahatlarıyla değinirsek; a) Kâr
dağıtılabilmesinin temel şartı, ortaklığın net dönem kârı veya önceki
yıllar kârlarından bu amaçla yedek akçe ayrılmış bulunmasıdır (m. 509/2).
Ayrıca, sağlanan kârın gerçek olması da gerekir; haksız ve kötüniyetli
olarak alınan kâr paylarının ortaklığa iadesi gerekir (m. 512-513); ayrıca
bu husus, yönetim kurulunun sorumluluğuna da yol açar (m. 553 vd). b)
Ortaklığın kazanç sağlayıp sağlamadığı, yıllık bilançoya göre saptanır (m.
508/2). Bilanço, ortaklığın hesap dönemi içerisindeki malvarlığı değişimini
gösterir; eksilmeler gideri, artmalar geliri ifade eder. Aradaki fark gelir
lehine ise kâr, yoksa zarar edilmiş demektir. Bilançoda eşitliği sağlamak
için de kâr pasife, zarar aktife yazılır. Bilanço ile gelir tablosundan
oluşan yılsonu finansal tabloları (m. 68/3), Türkiye Muhasebe
Standartlarına göre ve dürüst resim ilkesi uyarınca hazırlanmalıdır (m.
515). c) Genel kurul tarafından kâr dağıtım kararı verilmeli ve dağıtım
miktarı saptanmalıdır (m. 408/2,d). Genel kurul kararı, basit toplantı ve
karar yetersayıları ile alınır. Hiç veya yeterince kâr dağıtılmaması, genel
kurul kararının iptaline neden olabilir (m. 445 vd). Dağıtım kararı üzerine
kâr payı hakkı, bağımsız bir alacak hakkına dönüşür ve başkalarına devri
mümkün hâle gelir. Genel kurul kararında, kârın dağıtım tarihi de
saptanabilir; ya da uygulamada genellikle yapıldığı gibi, dağıtım zamanını
belirleme yetkisi yönetim kuruluna bırakılabilir. d) Kâr payının nakden
ödenmesi gerekir. Anasözleşmede aksine hüküm yoksa, ortakların kâr payları,
esas sermayeye mahsuben ortaklığa yaptıkları ödemelerle orantılı olarak
hesap ve tespit edilir (m.508/1). Kâr payı talep hakkı, beş yıllık
zamanaşımına tabidir (BK. m.147/4). Şirketlerin kâr payı avansı
dağıtabilmeleri için, şirket genel kurulunca kâr payı avansı dağıtılmasına
ilişkin karar alınması 7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 193 ve
kâr payı avansı dağıtılacak hesap döneminde hazırlanan üç, altı veya dokuz
aylık ara dönem finansal tablolara göre kâr edilmiş olması gereklidir
(Tebliğ m.5). Dağıtılacak kâr payı avansı; varsa geçmiş yıllar zararlarının
tamamının, vergi, fon ve mali karşılıkların, kanunlara ve sözleşmeye göre
ayrılması gereken yedek akçelerin, varsa imtiyazlı pay sahipleri, intifa
senedi sahipleri ve kâra katılan diğer kimseler için ayrılacak tutarların,
oluşan ara dönem kârından indirilmesi suretiyle hesaplanır. Ödenecek kâr
payı avansı, bu şekilde hesaplanan tutarın yarısını geçemez (Tebliğ m.7). X
anonim şirketinin yönetim kurulu üyesi A şirketin o yıl önemli miktarda kâr
elde ettiğini, kâr paylarının genel kurul toplantısı beklenmeksizin pay
sahiplerine bir an önce dağıtılmasının gerekli olduğunu ileri sürmektedir.
Diğer yönetim kurulu üyesi B ise kâr payı dağıtımı konusunda karar alma
yetkisinin genel kurula ait olduğunu bu nedenle dağıtım yapamayacaklarını
ileri sürmektedir. Sizce kim haklıdır? e) Kâr payı ile yedek akçeler
arasında önemli bağlantı vardır: TTK m. 523/1’e göre, kanunî ve
anasözleşmede öngörülen ihtiyarî yedek akçeler ayrılmadıkça, pay
sahiplerine dağıtılacak kâr payı belirlenemez. Bu nedenle yedek akçe
kavramı ve türlerine ilişkin temel bazı bilgiler vermekte yarar vardır: aa)
Yedek Akçe Kavramı ve Türleri: Kanun ve anasözleşme gereğince ayrılması
gereken yedek akçeler dışında, genel kurul da çeşitli amaçlarla yedek akçe
ayrılmasına karar verebilir. Bu açıdan üç türlü yedek akçe söz konudur: aa)
Kanunî Yedek Akçe: Kanun gereği ayrılması zorunlu olan yedek akçedir.
Yıllık kârın yüzde beşinin, ödenmiş sermayenin yüzde yirmisine ulaşıncaya
kadar genel kanuni yedek akçe olarak ayrılması zorunludur (m. 519/1). Buna
kanunî yedek akçenin birinci ayrımı denir. Kanuni sınıra ulaşıldıktan sonra
da, m. 519/2’de üç bent halinde gösterilen paralar, yedek akçeye eklenir.
Birinci kanunî yedek akçeler dışında, pay sahipleri için % 5 kâr payı
ödendikten sonra, kâr payı alacak kişilere dağıtılması kararlaştırılan
kısmın yüzde onu, ikinci kanunî yedek akçe olarak ayrılır (m. 519/2,c).
Genel kanuni yedek akçe, esas veya çıkarılmış sermayenin yarısını
geçmedikçe, sadece zararların kapatılmasına, işlerin iyi gitmediği
zamanlarda, işletmeyi devam ettirmeye veya işsizliğin önüne geçmeye ve
sonuçlarını hafifletmeye elverişli önlemlerin alınması için kullanılabilir
(m. 509/3). bb) Anasözleşme İle Ayrılan Yedek Akçe: Anasözleşmeye konulacak
bir hükümle, yıllık kârın yüzde beşinden fazla bir tutarın yedek akçe
olarak ayrılacağı veya yedek akçenin, ödenmiş sermayenin yüzde yirmisini
aşabileceği öngörülebilir ve bunların özgülenme amacı ile harcanma şartları
saptanabilir (m. 521). cc) Genel Kurul Kararıyla Ayrılan Yedek Akçe: Genel
kurul, aktiflerin yeniden sağlanabilmesi için gerekli ise, bütün pay
sahiplerinin menfaatleri dikkate alındığında, ortaklığın sürekli gelişimi
ve olabildiğince istikrarlı kâr payı dağıtımı yönünden haklı görülüyorsa
kanun ve anasözleşmede öngörülenlerden başka yedek akçe ayrılmasına da
karar verebilir (m. 523/2). Ayrıca, anasözleşmede hüküm olmasa dahi,
ortaklık işçileri için yardım sandıkları ve diğer yardım örgütleri
kurulması ve veya bunların sürdürülmesi amacıyla veya diğer yardım ve hayır
amaçlarına hizmet etmek üzere, bilanço kârından yedek akçe ayırabilir (m.
523/3). Yeni Pay Alma Hakkı: Sermaye artırımları sonucu çıkarılacak yeni
paylardan, ortaklık esas (veya kayıtlı sermayeli ortaklıklarda çıkarılmış)
sermayesindeki payları ile orantılı olarak alma konusunda mevcut pay
sahiplerine tanınan öncelik 2 194 Ticaret Hukuku hakkına yeni pay alma
(rüçhan) hakkı denmektedir (bkz. TTK m. 461/1). Bu hak tanınmasa idi,
yapılacak sermaye artırımları sonucu oluşturulan paylar doğrudan
başkalarına veya bazı ortaklara verilebilir; böylece diğer bir kısım
ortakların ortaklık sermayesindeki oranları ve güçleri giderek
zayıflatılabilirdi. Çok genel hatlarıyla yeni pay alma hakkı ve bu hakkın
kullanımı konusunda şu hususları belirtmek gerekir. Yeni pay hakkına dair
m. 461’e göre, genel kurulun sermaye artırım kararı ile rüçhan hakkı, ancak
haklı nedenler bulunduğu takdirde ve en az esas sermayenin yüzde altmışının
olumlu oyu ile sınırlanabilir veya kaldırılabilir. Yönetim kurulu rüçhan
hakkının kullanılma esaslarını bir karar ile belirler ve pay sahiplerine en
az 15 gün süre verir; bu karar TTK m. 35’de belirtilen gazetede ilân
edilir; şirketin internet sitesine de konulur. Bu hak, bedelsiz bir hak
değildir. Yeni pay alma hakkını kullanmak isteyen ortakların, öngörülen
süre içerisinde talepte bulunması ve alacağı yeni payların bedelini ödemesi
gerekir (m. 461, TTK m. 461, yeni pay alma hakkı kullanım süresinin onbeş
günden az olmayacağını düzenlemekte fakat azami bir süre öngörmemektedir.
Bu süre, hak düşürücü niteliktedir. Hazırlık Devresi Faizi Hakkı: Anonim
ortaklıkta kural olarak sermaye karşılığında faiz ödenmez (TTK m. 509/1).
Bu yasak, pay sahiplerinin alacaklı değil, ortaklık malvarlığına katılan
kişi olarak nitelendirilmelerine ve bu nedenle yalnızca gerçekleşen kârdan
yararlanabilmelerine fakat koydukları sermayeyi geri isteyememelerine
dayanır. Ancak, m. 510 uyarınca, işletmenin tam bir şekilde faaliyete
başlamasına kadar geçecek hazırlık devresi için pay sahiplerine, Türkiye
Muhasebe Standartlarına uygun olmak şartıyla, özellikli varlık
niteliğindeki yatırımların maliyetine yüklenmek üzere, belirli bir faiz
ödenmesi anasözleşmede öngörülebilir. Anasözleşme, bu devre ile sınırlı
olmak üzere faiz ödemelerinin en geç ne zamana kadar devam edeceğini de
belirler. Söz konusu ödemenin yapılması için, anasözleşmede düzenlenmiş
olması ve ayrıca en geç ne zamana kadar süreceğinin belirtilmesi gerekir.
Buradaki “zaman”, kesin bir tarih olarak anlaşılmamalı, ulaşılacak belirli
bir aşamayı da içerecek şekilde geniş yorumlanmalıdır. TTK m. 510/2,
sermaye artırımlarında da hazırlık devresi faizi ödenebilmesine olanak
tanınmıştır. Tasfiye Payı Hakkı: Ortaklığın sona ermesi durumunda, her pay
sahibi, anasözleşmede aksi öngörülmedikçe, tasfiye artığından yararlanma
(tasfiye payı alma) hakkına sahiptir (m. 507/1). Tasfiye gerektirmeyen
haller dışındaki tüm sona erme hâllerinde, sona erme nedeni gerçekleştikten
sonra ortaklık tüzel kişiliği hemen ortadan kalkmamakta, tüzel kişiliğin de
sona ermesi için malvarlığı tasfiyesi işlemlerinin yapılması gerekmektedir
(m. 536 vd.). Bu işlemler sonucunda geriye kalan bir değer (tasfiye artığı)
mevcut olursa, anasözleşmede aksine hüküm olmadıkça, bunun da ödedikleri
sermayeler ve varsa imtiyazları oranında pay sahiplerine dağıtılması
gerekmektedir. Dağıtım, kural olarak alacaklılara yapılacak üçüncü davetten
itibaren bir yıl geçtikten sonra ve anasözleşmede veya genel kurul
kararında aksine hüküm bulunmadıkça para olarak yapılır (m. 543). Kişisel
Haklar Genel kurul toplantılarına katılma ve bununla ilgili haklar, dolaylı
da olsa ortaklık yönetimine ve denetimine katılma, bilgi alma ve inceleme
haklarıdır. Genel Kurul Toplantılarına Katılma ve İlgili Haklar (Özellikle
Oy Hakkı): Her pay sahibi, genel kurul toplantılarına bizzat veya
temsilcisi aracılığıyla 7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 195
katılma, konuşma ve görüş belirtme, karar alınmasında oy kullanma ve
şartları varsa alınan kararlara karşı iptal davası açma haklarına kural
olarak sahiptir (m. 407 vd.; 415, 425, 427 vd., 445 vd.). Bir ortak, ancak
haklı nedenlerin varlığı halinde ve son önlem olarak genel kurul
toplantılarından çıkarılabilir. Bu durum, nadir rastlanan bir istisna
oluşturur. Bunun dışında tüm ortaklar anılan haktan yararlanır. Hatta,
oydan yoksunluk hallerinde (bkz. TTK. m.436) dahi, oydan yoksun kişi, yine
toplantılara katılır, görüş belirtir; fakat oy kullanamaz. Genel kurula
katılma, görüş ve önerilerde bulunma hakkına bağlı hakların en önemlisi oy
hakkıdır. TTK. m.434 uyarınca her pay, sahibine en az bir oy hakkı verir;
anasözleşme ile oyda imtiyazlı paylar oluşturularak, bazı paylara,
diğerlerinkinden daha fazla oy hakkı tanınabilir (TTK. m.478-479). Oy
hakkından peşinen vazgeçilemeyeceği gibi, diğer ortaklarca bu hakkın
kaldırılması da mümkün değildir. Ayrıca, oy hakkının kullanılması
zorlaştırılamaz; bir ortak sahip olduğu pay sayısı kadar (ve varsa
imtiyazına göre) oy kullanır. Bu nedenle anasözleşmede, örneğin, oy
hakkının kullanılabilmesi için en az beş paya sahip olma gibi bir şart
öngörülemez fakat m. 434/2, birden çok paya sahip olanların kullanacağı oy
sayısına anasözleşme ile üst sınır getirilmesini düzenlemek suretiyle hem
oy hakkını pay sahibine bağlamış hem de bir kısım payların oysuz
bırakılabilmesine dolaylı izin vermiştir. Oy hakkı dışında, genel kurula
katılmaya bağlı başka haklar da vardır: Kanun ve anasözleşmeye uygun davet
edilme (m. 409 vd.), gündemi önceden bilme (m. 413), toplantıdan belirli
süre önce bazı belgelerin incelemeye açık hâlde tutulması (m. 437/1) gibi.
Ayrıca, toplantıya katılsın, katılmasın her ortak, şartları varsa, iptal
davası açma hakkına sahiptir (m. 445 vd). Ortaklık Yönetimini ve Denetimini
Etkileme Hakkı: Yönetim kurulu ve bağımsız denetçi/denetim kurumu bulunması
gerektiği için, pay sahiplerinin bizzat yönetim ve denetim hakkı yoktur.
Bununla birlikte, ortaklar, bireysel haklarını, azınlık haklarını ve
kanundaki olanakları kullanarak geniş anlamda yönetim ve denetime katkı
yaparlar. Örneğin, yönetici ve denetçiler esas itibariyle genel kurul
tarafından seçildiğine göre, genel kurula katılmak ve seçimde oy kullanmak
suretiyle, dolaylı bir şekilde yönetime ve denetime etkide bulunurlar;
gerektiğinde genel kurula şikayet ve azil talebinde bulunabilirler;
Bakanlığa şikayette bulunabilirler; sorumluluk davası açabilirler;
yöneticilere karşı denetçileri harekete geçirebilirler; özel denetçi
atanmasını isteyebilirler; mahkemede butlanın tespiti ve sınırlı
düzenlenmiş olmakla birlikte iptal davası açabilirler. Bilgi Alma ve
İnceleme Hakkı: Pay sahibinin, kendisine kanunen veya anasözleşme ile
tanınmış haklarını bilinçli ve etkin kullanabilmesi için, ortaklık
faaliyetleri hakkında bilgi sahibi olması gerekir. Bu amaçla, “Bilgi alma
ve inceleme hakkı” üst başlığı altında, TTK m. 437’de bir düzenlemeye yer
verilmiş olup bu hak anasözleşme veya karar ile kaldırılamaz ve
sınırlandırılamaz (m. 437/6). Finansal tablolar, konsolide tablolar,
yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, denetleme raporları ve kâr
dağıtımına yönetim kurulu önerilerinin, olağan genel kurul toplantılarından
en az onbeş gün önce, ortaklık merkez ve şubelerinde, pay sahiplerinin
incelemesine hazır tutulması ve sayılan ilk iki belgenin, toplantıdan
itibaren de bir yıl süreyle incelemeye açık kalması gerekir. Her pay
sahibi, gideri şirkete ait olmak üzere, gelir tablosu ile bilançonun bir
suretini isteyebilir (m. 437/1). 196 Ticaret Hukuku Pay sahibi genel
kurulda, yönetim kurulundan şirket işleri ve denetçilerden denetim şekli ve
sonuçları hakkında bilgi isteyebilir; şirketler topluluğunda bilgi verme
yükümü, m. 200 çerçevesinde bağlı şirketleri de kapsar. Verilecek bilgi,
dürüstlük kuralı ve hesap verme ilkelerine göre, nitelikli, özenli ve
gerçeğe uygun olmalıdır. Bir pay sahibine genel kurul dışında bilgi
verilmiş ise, talepte bulunan diğer pay sahiplerine de aynı bilgi, aynı
kapsamda, gündemde madde olmasa bile verilmelidir (m. 437/2). Bilgi
verilmesinden kaçınma, ancak, şirket sırlarının açıklanacağı veya korunması
gerekli şirket menfaati bulunduğu gerekçesine dayanabilir (f. 3). Şirket
defter ve yazışmalarının, pay sahibinin sorusunu ilgilendiren kısımların
incelenebilmesi, genel kurulun açık iznine veya yönetim kurulu kararına
bağlıdır. İnceleme, uzman aracılığı ile yapılabilir (f. 4). Bilgi alma veya
inceleme istemi cevapsız bırakılan, haksız reddedilen, ertelenen veya bu
madde anlamında karşılanmayan pay sahibi, reddi izleyen on gün içinde,
diğer hâllerde de makul süre sonra, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki
asliye ticaret mahkemesine başvurabilir; mahkeme, bilginin genel kurul
dışında verilmesi talimatını ve bunun şeklini de içerebilir. Mahkemenin bu
konudaki kararı kesindir (f. 5). Özel Denetim İsteme Hakkı: TTK, her pay
sahibine, haklarını kullanabilmesi için gerektiği takdirde ve bilgi
alma/inceleme hakkı daha önce kullanılmış olmak şartıyla, belirli olayların
açıklığa kavuşmasını sağlamak için genel kurula başvurma ve özel denetim
yapılmasını isteme hakkı tanımıştır. Şayet genel kurul bu istemi onaylarsa,
şirket veya her bir pay sahibi, otuz gün içinde, şirket merkezinin
bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesine başvurarak, bir özel denetçi
atanmasını isteyebilir (m. 438) fakat talebin reddi halinde her bir pay
sahibine değil, azınlığa, mahkemeye başvurma hakkı tanınmış (m. 439) olup
bu duruma, azınlık hakları başlığı altında değineceğiz. Kullanılış
Şekilleri Açısından Kullanılışı açısından bakıldığında çoğunluk hakları,
azınlık hakları ve bireysel haklar olmak üzere üç grup hak bulunduğu
görülmektedir. Çoğunluk Hakları Anonim ortaklıklarda çoğunluk ilkesi
geçerli olduğuna göre (m. 418, 421), pay sahipleri, genel kurula katılmak
ve oy kullanmak suretiyle çoğunluğun oluşmasına ve karar almasına etki ve
katkıda bulunurlar. Genel kurul, ortaklığın en geniş yetkili karar organı
ise de ilgili konuda açıkladığımız üzere, çoğunluğun yetkileri sınırsız
değildir. Azınlık Hakları Çoğunluk ilkesi gereğince genel kurulun aldığı
kararlar, toplantıya katılmamış veya katılmasına rağmen aleyhte oy
kullanmış olan pay sahiplerini de bağlar (TTK m. 423). Ancak kanun koyucu,
önem verdiği bazı konularda, sermayenin belirli bir oranını temsil eden
azınlık pay sahiplerini çoğunluğun tahakkümünden kurtarmak için, onlara
bazı haklar tanımıştır (TTK m. 360, 411-412, 420, 439-440, 486, 531 ve
559). Bu haklar yoluyla, kimi zaman ilgili hususta çoğunluğun karar alması
önlenebilmekte (olumsuz azınlık hakları), kimi zaman çoğunluğa rağmen
ortaklık adına bazı işlemler gerçekleştirilebilmektedir (olumlu azınlık
hakları). Böylece, ortaklıktaki çıkar çatışmalarının önlenmesi veya
çözümlenebilmesinde çoğunluk ile azınlık pay sahipleri arasında bir denge
gözetilmiş olmaktadır. Olumsuz azınlık hakları: Olumsuz azınlık hakları iki
başlıkta toplanabilir: 7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 197 1.
Sulh ve ibraya engel olma : TTK m. 559 uyarınca, kurucuların,yönetim
kurulu. üyelerinin, denetçilerin, şirketin kuruluşundan ve sermaye
artırımından doğan sorumlulukları, şirketin tescilinen itibaren dört yıl
geçmedikçe sulh ve ibra ile ortadan kaldırılamaz. Bu süre geçtikten sonra
da ancak genel kurul kararı ile sulh ve ibra mümkündür. Ne var ki,
sermayenin onda birini, halka açık şirketlerde yirmide birini temsil eden
pay sahipleri karşı çıkarlarsa, sulh ve ibra kararı alınamaz. 2.
Ağırlaştırılmış çoğunluk hallerinin varlığı: Genel kurul toplantılarında
bazı konularda karar alınabilmesi için kanun, ağırlaştırılmış toplantı ve
karar yetersayıları öngördüğüne ve bu yetersayılar yanında, basit
yetersayıları da anasözleşme ile daha da ağırlaştırılabildiğine göre (m.
418, 421) azınlık, yetersayıların oluşmasını ve dolayısıyla belirli
kararların alınmasını önleyebilme olanağına sahiptir. Olumlu azınlık
hakları: TTK bazı hâllerde azınlık iradesine üstünlük tanımıştır. Azınlık
bu haklarını kullandığı takdirde, istem, ortaklığı ve organlarını bağlar;
buna rağmen azınlık talebi dikkate alınmaz ise, yönetici ve denetçilerin
sorumluluğu sözkonusu olur (m. 553 vd.). Kanun’un tanıdığı haklar
şunlardır: 1. Yönetim kurulunda temsil edilme: TTK m. 360 uyarınca,
anasözleşmede öngörülmüş olmak şartı ile azınlığa, yönetim kurulunda temsil
edilme hakkı tanınabilir. Bu kapsamda, yönetim kurulu üyelerinin azınlık
arasından veya onların önereceği adaylar arasından seçileceği
öngörülebilir. Azınlık arasından veya azınlıkça önerilen adayın seçilmesi,
haklı bir neden bulunmadıkça zorunludur. 2. Genel kurulu toplantıya davet
ve gündeme madde ekletme: Genel kurulu davete yetkili olanlar arasında
azınlığın da bulunduğunu ve genel kurul zaten toplanacak ise, azınlığın,
görüşülmesini istediği konuları gündeme ekletebileceğine (m. 411-412)
yukarıda, genel kurul konusunda değinmiştik. 3. Finansal tabloların
görüşmelerini erteletme: Azınlık talepte bulunursa finansal tabloların
görüşülmesi ve buna bağlı konular, genel kurul kararına ihtiyaç kalmadan,
toplantı başkanının kararı ile bir ay sonraya bırakılır. İkinci bir defa
daha erteleme istenebilmesi için, tabloların itiraz edilen ve tutanağa
geçmiş noktaları hakkında genel kurula, ilgililerce, dürüst hesap verme
ilkeleri uyarınca açıklama yapılmamış olması şartı aranmıştır (m. 420).
Erteleme, kural olarak gündemin diğer maddelerini etkilemez fakat finansal
tablolarla bağlantılı konular bunun dışındadır. 4. Özel denetçi atanmasını
sağlama: Bir pay sahibinin m. 438 uyarınca kullandığı özel denetim
yapılmasını isteme hakkı genel kurul. tarafından reddedildiği takdirde,
sermayenin onda birine, HAAO’larda yirmide birini temsil eden veya
paylarının itibari değeri toplamı en az birmilyon T olan pay sahipleri, üç
ay içinde, mahkemeye başvurararak özel denetçi atanmasını isteyebilir.
İstemde bulunanlar, kurucuların veya şirket organlarının, kanunu ve
anasözleşmeyi ihlal ederek şirketi veya pay sahiplerini zarara
uğrattıklarını, ikna edici biçimde ortaya koydukları takdirde özel denetçi
mahkemece atanır (m. 439). A anonim şirketinin genel kurul toplantısında
pay sahibi B, ortaklığın yönetiminde kanuna aykırılıklar yaşandığı
gerekçesiyle özel denetçi atanmasını talep etmiş, ancak bu talebi genel
kurul tarafından reddedilmiştir. Bu durumda pay sahipleri ne yapabilirler?
3 198 Ticaret Hukuku 5. Pay senedi basılmasını isteme: TTK hamiline yazılı
senetlerin, bedelleri tamamen ödendikten sonra en geç üç ay içinde
bastırılmasını zorunlu hâle getirmiş; nama yazılı pay senetlerinin
bastırılmasını ise, azınlığın talep etmesi şartı ile zorunlu kılmıştır (m.
486). 6. Şirketin haklı nedenle feshini isteme: TTK haklı nedenlerin
bulunması hâlinde, sermayenin onda (HAAO’larda yirmide) birini temsil eden
payların sahiplerine, fesih davası açma olanağı tanımıştır (TTK m. 531).
Azınlık haklarına dair anasözleşme hükümleri: Azınlık oranının anasözleşme
ile değiştirilip değiştirilemeyeceği, değişikliğin hangi yönde
yapılabileceği ve ayrıca, anasözleşme ile yeni azınlık hakları yaratılıp
yaratılamayacağı konularına değinmek gerekirse; 1. TTK’nin ilgili bazı
hükümlerinde, azınlık haklarını kullanacak kişi ya da kişilerin, sermayenin
en az onda birini, HAAO’larda yirmide birini temsil etmeleri gereği yer
almıştır (TTK m. 411-412, 439-440 ve 531). TTK’de gösterilmiş bu oran ya da
oranların anasözleşme ile değiştirilmesinin mümkün olup olmadığının
değerlendirilmesi gerekir. Azınlık haklarını düzenleyen bazı hükümlerdeki
“en az” ibaresinden hareketle, bu oranların tek yönlü olarak
değiştirilebileceği ve bunun da ancak anasözleşme ile yapılacağı
savunulabilir. 2. Azınlık oranlarının tek yanlı değiştirilebileceği kabul
edilince, bunun hangi yönde yapılabileceği de ikinci bir sorun oluşturur.
En az ibaresinin lafzı, ilk anda sanki, anasözleşme ile yapılacak
değiştirmenin de ağırlaştırma yönünde olacağı izlenimi doğurmakla birlikte,
kanunun öngördüğü oranlar, azınlığın korunması için öngörülen asgari
sınırlar olduğu için, bu oranların ağırlaştırılmaması gerekir., 3. Üçüncü
sorun, Kanunun azınlık hakkı olarak düzenlemediği bazı hakların
anasözleşmede azınlık hakkı olarak tanınmasıdır. TTK m. 340’daki emredici
hükümler ilkesi, yeni azınlık hakları tanınması için de kanunda hüküm
olmasını gerektirir gözükmekte ise de konu tartışılabilir. En azından
bizatihi m. 478/2, kanunda öngörülmemiş yeni bir pay sahipliği hakkının
imtiyaza konu olmasına izin verdiğine ve m. 360 azınlığa, yönetim kurulunda
temsil edilme imtiyazı tanınmasını kabul ettiğine göre, çoğun içinde az da
vardır kuralı uyarınca, azınlığa, kanunda öngörülmemiş bazı hakların
imtiyaz olarak tanınabileceği görüşü öne sürülebilir. ANONİM ORTAKLIKLARDA
MENKUL KIYMETLER Menkul kıymet kavramının tanımı, Eski SerPK. m.3/b’de
yapılmıştı. Buna göre: “Menkul kıymetler, ortaklık veya alacaklılık
sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan,
dönemsel gelir getiren, mislî nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri
aynı olan ve şartları Kurulca belirlenen kıymetli evraktır”. Menkul
kıymetin tanımında şu unsurlar yer almaktaydı: • Ortaklık veya alacaklılık
sağlamak, • Belirli bir meblağı temsil etmek, • Yatırım aracı olarak
kullanılmayı amaçlamak, • Dönemsel gelir (faiz, kâr payı gibi) getirmeyi
amaçlamak, • Misli nitelikte ve seri halinde çıkarılmak. Yeni SerPK.
m.3/1/o’da menkul kıymetlerin, para, çek, poliçe ve bono hariç olmak üzere,
paylar, pay benzeri diğer kıymetler ile söz konusu paylara ilişkin depo
sertifikalarını ve borçlanma araçları veya menkul kıymetleştirilmiş varlık
ve gelirlere dayalı borçlanma araçları ile söz konusu kıymetlere ilişkin
depo sertifikalarını ifade ettiği hükme bağlanmıştır. Görüldüğü üzere, yeni
düzenlemede menkul kıymetin tanımı yapılmamış, yalnızca menkul kıymet
sayılabilecekler belirlenmiş ve eski düzenlemeden farklı olarak bunların
kıymetli evrak niteliği açıkça belirMislî: Birbiri yerine konulabilen,
sayı, ölçü veya tartı ile belirlenebilendir. 7. Ünite - Pay Sahipliği ve
Menkul Kıymetler 199 tilmemiştir. Ancak SerPK’da kabul edilen bu ifade
değişikliği nedeniyle menkul kıymetlerin kıymetli evrak sayılmayacağına
ilişkin bir tespit yapılmamalıdır. Kanımızca TTK m.645’deki şartları
taşıyan bir menkul kıymet, kıymetli evrak olarak sayılacaktır. Yine kanun
koyucu kambiyo senetlerinin menkul kıymet sayılmayacağını açıkça
belirttiğine göre, diğer menkul kıymetler kıymetli evrak sayılabilecektir.
Öğretide menkul kıymet kavramının nitelendirilmesi bakımından menkul kıymet
tanımını veren eski SerPK düzenlemesinin dikkate alınması gerektiği de
ifade edilmektedir. SerPK m.3/1/o’da sayılan menkul kıymet türleri sınırlı
olarak gösterilmemiştir. Zira SPK’ya, sermaye piyasasının gelişmesini
teminen yeni sermaye piyasası kurumlarına ve araçlarına ilişkin usul ve
esasları düzenlemek ve bunları denetlemek yetkisi verilmiştir (SerPK
m.128/1/e). Kanımızca Kurul bu kapsamda yeni menkul kıymet türleri
oluşturabilecektir. Aşağıda, AO tarafından çıkarılan menkul kıymetler
arasında en yaygın ve önemlisi sayabileceğimiz pay senetleri yanında,
ilmuhaber ve tahviller hakkında da genel bir bilgi sunmaya çalışacağız. Pay
(Hisse) Senetleri Tanımı, Niteliği ve Çıkarılması TTK m. 484 vd.
düzenlenmiş olan pay senetleri, kanunda tanımlanmamıştır. Pay senetleri
anonim ortaklıkta payı temsil etmek üzere çıkarılan ve kıymetli evrak
niteliği taşıyan senetlerdir, şeklinde kısa bir tanım yapılabilir.
Senetlerin, şekil itibariyle, TTK m. 487’de gösterilen hususları içermesi
gerekir. Pay senetlerinin kıymetli evrak türleri arasındaki yerine kısaca
bakıldığında; 1. İçerdiği hak türü açısından yapılan, alacak
senetleri/ortaklık senetleri/eşya hukuku senetleri ayrımında, pay
sahipliğini temsil ettikleri için, ortaklık senetleri grubundadır. 2.
Hakkın senetten önce var olup olmaması açısından yapılan, kurucu/
açıklayıcı kıymetli evrak ayrımında açıklayıcı senet grubunda yer alır.
Çünkü senet düzenlenmeden önce, kuruluşun veya sermaye artırımının tescili
ile pay ve pay sahipliği geçerli olarak doğar (TTK. 486/1,4; karş. SerPK.
m.12). 3. Temel ilişki ile bağlantısı açısından yapılan, soyut/ illî
kıymetli evrak ayrımında pay senetleri, hakkı yaratan temel ilişkiyi
gösterdikleri (m. 487) için illî (sebebe bağlı) senetler arasındadır. 4.
Kıymetli evrak, kamu güvenine dayanıp dayanmama açısından da
sınıflandırılır. Pay senetlerinin kamu güvenine dayanmadıkları, yani yazıya
göre sorumluluk ilkesinin bu senetlerde geçerli olmadığı kabul edilir. 5.
Pay senetleri bir alacak hakkını değil, bir ortaklık hakkını açıkladığı ve
gerçek anlamda borçluluktan sözedilemeyeceği için buna bağlı bazı sonuçlar
vardır: Birincisi, pay senetleri kamu güvenine dayanmadığı için, hamil,
yalnız senet metnine göre değil, esas itibariyle kanun ve anasözleşme
hükümlerine ve bunlara uygun olarak alınmış kararlara göre hak sahibi olur.
İkincisi, pay sahipliği haklarının talep edilmesi halinde ortak senedi
ibraz eder fakat geri vermez. Çünkü ortaklık, devamlılık arzeden taleplerin
kaynağıdır; bu durum, ortaklığın son bulmasına dek sürer. Pay sahibi,
ortaklığa her başvurduğunda senedi ibraz eder ama senet kendisinde kalır.
Üçüncüsü, pay sahipliği, zamanaşımına uğramaz. Pay sahipliğinden doğan
hakların (muaccel olmuş kâr payı, tasfiye artığı payı alacağı gibi) talep
edilmesi için belirli süreler vardır fakat bu haklar hiç kullanılmasa veya
zamanaşımına uğrasa dahi pay sahibi sıfatı devam eder. 200 Ticaret Hukuku
6. Devir şekli açısından yapılan, nama/emre/hamiline yazılı kıymetli evrak
sınıflandırmasında, pay senetlerinin yeri özellik göstermekte ve bazı
tartışmalar doğurmaktadır. Kanun hükmü uyarınca, pay senetleri nama veya
hamiline olur (m. 484/1). Bedelleri tamamen ödenmemiş olan paylar için
hamiline yazılı senetler veya ilmühaberler çıkarılamaz. Bu hükme aykırı
senetler hükümsüz olup çıkaranların da sorumluluğuna yol açar (TTK m.
484/2). Anasözleşmede aksi öngörülmedikçe, çıkarılan pay senetlerinin türü
de değiştirilebilir ancak, nama yazılı senetler, bedelleri tamamen
ödenmedikçe hamiline dönüştürülemezler (TTK m. 485). Paya ilişkin ilkeler
konusunda açıkladığımız üzere, TTK, hamiline pay senedi bastırılmasını
zorunlu kılmış, fakat nama yazılı senetler için, azınlığın talebi şartına
bağlı bir zorunluluk öngörmüştür. Payın senede bağlanması, paya bağlı hak
ve borçlarda bir değişiklik yaratmamaktadır. Çünkü haklar ve borçlar
senetten değil, kanundan ve anasözleşmeden doğmaktadır. Bu nedenle,
nakit/ayın karşılığı pay; itibari değerli/ itibari değerden yoksun pay; oy
hakkı veren/vermeyen pay; imtiyazlı pay/adi pay ve bedelli/bedelsiz pay
ayrımları konusunda yaptığımız açıklamalar, esas itibariyle pay senetleri
açısından da geçerlidir. Bununla birlikte payın senede bağlanması, iki
açıdan sonuçlar doğurmaktadır: Senede bağlanan pay, senedin kıymetli evrak
niteliği nedeniyle daha yüksek bir tedavül yeteneği kazanmakta ve devri
kolaylaşmaktadır. Bu nedenle, devir şekli açısından pay senetleri türlerini
ayrı bir başlıkta ele alacağız. Pay sahibi, senet sayesinde bazı olanak ve
yetkilere kavuşmaktadır. Örneğin, hamiline yazılı pay senetlerinde malikin
gizli kalması, inançlı devir kolaylığı ve genel kurul toplantıları için
başkasına temsil yetkisi verilmesinde senet zilyetliğini devretmenin
yeterli olması gibi. Devir Şekli Açısından Pay ve Senet Türleri TTK m. 484
uyarınca devir şekli açısından pay senetleri, nama veya hamiline yazılı
olabilir. Senetler için yapılan bu ayrımın senede bağlanmamış paylarda söz
konusu olamaması gerekir çünkü senetsiz (çıplak) paylar nama veya hamiline
olamaz; olsa olsa kanun veya anasözleşme gereği, nama ve/veya hamiline
yazılı senetlere bağlanacak paylardan söz edilebilir. Payın devir şekli,
senet çıkarılmış olup olmamasına göre farklı hükümlere ve sonuçlara
bağlıdır. Senetsiz Paylar Senetsiz payların devrini ele alırken, payın
kaydi sisteme bağlı olup olmadığına göre bir ayrım yapılması ve kaydi
sistem hakkında kısa ve genel bir bilgi verilmesi gerekmektedir. Kaydi
Sistemdeki Payların Devri Yeni gereksinimler ve sermaye piyasasındaki
gelişmeler, payların senede bağlanması yerine, hak sahiplerinin bilgisayar
ortamında tutulacak kayıtlar yoluyla izlenmesi ve pay devirlerinin de bu
kayıtlar yoluyla gerçekleştirilmesi gereğini doğurmuş; birçok ülkede olduğu
gibi, bizde de bu konuda yasal düzenleme yapılmıştır. 7. Ünite - Pay
Sahipliği ve Menkul Kıymetler 201 Anılan mevzuat çerçevesinde kaydi sisteme
bağlanmış pay sahipliği haklarının devrinde, alacağın devri hükümleri (TBK
m. 183 vd) uygulanacak ve tarafların, yazılı bir devir sözleşmesi yapmaları
gerekecektir (TBK m. 184). Daha sonra, merkezi kayıt kuruluşuna yapılacak
başvuru ile, devralanın malik olarak kaydı sağlanacaktır. Kaydi Sisteme
Girmeyen Payların Devri: Bu payların devrinde TBK hükümlerine uyulması ve
ayrım yapılması gerekir. 1. Bedeli tamamen ödenmiş (devredenin sermaye
borcu yok) ise, payın devri, alacağın temliki hükümlerine (TBK m. 183 vd.)
tabidir. Çünkü bu halde devreden ortak, ortaklık karşısında hak sahibidir.
Bu nedenle yazılı bir temlik beyanı geçerlilik şartıdır (TBK m. 184). 2.
Bedeli hiç veya tamamen ödenmemiş payın devrinde ise, alacağın temliki ve
borcun nakli (TBK m. 195 vd.) hükümlerinin birlikte uygulanması gerekir.
Borcun naklinde, alacaklının (ortaklığın) rızası gerektiğini (TBK m. 196)
bir kere daha anımsamakta yarar vardır. Nitekim TTK m. 501/1 hükmü de aynı
sonucu teyit etmektedir. Borcun nakli için geçerlilik şekli öngörülmemiş
ise de, alacağın temliki ile birlikte yapıldığı için, yazılı şekle uyulması
zorunlu sayılmaktadır. Kanunda açıkça, senede bağlanmamış (çıplak) payların
da pay defterine yazılması düzenlendiği için, devralanın pay defterine
kaydı da gerekir (TTK m. 499). Pay Senetleri TTK m.484, yalnızca hamiline
ve nama yazılı senetlerden sözetmekte ise de aslında nama yazılı senetlerin
de nama, bağlı nama ve gerçek nama şeklinde üç değişik türü bulunduğu kabul
edilmektedir. Aşağıda, bu ayrım çerçevesinde her bir türün özellik ve
farkları ile devir şekilleri üzerinde ana hatlarıyla durulacaktır. Hamiline
Yazılı Pay Senetleri Hamiline yazılı pay senedi, senedin metni veya
şeklinden, hamili kim ise, o kimsenin hak sahibi sayılacağı anlaşılan
kıymetli evraktır (TTK m. 658/1). Devir kabiliyeti oldukça yüksektir. Devir
Şekli: Hamiline yazılı pay senedi, yalnızca zilyetliğin geçirilmesi (nakli)
ile devredilir. Devrin anonim şirkete bildirilmesi ve bir deftere
kaydedilmesi söz konusu değildir (TTK m. 489, 647/1). Şu hâlde devir için;
1. Senet zilyetliği nakledilmelidir, 2. Zilyetlik devri, mülkiyetin geçişi
amacıyla yapılmalı ve çoğunluk görüşünce, tasarrufi işlemin, geçerli bir
hukuki sebebi olmalıdır, 3. Devreden yetkili olmalıdır. Bununla birlikte,
malik olmayan zilyetten iyiniyetle kazanımlar korunur (TMK m.990). A anonim
ortaklığındaki payını B’ye devretmek isteyen C bu pay nedeniyle sahip
olduğu hamiline yazılı pay senetlerini B’ye teslim etmiştir. B’nin
arkadaşı, payın devredilmiş olması için devrin şirkete bildirilmesi ve pay
defterine işlenmesi gerektiğini söylemektedir, sizce haklı mıdır? Alacağın
Temliki: Bir borç ilişkisinde alacağın alacaklı tarafından bir başka kişiye
devredilmesidir. 4 Zilyetlik: Bir taşınır ya da taşınmaz mal üzerinde fiilî
egemenliktir. 202 Ticaret Hukuku Devrin Sonuçları: Hamiline yazılı pay
senedini bu şekilde devralan, gerek ortaklığa, gerek üçüncü kişilere karşı
ortak sıfatını kazanır. Ortaklık, karşılığı tamamen ödenmedikçe hamiline
yazılı pay senedi, çıkaramayacağı için, bu tür senet sahiplerinin,
ortaklığa karşı borçları yoktur; yalnızca hakları vardır (TTK m. 484/2).
Ortaklık haklarının ortaklığa karşı kullanılabilmesi, örneğin genel kurula
katılma, oy kullanma, mali haklardan yararlanma vb. için de kural olarak
senedin ibraz edilmesi gerekir (TTK m. 645 vd., 415/3. Nama Yazılı Pay
Senetleri Nama yazılı pay senedi, belli bir kişi adına yazılı olan, ciro ve
zilyetliğin nakli ile devredilebilen kıymetli evraktır. Ciro ile Devrin
Anlamı: Nama yazılı pay senetleri, anasözleşmede aksine hüküm olmadıkça
devredilebilir. Devir, ciro ve zilyetliğin nakli ile olur (m. 490/2).
Ayrıca, devrin ortaklığa karşı hüküm ifade etmesi için, pay defterine kayıt
da gerekir (TTK m. 499/4). Devrin Şekli: Nama yazılı pay senedinin devri
için yapılması gerekli işlemler özetle şöyle sıralanabilir: 1. Ciro veya
temlik yapılması: Devir için öncelikle, senedin temlik amacıyla ciro
edilmesi gerekir; ciro tam veya beyaz olabilir. Ayrıca, öğretide çoğunluk,
nama yazılı pay senedinin ayrı bir temlik beyanı ile devredilmesine de
engel bulunmadığını kabul etmektedir. 2. Zilyetliğin nakledilmesi: Senet
zilyetliği, mülkiyeti devir amacıyla devralana nakledilmeli ve devreden
taraf, devre yetkili olmalıdır. 3. Pay defterine kayıt yapılması: Pay
devrinin ortaklığa karşı da geçerlilik kazanması için şirketin onayı ve
devralanın pay defterine kaydedilmesi gerekir (TTK m. 499/4). Yönetim
kurulu, öncelikle devrin kanuna ve anasözleşmeye uygun ve usulünce yapılıp
yapılmadığını, ciroların sağlıklı ve düzgün olup olmadığını inceler.
Ayrıca, pay bedellerinin tamamen ödenmiş olup olmadığına da bakar. Senet
bedeli tamamen ödenmemiş ve devralanın ödeme yeterliliği şüpheli ise,
ortaklık teminat gösterilmesini isteyebilir; gösterilmez ise kayıttan
kaçınabilir (m. 491/2). Ancak miras, mirasın paylaşımı, eşler arasındaki
mal rejimi hükümleri veya cebrî icra yoluyla başka bir ifadeyle irade dışı
gerçekleşen iktisaplar, bu hükmün kapsamı dışındadır (m. 491/1). Pay
defterine kayıt, devrin ortaklığa karşı geçerliliğini sağlamakta ise de
geçerli bir devre rağmen, kaydın henüz yapılmamış olması mümkündür. Bu
açıdan, defter kayıtları kurucu değil açıklayıcı niteliktedir; defter
kayıtları pay sahipliğine karine ise de kayıtların aksi ve gerçek pay
sahibi sıfatı, başka yollardan kanıtlanarak buna göre işlem veya düzeltme
yapılması sağlanabilir. Bağlı Nama Yazılı Pay Senetleri TTK m. 490 hükmüne
göre, nama yazılı senetler, anasözleşmede aksine hüküm bulunmadıkça
devredilebilirler. TTK m. 499/4’te de devrin ortaklığa karşı ancak pay
defterine kayıt ile geçerli olacağı ve ortaklık sıfatının pay defterine
göre belirleneceği düzenlenmiştir. Ortaklık devir keyfiyetini anasözleşmede
gösterilen nedenlerle pay defterine kaydetmekten kaçınabilir. Ancak bu
kaçınmanın herhangi bir gerekçe gösterilmeksizin yapılabilmesi mümkün
değildir (TTK m. 493, 495). Anonim ortaklıklarda kural, payın ve pay
senedinin serbestçe devredilebilirliği olduğu hâlde, anılan hükümler, bu
serbestinin anasözleşmeye hüküm konulmak suretiyle ortadan kaldırılmasına
ve sınırlandırılmasına olanak sağlamıştır. Belirtilen sınırlama ve
yasaklamaların temel amacı, ortaklığın özgün yapısını Ciro: Kıymetli
evrakın, hak sahibi tarafından senette yazılı hakkın devredilmesi,
rehnedilmesi veya tahsili için arkasına yazılan yazı ve imza ile bir
başkasına teslim edilmesidir. 7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler
203 korumak, ortaklık paylarının arzu edilmeyen kişilere geçmesini ve
ortaklıkta başkalarının egemen olmasını önlemektir. Nama yazılı pay
senetlerinin devrini sınırlandıran veya onaya bağlayan hükümler “bağlam”
oluştururlar; bu tür senetlere de bağlı nama yazılı senet denir. Öte yandan
devir için anasözleşmede öngörülen şirket onayı, nama yazılı payların devri
yanında, paylar üzerinde intifa hakkı kurulması halinde de geçerlidir;
şirket tasfiyeye girmişse devredilebilirliğe ilişkin sınırlamalar düşer
(TTK m. 492/2, ve 3). Bağlam oluşturulması: Bağlam anacak anasözleşmeye
hüküm konulmak suretiyle oluşturulabilir; pay senedinin üstüne ya da pay
defterine yazılarak bağlam yaratılamaz. Senede bağlanmamış paylar için de
bağlam öngörülebilir, buna karşılık hamiline senetlerde bağlam mümkün
değildir. Devir Şekli ve Kaydın Reddedilmesinin Sonuçları: Bağlı nama
yazılı pay senetleri, kanunen emre yazılı kıymetli evrak niteliğindedir.
Bağlı nama yazılı pay senetlerinin, diğer nama yazılı pay senetlerden
farkı, bağlam nedeniyle, ortaklığın pay devrini kabul etmekten kaçınma
yetkisinin bulunmasıdır; bağlam yalnızca ortaklıklar hukuku yönünden etki
yapar; yoksa, senedin kıymetli evrak niteliğini etkilemez. Şu hâlde, bağlı
nama yazılı pay senetlerinin devri de diğer nama yazılı pay senetlerinin
devri gibi olur fakat fark, ortaklığın (yöneti kurulunun), bağlam hükmüne
dayanarak devri kabul etmeme yetkisini kullanmasında ortaya çıkar. Taraflar
arasında yapılan devrin ortaklığa karşı hüküm ifade edebilmesi için pay
defterine kayıt şarttır (m. 499/4) fakat ortaklığın kayıttan kaçınması
durumunda payı devralan kişinin hukuki durumunun ne olacağı konusunda;
borsaya kote edilmemiş nama yazılı paylar bakımından, TTK m. 494/1’de,
devir için gerekli olan onay verilmediği sürece, payların mülkiyetinin ve
paylara bağlı tüm hakların devredende kalacağı düzenlenmiştir. Buna
karşılık, bağlamın etkisizleştiği, payların miras, mirasın paylaşımı, eşler
arasındaki mal rejimi hükümleri veya cebrî icra gereği iktisap edilmeleri
hâllerinde, bunların mülkiyeti ve bunlardan kaynaklanan malvarlığına
ilişkin haklar derhal; genel kurula katılma haklarıyla oy hakları ise ancak
şirketin onayıyla birlikte devralana geçer (TTK m. 494/2). Ortaklığın devir
işlemininin sürüncemede bırakılmaması için ortaklık, onaylamaya ilişkin
talebi, aldığı tarihten itibaren en geç üç ay içinde reddetmemişse veya ret
kararı haklı bir gerekçeye dayanmıyorsa, onayın verilmiş sayılacağı
düzenlenmiştir (TTK m. 494/3). Ortaklığın devri reddetmesi hâlinde ise,
devralanın oy hakkı ve buna bağlı haklarını kullanabilmesi için, redde dair
yönetim kurulu kararının hukuka aykırı olduğunun, kesinleşmiş bir mahkeme
kararı ile tespit edilmiş olması gerekmektedir; oy hakkı ve buna bağlı
hakların kullanılabilmesi ancak mahkeme kararının kesinleşme tarihinden
itibaren mümkündür (TTK m. 497/4). Mahkeme kararının kesinleştiği tarihe
kadar yapılan genel kurul toplantılarına devralanın katılamamış ve oy
kullanamamış olması, söz konusu genel kurul toplantılarında alınan
kararların geçerliliğini etkilemeyecektir. Ancak devralan bu süre içinde
uğradığı zararları ortaklıktan talep edebilecek olup tazminat davasında,
ortaklık kusursuz olduğunu ispat etmekle yükümlüdür (TTK m. 497/4).
Ortaklık devralanın, pay sahibi olarak tanınması istemini, istemi aldığı
tarihten itibaren yirmi gün içinde reddetmezse devralan, pay sahibi olarak
tanınmış sayılır (TTK m.498). Bağlamın Etkisini Yitirmesi : TTK m. 493/4’te
gösterilen dört istisnai hâlde bağlam etkisini kaybeder ve ortaklık, yeni
maliki pay defterine kaydetmekten kaçınamaz. Buna göre pay senetleri,
miras, mirasın paylaşımı, eşler arasındaki mal rejimi hükümleri veya cebri
icra yoluyla iktisap edilmiş ise, teminat istenemeyeceği gibi, kayıttan da
kaçınılamaz. İstisnaların gerekçesi, anılan iktisap hâllerinin bağlamdan
daha öncelikli olması ve bu hâllerde, bağlamın önlemek istediği
tehlikelerin çoğunlukla gerçekleşmemesidir. TTK m. 493/4’e göre, ortaklık,
anılan dört yoldan biriyle payları edinen kişiye, iktisap edilen pay
senetlerini, gerçek değeri ile devralmayı önererek kayıttan 204 Ticaret
Hukuku kaçınabilir. Hükmün ortaklığa tanıdığı bu hak, kanuni önalım hakkı
niteliği göstermektedir. Söz konusu hak, ortaklığın kendisine tanınmıştır.
İlmühaber Anasözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla, ilerde çıkarılacak pay
senetleri ile değiştirilmek üzere, pay senetlerinin yerine geçici olarak
çıkarılan (TTK m. 486/2) ve kıymetli evrak niteliğinde olan senetlerdir.
TTK m. 486/2’de, ilmühaberlere kıyas yoluyla nama yazılı pay senetlerine
ilişkin hükümlerin uygulanacağı düzenlenmiştir. A, X anonim ortaklığındaki
payını B’ye devretmiş ve elindeki ilmühaberleri de teslim etmiştir. B’nin
arkadaşı pay senetleri devredilmediği için devir işleminin geçerli
olmadığını iddia etmektedir, sizce haklı mıdır? Tahviller ve Diğer Menkul
Kıymetler Yasal Durum ve Çıkarmaya Yetkili Organ TTK m. 504-506 hükümleri,
“Boçlanma Senetleriyle Alma ve Değiştirme Hakkını İçeren Menkul Kıymetler”
üst başlığı altında düzenlenmiştir. TTK m. 504/1’e göre, her çeşidi ile
tahviller, finansman bonoları, varlığa dayalı senetler, iskonto esası
üzerine düzenlenenler de dahil diğer borçlanma senetleri, alma ve
değiştirme hakkı veren senetler ile her çeşit menkul kıymetler, kural
olarak ancak genel kurul kararı ile çıkarılabilir; aksi kanunlarda
öngörülmüş olabilir. TTK m. 505 uyarınca, aksi kanunlarda öngörülmedikçe,
genel kurul herhangi bir menkul kıymeti çıkarma yetkisini, en çok on beş ay
için yönetim kuruluna bırakabilir. Senetlerin genel kurul kararı ile
çıkarılmasında, kanunlarda aksine düzenleme yoksa TTK m. 421’in 3 ve 4’üncü
fıkralarındaki nisaplar uygulanır; anasözleşme farklı bir nisap
öngörebilir. Çıkarma Usulü, Senet Türleri ve Ödeme Genel kurul kararı,
çıkarılacak menkul kıymetler ile ilgili ayrıntı ve şartları içermeli ve
yöneti kurulu tarafından uygulanmalıdır. Menkul kıymetler, itibari değerli
olarak ve hamiline ya da emre yazılı olabilecektir. İtibari değeri genel
kurul, şayet yetki verilmişse yönetim kurulu belirler. Borçlanma
senetlerinin bedelleri nakit olmalı ve karşılıkları teslim anında (peşin)
ödenmelidir (m. 504/1). Borçlanma Senetleri Çıkarılmasında Sınır TTK m.
506’ya göre, borçlanma senetlerinin toplam tutarı, sermaye ile bilançoda
yer alan yedek akçelerin toplamını aşamaz; toplama, kanunların bilançoya
konulmasına izin verdiği yeniden değerleme fonları da katılır. Tahvil ve
Pay Senedinden Farkları Tahvil, anonim şirketlerin ödünç para bulmak için
çıkardıkları borç senetleridir (m. 504/1). Özel bir finansman aracı olup
ödünç sözleşmesine dayanır. Normal ödünçlerden farkı, taraflarında ve
senedin kıymetli evrak olmasında görülür. Alacak hakkı tahvilin
satılmasından sonra doğar; hak, anapara ve faizden oluşur. Ortaklık zarar
dahi etse, tahvil sahipleri, anapara ve faizlerini talep edebilirler. Bu
açıdan tahvillerde, anapara ve faiz miktarı ile ödeme şartlarının, varsa
itfa plânlarının yazılması gerekir. Tahvil ile pay senedi arasındaki
başlıca farklar şunlardır: 5 7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler
205 1. Pay senedi ortaklık hakkını, tahvil ise alacak hakkını içerdiğinden,
ortak kâr payına, tahvil sahibi ise faize hak kazanır. Ayrıca faiz oranı
sabit, oysa kâr oranı değişkendir. 2. Fakat kâr dağıtımı genel kurul
kararına bağlı iken, tahvil sahibinin faiz hakkı mutlaktır ve bu hak
üzerinde genel kurulca tek yanlı tasarruflarda bulunulamaz. 3. Tahvillerin
itfası (söndürülmesi) zorunludur; çünkü alacak hakkı içerir ve alacağın
vadesinde ödenmesi gerekir. Pay senedinin itfası ise, ancak zorunlu ve
sınırlı hallerde (sermaye azaltımı ve birleşme gibi) gündeme gelir. 4. Pay
senetleri açısından özel devir yasakları ve sınırlamaları söz konusudur
(TTK m. 379 vd., 491-498 gibi). Oysa tahvillerin devrinde TTK, bu tür
müdahaleler öngörmemiştir. Tahvil türleri Tahvillerin, primli, ikramiyeli,
kâra iştirakli, güvenceli, değişken faizli, endeksli veya pay senediyle
değiştirilebilir olmak üzere çeşitli türleri vardır. Bunlar arasında, pay
senedi ile değiştirilebilir tahvillere, özelliği ve önemi nedeniyle ayrıca
değinmekte yarar vardır. Pay Senediyle Değiştirilebilir Tahviller Pay
senediyle değiştirilebilir tahviller; sahiplerine, pay senetleriyle
değiştirebilme veya doğrudan yeni paylar (veya pay senetleri) alma hakkı
veren, kıymetli evrak niteliğine sahip borç senetleri olarak
tanımlanabilir. Bu senetler, tahvillerin özel bir türü olup, yatırımcı (pay
senediyle değiştirilebilir tahvil sahibi) ile onları çıkararak karşılığında
sermaye sağlayan ortaklık arasında bir borç ilişkisi yaratmaktadır.
Sahibine; değiştirme hakkı kullanılıncaya kadar, bir tahvil olarak
sağladığı yararlar yanında, pay senetlerinin iktisabına yönelik bir
beklenen hak da sağlamaktadır. Hak sahibi, ortaklığın kazanç durumunu
gözeterek, dilerse değiştirme hakkını kullanmakta, aksi halde ödenmesi
ortaklığın kazanç sağlamasına bağlı olmayan ve oranı belirli olan faiz ile
yetinmektedir. Tahvil sahibi, değiştirme hakkını kullandığı anda alacaklı
sıfatını yitirip, pay sahibi olmaktadır. Bu durumda da, tahvil sahibi satın
alma hakkını kullandığında, alacaklı sıfatına bir de pay sahipliği
eklenmektedir. Değiştirilebilir tahviller, sahiplerine sağladıkları
avantajlar nedeniyle çok çekicidir; yatırımcı, faiz geliri yanında,
ortaklığın gelişmesine ve sermaye piyasasındaki dalgalanmalara bağlı
olarak, dilediği takdirde değiştirme hakkını kullanabilecektir. Böylece,
pay senetlerindeki değer düşmesi rizikosundan etkilenmemekte, fakat dilerse
pay sahibi olabilmekte ve avantajlarından yararlanabilmektedir. Ortaklık
yönünden bu tahvillerin yararı ise, düşük faiz ile sermaye ihtiyacını
karşılayabilmesine olanak sağlamasıdır. 206 Ticaret Hukuku Özet Anonim
ortaklıkta pay ve pay senedi türlerini açıklamak. Anonim ortaklıkta paylar
çeşitli sınıflara ayrılmaktadır. Bunlar; Nakit-ayın karşılığı pay, oy hakkı
olan-oydan yoksun pay, itibari değeri olan-itibari değeri olmayan pay,
imtiyazlı-adi pay, bedelli-bedelsiz pay şeklindedir. Pay senetleri devi
şekillerine göre de iki ayrılmaktadır. Bunlar; hamiline yazılı pay
senetleri ve nama yazılı pay senetleridir. Pay sahibinin hak ve borçlarını
anlatmak. Pay sahipliği sıfatının kazanılması aslen veya devren mümkün
olabilmektedir. Aslen kazanma, kuruluşta ve sermaye artırımında sermaye
taahhüdünde bulunulması yoluyla gerçekleşir. Birleşme ve tür değiştirme
sonucu çıkarılan payların da aslen kazanıldığı kabul edilir. Devren kazanma
ise, payın başkasından, satım, trampa, bağışlama gibi bir işlemle
devralınmasıyla gerçekleşir. Pay sahipliğinin miras, cebri icra ve
evlilikteki mal rejimleri uyarınca iktisabı da bu kapsamdadır. Anonim
şirketin çıkarabileceği menkul kıymet türlerini belirlemek. Anonim
ortaklıklar pay senetleri dışında, çeşitli menkul kıymetler
çıkartabilmektedir. Bunlardan ilki, ilmühaberleridir. İlmühaberler, ilerde
çıkarılacak pay senetleri ile değiştirilmek üzere, pay senetlerinin yerine
geçici olarak çıkarılan ve kıymetli evrak niteliğinde olan senetlerdir.
Anonim ortaklıklar, tahvil ve kanunda adı geçen diğer menkul kıymetleri de
çıkarabilirler. TTK. m. 504/1, “Her çeşidi ile tahviller, finansman
bonoları, varlığa dayalı senetler, iskonto esası üzerine düzenlenenler de
dahil diğer borçlanma senetleri, alma ve değiştirme hakkı veren senetler
ile her çeşit menkul kıymetler...” diyerek bunlara işaret etmiştir. 1 2 3
7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 207 Kendimizi Sınayalım 1.
Anonim şirketlerde pay kavramına ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır? a. Pay, kuruluşta veya sermaye artırımlarında tescil ile oluşur.
b. Payın senede bağlanması, paya bağlı haklar ve borçlarda kural olarak bir
değişikliğe yol açmaz. c. Senede bağlanmamış paylar da her tür hukuki
işleme konu olabilir. d. Senede bağlı payların devri, senedin türüne göre
değişir. e. Senede bağlanmış payların tedavül yeteneği düşüktür. 2. Anonim
şirketlerde payların birleştirilmesi için aşağıdakilerden hangisinin rızası
gerekir? a. İlgili pay sahiplerinin b. Yönetim kurulunun c. Denetçilerin d.
Gümrük ve Sanayi Bakanlığı’nın e. Bakanlık temsilcisinin 3. Aşağıdakilerden
hangisi anonim şirkette paya ilişkin ilkelerden biri değildir? a. Devir
serbestisi b. Payın bölünmezliği c. Senede bağlanma d. Tescil ile oluşma e.
Nakit karşılığı çıkarılma 4. Aşağıdakilerden hangisi Türk Ticaret
Kanunu’nda öngörülen pay türlerinden biri değildir? a. Bedelli pay b. Adi
pay c. İtibari değeri olmayan pay d. Oy hakkını haiz pay e. Ayın karşılığı
pay 5. Türk Ticaret Kanunu’na göre kural olarak bir paya en fazla kaç oy
hakkı tanınabilir? a. 5 b. 15 c. 10 d. 20 e. 25 6. Aşağıdaki hallerden
hangisinde oy hakkında imtiyaz kullanılamaz? a. Ana sözleşme değişikliği b.
Yönetim kuruluna üye seçimi c. Kâr dağıtımı d. Tasfiye payı dağıtımı e.
Özel denetçi atanması 7. Sahiplerine, pay senetleriyle değiştirebilme veya
doğrudan yeni paylar (veya pay senetleri) alma hakkı veren, kıymetli evrak
niteliğine sahip borç senetlerine ne ad verilir? a. Hisse senedi b. Agio c.
İlmuhaber d. İntifa senedi e. Pay senedi ile değiştirilebilir tahvil 8.
Türk Ticaret Kanunu’na göre “bağlı nama yazılı pay senetleri” nasıl
oluşturulur? a. Anasözleşmede düzenlenerek b. Senedin üzerine yazılarak c.
Pay defterine yazılarak d. Taraf arasında kararlaştırılarak e. Ticaret
siciline tescil ederek 9. Karşılığı tamamen ödenmemiş nama yazılı payların
geçerli bir şekilde devredilebilmesi için devre aşağıdakilerden hangisinin
onay vermesi gerekir? a. Şirketin b. Devralan kişinin c. Devreden kişinin
d. Denetçinin e. Bakanlık temsilcisinin 10. Anonim şirkette nakdi sermaye
taahhüdünün ödenmesine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? a.
Payların itibari değerlerinin en az yüzde beşi tescilden önce, gerisi de
tescili izleyen en geç yirmidört ayda ödenir. b. Payların itibari
değerlerinin en az yüzde yirmibeşi tescilden önce, gerisi de tescili
izleyen en geç yirmidört ayda ödenir. c. Payların itibari değerlerinin en
az yüzde yirmisi tescilden önce, gerisi de tescili izleyen en geç yirmidört
ayda ödenir. d. Payların itibari değerlerinin en az yüzde yirmibeşi
tescilden önce, gerisi de tescili izleyen en geç otuzaltı ayda ödenir. e.
Payların itibari değerlerinin en az yüzde beşi tescilden önce, gerisi de
tescili izleyen en geç oniki ayda ödenir. 208 Ticaret Hukuku Yaşamın
İçinden Okuma Parçası T.C. YARGITAY, 21. HUKUK DAİRESİ, E. 1999/112, K.
1999/1793, T. 16.3.1999 • HİSSE SENEDİ DEVRİ (Yönetim Kurulunun İznini
Gerektiren) • BORÇLUNUN HİSSE SENEDİ DEVRİ (Yönetim Kurulunun İzni
Gerektiği Halde) ÖZET : Şirket ana sözleşmesinde payların ilk üç yıl devri
yönetim kurulu kararına bağlı kılındığından, bu izin alınmadan yapılan
devir geçersiz olup hisse senetlerinin borçluya ait olduğu gözönünde
bulundurularak istihkak iddiası reddedilmelidir.
............................. TTK’nun 416. maddesinde nama yazılı hisse
senetlerinin ana sözleşmede aksine hüküm olmadıkça ciro ve teslimle
devrolunabileceği öngörülmüştür. ... A.Ş. ana sözleşmesinde nama yazılı
hisse senetlerinin devrini engelleyen bir hüküm mevcut değildir. Ancak
şirket ana sözleşmesinin hisse senetlerinin devri başlıklı 8. maddesinde
“şirket hisse senetlerinin kuruluşundan itibaren 3 yıllık süre içinde
devrine ihtiyaç duyulması halinde Yönetim Kurulunun izni gerektiği” açıkça
belirtilmiştir. Şu halde Yönetim Kurulunun izni olmadan yapılan 30.6.1996
ve 13.1.1997 tarihli hisse senedi devir sözleşmeleri geçersiz bulunduğundan
hisse senetlerinin mülkiyeti borçluya aittir. Kaynak:
http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm HİSSE SENEDİ SATIŞI Galatasaray
Kulübü Başkanı Ünal Aysal, dün Hürriyet gazetesine yaptığı açıklamada, ne
kendisinin ne de ailesinin etik olarak hisse senedi almadığını belirtirken,
taraftarlık duygusu ile hisse senedi alan yatırımcı ise şok üstüne şoka
uğruyor. Galatasaray Sportif A.Ş. 18 Haziran’da yaptığı yüzde 400
oranındaki bedelli sermaye artırımının üzerinden 3 ay geçmeden yeni bir
bedelli sermaye arttırım kararı aldı. Galatasaray Sportif A.Ş 13 milyon 940
bin lira olan sermayenin yüzde 300 oranında bedelli arttırarak 55 milyon
761 bin liraya yükseltecek. Sermaye arttırımında 1 lira olan beher hisse
için rüçhan hakkı kullanım bedeli 10 lira olacak. Galatasaray hisseleri dün
yüzde 13 değer kaybederek 48.3 liraya indi. Şirketin değeri T100 milyon
azaldı. Galatasaray , haziran ayındaki sermaye arttırımı ile şirkete 277
milyon lira nakit girişi sağladı. Bu paranın yaklaşık 125 milyon lirası
yatırımcılardan sağlandı. Son alınan kararla da şirkete sağlanacak olan 110
milyon liralık kaynağın yaklaşık 50 milyon lirası yine yatırımcılardan elde
edilecek. T345 milyon topladı Galatasaray iki bedelli sermaye arttırımı ile
yatırımcılardan 175 milyon lira civarında kaynak temin etmiş olacak.
Galatasaray Spor Kulübü ayrıca, borsada 772 bin 456 adet hisse satarak
T168.8 milyon gelir elde etti. Yani Cimbom’un hisse satışı ve sermaye
arttırımları ile yatırımcılardan elde ettiği kaynak yaklaşık T345 milyon
oldu. Borsa Yatırımcıları Derneği Başkanı Ali Bahçuvan, futbol kulüplerinin
halka açılmasına karşı olduklarını belirterek, “Spor kulüplerinin borsadan
çıkması gerek. SPK nezdinde girişimde bulunsanız da daha sonra farklı
olumsuzluklar çıkıyor” dedi. Kaynak: http://www.radikal.com.tr 7. Ünite -
Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 209 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1.
e Yanıtınız yanlış ise “Paya İlişkin İlkeler” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. 2. a Yanıtınız yanlış ise “Paya İlişkin İlkeler” konusunu
yeniden gözden geçiriniz. 3. e Yanıtınız yanlış ise “Paya İlişkin İlkeler”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. c Yanıtınız yanlış ise “Pay Türleri”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. b Yanıtınız yanlış ise “Pay Türleri”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. a Yanıtınız yanlış ise “Pay Türleri”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. e Yanıtınız yanlış ise “Tahviller ve
Diğer Menkul Kıymetler” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. a Yanıtınız
yanlış ise “Devir Şekli Açısından Pay ve Türleri” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. 9. a Yanıtınız yanlış ise “Pay Sahipliği” konusunu yeniden
gözden geçiriniz. 10. b Yanıtınız yanlış ise “Pay Sahibinin Borç ve
Yükümlülükleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde Yanıt
Anahtarı Sıra Sizde 1 Pay sahipleri sermaye borcunu ifa ettikten sonra
kendi rızaları dışında ek sermaye koyma borcu altına sokulamazlar. Ek
sermaye borcu ancak oybirliğiyle alınan bir karar sonucunda doğabilir. Bu
nedenle pay sahibi B haklıdır. Sıra Sizde 2 Anonim şirketlerde kâr payı
dağıtımı kararının genel kurul tarafından verilmesi gereklidir. Genel
kurul, kâr payının dağıtım zamanını belirleme yetkisini yönetim kuruluna
bırakabilir. Bu nedenle B haklıdır. Sıra Sizde 3 Bir pay sahibinin
kullandığı özel denetim yapılmasını isteme hakkı, genel kurul tarafından
reddedildiği takdirde, sermayenin onda birini, HAAO’larda yirmide birini
temsil eden veya paylarının itibari değeri toplamı en az birmilyon T olan
pay sahipleri, üç ay içinde, mahkemeye başvurararak, özel denetçi
atanmasını isteyebilirler. Sıra Sizde 4 Hamiline yazılı pay senetlerinin
devredilebilmesi için sadece senedin teslimi, zilyetliğin geçirilmesi
yeterlidir. Şirkete bildirim veya pay defterine kayıt zorunlu değildir, bu
nedenle B’nin arkadaşı haklı değildir. Sıra Sizde 5 Haklı değildir.
İlmühaberler pay senetleriyle değiştirilmek üzere çıkarılan kıymetli evrak
niteliğinde senetlerdir. Payın devri işlemi gerekli şekle uygun olarak
yapılmış ise pay senedinin veya ilmühaberin teslim edilmiş olması arasında
bir farklılık söz konusu değildir. Yararlanılan Kaynaklar Bahtiyar, M.
(2012), Ortaklıklar Hukuku, İstanbul: Beta Yayınevi. İmregün, O. (1989),
Anonim Ortaklıklar, İstanbul: Yasa Yayınevi. Kendigelen, A. (2011), Yeni
Türk Ticaret Kanunu, Değişiklikler, Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul:
Oniki Levha Yayınevi. Moroğlu, E. (2009), Anonim Ortaklıkta Genel Kurul
Kararlarının Hükümsüzlüğü, İstanbul: Vedat Kitapçılık. Poroy, R. /
Tekinalp, Ü. / Çamoğlu, E. (2009), Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku,
İstanbul: Vedat Kitapçılık. Pulaşlı, H. (2012), Yeni Şirketler Hukuku,
Genel Esaslar, Ankara: Adalet Yayınevi. Tekinalp, Ü. (2011), Yeni Anonim ve
Limited Ortaklıklar Hukuku ve Tek Kişi Ortaklığının Esasları, İstanbul:
Vedat Yayıncılık. 8 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Kıymetli
evrakı ve unsurlarını anlatabilecek, Kıymetli evrak türlerini
sınıflandırabilecek, Bono, poliçe ve çekin unsurlarını, ödenmesini ve
ödenmemesinden doğan sorumluluğu anlatabileceksiniz. Anahtar Kavramlar •
Kıymetli Evrak • Kambiyo Senedi • Poliçe • Bono • Çek • Ciro İçindekiler
Ticaret Hukuku Kıymetli Evrak • KIYMETLİ EVRAK HUKUKUNA GİRİŞ VE GENEL
HÜKÜMLER • KAMBİYO SENETLERİ • POLİÇE • BONO • ÇEK TİCARET HUKUKU KIYMETLİ
EVRAK HUKUKUNA GİRİŞ VE GENEL HÜKÜMLER Kıymetli Evrakın Tanımı ve Unsurları
TTK m.645’de yapılan tanım uyarınca, kıymetli evrak öyle senetlerdir ki
bunların içindeki hak senetten ayrı olarak ileri sürülemez ve senetten ayrı
olarak devredilemez. Bu tanımdan kıymetli evrakın üç unsuru ortaya çıkar:
Senet Genel olarak senet, bir kişinin kendisi aleyhine delil oluşturmak
üzere imzalayıp karşı tarafa verdiği yazılı bir cisimdir. Senet sayesinde,
bir bilgi veya bir düşünce maddi varlık kazanır. Klasik anlayışa göre
senet, yazmaya elverişli bir cismi, genellikle de uygun bir kağıt parçasını
anlatır. Kıymetli evrakın unsuru olarak klasik senet, adi bir senet değil,
özel şekil şartlarına bağlı olan bir senettir. TTK m.1526 uyarınca, kambiyo
senetleri (poliçe, bono, çek) ve bunlara benzeyen senetler ile makbuz
senedi ve varant, güvenli elektronik imza ile düzenlenemez; bu senetlere
ilişkin kabul, aval ve ciro gibi, senet üzerinde gerçekleştirilen işlemler
de güvenli elektronik imza ile yapılamaz. Hak Hak, kıymetli evrakın gayri
maddi unsurudur. Hak özel hukuka ilişkin olmalı; ekonomik değer taşımalı ve
başkasına devri mümkün olan bir hak olmalıdır. Hak ile Senedin Kaynaşması
Hak ile senedin birbirine sıkıca bağlanması, hakkın senedin içine
yerleşmesi gerekir. Bu öyle bir yerleşmedir ki hak senetten ayrı olarak
başkasına devredilmez, senet olmaksızın bir başkasına ileri sürülemez. Hak
ile senet arasındaki bu sadakati doğrulayan yasal düzenleme örneği olarak
TTK m.645 dışında, m. 646 ve 647 verilebilir. Hak senetten önce vardır ya
da senetle birlikte doğmuştur fakat hak ile senet bir defa birleştikten
sonra kural olarak ayrılmazlar. Kıymetli Evrak Gayri Maddi: Maddi varlığı
olmayan, gözle görülmeyen, elle tutulmayandır. 212 Ticaret Hukuku Kıymetli
Evrakın Özellikleri Kıymetli Evrak Bir Borç Senedidir Kıymetli evrak ağır
şekil şartlarına bağlanmış nitelikli bir senettir. Borçlu ancak bu senet
karşılığında alacaklıya ödeme yapmakla mükelleftir (TTK m.646/1; karş. TBK
m.105). İçerdiği Hak Ekonomik Bir Değer Taşımalı ve Devredilebilir
Olmalıdır Maddi değeri olmayan, değeri kişiden kişiye değişen, başkasına
devri mümkün olmayan haklar kıymetli evrakın konusunu oluşturamaz. Hak ile
Senet Arasında Kuvvetli Bir Bağ Vardır Hak, senet olmaksızın devredilemez
ve başkasına karşı ileri sürülemez. Oysa adi senet, sadece hakkı ispat
etmeye yarar. Adi senede bağlı bir alacak hakkı senet ibraz edilmeksizin de
ödenebilir (TBK m.105). Kıymetli Evrakta Soyutluk (Mücerretlik) İlkesi
Yürürlüktedir Türk Hukuku’nda kıymetli evrağın soyutluğu konusunda başlıca
iki görüş ortaya çıkmıştır: İlk görüş uyarınca soyutluk, bir kıymetli
evrakın, düzenlenmesine yol açan alt ilişkideki sakatlıktan
etkilenmemesidir. Örneğin, B, satımdan doğan borcu için A’ya bono vermiş
fakat mal teslim edilmediği veya ayıplı çıktığı için sözleşme feshedilmiş
ise, bono geçerliliğini korur. Senet, temel ilişkinin tarafları arasında
kaldığı sürece soyutluk söz konusu olmaz çünkü kişisel defiler taraflar
arasında ileri sürülebilir. Görüş uyarınca, soyutluk ilkesi istisnai bazı
kıymetli evrak tiplerinde geçerli iken, bazı tiplerde örneğin, nama yazılı
kıymetli evraklarda yürürlükte değildir. İkinci görüşe göre; soyut kıymetli
evrak, sebebini göstermez. Yani kıymetli evraka bakılarak alt ilişkinin
saptanması mümkün olmaz. Soyut senetler de bir sebebe dayanır ancak senede
bakılarak bu anlaşılamaz. Örneğin satımdan doğan bir borç için bono ya da
çek verildiğini sadece senede bakarak anlamak mümkün değildir. Bununla
birlikte istisnai olarak birer kıymetli evrak olan konişmento(m. 1229),
varant(m. 835) ve makbuz senedinde(m. 834) temel borç ilişkisi senetten
anlaşılır. Dolayısıyla adı geçen kıymetli evrak türlerinde soyutluk geçerli
değildir. Ayrıca, anılan görüş, borçlunun kişisel defilerini iyiniyetli
üçüncü kişilere karşı ileri sürememesini, senedin mücerretliğine değil,
kamu güvenine mazhar olmasına dayandırır. Kamu güvenine mazhar olmanın
anlamı ve senetlerin bu açıdan ayrımı için aşağıda, kıymetli evrakın
sınıflandırılması konusundaki açıklamalara bakınız. Oldukça tartışmalı bu
sorunun ayrıntılarına inmeksizin kabaca bir değerlendirme yapıldığında, ilk
görüşün pratik ve kolay anlaşılır olduğu, buna karşılık ikinci görüşün,
gerekçeleri açısından daha doyurucu ve hukuk tekniğine daha uygun olduğu
savunulabilir. Tartışma teorik olduğu için, burada iki görüşten birisini
mutlaka tercih etmek de gerekmemekle birlikte, biz, ileride bu konuyla
ilgili açıklamalarımızı ikinci görüş ekseninde yapacağız. 8. Ünite -
Kıymetli Evrak 213 Kıymetli Evrak Ağırlaştırılmış Şekil Şartlarına Bağlıdır
Kanunkoyucu tedavül güvenliğini sağlamak amacıyla kıymetli evrakı ağır
şekil şartlarına bağlamıştır. Kıymetli Evrakın Sınırlı Sayıda Olup Olmadığı
Sorunu Kıymetli evrak türlerinin sınırlı sayı ilkesine tabi olup
olmadıkları doktrinde tartışmalıdır. Bir görüş, kıymetli evrak tiplerinin
kanunda düzenlenmiş olduğunu ve bunların dışında yeni bir kıymetli evrak
türünün yaratılamayacağını savunurken aksi görüş, kanundaki tiplerden
olmayan fakat kıymetli evrakın genel tanımına giren bir senedin
düzenlenebileceği yönündedir. Kıymetli Evrak ile İlgili Mevzuat Türk
Hukuku’nda kıymetli evraka ilişkin temel düzenlemeler, TTK’nin üçüncü
kitabında (m. 645 vd.) bulunmaktadır. Bu hükümlerin kaynağı, büyük ölçüde
İsviçre Hukuku’dur. Ayrıca, Çek Kanunu, Medeni Kanun, Borçlar Kanunu, İcra
ve İflâs Kanunu, Sermaye Piyasası Kanunu, Türk Ceza Kanunu, Bankacılık
Kanunu, Vergi Kanunları, Türk Parasının Kıymetini Koruma Mevzuatı, Umumi
Mağazalar Kanunu gibi düzenlemelerde kıymetli evraka ilişkin hükümler
bulunmaktadır. Kıymetli Evrakın Adi Senetten Farkları Her ikisi de borç
ödeme taahhüdünü içeren bir belge olmalarına rağmen, aralarında başlıca şu
farklar bulunmaktadır: 1. Kıymetli evrak, para alacağı, ortaklık, mülkiyet
veya rehin gibi hakları konu alır. Oysa adi senetlerde bunların dışındaki
yükümlülükler de yer alabilir. Örneğin, bir bilgisayarın tamiri, makinenin
bakımı, elbisenin dikimi gibi. 2. Kıymetli evrakta borçlu taraflardan
birisi olur. Oysa adi senette her iki tarafa da borç yüklenmesi mümkündür.
3. Kıymetli evrak sıkı şekil şartlarına bağlıdır (TTK m.672, 777, 781). Adi
senetlerde böyle bir şart bulunmamaktadır (TBK m.12-17). 4. Bir alacak için
düzenlenen senet, hakkı ispat etmeye yarar. Oysa kıymetli evrakta hak ile
senet bütünleşmiştir. Senet olmaksızın hakkın ileri sürülmesi ve
devredilmesi mümkün değildir (TTK m.645, 709). Adi senetlerde daha önce de
belirtildiği üzere alacak hakkı senetsiz de ileri sürülebilir ve ödenebilir
(TBK m.105). 5. Adi senetler TBK’ya göre devredilir (TBK m.183 vd.).
Kıymetli evraka bağlı alacakların devri ise, özel şekle bağlıdır. Devir
senedin türüne göre değişir (TTK m.647). 6. Kıymetli evrakta, şekle
bağlılık, soyutluk, imzaların bağımsızlığı gibi ilkeler geçerli olduğu
için, kıymetli evrak, alacağı devralan kişilere karşı oldukça büyük bir
güvence sağlar. Adi senede bağlı bir alacağın devri ise, o alacağı devralan
kişilere yeterince güvence vermez (TBK m.188). 7. Adi senede bağlı bir
alacağın ifa yeri, aksi kararlaştırılmadığı sürece alacaklının yerleşim
yeridir (TBK m.89). Oysa kıymetli evrakın tedavül kabiliyeti çok yüksek
olduğu ve senet alacaklısı sürekli değişebildiği için ifa yeri borçlunun
yerleşim yeridir (aranacak borç, TTK m.755, 778, 818/1, r). 214 Ticaret
Hukuku 8. Adi senedin alacaklısı kendisine yapılan kısmi ödemeyi
reddedebilir (TBK m.84). Halbuki kıymetli evrakta kısmi ödeme reddedilemez
(TTK m.709/2, 778, 818/1, h). 9. Emre ve hamiline yazılı kambiyo senetleri
ile, emtia senetleri, menkul kıymetler ve diğer bazı kıymetli evrak, TCK
m.210 uyarınca resmi evrak hükmünde olup, bunlarda sahtekarlık “Resmi
Evrakta Sahtekarlık” sayılır (TCK m.204-212). Oysa adi senetler resmi
evraktan sayılmaz. Kıymetli Evrakın Sınıflandırılması İçerdiği Hakkın Türü
Açısından İçerdiği hakkın türü bakımından kıymetli evrakı üç gruba
ayırabiliriz: Alacak Senetleri (bir alacak hakkını temsil eden, çek, bono,
poliçe, tahvil, emre yazılı havale, emre yazılı ödeme vaadi gibi); ortaklık
senetleri (bir şirkette ortaklık haklarını içeren, anonim şirket pay
senetleri ve bunların yerine çıkarılan ilmühaberler gibi);eşya hukuku
senetleri (bir eşya üzerindeki mülkiyet ya da rehin hakkını temsil eden,
varant, makbuz senedi, konişmento, ipotekli borç senedi, irad senedi gibi).
Hakkın Senetten Önce Var Olup Olmaması Açısından İki gruba ayrılır.
Açıklayıcı kıymetli evrakta, hak, senetten önce doğmuştur. Örneğin, bir
AŞ’deki ortaklık hakkı, senet düzenlenmeden önce, şirketin kuruluşunun veya
esas sermaye artırımının tescili ile doğar (TTK. 355, 455, 456,). Daha
sonra hakların (payların) senede bağlanması hâlinde pay senetleri
açıklayıcı etki gösterir. Yaratıcı kıymetli evrakta ise hak, kıymetli
evrakla beraber doğar. Kambiyo senetleri (çek, bono, poliçe) gibi. Temel
İlişki ile İlgili Olup Olmaması Açısından Temel ilişki ile ilgili olup
olmaması açısından kıymetli evrak iki gruba ayrılır. Sebebe bağlı (illî)
olanlarda, soyutluk konusunda, yukarıda değindiğimiz ikinci görüş
benimsenirse, senede bakıldığında alt ilişkinin anlaşılması mümkündür.
Makbuz senedi, varant, konişmento gibi. Buna karşılık, sebebe bağlı olmayan
(soyut/mücerret) kıymetli evrakta, senede bakıldığında alt ilişki
anlaşılamaz. Örneğin, yazılış türü (devir şekli) ne olursa olsun, tüm
kambiyo senetleri soyuttur. Kamu Güvenine Dayanıp Dayanmaması Açısından
Kamu güvenine dayanıp dayanmaması açısından kıymetli evrak iki gruba
ayrılır. Kamu güvenine dayalı senetlerde, senedin içeriği, senetteki hak
yönünden mutlak bir ölçü oluşturmakta ve iyiniyetli üçüncü kişilerin,
senedin yarattığı görünüşe (senet içeriğinin doğru, hakkın mevcut ve
senedin geçerli olduğuna, senette yer almayan hususların mevcut olmadığı
veya en azından kendisine karşı geçersiz bulunduğuna ilişkin) duydukları
güven hukuken korunmaktadır. Senedin devri ile devredenin tüm haklarının
değil, yalnızca senette yazılı hakların devredilmiş sayılacağını öngören
hükümler (TTK m.684, 778, 818), tedavül güvenliğini ve hızını artırmaya
yöneliktir. Kişisel defilerin üçüncü kişilere karşı kural olarak ileri
sürülememesi de aynı gereksinimi karşılamayı amaçlar. 8. Ünite - Kıymetli
Evrak 215 Soyutluk konusundaki ikinci görüş benimsendiğinde, senedin soyut
veya illî olması ile kamu güvenine dayalı olup olmaması arasında kesin bir
ayrım yapmak gerekmektedir. Bir başka deyişle, soyut senetlerin daima kamu
güvenine dayandığı söylenemez. Örneğin, nama yazılmamış bir poliçe, bono ve
çek soyut (TTK m.671/1,b; 776/1,b; 780/1,b) ve aynı zamanda kamu güvenine
dayalıdır (TTK m.659, 687, 825). Buna karşılık, nama yazıldıkları takdirde
yine soyutturlar fakat kamu güveninden yararlanmazlar. Diğer yandan,
örneğin, emre veya hamiline yazılı bir konişmento illî olmakla birlikte,
kamu güvenine dayalıdır. Çünkü navlun sözleşmesi ile ilgili ve senette
yazılı olmayan hususlara ilişkin defiler, iyiniyetli hamile karşı ileri
sürülemez. Kamu güveni ilkesi, üçüncü kişiler açısından söz konusu
olabilir, senet tarafları açısından bu ilke uygulanamaz. Bu nedenledir ki
emre veya hamiline yazılı senet tarafları arasında kişisel defilerin öne
sürülebilmesinin nedeni, bunlar arasında soyutluğun söz konusu olmaması
değil, kamu güveni ilkesinin uygulanamamasıdır. Kamu güvenine dayanmayan
kıymetli evrak ise, soyut veya illî, fakat kişisel defilerin üçüncü
kişilere karşı da ileri sürülebilmesine olanak veren senetlerdir. Örneğin,
nama yazılı poliçe veya çek soyut, nama yazılı konişmento ise illîdir fakat
her ikisi de kamu güveni ilkesinden yararlanmaz. Yatırım Amacı Taşıyıp
Taşımama Açısından Kıymetli evrak yatırım amacı taşıyabilir veya
taşımayabilir. Bu ayrım, kıymetli evrak ile menkul kıymet kavramları
arasındaki ilişkiyi de ortaya koymaktadır. Kıymetli evrakın önemli bir
bölümü, yatırım amacına hizmet etmekte ve “Menkul Kıymet” kavramı ile ifade
edilmektedir. Devir Şekli Açısından Devir şekli açısından kıymetli evrak,
nama yazılı, emre yazılı ve hamiline yazılı olmak üzere üç gruba ayrılır.
Nama yazılı senetler temlik beyanı ve zilyetliğin nakli ile devredilir.
Zilyetliğin naklinin en yaygın yolu teslimdir. Fakat zilyetliğin teslimsiz
iktisabı da mümkündür. En zor devredilen kıymetli evrak türü budur. Emre
yazılı kıymetli evrak ise, senet zilyetliğinin nakli ve ciro yoluyla
devredilir. Hamiline yazılı kıymetli evrak ise, devri en kolay gruptur.
Zira bu tür senetler sadece senet zilyetliğinin nakli ile devredilir. Senet
kimin elinde ise o kişi senedin alacaklısı sayılır. Bu üçlü ayrım
doğrultusunda her bir grubun tanımına, devirlerinin özelliklerine ve hangi
senetleri kapsadıklarına yakından bakmak gerekir. Nama Yazılı Kıymetli
Evrak Bir senedin nama yazılı kıymetli evrak olabilmesi için; belli bir
kişi adına yazılmış olması (olumlu şart) ile senedin emre kaydını
içermemesi ve kanunen emre yazılı senetlerden de sayılmaması (olumsuz şart)
gerekir. Kanunen emre yazılı senetler, aksine bir kayıt olmadığı sürece
kanunun emre yazılı saydığı senetlerdir (TTK m.654). Örneğin, bono, poliçe,
çek ve TTK. m.490/2’de ciro ile devredileceği öngörülen anonim şirket pay
senetleri böyledir. Nama yazılı senetlerin devri temlik beyanı ile
zilyetliğin nakli yoluyla gerçekleştirilir. Devir beyanı, senet üzerine 216
Ticaret Hukuku ya da ayrı bir kağıda yazılabilir (TTK. m.647/2) ve uygun
düştüğü ölçüde, TBK. m.183 ve devamında düzenlenen alacağın temliki
hükümleri uygulanır. Alacağın devrine ilişkin tüm hükümlerin nama yazılı
senetlerin devrinde uygulanma olanağı yoktur. Örneğin TBK.m.186’nın nama
yazılı kıymetli evrakın devrinde uygulanma olanağı yoktur. Zira, nama
yazılı kıymetli evrak borçlusu, ödeme yaparken alacaklı sıfatının ispat
edilmesini aramak zorundadır (TTK. m.655). Bu nedenle borçlunun durumu
ağırlaşmıştır. Kural olarak bütün kıymetli evrak tipleri nama
düzenlenebilir. İstisna olarak, sermaye piyasası mevzuatı uyarınca
çıkarılan menkul kıymetler yatırım fonuna katılma belgesi, banka bonoları,
banka garantili bonolar, finansman bonosu belirtilmelidir. Emre Yazılı
Kıymetli Evrak Emre yazılı olan ya da kanunen böyle sayılan senetler emre
yazılı senetlerdir (TTK m.824). Kanunen emre yazılı senetleri nama
dönüştürebilmek için emre değil, nama oldukları açıkça belirtilmeli yani
senede “menfi emre kaydı” eklenmelidir (m. 681/2). Poliçe hakkındaki
hükümler, aksi kanunda öngörülmediği sürece tüm emre yazılı senetler için
de uygulanır (TTK m.826, 831). Emre yazılı senetler ciro ve zilyetliğin
nakli yoluyla devredilir (TTK m.647-648). Ciro bu senetlerin devri için
başvurulan en yaygın yol olmakla birlikte, tek devir yolu da değildir. Emre
yazılı bir senet istenirse alacağın temliki yoluyla (temlik beyanı ile)
devredilebileceği gibi, kanun hükümleri gereği cebri icra (İİK m.106 vd.,
120) ve miras yoluyla (TMK m.575 vd.) da başkasına geçebilir. TTK m.490’da
nama yazılı hisse senetlerinin ciro yoluyla devrinden söz edilmiştir.
Tartışmalı olmakla birlikte, doktrinde ve Yargıtay kararlarındaki baskın
görüş, nama yazılı hisse senetlerinin kanunen emre yazılı sayılması
gerektiği yönündedir. Ciro bir alacağı devretme beyanı olmasına rağmen,
alacağın temlikinden temel bazı noktalarda ayrılır. Ciro senedin arkasına
ya da alonj üzerine yapılırken temlik beyanı senet üzerine ya da başka bir
kâğıda yazılabilir. Temlik beyanı, sadece nama yazılı senetlerin değil, adi
senetlerin, senetsiz alacakların ve istenirse her türlü (emre ve nama
yazılılar dâhil) senedin devrinde kullanılır. Ciro ise, sadece emre yazılı
senetlere özgüdür (TTK m.647, 681, 831). Temlik beyanı alacağın temliki
kurallarına tabi olduğu için, borçlu temel borç ilişkisinden kaynaklanan
tüm savunmaları herkese karşı ileri sürebilir. (TBK m.188). Dolayısıyla,
nama yazılı bir senedin hak sahibi olmayan birisinden iyiniyetle
devralınması kural olarak mümkün değildir (istisna için bkz. ipotekli borç
ve irad senedine ilişkin TMK m.921). Ciroda ise, temel ilişkiden
kaynaklanan savunmalar herkese karşı ileri sürülemez. Çünkü ciro,
devredenin tüm haklarının değil, yalnızca senetten doğan haklarının devrine
yol açar (TTK m.684/1). Bu açıdan da hak sahibi olmayan birisinden, ciro
yoluyla senedi devralanın iyiniyeti korunur; kişisel defiler ona karşı
ileri sürülemez (TTK m.687, 825/2). Kanunen emre yazılı senetlere, kambiyo
senetleri, nama yazılı hisse senetleri (TTK m.490), makbuz senedi ve varant
(TTK m.838, 834/1, f), ipotekli borç ve irad senetleri örnek verilebilir.
İradi olarak emre düzenlenebilen senetlere de, konişmento (TTK m.1228),
emre yazılı havale (TTK m.826), emre yazılı ödeme vaadi (TTK m.835) örnek
verilebilir. Alonj: Kıymetli evrakta ortaya çıkan yer darlığını çözmek için
evraka eklenen düz kâğıttır. 8. Ünite - Kıymetli Evrak 217 Hamiline Yazılı
Kıymetli Evrak TTK m.658’e göre, senedin metninden veya şeklinden hamili
kim ise onun hak sahibi sayılacağı anlaşılan her kıymetli evrak hamiline
yazılı senet sayılır. Senedin sahibi olmak, kural olarak senetteki hakkın
da sahibi olmak demektir. Bu tür senetler sadece zilyetliğin nakli yoluyla
devredilir. TMK m.990 uyarınca, sahibinin elinden rızası dışında çıkmış
olan bir hamiline yazılı senedi iyiniyetle iktisap eden kişinin bu iktisabı
korunur. Hangi senetlerin hamiline düzenlenebileceği konusunda sınırlayıcı
genel bir hüküm olmadığı için, münferit istisnalar dışındaki senetler
hamiline yazılabilecektir. Bono ve poliçe hamiline olamaz (TTK m.671/1,f ;
776/1,e). Makbuz senedi ve varant (TTK m.834-838), bedelleri tamamen
ödenmemiş hisse senetleri düzenlenemez. Böyle özel sınırlamalar dışında,
kıymetli evrakın hamiline yazılabilmesi gerekir. Esasen kanun, bazı
senetlerin hamiline olabileceğini açıkça öngörmüştür, çek (m. 785), intifa
senetleri (m. 661), ipotekli borç ve irad senedi (TMK m.923), rehinli
tahvilat (TMK m.930) gibi. Kıymetli Evrakta Defiler Genel Borçlu
Savunmaları ve Defi Kavramı Kendisinden talepte bulunulan borçlunun teknik
açıdan yapabileceği üç tür savunma vardır: 1. İnkar: Alacak hakkının
dayandırıldığı temel olayın varlığının borçlu tarafından reddedilmesidir.
Örneğin, bilgisayar satıcısının talebine karşı borçlunun, mahkemede “iddia
ettiği gibi bir bilgisayar satın almadım ki ona borcum olsun” demesi. 2.
İtiraz: Alacağın dayandırıldığı temel olay reddedilmeyip temel olayın
varlığına rağmen, hakkın doğmadığı veya doğmuşsa da sona erdiğinin ileri
sürülmesidir. Örneğin, “Satış sırasında ehliyetsiz idim” veya “ödedim” ya
da “sözleşme ahlaka veya kanuni şekle aykırı ve dolayısıyla geçersizdir”
denmesi gibi. 3. Defi: Borçlu, temel olayın varlığını ve alacaklının
hakkını kabul etmekle birlikte, bu borcu yerine getirmemek için geçerli
bazı özel sebepler ileri sürmektedir. Böylece borcu ifa etmekten temelli ya
da geçici olarak kaçınmaktadır. Örneğin vadesi gelmemiş borcun talep
edilmesi durumunda vadenin gelmediğini öne sürmek, zamanaşımı, ödemezlik
veya peşin dava defi gibi. Kıymetli Evrakta Defi Yukarıdaki defi
kavramından farklı ve daha geniş bir anlam taşır. Kıymetli evrakta defi,
teknik anlamdaki itirazlar ve defiler dâhil, borçlunun tüm savunmalarını
kapsayan daha üst bir kavramdır. TTK m.659 hamiline yazılı senetlerde
defileri, m. 825 emre yazılı senetlerde defileri ve m. 687, kanunen emre
yazılı bir senet türü olan poliçedeki defileri hükme bağlamıştır. TTK
m.687, poliçeye ilgili olmasına rağmen, yapılan yollamalardan dolayı bu
hüküm, bono ve çekte de uygulanır (m. 778; 818/1,e). Kıymetli Evrakta Defi
Çeşitleri Defiler başlıca iki ölçüte göre sınıflandırılabilir: Etkili
olduğu kişiler açısından mutlak ve nisbi olmak üzere ikili, özellikleri
açısından ise senet metninden anlaşılanlar, senetteki bir taahhüdün
geçersizliğine ilişkin olanlar ve kişisel (nisbi) defiler şeklinde üçlü bir
ayrım yapılır. 218 Ticaret Hukuku Etkisi ve Tarafları Açısından Bu açıdan,
mutlak ve nisbi defiler şeklinde ikili bir ayrım yapılır: Mutlak defiler,
borçlu tarafından senede hamil olan “herkese karşı” ileri sürülebilen
defilerdir. Nisbi defiler ise, belirli bir borçlu tarafından, yalnızca
“belirli bir senet alacaklısına karşı” ileri sürülebilen defilerdir. Mutlak
ve nisbi defilere, aşağıda, özellikleri açısından defileri de ele aldıktan
sonra örnekler vereceğiz. Özellikleri Açısından Bu açıdan, senet metninden
anlaşılan defiler, senetteki bir taahhüdün geçersizliğine ilişkin defiler
ve kişisel (şahsi) defiler şeklinde üçlü bir ayrıma gidilir : Senet
Metninden Anlaşılan Defiler, Senede bakmakla görülebilen, anlaşılabilen
defilerdir. Alacaklı, senedi o şekliyle aldığı için kendisine karşı ileri
sürülen definin varlığını bilmektedir. Bu nedenle de hukuken korunması
gereksizdir. Bu tür defiler mutlak defiler arasında yer alır; yani herkese
karşı ileri sürülebilir. Örneğin, senetteki geçerlilik şartlarının
eksikliği, şekil şartları tam olmasına rağmen senet vadesinin gelmemiş
bulunması, borçlunun imzası yerine parmak basılmış olması (m. 756), senette
ciro zincirinin kopuk olması, zamanaşımı süresinin geçirilmiş bulunması,
görüldüğünde vadeli senedin bir yıl içerisinde ödeme için ibraz edilmemesi
(m. 704) gibi. Senetteki Bir Taahhüdün Geçersizliğine İlişkin Defiler Bir
senet tamamen geçersiz olmayıp o senet ile taahhüt altına girenlerden biri
veya birkaçı için geçersiz olabilir. Kısacası, ortada şekil şartları tam
bir senet mevcuttur, ama bu belge, senette imzası bulunan bir/birkaç kişiyi
bağlamayabilir. Bu defiler, senedin verilmesine ilişkin aynî sözleşme ile
ilgili olup temel borç ilişkisinden kaynaklanan ve tamamen kişisel nitelik
taşıyan defilerle karıştırılmamalıdır. Bu tür defilerin tam olarak
anlaşılabilmesi için, öncelikle TTK m.677’de yer alan ve ileride ayrı bir
başlıkta ele alacağımız “İmzaların Bağımsızlığı (İstiklâli) İlkesi”ne
kısaca değinmek gerekir. Hüküm uyarınca, bir senet, borçlanmaya ehil
olmayan kişilerin imzasını, sahte imzaları, belirsiz (hayali) kişilerin
imzasını yahut imzalayan veya adlarına imzalanmış kişileri herhangi bir
sebeple (yetkisizlik gibi) bağlamayan imzaları taşırsa diğer imzaların
geçerliliğine bu yüzden zarar gelmez. Senetteki bir taahhüdün (imzanın)
geçersizliğine ilişkin defiler, etki ve tarafları açısından yapılan mutlak
veya nisbi defi ayrımında, sınırlı hâllerde mutlak, fakat genellikle nisbi
niteliktedir. Bir taahhüdün geçersizliğine ilişkin defiler, bazı istisnai
hallerde mutlak sayılmaktadır. Çünkü bu hallerde, borçluya, sonuçlarını
bilerek ve isteyerek davranmış olduğu konusunda bir isnadın
yöneltilemeyeceği genellikle kabul edilmektedir: • İmza edenin
ehliyetsizliği (TTK m.670), • Temsil yetkisinin mevcut olmaması (TTK
m.678), • İmza sahteliği, • İmzanın, fiziki baskı ve doğrudan cebirle
attırılmış olması, • Senet metninde tahrifat yapılması. Sayılan hallerde,
üçüncü kişinin iyiniyetli olması, senedin verilmesindeki sakatlığı gidermez
çünkü borçlunun, ortaya çıkan hukuki görünüşe bilerek ve sonuçlarını
hesaplayarak yolaçtığı söylenemez. Bunlar dışındaki hâllerde ise,
taahhüdünün geçersizliğine yönelik borçlunun tüm savunmaları, nisbi defi
sayıl- 8. Ünite - Kıymetli Evrak 219 maktadır. Çünkü bu hallerde borçlu,
yaratılan hukuki görünüşe güvenen iyiniyetli üçüncü kişiler karşısında daha
çok korunmaya layık değildir. Örneğin, kumar, bahis, evlenme tellallığı
gibi nedenlerle senet verilmiş olması, senet verilmesine dair ayni
sözleşmede hata, hile, ikrah bulunması veya borçlu tarafından uyuşturucu,
alkol veya hap alınarak (duruma bizzat borçlu tarafından yol açılarak) bu
etki altında senet düzenlenmesi gibi hâller, senedi iyiniyetli devralan
üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez. Kişisel (Nisbi) Defiler Senetteki
borç taahhüdünün objektif varlığına hiçbir etkisi bulunmayan, borçlunun,
belirli bir alacaklı ile arasındaki doğrudan hukuki ilişkilerden doğan
defilerdir. Başlıca kişisel defiler şunlardır: 1. Bazı kişisel defiler,
temel ilişkiden doğarlar. Temel (alt) ilişki, senedin düzenlenmesine yol
açan ilişki olup satım, kira, istisna, hizmet, vekâlet gibi bir sözleşme
olabilir. Örneğin, alt ilişkinin geçersizliği, muvazaa, irade bozukluğu,
gibi defiler temel ilişkiden doğarlar. 2. Temel ilişki dışında, taraflar
arasında herhangi bir ilişkiden de kişisel defi doğabilir (TTK m.659/1,
825/1). Örneğin, B’nin borçlu olduğu senet (bono), lehtar A tarafından
tedavüle çıkarılmış ve en son H’ye geçmiştir. H’nin de tesadüfen B’ye borcu
vardır. B, H’ye karşı takas defini ileri sürebilir. 3. İlgili kişiler
arasında yapılmış özel bir anlaşmadan veya talep hakkına ilişkin özel bir
durumdan da kişisel defi doğabilir. Örneğin, hatır anlaşması, yeni bir vade
kararlaştırılması, ödemeyi şarta veya takside bağlama, senet bedelinde
indirim yapma, ibra sözleşmesi gibi. Kişisel defiler kural olarak taraflar
(doğrudan doğruya ilişkide bulunanlar) arasında ileri sürülebilir; herkese,
yani doğrudan ilişkili olunmayan üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez
fakat bu kuralın çok önemli istisnaları vardır: a. Nama yazılı senetlerde
borçlu, alacaklıya karşı ileri sürebileceği savunmaları, üçüncü kişilere,
yani yeni alacaklılara karşı da ileri sürebilir (TTK m.647/2, 681/2, 687/2,
TBK m.188). b. Emre ve hamiline senetlerde hamil, senedi iktisap ederken
bilerek borçlunun zararına hareket etmiş ise, borçlu, senedi düzenleyen
veya önceki hamillere karşı sahip olduğu kişisel defileri son hamile karşı
da ileri sürebilir (TTK m.659/2, 687, 825/2). Bilerek borçlu zararına
hareket için, bilmek yeterli olmayıp hamilin kastı da aranmaktadır. Kastın
varlığını kanıtlama yükü borçluda ise de bu kuralın katı biçimde
uygulanmaması gerekir. Bu nedenle, hamilin senedi devralırken “borçlunun
devredene karşı ileri sürebileceği kişisel defileri bulunduğunu bildiğinin
kanıtlanması” yeterli sayılmaktadır. Devralanının iyiniyeti araştırılırken,
önemli olan senedin iktisap anıdır. c. Öğretide, kişisel nitelik taşıyan
birtakım defilerin, senedin, devralanı korumayı gerektirmeyen bir yol ile
devredildiği bazı hâllerde de devralana karşı ileri sürülmesi gerektiği
ifade edilmektedir. Bu hallere örnek olarak ticaret şirketlerinin
birleşmeleri, miras, temlik beyanı (TTK m.687/2, TBK188) veya tahsil cirosu
(TTK m.688) ile geçişler ya da vadeden sonra ciro (TTK m.690),
gösterilmektedir. Hata: Bir durum veya olay hakkında yanlış kanıya sahip
olmaktır. Hile: Bir kişinin bir durum hakkında yanlış kanı edinmesine
bilerek neden olmaktır. İkrah: Bir kimseyi yapmak istemediği irade beyanına
zorlamaktır. 220 Ticaret Hukuku Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptali Zayi
Olma Kavramı ve İptal Davasının Amacı Bir kıymetli evrak, çalınma,
kaybolma, yanma, yırtılma unsurları okunamayacak derecede zarar görme gibi
nedenlerle zayi olabilir. Bu gibi durumlarda hakkın da kaybedilmiş
sayılması, alacaklı için aşırı ve adalete aykırı olurdu. İptal davalarının
amacı, belirli bir prosedür sonunda mahkemenin vereceği karar ile hakkın
senetsiz kullanılmasına veya bir senet düzenlenmesine olanak vermektir. TTK
m.651’e göre, kıymetli evrak zayi olduğunda, o sırada hak sahibi olan
kişinin talebi ile iptaline mahkemece karar verilebilir. TTK m.652 uyarınca
da, iptal kararı üzerine borçlu hakkını senetsiz ileri sürme veya yeni bir
senet düzenlenmesini isteme hakkı kazanır. TTK m.651-652 dışında, iptal
usulü ve hükümleri hakkında çeşitli senet türlerine ilişkin özel hükümler
saklıdır (TTK m.652/2). Aslında iptal davasının genel hükümleri arasında,
“mahkemenin ödeme yasağı kararı vermesi”nin de düzenlenmesi gerekirdi.
Önemle vurgulamak gerekir ki iptal kararı, hakkın içeriğinde bir değişiklik
yaratmaz. Fakat hakkı senetten çözerek, senedi zayi eden kişiye, hakkını
“asıl borçluya karşı” öne sürme olanağı verir, yoksa “başvuru borçlularına”
da öne sürme olanağı vermez (TTK m.764/2). Kanunkoyucu, nama ve hamiline
yazılı senetlerin iptal prosedürünü ayrı (TTK. m.657 vd.), varant ve makbuz
senedi dışındaki emre yazılı senetlerin iptal prosedürünü ise poliçenin
iptaline ilişkin hükümlere atıf yaparak (TTK. m.831/2, TTK.m.757-765) ayrı
düzenlemiştir. TTK. m.757-765 arasındaki düzelmemeler devir biçimleri ne
olursa olsun tüm poliçelere yapılan yollama gereği tüm bonolara (nama-emre)
ve tüm çeklere (nama-emre-hamiline) uygulanır. İptal Davası Açabilme
Şartları Kanundaki hükümler birlikte değerlendirildiğinde, davanın şu
şartlarla açılabileceği anlaşılmaktadır: Senedi zayi olması, senetteki
hakkın varlığını sürdürmesi, zayi sırasında veya ziya ortaya çıktığında hak
sahibi olunması ve nihayet, zayi olan senet zilyetliğini yeniden kazanmanın
mümkün olmaması. Adına düzenlenmiş çek işyerinden çalınan kişiye, hakkını
kaybetmemesi için ne yapmasını önerirsiniz? KAMBİYO SENETLERİ Kavram ve
Türleri İçerdikleri hakkın türü açısından yapılan kıymetli evrak
sınıflandırmasında, bir para alacağını temsil eden senetlerden poliçe, bono
ve çek, kambiyo senetleri olarak anılır. Poliçenin uygulaması bono ve çeke
oranla daha az olmasına rağmen, kanunumuzda ayrıntılı olarak poliçe
düzenlenmiştir. Birçok konuda poliçe hükümleri, yapılan yollamalardan
dolayı çek ve bonoya da uygulanır (TTK m.778, 818). Çek için TTK yanında
Çek Kanunu’nda da önemli düzenlemeler vardır. Kambiyo Senetlerinin Ortak
Özellikleri • Kambiyo senetleri, kıymetli evrak grubuna dâhil diğer
senetler gibi sıkı şekil şartlarına tabidir (bkz. TTK m.680, 686/2, 687,
710/3). • Kambiyo senetleri kanunen emre yazılı senetlerdir (TTK m.681,
778, 785/1). İstenirse başka türe çevrilebilirler (poliçe ve bono nama, çek
ise nama veya Zayi: Elden çıkma, kaybolmadır. 1 8. Ünite - Kıymetli Evrak
221 hamiline dönüştürülebilir. Fakat TKHK m.6/A uyarınca taksitli
satışlarda düzenlenecek senetlerin nama yazılı olması gerekir aksi takdirde
geçersizdir). • Kambiyo senetleri soyut (mücerret) kıymetli evrak grubuna
girer (TTK m.671/1,b, 776/1,b, 780/1,b). • İçerdiği hakkın türü açısından
bir para alacağını içerirler (TTK m.671/1,b, 776/1,b, 780/1,b). • Kambiyo
senetlerinde imzaların istiklali ilkesi yürürlüktedir (TTK m.677). •
Kambiyo senetlerinde hak senetle birlikte doğar (yaratıcı kıymetli evrak).
• Kambiyo senetlerinde müteselsil borçluluk söz konusudur. Senette imzası
bulunan herkes, kendisinden sonraki herkese karşı müteselsilen sorumludur
(TTK m.724). • Kambiyo senetleri, emre veya hamiline yazılmış olmaları
koşuluyla kamu güvenine dayanırlar. Dolayısıyla, kişisel defiler üçüncü
kişilere karşı kural olarak öne sürülemez (TTK m.687, 825). • Kambiyo
senetlerindeki alacak, özel bir usul ile takip ve tahsil edilebilir (İİK
m.167 vd.). Kambiyo Senetleri ile Alt Borç İlişkisinin Karşılıklı Durumları
Mevcut bir borç için kambiyo senedi düzenlenmesi durumunda da bunun kural
olarak ifa uğruna yapıldığı kabul edilir (TBK m.133/2). Aksini öne süren
kanıtlamakla yükümlüdür. Yani ikinci bir borç yaratılmış olur ve bu borçlar
yanyana varlıklarını sürdürür. Kambiyo senedinin vadesi dolana kadar temel
ilişkiden doğan borç donmuş sayılır. Çünkü mevcut bir borcun ifası için
verilen kambiyo senedini alan alacaklı, alacağını öncelikle senede
dayanarak istemeyi kabul etmiş olur. Dolayısıyla, asıl borcun vadesi,
senedin vadesine dek uzatılmış sayılır. Şayet alacaklı önce asıl borca
dayalı bir talepte bulunursa borçlu, o borç için kambiyo senedi verildiği
savunması yapabilir. Herhangi bir nedenle, senetten doğan alacak tahsil
edilemiyorsa o zaman asıl (temel ilişkiden doğan) alacak talep edilebilir.
Mevcut bir borç için kambiyo senedi verilmesinin ifa uğruna olması kural
ise de, taraflar aksini kararlaştırabilirler (TBK m.133/II). Asıl borcun
ifası uğruna verilen senet bedeli ödenirse asıl borç da sona erer. Çünkü
senet ile asıl alacak arasında amaç bağlılığı mevcuttur. Fakat senetteki
alacağın, asıl alacaktan bağımsız olarak bir üçüncü kişiye devredilmesi
mümkündür. Kambiyo Senetlerinde Ehliyet ve İmza Kambiyo senetleri ile borç
altına girme açısından özel bir ehliyet öngörülmemiştir. TTK m.670
uyarınca, sözleşme (fiil) ehliyetine ilişkin Medeni Kanun hükümleri burada
da geçerlidir. Ehliyet, senedin verildiği anda bulunmalıdır. Ehliyetin var
olup olmadığı milli kanuna göre belirlenir (TTK m.766). Kambiyo
senetlerinde borçlu imzasının varlığı zorunlu olup (TTK m.671/1,h; 776/1,g;
780/1,f), senedin geçerli olması için de imzanın mutlaka el yazısıyla
atılmış olması gerekir (m. 668, 690, 730 ve 1526). Mekanik bir araçla,
damgayla veya parmak basma yoluyla imza usulü burada geçersizdir (karş. TBK
m.15-16, HMK m.206). Okur-yazar olmama, elleri kolları bulunmama gibi
nedenlerle imza atamayanlar, atayacakları temsilcinin imzası ile kambiyo
sorumu üstlenebilirler. Amaların (görme engellilerin) kambiyo senedi
düzenlemelerinde TBK m.15/3 dikkate alınmalıdır. Hükme göre; “Görme
engellilerin talepleri halinde imzalarında şahit aranır. Aksi takdirde
görme engellilerin imzalarını el yazısı ile atmaları yeterlidir.”. İfa
Uğruna: İfa uğruna farklı şeyin teslimi ve o şeyin alacaklı tarafından
paraya çevrilmesinden elde edilenle borcun kapatılarak, borçlunun
sorumluluktan kurtulmasıdır. 222 Ticaret Hukuku Kambiyo Senetlerinde Temsil
Yetkisi TTK m.678, yetkisiz temsilcinin imzaladığı senedin akibeti hakkında
bir hüküm getirmiş olup bu özel hüküm dışında temsil türleri ve sonuçları
açısından BK’daki temsil hükümleri uygulanır. Bu maddeye göre, bir yetkisiz
temsilcinin kambiyo senedi imzalamasından sonra, temsil olunan icazet
vermezse senet hükümsüz olmaz; senetten, imzayı atan temsilci sorumlu olur
(Krş. TBK m.46-47). Burada amaç, senedi devir alan ya da alacak olanları
korumak ve işlem güvenliğini sağlamaktır. TTK m.678 hükmünü “imzaların
bağımsızlığı ilkesi” (m. 677) ile birlikte düşünmek gerekir. Bir senedin
üzerinde birden fazla imza olabilir. Bu imzaların biri sahte ise, imzalayan
ehliyetten yoksun veya hayali bir kişi ise yahut temsil yetkisi yok ise
diğer imzaların geçerliliği etkilenmez. Çekler yönünden temsile ilişkin
ilginç bir hüküm, ÇK m.5, f. 3’te yer almaktadır: “Çek hesabı sahibi gerçek
kişi, kendisi adına çek düzenlemek üzere bir başkasını temsilci veya vekil
olarak tayin edemez. Gerçek kişinin temsilcisi veya vekili olarak çek
düzenlenmesi halinde, bu çekten dolayı hukuki ve cezai sorumluk çek hesabı
sahibine aittir”. POLİÇE Üstteki basit örnekten de anlaşılacağı gibi,
poliçede üçlü bir ilişki vardır. Düzenleyen, muhataba, poliçede gösterilen
kişiye (lehtara) senetteki bedeli ödeme emrini verir. Bu üçlü ilişki,
hukuki niteliği yönünden TBK’daki havale ilişkisinin özel bir türü olarak
açıklanır. Çünkü senet aracılığı ile düzenleyen (havale eden), lehtara
(havale alıcısına) ödeme yapılması işini muhataba (havale ödeyicisine)
havale etmiş olmakta; başka deyişle çifte (ödeme yapması için muhataba,
bedeli tahsil etmesi için ise lehtara) yetkilendirme yapmaktadır. Ciro
edilmemiş poliçedeki ilişki üçlüdür. Fakat senedin ciro edilmesi ve senet
nedeniyle sorumlu kişiler lehine aval verilmesi gibi nedenlerle kişi sayısı
artabilir. Senet ciro ile devredildiğinde, ilk ciroyu lehtar yapar. Senedi
ciro ile devredenlere “ciranta”, son olarak elinde bulundurana ise “hamil”
denir. Ekonomik işlevi açısından poliçe, daha çok kredi aracı olarak
kullanılmaktadır. Fakat bazen ödeme veya teminat aracı olma gibi amaçlara
da hizmet edebilmektedir. Poliçenin Şekil Şartları (Unsurları) Kıymetli
evrakın ortak özelliklerinden birisinin de ağırlaştırılmış şekil şartlarına
bağlı tutulmaları olduğunu belirtmiştik. Bu özelliği, kambiyo senetlerinde
aynen görebiliriz. TTK, poliçenin şekil şartlarını saymış olup, bu şartlar
eksik olduğu takdirde o belge kural olarak poliçe sayılmaz (m. 671-672).
Poliçe Sözcüğü Poliçe sözcüğü ya da senet yabancı bir dilde düzenleniyor
ise, bu sözcüğün o dildeki karşılığı senet metninde yer almalıdır
(m.671/1,a). İstanbul, 5.5.2011 Bu poliçe karşılığında Ali Alacaklı veya
emrine 5.7.2011’de yalnız T30.000 ödeyiniz. Muhatap : Mutlu Taş Düzenleyen:
Ödeme Yeri : İstanbul Kenan Gül (İmza) Poliçe İlişkisi Şeması Muhatap
Keflideci Lehdar Ciranta Ciranta Hamil İcazet: Temsil yetkisi bulunmadan
başkası adına yapılan işleme, adına işlem yapılan kişinin verdiği onaydır.
8. Ünite - Kıymetli Evrak 223 Belirli Bir Bedelin Ödenmesi Hususunda
Kayıtsız Şartsız Havale Poliçe, belirli bir bedelin ödenmesi konusunda
kayıtsız ve şartsız bir havaleyi içermelidir (m. 671/1,b). Bedel, para
olarak gösterilmelidir; “şu tarihli faturadaki miktarı ödeyiniz” gibi
doğrudan bedel içermeyen belge poliçe sayılmaz. Bedel yabancı para ile
gösterilebilir. Havalenin kayıtsız ve şartsız olması gerekir. Örneğin:
“malları alınca”, “nakit durumunuz uygunsa” veya “fatura kesilince”
ödeyiniz gibi bir ifade şartlıdır, senedi geçersiz kılar. TTK m.676’ya göre
rakam ve yazı ile gösterilen bedeller arasında fark varsa yazıya itibar
edilir. Her ikisi de yazı veya rakam ile yazılmışsa fakat arada çelişki
varsa en az bedele itibar edilir. Ödeyecek Kişinin (Muhatabın) Adı ve
Soyadı Muhatap gerçek ya da tüzel kişi olabilir. Tüzel kişi ise “unvanı”
yazılmalıdır. Bu açıdan kanundaki “adı-soyadı” sözcükleri yanıltmamalıdır.
Hayali, mevcut olmayan ya da uydurma bir isim muhatap gösterilmiş ise, bu
poliçeyi geçersiz kılmaz (m. 671/1,c). Vade Vadenin yazılması esaslı bir
şekil şartı değildir (m. 671/1,d) çünkü m. 672/2’ye göre vadesi
gösterilmeyen poliçenin görüldüğünde ödenmesi gerekir. Fakat vade
gösterilmek istendiğinde, TTK m.703’de belirtilen dört çeşit vadeden birisi
yazılabilir. 1. Belirli bir günde: Uygulamada en çok rastlanılan vade
türüdür. “5.2.2011” gibi. Vadenin gün olarak kesin biçimde saptanmasına
olanak veren, “2011 Yılı Cumhuriyet Bayramı” veya “2011 yılı Ramazan
Bayramının ilk günü” gibi bir tarih de yazılabilir. 2. Düzenlendikten
belirli süre sonra: “Düzenlendikten 30 gün sonra” gibi bir vade de
geçerlidir. Süre hesaplanırken, düzenlenme günü hesaba katılmaz (m. 753).
Sürenin düzenlenme tarihi dışında başka bir günden itibaren hesaplanması
kararlaştırılamaz aksi takdirde belge poliçe sayılmaz (m. 703/2). 3.
Görüldüğünde: Açıkça “görüldüğünde” yazılmak veya vade kısmı boş bırakılmak
suretiyle gerçekleşir. Bu tür vadeli poliçelerin muhataba ibraz edildiğinde
ödenmesi gerekir. İbraz süresi ise, düzenlenme tarihlerinden itibaren bir
yıldır. Düzenleyen bir yıllık süreyi uzatabilir veya kısaltabilir; oysa
cirantalar yalnızca kısaltabilir. Düzenleyen, bu tür poliçenin
düzenlenmesinden itibaren belirli bir süre ödeme için ibrazını
yasaklayabilir. Bu durumda ibraz süresi, yasağın bitiminden itibaren başlar
(m. 704). Hamil, süresi içinde poliçeyi ibraz etmediği takdirde,
düzenleyene ve cirantalara başvuru hakkını kaybeder (m. 730/1,a). Vade,
ibraz ile geldiği için, bu tür poliçelerin muhataba kabul için arzedilmesi
söz konusu değildir. Muhatap ödeme yapmaz ise, çekilen ödememe protestosu
ile diğer sorumlulara başvuru hakkı kullanılabilir. Muhatabın kabulü söz
konusu olmadığı için, bu tür poliçelerde ödememe protestosu çekilmiş
olması, onun ticari itibarını etkilemez. 4. Görüldükten belirli süre sonra:
Senede “görüldüğünden 30 gün sonra” gibi bir vade de yazılabilir. Bu tür
poliçelerin de düzenlendikten itibaren bir yıl içerisinde muhataba ibraz
edilmesi gerekir; düzenleyen bu süreyi değiştirebilir, cirantalar ise
yalnızca kısaltabilir (m. 693). Havale: Havale edenin, diğer bir kişiyi
(havale ödeyicisi), bir üçüncü kişiye (havale alıcısı) nakit, kıymetli
evrak vb. vermek konusunda yetkilendirmesidir. Protesto: Ticari senetlerin
kabulünden veya ödenmesinden kaçınılması halinde, bu durumun noter
tarafından saptanıp, ilgililere bildirildiği resmi belgedir. 224 Ticaret
Hukuku Vadenin saptanabilmesi için, poliçenin öncelikle kabule arzı
zorunludur; kabul sırasında muhatabın yazacağı tarihten itibaren süre
hesaplanır ve vade belirlenir. Fakat muhatap senedi kabul etmekle birlikte
kabul tarihini yazmamış ise, hamil, “tarih tespit protestosu
düzenletmelidir (m. 695/2, 705). Aksi takdirde ibraz, bir yıllık sürenin
son günü gerçekleşmiş sayılır. Son iki vade türüne faiz yazılabilir, çünkü
bu poliçelerin vadesi baştan bilindiği için, faizin hesaplanıp anaparaya
eklenmesi mümkündür. Aynı esas bonolar için de geçerlidir m. 778/2,b). Bu
faiz anapara faizi olup, oranı yazılmalıdır. Oranı yazılmazsa faiz şartı
geçersiz olur. Diğer iki tür vadeli senette faize izin verilmemiştir. Ödeme
Yeri Poliçede ödeme yeri açıkça gösterilebilir (m.671/1,e). Şayet
gösterilmez ise, muhatabın ad-soyadı veya unvanı yanında yazılı olan yer
ödeme yeri sayılır; burada da bir yer yazılı değilse, poliçe geçersiz olur
(m. 672/1 ve 3). Çünkü kambiyo senedine bağlı borç, TBK m.89’dan farklı
olarak aranacak borçtur; alacaklının nereye gideceğini bilmesine gerek
vardır. Ödeme yeri, yalnızca muhatap açısından ifa yeridir; başvuru
hakkının yöneltildiği kişiler açısından da geçerli bir ifa yeri değildir.
Ödeme yerinin varlığı yeterlidir; adresin de mutlaka gösterilmiş olması
gerekmez. Lehtar Poliçede ödemenin kime veya kimin emrine yapılacağı yani
lehdarın gösterilmesi gerekir (m.671/1,f). Hamiline poliçe düzenlenemez.
Lehdarın gerçek kişi ya da tüzel kişi olduğu açıkça belirtilmeli, ad soyad
veya unvanı senede yazılmalıdır. Lehdarın senette yer alması yeterli olup
gerçekten mevcudiyeti şartı aranmaz. Poliçede lehtar isminin bulunması,
senedi nama yazılı hâle getirmez; senet yine emredir. Nama olabilmesi için
“menfi emre kaydı” içermesi gerekir (m. 681/2). Düzenlenme Tarihi ve Yeri
Düzenlenme tarihi esaslı unsur olup, senette gösterilmemiş olması, poliçeyi
geçersiz kılar (m. 672/1). Tarih açık, belirli ve mümkün olmalıdır. Tarihin
senede yazılması yeterli olup mutlaka gerçek düzenlenme tarihinin yazılması
zorunlu değildir. Düzenlenme yeri açıkça gösterilebilir. Gösterilmediği
takdirde, m. 672/4 uyarınca, düzenleyenin adı/soyadı, unvanı yanında yazılı
olan yer düzenlenme yeri sayılır. Burada da bir yer yazılı değilse poliçe
geçersiz olur (m. 672/1). Düzenleyenin İmzası İmza temel bir unsurdur,
yoksa senet geçersiz olur (m. 672/1). Fakat senette düzenleyenin ad-soyad
veya unvanının varlığı zorunlu değildir. İmzanın şeklen varlığı yeterli
olup hayali birisine ait olsa, sahte olsa, ehliyetsiz veya temsile yetkisiz
biri tarafından atılsa bile poliçe geçerlidir (m. 677) fakat ilgili kişi,
senetteki imzanın kendisi açısından bağlayıcı olmadığı defini öne sürebilme
hakkına sahiptir. Temsilci yetkisiz ise, senetten dolayı bizzat o sorumlu
tutulur (TTK m.678). İmza mutlaka el yazısıyla atılmalıdır; mühür ve parmak
basma, imza yerine geçmez ve senedi geçersiz kılar (m. 756). 8. Ünite -
Kıymetli Evrak 225 Şekil Şartlarına Aykırılığın Sonuçları Yukarıda
belirtilen şartların tamamı poliçenin geçerliliğine aynı şekilde etki
etmez. Bu şartların dışında bir de poliçeye yazılabilen ihtiyari kayıtlar
da söz konusudur. Bütün bu unsur ve kayıtlar incelendiğinde geçerlilik
açısından poliçe kayıtları üç grupta toplanabilir: Mutlak Zorunlu Kayıtlar
Eksiklikleri bir poliçeyi geçersiz kılan şekil şartlarıdır : Poliçe
sözcüğü, belirli bir miktarın ödenmesi konusunda kayıtsız ve şartsız
havale, muhatap, lehdar, düzenlenme tarihi ve düzenleyenin imzası bu
türdendir (m. 671, 672/1). Alternatif Zorunlu Kayıtlar Senede açıkça
yazılmış olmasalar bile eksiklikleri başka bir yoldan giderilmiş sayılan
kayıtlardır. Düzenlenme yeri ve ödeme yeri buraya girer. Ödeme yeri açıkça
gösterilmemiş ise muhatabın isminin yanında gösterilen yer, ödeme yeri
sayılır. Düzenlenme yeri açıkça gösterilmemiş ise düzenleyenin
adının/soyadının, unvanının yanında gösterilen yer, düzenlenme yeri
sayılır. Muhatabın veya düzenleyenin adının/ünvanının yanında da yer
belirtilmemişse poliçe geçersizdir (m. 672/3 ve 4). İhtiyari Kayıtlar
İstenildiğinde senede yazılabilen ve geçerlilik açısından önemi olmayan
kayıtlardır. Senede konulan vade kaydı (TTK m.703 vd.) ya da yazılabilen
faiz şartı (TTK m.675), tahkim kaydı bu tür kayıtlara örnek olarak
verilebilir. Senet üzerine bazı kayıtların yazılmasına izin verilmemiştir.
İzin verilmemesine rağmen yazılan bu kayıtlar ya geçersiz sayılır
(düzenleyenin ödememeden sorumsuzluğunu öngören kayıt, belli bir gün veya
düzenlendikten belli süre sonra şeklinde vade içeren senette faiz kaydı,
muacceliyet kaydı, cezai şart gibi); ya da senedi geçersiz kılar. Örneğin,
bedelin ödenmesini şarta bağlayıcı nitelikteki bir kayıt, taksitle
ödenmesine dair kayıt poliçeyi geçersiz kılar. Poliçede Kabul Kabul,
kambiyo senetlerinden sadece poliçede olan bir işlemdir (TTK m.695 vd.).
Poliçede muhatap, senedin düzenlenmesi sırasında sorumluluk altında
değildir. Muhatap poliçeyi kabul edinceye kadar kambiyo ilişkisinin
dışındadır. Kabul işlemi ile muhatap senedin asıl borçlusu sıfatını kazanır
(TTK m.698). Poliçeyi kabul edip etmemek muhatabın isteğine bağlıdır. Kabul
muhatap tarafından poliçe üzerine kabulümdür, ödeyeceğim veya benzeri bir
şerh verilerek atılacak bir imza veya poliçenin yüzüne sadece imza atmakla
gerçekleşir (m. 695/1) . Kabul beyanı poliçenin ön yüzüne yazılır. Poliçe
düzenlendiği andan vadeye kadar kabul için ibraz edilebilir. Vade günü
kabule arz söz konusu değildir, o gün ödeme için ibraz yapılır. Kabul,
kural olarak kayıtsız ve şartsız olmalıdır. Bu kurala istisna olarak
muhatabın poliçedeki meblağı kısmen kabulü gösterilebilir (m. 696). Kabul
için ibraz yeri, muhatabın yerleşim yeridir (m. 691, 755). Kural kabul için
ibrazın isteğe bağlı olmasıdır. Ancak, düzenleyenin kabul için ibrazı
yasaklaması ya da görüldüğünde vadeli bir poliçenin varlığı hâllerinde
kabule arz mümkün değildir (TTK m.692/2-3, 704). Yine, görüldükten belli
süre sonra vadeli poliçelerle ikametgahlı poliçelerde veya kabul için
ibrazın düzenleyen veya cirantalar tarafından zorunlu kılındığı durumlarda
kabul için ibraz Tahkim: Bir uyuşmazlığın iki tarafının anlaşarak,
uyuşmazlığın çözümünü hâkim yerine özel kişilere bırakmalarıdır. 226
Ticaret Hukuku mecburidir (TTK m.693, 692/2, 695/2, 692/1, 692/4). Bu gibi
durumların dışında kabul için ibraz isteğe bağlıdır. Hamil dilerse kabul
için ibraz eder; dilerse vade gününü bekler, ödeme için poliçeyi ibraz
eder. Poliçe kabul için muhataba ibraz edildiği takdirde, muhatap poliçeyi
kabul edip, sorumluluk altına girebilir. Ya da poliçeyi kabul etmeyip,
reddedebilir. Kabul için ibrazı zorunlu bir poliçe söz konusu ise hamil,
kabul etmeme protestosu çekerek, vadeden önce diğer sorumlulara başvurarak
alacağını tahsil edebilir. Kabul etmeme protestosu çekmemesi hâlinde diğer
senet borçlularına başvuru hakkını kaybeder. Kabul için ibrazı zorunlu bir
poliçe söz konusu değil ise, hamil kabul etmeme protestosu çekip, vadeden
önce diğer senet borçlularına başvurabileceği gibi; dilerse vadeyi bekleyip
senedi ödeme için ibraz edebilir. Kabul için ibrazı zorunlu olmayan
poliçelerde kabul etmeme protestosunun çekilmemesi diğer senet borçlularına
başvuru hakkının kaybına yol açmaz. Düzenleyen, muhatabın poliçeyi kabul
etmemesi halinde sorumlu olmayacağı şartını koyabilir. Düzenleyenin,
ödememeden sorumlu olmayacağına dair koyduğu kayıtlar ise yazılmamış
sayılır (m. 679). Buna karşılık cirantalar, hem kabul etmemeden, hem
ödememeden sorumsuzluk şartı koyabilirler (m. 685). Poliçede Zamanaşımı
TTK. m.749’da kimin kime başvurduğu esas alınarak üç tür zamanaşımı süresi
düzenlenmiştir. • Hamilin kabul eden muhataba karşı açacağı davalar vadeden
itibaren 3 yıl, • Hamilin cirantalar ile düzenleyene veya bunların
avalistlerine karşı açacağı davalar süresinde çekilen protesto tarihinden,
senette protestosuz kaydı varsa vadeden itibaren 1 yıl, • Ödeyen cirantanın
kendisinden önceki cirantalarile düzenleyene karşı açacağı davalar, ödeme
veya poliçenin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü (dava
açıldığı) tarihten itibaren 6 ay geçmekle zamanaşımına uğrar. BONO Bono
(veya emre muharrer senet) konusundaki açıklamalara başlamadan önce, basit
bir örneğini görmekte yarar vardır. Bonoda, düzenleyen (borçlu) ile lehtar
(alacaklı) arasında bir ilişki vardır. Poliçeden farklı olarak, bonoda
muhatap yoktur; senedi düzenleyen ile ödeme yapacak olan kişi aynıdır.
Bono, bir kişinin kendisini muhatap gösterdiği poliçeye benzemektedir.
Bundan dolayı bonoyu düzenleyen, poliçeyi kabul etmiş olan muhatap gibi
düşünülmelidir. Ciro edilmemiş bonodaki ilişki ikili olmakla birlikte,
senedin ciro edilmesi ve senet nedeniyle sorumlu kişiler lehine aval
verilmesi gibi nedenlerle kişi sayısı artabilir. İstanbul, 5.5.2011 Bu bono
karşılığında Ali Alacaklı veya emrine 5.7.2011’de yalnız T30.000
ödeyeceğim. Ödeme Yeri : Rıhtım Cad. Düzenleyen: No:11 Kadıköy/İstanbul
Kenan Gül (İmza) 8. Ünite - Kıymetli Evrak 227 Bono, hukuki açıdan “soyut
borç ikrarı” niteliğindedir (m. 776/1,b). Ekonomik işlevi açısından bono,
daha çok bir kredi aracı olarak kullanılmaktadır. Fakat bazen kısa vadeli
yatırım aracı (özellikle senedi iskonto veya kırma denilen yol ile devralan
bankalar açısından) veya teminat ya da ödeme aracı olarak da
kullanılabilmektedir. TTK m.778, poliçeye ilişkin hükümlerden birçoğuna
açıkça yollama yaparak, bu hükümlerin niteliğine aykırı düşmemesi şartıyla
bonoya da uygulanması gerektiğini düzenlemiştir. Bononun Şekil Şartları
(Unsurları) Kıymetli evrakın sıkı şekil şartlarına bağlı tutulduğunu
belirtmiştik. TTK, bononun şekil şartlarını saymış olup bu şartlar eksik
olduğu takdirde o belge kural olarak bono sayılmaz (m. 776-777). Bono veya
Emre Muharrer Senet Sözcüğü Senet metninde bono veya “emre muharrer senet”
sözcüğünün yer alması gerekir (m. 776/1,a). Şayet senet yabancı bir dilde
düzenlenmiş ise, o dildeki bono karşılığı olan sözcüğün yazılması gerekir.
Belirli Bir Bedelin Kayıtsız Şartsız Ödenmesi Vaadi Bonoda belirli bir
bedel içermeli ve bunun kayıtsız ve şartsız ödeneceği vaadedilmiş olmalıdır
(m. 776/1, b). Şarta veya temel ilişkiye bağlanmış bir ödeme vaadi, bonoyu
geçersiz kılar (m. 777). Bedel, Türk lirası veya yabancı para üzerinden
yazılabilir. B yağlı boya tablosunu satın aldığı resim sanatçısına nakit
ödeme yapmak yerine üzerinde “Tablo evimin dekorasyonuna uyarsa ödenmek
üzere” ibaresini yazdığı bono düzenleyerek vermiştir. Bono sizce geçerli
midir? Vade Poliçede olduğu gibi, bonoya da dört tür vadeden (m. 703 vd.)
birisi yazılabilir (m. 776/1, c). Vadeyi içermeyen bir senet, görüldüğünde
vadeli sayılır (m. 772/2). Görüldüğünde ödenecek bononun, düzenlenme
tarihinden itibaren bir yıl içerisinde ödenmek üzere ibraz edilmesi gerekir
(m. 704). Aksi takdirde hamil, düzenleyen dışındaki kişilere (başvuru
borçlularına) karşı talep hakkını yitirir. Görüldüğünden belli süre sonra
vadeli bononun da düzenlenme tarihinden itibaren bir yıl içerisinde
düzenleyene ibraz edilmesi gerekir (m. 693). Fakat bonoda kabul sözkonusu
olmadığı için, buradaki ibraz, yalnızca vadenin hesaplanabilmesi açısından
önem taşır. Düzenleyen ibraz sırasında bono üzerine tarih yazmaz ise, tarih
tespiti için protesto çekilmelidir (m. 695/2). Senet süresinde ibraz
edilmez, görüldüğüne dair şerh alınmaz veya tarih için protesto çekilmez
ise, başvuru borçlularından talepte bulunma hakkı düşer (m. 695/2, 730);
fakat düzenleyenin sorumluluğu sürer. Bu durumda ibraz, bir yıllık sürenin
son günü gerçekleşmiş sayılır ve vade de ona göre saptanır (m. 693, 705/2).
Ödeme Yeri Bono ödeme yerini içermelidir (m. 776/1, d) fakat açıkça
yazılmamış ise, senedin düzenlendiği yer ödeme yeri sayılır (m. 777/3).
Düzenleme yeri de gösterilmemiş ise bono geçersiz olur. Bono da adresli
veya yerleşim yerli düzenlenebilir. 2 228 Ticaret Hukuku Lehtar “Kime veya
kimin emrine” ödeme yapılacağı, yani lehtar senette gösterilmelidir (m.
776/1, e). Hamiline bono düzenlenemez. Açıkça gerçek ya da tüzel kişi
olduğu belirtilmeli, ad-soyadı veya unvanı yazılmalıdır. Düzenlenme Günü ve
Yeri Senet, düzenlendiği günü içermelidir aksi takdirde geçersiz olur (m.
776/1,f; 777/1). Düzenlenme yeri de gösterilmelidir fakat açıkça
gösterilmese bile düzenleyenin adının (imzasının olmalıydı) yanında yazılı
yer düzenlenme yeri sayılır. Bu da yoksa bono geçersiz olur (m. 777/1 ve
4). Düzenleyenin İmzası Senet, düzenleyenin imzasını mutlaka içermelidir
(m.776/1, g). İmzanın el yazısıyla atılması şarttır. İmzanın yanında
düzenleyenin ad-soyadı veya unvanının gösterilmesi zorunlu değildir. Şekil
Şartlarına Aykırılığın Sonuçları Yukarıda sayılan kayıtların hepsi, bononun
geçerliliğine aynı derecede etki yapmadıkları gibi, bunlara ilaveten bonoya
yazılabilen (ihtiyari) kayıtlar da vardır. Tüm bu unsur ve kayıtlar
birlikte değerlendirildiğinde, geçerlilik açısından bono kayıtları üç
grupta toplanır. 1. Mutlak zorunlu kayıtlar: Eksiklikleri, belgeyi bono
olarak geçersiz kılan şekil şartlarıdır : Bono sözcüğü, belirli bir
miktarın kayıtsız ve şartsız ödeneceği vaadi, lehdar, düzenlenme tarihi ve
düzenleyenin imzası bu türdendir (m. 776, 777/1). 2. Alternatif zorunlu
kayıtlar: Senede açıkça yazılmış olmasalar bile eksiklikleri başka bir
yoldan giderilmiş sayılan kayıtlardır: Düzenlenme yeri ve ödeme yeri buraya
girer. Düzenlenme yeri açıkça gösterilmemiş ise düzenleyenin imzası yanında
gösterilen yer, düzenlenme yeri sayılır. Ödeme yeri açıkça gösterilmemiş
ise, düzenlenme yeri, aynı zamanda ödeme yeri sayılır. Alternatifler de yok
ise, bono geçersizdir (m. 777). 3. İhtiyari kayıtlar: İstendiğinde senede
yazılabilen ve senet geçerliliği açısından önemi olmayan kayıtlardır. Vade
(m. 777/2), faiz (m. 778, 765), aval (778/3, 701), tahkim gibi kayıtlar,
ihtiyari kayıtlara örnek olarak verilebilir. Senet üzerine bazı kayıtların
yazılmasına izin verilmemiştir, izin verilmemesine rağmen yazılan bu
kayıtlar ya geçersiz sayılır (belli bir gün veya düzenlendikten belli süre
sonra şeklinde vade içeren senette faiz kaydı, muacceliyet kaydı, cezai
şart gibi) ya da senedi geçersiz kılar. Örneğin, bedelin ödenmesini şarta
bağlayıcı nitelikteki bir kayıt, taksitle ödenmesine dair kayıt bonoyu
geçersiz kılar. Açık (Beyaz) Bono TTK m.778/2 uyarınca bonolar hakkında da
geçerli olan TTK m. 680’e göre; düzenlenmesi sırasında yasal şekil
şartlarından biri ya da birkaçı eksik bırakılarak senedi alan kişiye
doldurma yetkisi tanınmış olan poliçeye açık ya da beyaz bono (poliçe)
denir. Açık bono düzenlenmesi mümkün ve geçerlidir. Genellikle kabul
edildiğine göre, açık bonodan bahsedebilmek için senette yalnızca
düzenleyenin imzasının bulunması yeterlidir; diğer unsurlar sonradan
doldurulabilir. Fakat zorunlu şekil şartları tamamlanmadan geçerli bir
bonodan bahsedilemez. 8. Ünite - Kıymetli Evrak 229 Lehdar, senedin boş
bırakılan kısımlarını aradaki anlaşma uyarınca sonradan doldurur. Acaba
düzenleyen senedin aradaki anlaşmaya aykırı doldurulduğunu herkese karşı
ileri sürebilir mi? İspat yükü kimdedir? Düzenleyen, senedin anlaşmaya
aykırı doldurulduğu iddiasını senedi alarak anlaşmaya aykırı dolduran
kişiye karşı ileri sürebilir fakat bonoyu iyiniyetle devralan üçüncü kişiye
karşı kural olarak bunu ileri süremez. Düzenleyen üçüncü kişiye karşı bu
savunmasını ancak üçüncü kişi senedi kötü niyetle devralmışsa ya da devir
sırasında ağır kusurlu ise yapabilecektir (TTK m.680). Bu hükümler çek için
de geçerlidir. HMK m.201 uyarınca, kural olarak senede karşı iddialar ancak
senetle ispatlanır. Bu nedenle düzenleyen, açık senedin anlaşmaya aykırı
doldurulduğu iddiasını kural olarak ancak senetle ispatlayabilir. İmzaların
Bağımsızlığı İlkesi İmzaların bağımsızlığı (istiklali) ilkesi uyarınca,
bonoda (poliçede) imzası bulunan herkes, diğerlerinin sorumluluğundan ayrı
ve bağımsız olarak sorumluluk altına girer. Bono (poliçe) üzerine atılan
her imza, kendi sahibini diğer imzalardan bağımsız olarak bağlar. Bu kural,
kimi zaman hakkaniyete aykırı sonuçlar doğuruyor görünse bile, tedavül
kabiliyeti yüksek kambiyo senetlerinde, işlem güvenliğini sağlamak
açısından geçerli olması gereken bir kuraldır. Ehliyetsiz kişinin attığı
imza kendisini bağlamadığı gibi, imzası taklit edilen kişinin sorumluluğu
da söz konusu olmaz fakat senet geçerli ve diğer imza sahipleri için
bağlayıcı kalır. Yetkisiz temsil (m. 678) hâlinde de senetten dolayı,
senette temsil edilen olarak görünen kişi değil, yetkisiz temsilci sorumlu
tutulur (m. 677). Anılan ilkenin önemli bir diğer sonucu da, her imza
sahibinin, imza attığı andaki senet metni ile sorumluluk altına girmesidir.
Kambiyo senetlerinde tahrifat yapmak, resmi evrakta sahtekârlık suçunu
oluşturmakta (TCK m.210) ise de, tedavüle çıkarılmasından sonra senet
metninde, örneğin bedelde tahrifat yapılmış ise, herkes, imza attığı andaki
bedel ne ise onun üzerinden sorumlu olur (TTK m.748). Ciro Ciro TTK’da
poliçe hükümleri arasında düzenlenmiş (TTK m.681-690); bono ve çek
bakımından da kural olarak poliçenin cirosuna ilişkin hükümlerin
uygulanacağı kabul edilmiştir (TTK m.778, m.818). Bu nedenle TTK’daki ve
açıklamalardaki poliçe sözcüğü yanıltmamalıdır. Cironun Hukuksal Niteliği
Emre yazılı bir senedin devri için, senedin mülkiyeti yanında senetteki
alacak hakkının da devrini sağlamak gerekir. Bu iki hususu bir arada
sağlayan hukuki kurum olarak ciro, emre yazılı bir kıymetli evrakın bir
başkasına devrine imkân veren soyut bir işlemdir. En yaygın ve normal devir
yolu ciro olmakla beraber, emre yazılı senedin bir malvarlığından çıkarak
başkasının malvarlığına girmesi başka şekillerde de gerçekleşebilir. Miras,
cebri icra, bir ticari işletmenin aktif ve pasifleriyle birlikte devri (TTK
m.11/3, TBK m.202), beyaz ciro ile devralan kişinin anlaşarak, senet
zilyetliğini başkasına devretmesi (684/2,c), iyiniyetli iktisap (TTK
m.686/2) gibi. Hatta, az rastlanmasına rağmen, senetteki hakkın ciro yerine
alacağın temliki yolu ile devri de mümkündür (TBK m.183 vd.). Hamil, ciro
ile senet dolayısıyla haiz olduğu tüm hakları değil, senetten doğan hakları
devreder (m. 684/1). Buna göre; senedi kabul ve ödeme için arz, protesto
230 Ticaret Hukuku gibi hakkı koruyucu işlemleri yapma, başvuru hakkını
kullanma gibi yetkiler ciro ile geçer. Ciro ile devrin gerçekleşmesi için
senet zilyetliğinin de ciro edilene nakledilmesi gerekir. Cironun Tarafları
İlk ciro, senet lehtarı veya onun yetkili temsilcisi tarafından, daha
sonraki cirolar ise yetkili hamiller tarafından yapılabilir. Senet herhangi
bir üçüncü kişiye ciro edilebilir. Senette zaten adı geçen birisine de
yapılabilir. Senette ismi bulunan (düzenleyen, lehtar, muhatap, ciranta
gibi) birisine yapılan ciroya “geriye ciro” denmektedir. Bu halde alacaklı
ve borçlu sıfatları aynı kişide birleşebilmesine rağmen senetteki borç sona
ermez; bu kişi senedi tekrar ciro edebilir (TTK m.681/3, karş. TBK m.135).
Senedi geriye ciro yoluyla devralan kişi, ancak kendisinden önceki
cirantalara başvurabilir; kendisinden sonraki cirantalara başvuramaz. Bunun
gerekçesi, hiç kimsenin daha sonra ödeme yapmak zorunda kalacağı bir
kişiden senet bedelini talep edememesi gerektiği düşüncesidir. Cironun
Şekli Ciro yazılı bir beyandır; sözlü olamaz. Bono (poliçe) üzerine veya
bonoya bağlı alonj denilen ve poliçenin arka yüzünün devamı olan kağıt
parçası üzerine yazılır (TTK m.683/1). Uygulamada genellikle bononun
arkasına yazılır. Ancak, açık olması kaydıyla poliçenin ön yüzüne de ciro
kaydı yazılabilir. Bononun arkasına atılan bir imza da ciro sayılır. Oysa
herhangi bir açıklama olmaksızın ön yüze atılan bir imza, aval
niteliğindedir (TTK m.701). Cironun kayıtsız ve şartsız yapılması gerekir.
Ciro, belirli şartlarla yapılmışsa batıl olmaz fakat o şartlar yazılmamış
sayılır. Kanunun izin verdiği şartlar bunun dışındadır, ciro yasağı (m.
685/2), sorumsuzluk şartı (m. 685/1) gibi. Kısmi ciro ise batıldır (TTK
m.682). Cironun Yapılabileceği Zaman Ciro, senedin lehdarın eline geçtiği
andan, m. 714 vd.de düzenlenen ödememe protestosu çekilene veya protesto
süresi bitene dek yapılabilir. Daha sonra yapılan (gecikmiş) ciro, alacağın
temliki hükmündedir (TTK m.690). Yani senedi gecikmiş ciro ile devralan
kişi, bir alacağı temlik alan konumuna girer. Ayrıca, bu kişi, senedi
temlik edene karşı, kambiyo hukukuna dayanarak başvuruda bulunamaz. Cironun
Türleri Ciro çeşitli ölçütlere göre sınıflandırılabilir. Biz, özellikle
önem taşıyan iki ölçüt çerçevesinde ciro türlerini ele alacağız. Yapılış
şekli açısından tam/beyaz ciro olmak üzere iki türlü, yapılış amacı
açısından ise, temlik/tahsil/rehin cirosu olmak üzere üç türlü ciro vardır:
Yapılış Şekli Açısından Ciro şerhinde, kime ciro yapıldığı gösterilmiş ise
tam ciro vardır. Örneğin : “Cemil Can’a ödeyiniz. İmza (Lami Kaya)” gibi.
Cironun normal şekli budur. Beyaz ciro ise, ciro yapılan kişinin
belirtilmediği cirodur. Ya yalnızca imzayı veya imza ile birlikte devir
ibaresini içerir (TTK m.683/2). Böylece senet, hamiline yazılı imiş gibi
tedavül eder fakat hamiline senet haline gelmiş olmaz. “Hamiline” ciro da
beyaz ciro sayılır (m. 682/3). Beyaz ciroya örnek :
“..................ödeyiniz. İmza (Lami Kaya)”. 8. Ünite - Kıymetli Evrak
231 TTK m.686/1 uyarınca, bir beyaz ciroyu bir başka ciro takip ederse
beyaz cironun, son ciroyu imzalayan kimseye yapıldığı var sayılır. Böylece
silsile kanunen düzgün sayılmış olmaktadır. Bir kişi senedi beyaz ciro
yoluyla devraldıktan sonra başkasına devretmek isterse, çeşitli devir
olanaklarından yararlanabilir (Bkz. m. 684/2). A, B’ye olan borcunu nakit
ödeme yerine, elinde bulunan adına düzenlenmiş bononun arkasını imzalayarak
teslim etmiştir. Bonoyu gören B’nin arkadaşı, ciroda B’nin isminin yazılı
olmaması nedeniyle senedin geçerli olarak devredilmediğini, B’nin alacağını
tahsil edemeyeceğini ileri sürmektedir. Sizce haklı mıdır? Yapılış Amacı
Açısından Yapılış amacı açısından üç tür ciro vardır: Temlik Cirosu Senedin
ve senetteki alacağın devri amacıyla yapılan cirodur. Şekil açısından tam
veya beyaz ciro şeklinde olabilir. Şayet bir ciro, tahsil ya da rehin
amacıyla yapıldığına dair bir açıklık içermiyor ise, temlik cirosu sayılır.
Temlik cirosu üç işleve sahiptir. 1. Temlik (devir) işlevi: Temlik cirosu
yapılır ve senet zilyetliği devredilirse, senetteki hak devredilmiş olur
(m. 684/1). 2. Teşhis (tanıtma) işlevi: Borçlu, cirolar sayesinde senedi
kendisine ibraz edip alacağı tahsil etmek isteyen kişinin yetkili (= meşru)
hamil olup olmadığını saptayabilir. Birbirine bağlı cirolar, hamilin şeklen
hak sahipliğine karine oluşturur (m. 686/1). Ciroların birbirine bağlı
olması, ciro zincirinin düzgün olması demektir. Yani, ilk ciroyu lehtar
yaptıktan sonra, sırası ile her cirantanın bir önceki aşamada kendisine
ciro yapılan kişi olarak gözükmesi ve bu silsilenin hamile kadar
gelmesidir. Ciro zincirinde kopukluk varsa bu aşamadan sonraki diğer
cirolar geçersiz olur. Şayet cirolar tam ciro şeklinde ise, teşhis tam
olarak gerçekleşir. Araya beyaz ciro girdiğinde bu zorlaşmakta ve silsilede
kopukluk olduğu sanılmaktadır. Oysa beyaz ciro, ciro silsilesini
bozmamaktadır. Çünkü m. 686/1, c. 3, “Bir beyaz ciroya diğer bir ciro
izlerse, son ciroyu imzalayan kişi, poliçeyi beyaz ciro ile iktisap etmiş
sayılır” diyerek kopukluğu gidermektedir. 3. Teminat (garanti) işlevi: Bir
poliçeyi temlik cirosu ile devreden ciranta, kendisinden sonra gelen
kişilere karşı poliçenin kabul edileceği ve ödeneceği konusunda güvence
vermiş sayılır. Bu nedenle, poliçenin kabul edilmemesi veya ödenmemesinden
dolayı kural olarak sorumludur. Tahsil Cirosu Tahsil cirosu, senetten doğan
bütün hakları devretmek için değil, ciro edilen kimseye senet bedelini
tahsil ve buna bağlı işlemleri yapma yetkisini vermek için yapılır. Bu tür
ciroda, ciro eden senedin mülkiyetini muhafaza etmekte, ciro edilen ise,
senet bedelinin tahsili konusunda cirantanın temsilcisi sıfatını
kazanmaktadır. Bu itibarla ciro edilen poliçeden doğan hakları kendi adına
değil, ciranta adına kullanır. Tahsil cirosunun temlik veya teminat işlevi
yoktur; yalnızca teşhis işlevi vardır. 3 232 Ticaret Hukuku Tahsil cirosu
ile poliçeyi devralan hamil, senedi ancak tekrar bir tahsil cirosu ile
devredebilir. Temlik veya rehin cirosu yapamaz. Tahsil cirosu ancak tam
ciro seklinde yapılabilir ve ayrıca ciroda “tahsil içindir”, “vekâleten”,
“tevkil içindir” gibi, tahsil cirosu olduğunu gösterir bir ibare yer
almalıdır (m. 688/1). Böyle belirtilerek yapılan ciroya “açık tahsil
cirosu” denilmektedir. “Örtülü tahsil cirosu” yapılması da mümkündür.
Tahsil cirosunda, ciro edilen hamil, cirantanın temsilcisi durumunda
olduğundan, ancak cirantaya karşı ileri sürülebilecek defiler, hamile karşı
da ileri sürülebilir (m. 688/2). Buna karşılık hamilin şahsına karşı ileri
sürülebilecek kişisel defiler ileri sürülemez. Tahsil cirosu ile verilen
yetki, cirantanın ölümü ya da fiil ehliyetini kaybetmesi ile sona ermez.(m.
688/3). Rehin Cirosu Rehin cirosu, poliçeye bağlanmış olan hakkı, ciro
edilen kişiye rehnetmek amacıyla yapılır. Rehin cirosu ile senedi devir
alan kişi, feri olmakla beraber senet üzerinde ayni bir hak kazanmıştır.
Rehin cirosu ancak bir tam ciro seklinde yapılabilir. Ayrıca ciroda “bedeli
rehindir”, “teminat içindir” gibi rehnin varlığını gösteren bir ibarenin
bulunması gerekir (Açık rehin cirosu). Örtülü rehin cirosu da yapılabilir.
Rehin cirosu ile poliçeyi devralan kişi, poliçeyi ancak tahsil cirosu ile
devredebilir (m. 689/1). Rehin cirosunda poliçeyi devralan senetten doğan
hakları kendi adına kullanır. Bu nedenle, cirantaya karşı ileri
sürülebilecek şahsi defiler kendisine karşı ileri sürülemez (m. 689/2).
Fakat borçlu, rehinle temin edilen asıl alacağa ilişkin defileri ileri
sürebilir; çünkü rehin feri nitelikte olduğundan, asıl borç geçersiz ise
rehin de geçersiz olacaktır. Aval Aval, senet nedeniyle sorumluluk altına
girmiş kişiler lehine verilen bir tür özel kefalettir (TTK m.700-702, TTK
m.778). Aval sayesinde, senedi devralacaklara ek bir güvence sağlanır.
Çünkü senet sorumluları arasına aval veren de katılmış olur. Aval veren
kişiye avalist denir. Avalin Şekli ve Tarafları Aval, bono (poliçe) veya
alonj üzerine, “Aval içindir” ya da benzeri bir ibarenin yazılması ve aval
veren kişi tarafından imzalanması suretiyle olur. Kimin lehine verildiğinin
de aval şerhinde gösterilmesi gerekir; aksi takdirde düzenleyen lehine
verilmiş sayılır. Muhatap ve düzenleyen dışında poliçenin ön yüzünde bir
kişinin sadece imzası varsa kanun bunu da aval şerhi saymaktadır (m.
701/3). Senedin arka yüzüne veya alonj üzerine sadece imza atılırsa bu aval
sayılmaz; duruma göre belki, m. 683/2 uyarınca beyaz ciro sayılabilir.
Ancak kimin lehine olduğu yazılmadan “aval içindir” yazılıp imza atılırsa
yine düzenleyen lehine aval verilmiş sayılır. Aval kural olarak kayıtsız ve
şartsız olmalıdır. Bunun istisnasını kısmi aval oluşturur (TTK m.700/1).
Kısmi aval dışındaki bir şartla yapılan aval yine geçerlidir; yalnız
şartlar geçersiz sayılır. Aval şerhinde tarih gösterilmesi zorunlu
değildir; istenirse yazılabilir. Genellikle üçüncü kişiler aval verir.
Gerçi senette imzası olan birisinin de aval vermesine yasal bir engel
yoktur (m. 700/2); ancak senette imzası bulunan birisinin (örneğin lehdar,
düzenleyen, ciranta) aval vermesi çoğunlukla anlamsız ve Kefalet: Boçlunun
borcunu yerine getirmemesi halinde, üçüncü kişinin bu borçtan sorumlu
olmayı üstlenmesidir. 8. Ünite - Kıymetli Evrak 233 yararsızdır. Ancak
kısmen kabul eden muhatabın ya da sorumsuzluk şartı koyan cirantanın aval
vermesi işe yarayabilir. Birden çok kişinin birlikte aval vermesi de
mümkündür. Aval ancak senette imzası bulunan ve sorumluluğu söz konusu
olabilecek kişiler lehine verilebilir; sorumlu olmayanlar için aval
verilmez. Örneğin, ciranta senedi ciro ederken kabul etmemeden ve
ödememeden sorumsuzluk şartı koymuş ise (m. 685), sorumluluğu söz konusu
olamayacağı için, onun lehine aval de verilmez. Aval, sorumluluk altına
girdiği poliçede gözüken bir kişi lehine verilebilir. Bu itibarla, muhatap
ancak kabul ettiği andan itibaren sorumluluk altına gireceğinden, onun
lehine aval de ancak kabul ettiği andan itibaren verilebilir. Senette
imzası bulunmayan birisi lehine aval verilemez. Örneğin, senedi beyaz ciro
ile devralıp imza atmaksızın başkasına devreden kişi lehine aval
verilmesine olanak yoktur. Avalin Hükümleri Sorumluluğu açısından avalist,
kimin lehine aval vermiş ise onunla aynı şart ve derecede olmak üzere
sorumludur (m. 702, 724). Lehine aval verilen kişiye başvuru hakkı
doğduğunda, onun lehine aval verene de başvuru hakkı doğar. Avalist, bono
(poliçe) bedelinden dolayı diğer borçlularla birlikte müteselsilen
sorumludur (m. 724). Dolayısıyla hamil, önce lehine aval verilen kişiye
başvurmak zorunda kalmaksızın doğrudan aval verenden talepte bulunabilir.
Avalistin sorumluluğu, lehine aval verilen kişinin sorumluluğundan
bağımsızdır. Çünkü m. 702/2’ye göre, “Aval veren kişinin teminat altına
aldığı borç, şekle ait noksandan başka bir sebepten dolayı batıl olsa da
aval verenin taahhüdü geçerlidir”. Şu hâlde, lehine aval verilenin borcu
(örneğin, ehliyetsizlik veya imza sahteliği nedeniyle) geçersiz bile olsa,
kural olarak avalist sorumlu kalmakta devam edecek, fakat istisna olarak,
şekle ait eksiklikten dolayı aval verilenin borcu geçersiz ise avalist de
sorumlu tutulamayacaktır. Örneğin lehine aval verilen kişinin senette el
yazılı imzası yok ise, hem lehine aval verilenin hem avalistin borcu
geçersiz sayılmalıdır. Avalist, senet bedelini ödediğinde, lehine aval
verdiği kişiye ve ona karşı sorumlu olan diğer kişilere karşı senetten
doğan hakları kazanır (m. 702/3). Ödeme yapan avalist başvuru hakkını
kullandığında borçlu, diğer poliçe borçlularına karşı öne sürebileceği
kişisel defileri avaliste karşı kural olarak ileri süremez (m. 687). Avalin
Sona Ermesi Kabul eden muhatabın ödeme yapması avali sona erdirir. Ayrıca,
hamilin başvuru hakkını kaybetmesi (m. 730) durumunda da avalistin borcu
düşer. Poliçenin zayi olması da avalistin borcunu sona erdirir; iptal
kararı alınmış olsa bile bu ancak kabul eden muhatap ile onun avalisti
açısından hüküm doğurur. Bononun Ödenmesi Ödeme İçin İbraz Bonoya
(poliçeye) bağlanmış borç, TBK m.89’un aksine, götürülecek değil, aranacak
bir borçtur. Bu nedenle hamilin gelerek senedi borçluya ibraz etmesi
gerekir. Ödeme için ibrazın iki büyük önemi vardır: Birincisi, borçluyu
temerrüde düşü- 234 Ticaret Hukuku rebilmek için temel şarttır. İkincisi,
ibraz, borcun ödenmemesi halinde başvuru haklarının kullanılabilmesi için
gerekli protesto çekmenin de zorunlu ön şartıdır (m. 713-714). Süresi
Görüldüğünde vadeli bonun (poliçenin), üzerinde yazılı düzenlenme
tarihinden itibaren bir yıl içinde ödeme için ibraz edilmesi gerekir (m.
704). Diğer üç tür vadeli bonolarda (poliçelerde) ise, ödeme gününde veya
onu izleyen iki iş günü içerisinde ödeme için ibraz edilmeleri gerekir (m.
708). İbraz süresi hak düşürücü nitelikte olup, mücbir sebeplerin
gerçekleşmesi dışında uzamaz. İbraz süresi kaçırıldığı takdirde başlıca şu
sonuçlar doğar: 1. Hamil açısından alacaklı temerrüdü gerçekleşir ve
borçlu, senet bedelini tevdi hakkı kazanır (m. 712, m. 778). 2. Hamil, asıl
borçlu dışında, başvuru borçlularından talepte bulunma hakkını kaybeder. 3.
Asıl borçluya başvuru hakkının kapsamı daralır ve yalnızca m. 725/1,a’daki
borcu devam eder; aynı maddenin diğer bentlerindeki meblağları ödeme
zorunluluğu kalmaz. Yeri Bono (poliçe) ödeme yerinde (m. 671/1,e) ibraz
edilir. İbraz, borçlunun varsa ticaret yerinde, yoksa konutunda yapılır (m.
755). Ödeme yerinin mülki birim şeklinde senet üzerinde gösterilmesi
zorunlu olmakla birlikte, borçlunun ticari veya konut adresinin açıkça
yazılması şart olmadığından borçlunun ticaret yeri veya konutun bulunduğu
yerin hamil tarafından TTK. m.755/2 uyarınca araştırılması gerekmektedir.
Yöntemi İbraz, bedelinin ödenmesi talebi ile birlikte senedin borçluya
verilmesini gerektirir; yoksa senedin borçluya gösterilmesi ile yetinilmez.
Ödeme Bonoya (poliçeye) bağlı borç vadenin gelmesi ile muaccel olur.
Bononun ödenmesi için ibrazının ilk şartı (vadeden önce müracaat durumları
saklı kalmak üzere), vadenin gelmesidir. Senedin vadesinden önce ibrazı
durumunda asıl borçlu, vadenin gelmediği defisini ileri sürebilir. Bu defi
senet metninden anlaşılan mutlak bir defidir. Hamil vadeden önce bedeli
ödemesi için asıl borçluya zorlamada bulunamaz. Asıl borçlu da vadeden önce
ödemeyi kabul etmesi için hamili zorlayamaz (TTK m.710). Muhatabın vadede
ödeme yaparken, ciro zincirine göre hamilin meşru hamil olup olmadığını
kontrol etmesi gerekir ancak imzaların sağlıklı olup olmadığını araştırma
yükümü yoktur. Vadesinden önce ödeme yaparsa borçlunun kontrol yükümlülüğü
daha ağırdır. Çünkü, vadesinde ödeme yapıyormuş gibi yukarıdaki kontrolü
yapması yanında ayrıca, senetteki imzaların sağlıklı olup olmadığını da
araştırması gerekir (m. 710/2). Aksi takdirde, ciro silsilesindeki
imzalarda sahtelik var ise, vadeden önce ödeyen muhatap, haklı hamile
tekrar ödeme yapmak zorunda kalabilir. Muaccel: Borcun, alacaklı tarafından
istenebilir duruma gelmiş olmasıdır. 8. Ünite - Kıymetli Evrak 235 Asıl
borçlunun, ödeme yapması ya da bedeli bankaya tevdi etmesi durumunda
senetten doğan tüm haklar düşer. Asıl borçlu, senet bedelinin tamamını
ödüyorsa senedin geri verilmesini ve üzerine ibra şerhi yazılmasını
isteyebilir (m. 709/1). Bu isteğe hamil uymadığı takdirde ise ödeme
yapmaktan kaçınabilir. Hamil kısmi ödemeyi reddedemez (m. 709/2, karş. TBK
m.84). Kısmi ödemeyi reddeden hamil, bu miktar için başvuru hakkını
yitirir. Kısmi ödeme durumunda hamil, kalan kısım için başvuru hakkına
sahiptir. Senedin asıl borçluya verilmesi de gerekmez fakat asıl borçlu,
kısmi ödemenin senet üzerine yazılmasını ve kendisine bir makbuz
verilmesini isteyebilir (m. 709/3). Vade gelmiş ancak kimse ortaya çıkmıyor
ise, bu durumda asıl borçlunun borcu sona ermez (bkz. m. 730); asıl
borçlunun senet bedelini bankaya tevdi etmesi gerekir (m. 712). Aksi
takdirde borçlu sıfatı sürecek ve ilerde temerrüt faizi ödemek zorunda
kalacaktır. Ödememe Durumunda Sorumluluk ve Başvuru Hakkı Hamile Karşı
Sorumlu Olanlar ve Sorumluluğun Niteliği Bonoda (poliçe ve çekte) imzası
bulunan herkes, kendisinden sonra gelen herkese karşı, senedin kabul
edilmemesi ve ödenmemesinden dolayı kural olarak sorumludur (m. 679, 685,
713). Bu sorumluluk müteselsil olup hamil, kendisinden önceki kişilerin
birisine, birkaçına veya tamamına, borçlanma sıralarını gözetmeksizin
başvurma hakkına sahiptir (m. 724). Bonodan (poliçeden) dolayı sorumlu
tutulabilecek kişiler, asıl borçlu ve başvuru borçluları olmak üzere iki
gruba ayrılır: 1. Asıl borçlu: Bonunun asıl borçlusu senedi düzenleyen,
poliçenin asıl borçlusu kabul eden muhataptır. Asıl borçlunun yanında,
varsa onun avalisti ile bunların yetkisiz temsilcileri (TTK m.678) de asıl
borçlu gibi sorumludurlar. Bu nedenle, senet vadesi geldiğinde önce asıl
borçluya gidilerek ödeme talebinde bulunulması gerekir. 2. Başvuru
borçluları: Senette imzası olan diğer (kabul etmiş muhatap, varsa onun
avalisti ile bunların yetkisiz temsilcileri dışındaki) kişiler olup
düzenleyen, cirantalar ve avalistler buraya girer. Senet asıl borçluya
ibraz edilip ödenmezse ya da ödeme tehlikeye düşerse, durumun kural olarak
protesto çekilmek suretiyle tespiti üzerine, hamil, başvuru borçlularına
başvurabilecektir. Hamilin başvurduğu bir kişi ödeme yaparsa, o da
kendisinden önceki sorumlulara sıra gözetmeksizin başvurabilir (m. 726) ve
bu şekilde yapılan başvurular düzenleyene kadar gelir. Başvuru Hakkının
Kullanılma Şartları Maddi Şartlar Başvuru hakkının kullanılabilmesi için
aşağıdaki iki olasılıktan birisinin gerçekleşmesi gerekir. Bunlardan ilki
vadede (ödeme gününde); diğeri ise vadeden önce gerçekleşebilmektedir. 1.
Senedin Ödenmemesi: Zamanında ve usulünce ibraz edilen senet, ödeme gününde
asıl borçlu tarafından ödenmez ise, hamil başvuru borçlularına gitme
hakkını kazanır (m.713/1). 2. Ödemenin Tehlikeye Düşmesi: Vadesi gelmiş
olmamasına rağmen, senedin ödenmesi bazı hallerde tehlikeye düşebilir.
Ödenme konusunda ciddi kuşkular yaratan bu haller gerçekleştiğinde, hamilin
yine vadeyi bekleme- 236 Ticaret Hukuku sine gerek yoktur. Düzenleyen iflas
eder veya ödemelerini tatil eder ya da aleyhindeki icta takibi semeresiz
kalırsa, hamil vadeden önce başvuru hakkını kullanabilir (m. 713/2,b). Söz
konusu durumlarda, vadeden önce başvuru hakkını kullanan hamilin durumu
gösteren protesto evrakını ya da aciz vesikasını (İİK. m.105,143) ya da
sair diğer belgeleri talebine eklemesi gerekir. Bunun dışında vadeden önce
başvuru hakkını doğuran diğer durumlar için bkz. TTK. 713/2,a ve 713/2,c.
Şekli Şart (Protesto Çekilmesi) Protesto, poliçenin kabul edilmemesi (kabul
etmeme protestosu ile ilgili olarak bkz. TTK. 714/2 ve TTK. 714/4) ile bono
ve poliçenin asıl borçluları ya da avalistleri tarafından ödenmemesi
durumunda bunların resmen tespit edilmesidir (m. 714/1). Bu tespit noter
tarafından yapılır ve protesto evrakına kayıt edilir (m. 715 vd.). Kural
olarak protestonun çekilmesi başvuru hakkının kullanılmasının temel
şartıdır. Ancak istisnai hallerde, protesto çekilmeksizin başvuru hakkı
kullanılabilir. Hamilin başvuru hakkını kullanabilmesi için protesto
düzenlemesine gerek olmayan bu istisnai durumlar kanundan (TTK. m.714/6,
731) veya düzenleyenin ya da diğer sorumluların iradesinden (TTK. m.722)
kaynaklanabilir. Senedin ödenmemesi halinin noter aracılığı ile resmen
saptanması, ödememe protestosu ile olur. Ödeme yerindeki noterce
düzenlenir. İçeriği m. 716’da gösterilmiştir. Hangi süre içerisinde
çekileceği konusunda ikili bir ayırım yapılmalıdır. 1. Görüldüğünde vadeli
bonoda (poliçede), bir yıllık ibraz süresi içinde ödeme için ibraz
edilmelidir. Ödenmezse protesto çekilir (m. 714/3). Şayet ödeme için ibraz,
sürenin son günü yapılmış ise, protesto izleyen ilk iş günü de çekilebilir
(m. 694/1, 714/2-3). 2. Diğer üç tür vadeli bonolarda (poliçelerde), ödeme
gününü izleyen iki işgünü mesai saatleri içinde ödememe protestosunun
çekilmesi gerekir (m. 714/3). Ödememe protestosu çekilmiş olup olmaması da
bazı sonuçlar doğurur. Protesto sayesinde, o ana kadar donmuş halde duran
başvuru borçlularının sorumlulukları gündeme gelir (m. 713 vd.). Ayrıca,
protesto çekilmesinden sonra artık senedin ciro ile devri olanağı kalmaz;
çünkü protestodan sonraki ciro alacağın temliki sayılır (m. 690). Nihayet,
ödememe protestosu çekilmesi, borçlunun ticari itibarını zedeler.
Protestonun hiç veya zamanında çekilmemesi protestodan muafiyet hâlleri
haricinde başvuru hakkının kaybedilmesine yol açar. Hamilin başvuru hakkını
kullanabilmesi için protesto düzenlemesine gerek olmayan istisnai durumlar
kanundan (TTK m.714/6, 731) veya düzenleyenin ya da diğer sorumluların
iradesinden (TTK m.722) kaynaklanabilir. Ödememe protestosu çekilmesi için
öngörülen ve “ödeme gününü izleyen iki işgünü” süresi hak düşürücü
nitelikte olup hâkim tarafından resen dikkate alınması gerekir. Başvuru
Hakkının Kullanılış Yöntemi Senet asıl borçluya ibraz edildikten ve
protestodan muafiyet halleri mevcut değil ise protesto da çekildikten sonra
başvuru hakkı kullanılır. Kime başvuruluyorsa sorumsuzluk şartı olup
olmadığına da bakılmalıdır. Zira cirantalar ödememeden sorumsuz
olacaklarını öngörebilirler (m. 679, 685). İcra Takibinin Semeresiz
Kalması: Borçluya karşı yapılan icra takibinde alacağı karşılayacak
miktarda mal bulunmamasıdır. 8. Ünite - Kıymetli Evrak 237 Senedin
ödenmemesi durumunda hamil, protesto evrakı ile birlikte bonoyu başvurduğu
kişiye ibraz etmek suretiyle başvuru hakkını kullanır. Borçlu, ayrıca
makbuz istemek hakkına da sahiptir (m. 727). Hamile ödeyen kişi de
kendisinden önceki sorumlulara başvururken protesto evrakı ile birlikte
poliçeyi ibraz etmeli ve talep ediliyorsa ödeme karşılığında makbuz
düzenlemelidir. TTK m.725 hamilin başvuru hakkının kapsamını ve TTK m.726
da ödeyen kişinin başvuru hakkının kapsamını sınırlayıcı olarak
belirlemiştir. İhbar TTK m.723 uyarınca hamil, ödememe durumunu, protesto
gününü, şayet protestodan muafiyet varsa ibraz gününü izleyen dört iş günü
içerisinde kendi cirantası ile düzenleyene bildirmek zorundadır. İhbar,
noter kanalıyla veya sadece poliçenin iadesi suretiyle yapılabilir. Her
ciranta da aldığı ihbarı, aldığı günü izleyen iki işgünü içerisinde kendi
cirantasına bildirmek zorundadır; böylece işlem düzenleyene kadar sürer.
Sonuçta düzenleyen, birisi doğrudan hamilden, diğeri dolaylı biçimde
lehtardan olmak üzere iki ihbar alır. İhbarın yapılmaması başvuru hakkını
kaybettirmez ise de ihbarın hiç veya zamanında yapılmamasından doğacak
zararı tazmin yükümlülüğü doğurur (m. 723/7). İhbar protesto yerine geçmez.
Başvuru Hakkının Düşmesi TTK m.730 uyarınca, şu hâllerden birisi
gerçekleştiğinde hamilin başvuru hakkı düşer: 1. Poliçelerde, kabule arzı
zorunlu bir poliçenin hiç veya zamanında kabule arz edilmemesi veya arz
edilmesine ve kabul edilmemesine rağmen protesto çekilmemesi, 2. Bono ve
poliçelerde ödeme için hiç veya süresinde ibraz edilmemesi veya ibraz
edilmesine ve ödenmemesine rağmen protesto çekilmemesi. Başvuru Hakkı
Dışında Senet Bedelini Tahsil Olanakları Bonoda hamil, başvuru hakkı
dışındaki şu yollardan birisi ile alacağını tahsil olanağına sahiptir: Asıl
borç ilişkisine dayanan dava, sebepsiz iktisap davası. Poliçelerde ayrıca
hamil karşılığın devrinden de yararlanabilir (bkz. TTK m.733). Asıl (Temel)
Borç İlişkisine Dayanan Dava Hakkı Türk Borçlar Kanunu’nun 133 üncü maddesi
uyarınca mevcut bir borç için kambiyo senedi verilmesi, borcun yenilenmesi
anlamına gelmez; başka bir deyişle senet, ifa yerine değil ifa uğruna
verilmiş sayılır; taraflar aksini kararlaştırabilir (TBK m.133/2). Bu
nedenle alacaklı, biri temel ilişkiye, diğeri kambiyo senedine dayalı iki
adet talep hakkına sahiptir (Hakların Yarışması). Kambiyo senedinin vadesi
dolana kadar temel ilişkiden doğan borç donmuş sayılır. Çünkü mevcut bir
borcun ifası için verilen kambiyo senedini alan alacaklı, alacağını
öncelikle senede dayanarak istemeyi kabul etmiş olur. Dolayısıyla, asıl
borcun vadesi, senedin vadesine dek uzatılmış sayılır. Şayet alacaklı önce
asıl borca dayalı bir talepte bulunursa, borçlu, o borç için kambiyo senedi
verildiği savunması yapabilir. Herhangi bir nedenle, senetten doğan alacak
tahsil edilemiyorsa o zaman asıl (temel ilişkiden doğan) alacak talep
edilebilir. Başvuru hakkının düşmesi (TTK m.730) veya zamanaşımı süresinin
dolması (TTK m.749) gibi hâllerde hamil, asıl ilişkiden doğan alacağını
isteyebilir. Bu talep hakkı, ancak doğrudan ilişki içeri- 238 Ticaret
Hukuku sinde bulunanlar (taraflar) arasında kullanılabilir. Yoksa senedin
cirosu, asıl ilişkiden doğan hakların da devrini mümkün kılmadığı için,
senedi ciro ile devralan birisi, asıl ilişkiye dayanarak talepte bulunamaz.
Sebepsiz Zenginleşme Davası Bonoya da uygulanacak olan (TTK m.778/1,d)
TTK’nın “Sebepsiz Zenginleşme” kenar başlıklı 732 nci maddesinin ilk
fıkrasına göre, “Zamanaşımı nedeniyle veya poliçeden doğan hakların
korunması için gerekli işlemlerin yapılmasının ihmal edilmiş olması
dolayısıyla, düzenleyenin veya kabul edenin poliçeden doğan yükümlülükleri
düşmüş olsa bile, bunlar poliçenin hamiline karşı, onun zararına
zenginleşmiş olabilecekleri kadar borçlu kalırlar”. Cirantalar aleyhine
sebepsiz zenginleşme davası açılamaz (m. 732/3). Dava açılan kişinin
zenginleşmiş bulunması gerekir. Haksız zenginleşmenin varlığı karinedir;
aksini kanıtlama yükü, davalıdadır (m. 732/4). Davada, zenginleşme miktarı
kadar bir bedel istenir. Zamanaşımı süresi, poliçenin zamanaşımına uğradığı
tarihi takip eden tarihten itibaren bir yıldır. Bonoda Zamanaşımı Süreleri
Bonoyu düzenleyeni poliçeyi kabul etmiş muhatap gibi düşünmek gerektiği
için (TTK m.779/1, 778/1,h, 749-751). • Hamilin düzenleyene karşı açacağı
davalar vadeden itibaren üç yıl (m. 749/1), • Hamilin cirantalara karşı
açacağı davalar protesto tarihinden, senette protestosuz kaydı varsa
vadeden itibaren bir yıl (m. 749/2), • Ödeyen kişinin kendisinden
öncekilere karşı açacağı davalar bonoyu ödediği veya bononun dava yolu ile
kendisine karşı öne sürüldüğü tarihten itibaren altı ay geçmekle
zamanaşımına uğrar (m. 749/3). Zamanaşımının Kesilmesi Poliçe hükümlerine
atıfta bulunan TTK. m.778/1 dolayısıyla TTK. m.750’de sayılan nedenler
burada da geçerlidir. Buna göre, dava açılması, takip talebinde
bulunulması, davanın ihbar edilmesi, alacağın iflas masasına bildirilmesi
nedenleri ile zamanaşımı kesilir. Zamanaşımını kesen sebep kim hakkında
gerçekleşmiş ise ancak ona karşı hüküm ifade eder. Zamanaşımı kesilince
süresi aynı olan yeni bir zamanaşımı süresi başlar (TTK. m.751/1; TTK.
m.778/1-h). ÇEK Çeki daha yakından incelemek için, öncelikle, TTK
m.780’deki unsurları taşıyan basit bir çek örneği görmekte yarar vardır. 8.
Ünite - Kıymetli Evrak 239 Poliçeye çok benzeyen çekte, düzenleyen, lehtar
ve muhatap (banka) arasında bir ilişki gündeme gelmektedir. Çek düzenleyip
imzalayarak lehdara veren düzenleyen, hesabının bulunduğu bankadan, çekte
yazılı miktarı meşru hamile ödemesini talep etmiş olmaktadır. Türk
Hukuku’nda mutlaka banka olması gereken ve hizmet ifa eden bir kurum olan
muhatabın, çeki kabulü söz konusu değildir. Bu açıdan hukuki niteliği
itibariyle çek, poliçe gibi, nitelikli bir havaledir. Ekonomik açıdan çek,
nakit kullanılmaksızın ödeme yapılmasını sağlayan bir ödeme aracıdır.
İsimlerinde “çek” sözcüğü geçmesine ve çeke benzemelerine rağmen bazı
senetler TTK anlamında çek sayılmazlar. Posta çeki ve yolculuk (seyahat)
çeki gibi. TTK’nın çeke ilişkin hükümleri de bu tür senetlere uygulanamaz.
TTK m.818, poliçeye ilişkin hükümlerden hangilerinin çeke de uygulanacağını
yirmibir bent hâlinde saymıştır. Bunlara örnek olarak, imzaların
bağımsızlığı, yetkisiz temsil, düzenleyenin sorumluluğu ve açık poliçeye
dair m. 677-680, poliçede ciroya dair m. 683-685, defilere dair m. 687,
avalin şekli ve hükümlerine dair m. 701-702 verilebilir. Türk Hukukunda Çek
Düzenlemenin Ön Şartları Muhatabın Banka Olabilmesi Türk hukukunda çek,
mutlaka bir banka üzerine keşide edilebilir. Diğer bir kişi üzerine
düzenlenen çek yalnızca havale hükmündedir (TTK m.782/2). Çek Anlaşmasının
Bulunması Çek düzenlenebilmesi için düzenleyen ile muhatap banka arasında
çek düzenlenmesi konusunda bir anlaşmanın bulunması gerekir. “Çek
anlaşması”, müşterinin isteği üzerine çek defteri verilmesi gibi açık veya
talep etmemesine rağmen bankanın gönderdiği çek defterini müşterinin
kullanmaya başlaması gibi zımnî irade açıklamaları ile oluşabilir.
Anlaşmadan dolayı, bankanın meşru hamile çek ibrazında yaptığı ödeme,
düzenleyen hesabına ve onun hamile karşı borcunun ifası için yapılmış
sayılır. Bankanın ödeme yükümü bir kambiyo taahhüdü niteliğinde değildir.
Çekte kabul bulunmadığından (m. 784), karşılık bulunmasına rağmen ödeme
yapmayan banka, çek anlaşmasına aykırı davrandığı için düzenleyene karşı
sorumludur. Banka görevlisinin bu davranışı, Çek Kanunu’nda cezaai
yaptırıma bağlanmıştır (ÇK m.7/5). TTK’da çek anlaşması bulunmamasının
çekin geçerliliğini etkilemeyeceği belirtilmiştir (m. 783) Ancak, Çek
Kanunu’nun 2 nci maddesinde, çek defterlerinin bankalarca bastırılacağı ve
baskı şekline ilişkin esasların da bir tebliğ ile düzenleneceği
öngörüldüğünden uygulamada çek anlaşması bulunmaksızın müşteriye çek
defteri verilmesi olasılığı oldukça düşüktür. ÇK m.2, f. 1 uyarınca
bankalar, çek hesabı açtırmak isteyenin yasaklı olup olmadığını
araştırırlar; ayrıca ilgili kişinin ekonomik ve sosyal durumunun
belirlenmesinde gerekli basiret ve özeni gösterirler. Bankanın, çek hesabı
açarken istemesi gereken belgeler ile araştırması gerekli hususlar da bu
maddede düzenlenmiştir (m. 2/2 vd.). ÇK m.7, diğer ceza hükümleri başlığı
altında, kanunda öngörülen yükümlere aykırı davranan banka görevlileri
hakkında uygulanacak cezai yaptırımları da düzenlemiştir. Zımnî: Üstü
kapalı, açık olmayarak, dolayısıyla anlatılandır. 240 Ticaret Hukuku
Karşılık Bulunması Çekin ibrazı sırasında ödenebilmesi için düzenleyenin,
muhatap banka nezdindeki hesabında yeterli miktarda karşılık bulundurması
gerekmektedir. Karşılığın daha çek keşide edilirken var olması gerekmez;
ibraz sırasında varlığı yeterlidir. Ayrıca, hesapta para olmasa bile banka
kredi kullandırırsa, başka hesaptan virman yaparsa veya müşterisini korumak
için kendisi parayı öderse, çek, hamil yönünden karşılığı olmayan bir çek
sayılamaz. Karşılık olmaksızın düzenlenmiş olsa bile çek geçerlidir (TTK
m.783/1). Fakat çek karşılığının bulundurulmaması, hukuki sorumluluğa yol
açacağı gibi (TTK m.808 vd), düzenleyen hakkında idari yaptırım
uygulanmasını da gerektirebilir (ÇK m.5 vd.). Çekin Şekil Şartları
(Unsurları) TTK çekin şekil şartlarını saymış olup, bu şartlar eksik olduğu
takdirde o belge kural olarak çek sayılmaz (m. 780-781). Çek Kanunu m. 2,
f. 6-8, çek yapraklarına yazılması gereken ek bazı şartlara yer vermiş ise
de TTK’daki unsurları taşıması kaydıyla, ÇK’daki bu ek şartlara aykırı
olması, çekin geçerliliğini etkilemeyecektir (ÇK m. 2, f. 9). Çek Sözcüğü
Senet metninde “çek” sözcüğünün yer alması gerekir; şayet senet yabancı bir
dilde düzenlenmiş ise o dilde çek karşılığı olan sözcük senede yazılmış
olmalıdır (m. 780/1, a). Belirli Bir Bedelin Ödenmesi İçin Kayıtsız ve
Şartsız Havale Poliçede olduğu gibi, çekte de belirli bir bedelin ödenmesi
için kayıtsız ve şartsız havalenin yer alması gerekir (m. 780/1, b). Bedel
para olmalıdır; fakat mutlaka Türk lirası olması gerekmez, yabancı para
üzerinden de çek keşide edilebilir (m. 802). Muhatap TTK, çekin “ödeyecek
kişinin (muhatabın) ticaret unvanını” içermesi gerektiğini öngörmüştür
(m.780/1,c). Bankadan kasıt, Bankacılık Kanununa tabi kurumlardır (bkz.
BanK m.3). Ancak, ödeme yeri Türkiye dışında olan çekler hakkında, Banka
ile hangi kurumların anlaşılması gerektiği, ödeme yeri kanunu ile
belirlenir (TTK m.727). Ödeme Yeri Ödeme yeri açıkça gösterilmemiş ise,
muhatabın ticaret unvanı yanında yazılı olan yer ödeme yeri sayılır; burada
birden fazla yer yazılmış ise, çek, ilk gösterilen yerde ödenir (m. 780/1,
d). Böyle bir açıklık veya başkaca kayıt da yoksa çek, muhatabın merkezinin
bulunduğu yerde ödenir (TTK m.781/2). Ödeme yerinin bir mülki idare birimi
olarak belirtilmesi yeterlidir. Düzenlenme Tarihi ve Yeri Düzenlenme
tarihinin açık, belirli ve mümkün olması gerekir (m. 780/1, e). Düzenlenme
tarihi içermeyen veya birden çok ve farklı tarihler içeren bir belge çek
niteliği taşımaz. İbraz süreleri, düzenlenme tarihinden itibaren başlar.
Düzenlenme tarihinin senede yazılması yeterlidir; yoksa mutlaka gerçeğe
uygun yazılması şart değildir (TTK m.795 ve ÇK m.3, f. 8). İşte vadeli
çekin anlamı da düzenlenme 8. Ünite - Kıymetli Evrak 241 tarihinin ileri
bir tarih olarak yazılmasıdır; yoksa çekte zaten vade olamaz. Önceki
(geçmiş) bir tarih de düzenlenme tarihi olarak yazılabilir. Düzenlenme
tarihinin gerçek tarihten farklı (ileri veya geri) gösterilmesi, ibraz
sürelerinin de fiilen uzamasına veya kısalmasına yol açmaktadır. Fakat 6273
Sayılı Kanunla ÇK’ye eklenen geçici m. 3/5, ileri tarihli düzenlenen
çeklerin, 31.12.2017’ye kadar, çekteki düzenleme tarihinden önce bankaya
ibrazının geçersiz olduğunu düzenlemek suretiyle, geçici de olsa adeta,
çekte vadeye izin vermiştir. Düzenlenme tarihi, ibraz sürelerinin başlaması
(m. 796), düzenleyenin ehliyetini saptama (m. 670) ve zamanaşımı (m. 814)
yönlerinden büyük önem taşır. Düzenlenme yeri de senette açıkça
gösterilebilir. Aksi takdirde düzenleyenin adı (aslında imzası olmalı)
yanında yazılı olan yer düzenlenme yeri sayılır. Bu da yoksa çek geçersiz
olur (TTK7 m.81/3). Birden fazla ve çelişkili düzenlenme yeri gösterilmesi
halinde de sonuç aynıdır. Düzenlenme yeri de taahhütlerin şekli ve
sonuçları, sürelerin belirlenmesi, yetkili mahkeme veya icra dairesini
saptama gibi yönlerden önemlidir. Düzenleyenin İmzası Poliçede ve bonoda
olduğu gibi, çekte de düzenleyenin el yazılı imzasının bulunması şarttır
(m. 780/1, f), imzanın yanında ad-soyad veya ticaret unvanının yazılı olup
olmaması önemli değildir. Düzenleyen, bizzat veya bir temsilci aracılığıyla
çek keşide edebilir. A, borçlusu tarafından kendisine verilen çekte imza
yerine borçlunun adının kaşe ile basılı olduğunu görmüş ve çekin
geçerliliği konusunda kuşkuya düşmüştür. Sizce kuşkulanmakta haklı mıdır?
Şekil Şartlarına Aykırılığın Sonuçları Yukarıda, kanunun saymış olduğu ve
varlığı zorunlu olan şekil şartlarına değindik. Fakat poliçe ve bonoda
olduğu gibi, bunların hepsi, çekin geçerliliğine aynı derecede etki
yapmadıkları gibi, bunlara ilaveten çeke yazılabilen (ihtiyari) kayıtlar da
vardır. Tüm bu unsur ve kayıtlar birlikte değerlendirildiğinde, geçerlilik
açısından çek kayıtları üç grupta toplanır: 1. Mutlak Zorunlu Kayıtlar:
Eksiklikleri, belgeyi çek olarak geçersiz kılan şekil şartlarıdır: Çek
sözcüğü, belirli bir miktarın kayıtsız ve şartsız ödenmesi konusunda
havale, muhatap, düzenlenme tarihi ve düzenleyenin imzası bu türdendir (m.
776, 779/1). 5941 Sayılı Çek Kanun’u, çeklerin baskı şekli (m. 2, f. 6, m.
2, f. 9; ) ve çek yapraklarında yer verilmesi gereken hususlar konusunda
(m. 2, f. 7) ayrıntılı düzenlemeler getirmiştir. Ancak ÇK’da belirtilen
hususlar, çekin geçerliliği için zorunlu unsurlar değildir (ÇK m. 2, f. 9).
2. Alternatif Zorunlu Kayıtlar: Senede açıkça yazılmış olmasalar bile
eksiklikleri başka bir yoldan giderilmiş sayılan kayıtlar olup düzenlenme
yeri buraya girer. Çünkü düzenlenme yeri açıkça gösterilmemiş ise,
düzenleyenin adı (imzası olmalı) yanında yazılı olan yer düzenlenme yeri
sayılır. Bu da yoksa çek geçersiz olur (m. 781/3). 3. İhtiyari Kayıtlar:
İstendiğinde senede yazılabilen ve senet geçerliliği açısından önemi
olmayan kayıtlardır. Ödeme yeri (m. 781/2), lehtar belirtilmesi veya
hamiline kaydı (m. 785), aval kaydı (m. 794), tahkim kaydı gibi kayıtlar
ihtiyari kayıtlara örnek olarak verilebilir. 4 242 Ticaret Hukuku Senet
üzerine bazı kayıtların yazılmasına izin verilmemiştir. İzin verilmemesine
rağmen yazılan bu kayıtlar etkisi açısından iki türlü olabilir. Bazı
kayıtlar çeki geçersiz kılmaz ve yalnız kendisi geçersiz sayılır: Faiz
kaydı (m. 786), düzenleyenin ödememeden sorumsuzluk şartı (m. 818, 679) ve
vade (m. 795) buraya girer. Diğer bazı kayıtların çeke yazılması ise çeki
geçersiz kılar: Bedelin ödenmesini şarta veya temel ilişkiye bağlayıcı
nitelikteki bir kayıt gibi (m. 780/1, b). Çekin Bazı Temel Özellik ve
Farklılıkları Çeki poliçe ve bonodan ayıran özellik ve farklılıklar
kapsamında, çekte lehdar, vade ve ibraz süreleri, çekin devri ve kabul
yasağı konuları üzerinde ayrıca durmak gerekir. Çekte Lehtar Poliçe ve
bonoda mutlaka lehdar gösterilmesi gerektiği halde (m. 671/1, f, 776/1, e),
çekte lehdar yazılması zorunlu değildir. Lehdarı gösterilmemiş olan çekler
ile belli bir kişi lehine olarak “veya hamiline” sözcüğü eklenerek
düzenlenen çekler de hamiline yazılı sayılır (m. 785). Çekte Vade ve İbraz
Süreleri TTK’ya göre, çekte vade yoktur; çek görüldüğünde ödenir. Buna
aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış sayılır. Düzenlenme günü olarak
gösterilen günden önce bankaya ibraz edilen bir çek, ibraz günü ödenir. Çek
bir ödeme aracı olduğu ve görüldüğünde ödenmesi gerektiği için, kanunda,
ödenmek üzere bankaya ibrazına özgü, belirli, kısa ve kesin bazı süreler
öngörülmüştür. İbraz süresi denilen bu süreler kanunda üç türlü
düzenlenmiştir. Bu sürelerden hangisinin uygulanacağı, çekin üzerindeki
düzenlenme ve ödeme yerlerine bakılmak suretiyle saptanmaktadır. TTK
m.796/3’e göre “İbraz süreleri, çekin düzenlendiğinin ertesi günü başlar”.
Kanunda öngörülen üç tür ibraz süresi şunlardır (m. 796/1-2): • Bir çek
düzenlendiği yerde ödenecekse 10 gün, • Düzenlendiği yerden başka yerde
ödenecekse 1 ay, • Başka bir ülkede ödenecek ise, düzenlenme ve ödeme
yerleri aynı kıtada iseler 1 ay, ayrı kıtalarda iseler üç aylık süre
içerisinde bankaya ibraz edilmeleri gerekir. Avrupa ülkeleri ile Akdeniz’de
sahili bulunan ülkeler bu açıdan aynı kıtada sayılır. Maddenin uygulanması
açısından “yer” kavramı da açıklanmaya muhtaçtır. “Yer” ile amaçlananın ne
olduğu tartışmalı olup, bu konuda doktrinde çeşitli görüşler ileri sürülse
de bankacılık uygulamasında genellikle il sınırları esas alınmaktadır.
Uygulamada, düzenlenme tarihi gerçeğinden daha sonraki (ileri) veya önceki
(geçmiş) bir tarih olarak yazılabilmektedir. İbraz süreleri çekte yazılı
tarihten başladığı için, bu sayede, ibraz süreleri fiilen uzatılmış ya da
kısaltılmış olunmaktadır. Özellikle ileri bir tarih yazılması durumunda
ibraz süresi fiilen uzadığı için, adeta vadeli bir çek yaratılmış gibi bir
sonuç doğmaktadır. Çekin Devri Çek, devir şekli açısından hangi türde
yazılmış ise ona göre de devredilir. Yani, nama yazılı ise devir beyanı ve
senet zilyetliğinin nakli ile hamiline yazılı veya böyle yazılmış
sayılıyorsa senet zilyetliğinin nakli ile, emre yazılı ise ciro ve senet 8.
Ünite - Kıymetli Evrak 243 zilyetliğinin nakli ile devredilir. Çekin
cirosu, diğer kambiyo senetlerine oranla bazı farklılık ve özellikler
gösterir. 1. Ciro, ibraz süresi bitmeden yapılabilir. İbraz süresi
geçtikten veya ödememenin saptanmasından sonra yapılan ciro, alacağın
temliki hükmündedir. Aksi kanıtlanıncaya dek tarihsiz bir ciro, ibraz
süresi içerinde yapılmış sayılır (m. 793). Çekte ödememenin saptanması da
ibraz süresi içerisinde olur. Fakat ibraz son gün gerçekleşmiş ise,
ödememe, ertesi işgününde de saptanabilir (m. 809). 2. Poliçe ve bono amaç
yönünden temlik, tahsil veya rehin cirosu yapılabilir iken, çok kısa olan
ibraz süreleri ve ödeme aracı niteliği nedeniyle çekte m. 689 çerçevesinde
açık rehin cirosu yapılamaz (m. 818/1, d ve f). 3. Muhatabın cirosu
batıldır (m. 789/2). Muhataba ciro da makbuz hükmündedir; meğer ki
muhatabın birden çok şubesi olup da ciro, diğer bir şubeye yapılmış olsun
(m. 789/4). 4. Hamiline yazılı bir çekin yalnız teslim (zilyetliğin nakli)
yoluyla devri mümkündür. Hamiline yazılı çek ciro edilmiş ise, bu ciro,
cirantayı sorumluluk altına sokar fakat senedi emre yazılı hâle getirmez
(m. 791). Bu cironun teminat fonksiyonu vardır. Ancak meşru hamilin tespiti
açısından ciro silsilesine bakılmaz. Çekte Kabul Yasağı ve Çeke Güveni
Artırmaya Yönelik Bazı İşlemler TTK m.784 gereğince çekte kabul yoktur; çek
üzerine yazılan kabul şerhi de yazılmamış sayılır. Kabul yasağı
emredicidir. Bu nedenle, kabul şerhi yazılmamış sayılır. TTK m.789/2 ve
794/2, yalnızca kabulün değil, bankayı dolaylı yoldan da olsa sorumluluk
altına sokacak diğer (muhatabın aval vermesi, muhataba ciro, muhatabın
cirosu gibi) işlemlerin de yasaklandığını açıkça göstermektedir. Kabul
geçerli olmadığı içindir ki çekteki kambiyo taahhüdünün asıl borçlusu
yoktur; yalnızca başvuru borçluları (düzenleyen, cirantalar ve avalistler)
vardır. Kabul yasağı, bankanın düzenleyene ve hamile karşı çek dışında
sözleşmesel sorumluluklar üstlenmesini önlemediği gibi, kabul sonucu
doğurmamak şartıyla, bankanın çek üzerine bazı kayıtlar koymasını da
yasaklamamaktadır. Nitekim uygulamada, muhatabın çek dışında veya çek
üzerinde bazı beyanlarda bulunduğuna ve böylece çeke duyulan güveni
artırarak tedavül ve ödenme yeteneğini güçlendirdiğine rastlanmaktadır.
Çekte teyit, çekin vizesi, garantili çek ve banka çeki de bu gereksinim
sonucunda doğmuş ve benimsenmiş uygulamalardandır. Çekin Ödenmesi Ödeme
İçin İbraz Çek meşru hamil ya da yetkili temsilci tarafından süresi içinde
muhataba ibraz edilmelidir. Muhatap, çekle işleyen hesabın açıldığı
bankanın şubesi değil, banka tüzel kişiliğidir. Bu nedenle ibraz, muhatap
bankanın hesabın olduğu şubesine veya başka bir şubesine yapılabilir.
Hesabın olduğu şubeye ibraz halinde, karşılık varsa ödeme yapılır. Başka
şubeye ibraz halinde ise provizyon istenmek suretiyle ödeme yapılır (ÇK
m.3, f. I). Çekin başka bir şubeye ibraz edilmesi, ibraz sürelerinde asla
değişiklik yaratmaz; çünkü bu süreler baştan belirli ve kesin olup
düzenlenme ve ibraz yerlerine göre değil, düzenlenme ve ödeme yerlerine
göre saptanır. 244 Ticaret Hukuku İbraz, iş günlerinde ve iş saatleri
içinde yapılabilir. İbraz süresinin son günü tatile rastlıyorsa, süre,
tatili izleyen ilk iş günü mesai saatleri bitimine dek uzar (TTK m.816).
Çekin başka bir bankaya ibrazı, “ödeme için ibraz” değil, “tahsil cirosu”
veya “senedin iskontoya tabi tutulması talebi” niteliğindedir. Takas
odasına ibraz da ödeme için ibraz sayılır (TTK m.798). İbraz süresi
geçtikten sonra muhatap bankanın ödeme yükümlülüğü yoktur fakat çekten
cayılmamış ise muhatabın dilerse ödeme yapma yetkisi vardır (TTK m.799/2).
İbraz süresini kaçıran hamil, düzenleyen ve cirantalara başvuru hakkını
yitirir; çek de kambiyo senedi olma niteliğini kaybeder. Bu durumda hamil,
asıl borç ilişkisine veya sebepsiz zenginleşme kurallarına göre
düzenleyenden talepte bulunabilir (TTK m.818/1, m. 732). Çekin Ödenmesi,
Ödenmesinin Önlenmesi ve Sahte/Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinden Dolayı
Sorumluluk Çekin Ödenmesi Çek, kural olarak ibraz süresi içerisinde ve
görüldüğünde ödenir (TTK m.795, ÇK m.3). Bu kuralın iki önemli
istisnasından söz etmek gerekir. Birincisi, ileri tarihli bir çek, ibraz
süresi başlamadan ödenebilir (bkz. ÇK m.3/ f. 8; fakat ÇK geçici m. 3/f. 5,
buna, 31.12.2017’ye dek engel olan bir hüküm içermektedir). İkincisi,
çekten cayılmamış ise, çek ibraz süresi geçtikten sonra dahi ödenebilir
(TTK m.799). Çek kendisine ibraz edildiğinde banka, hamilin meşru hamil
olup olmadığını, kimliğini ve emre yazılı çeklerde ciro silsilesini kontrol
etmelidir fakat imzaların sıhhatini kontrol yükümlülüğü yoktur (TTK m.790,
801). Ayrıca ÇK m.3, f. 1, hesabın bulunduğu şube dışındaki bir şubeye
ibraz edilen çekin, ödenmeden önce, hamilin vergi kimlik numarasının
saptanmasını ve karşılık istenmek suretiyle ödenmesini öngörmüştür.
Bankanın çeki ödemesi çeşitli biçimlerde gerçekleşebilir: 1. Çek nakden
ödenebileceği gibi, hesaben de ödenebilir (TTK m.805 vd.). 2. Ödeme,
çizgili çek yoluyla da olabilir. Çizgili çek, herhangi birisine ödeme
yapılmaması ve güven amacıyla geliştirilmiş bir yöntemdir. Düzenleyen veya
hamil, çekin yüzüne paralel ve eğik iki çizgi çekerek ödemenin münhasıran
bir bankaya veya muhatabın müşterisine yapılmasını sağlayabilirler (=umumi
çizgili çek). İki çizgi arasına belirli bir banka yazılmış ise, ödeme ancak
o bankaya veya bu banka muhatap ise müşterisine yapılır (=hususi çizgili
çek) (bkz. TTK803-804). Çek tamamen ödenirse kambiyo ilişkisi sona erer;
çek makbuz olarak bankada kalır. Haricen ödeme yapar ise çeki, borçlunun
alması gerekir. Aksi takdirde ödediğini kanıtlama yükümü kendisine düşer.
Kısmen karşılık var ise, muhatap kısmi ödeme yapmakla yükümlüdür (TTK
m.783/2, ÇK m.3, f. 3/b, 7). Bu durumda çekin ön ve arka yüzünün onaylı
fotokopisi ücretsiz olarak hamile verilir. Hamil, bu fotokopi ile başvuru
borçlularına veya kambiyo senetlerine özgü takip yoluna gidebileceği gibi,
Savcılığa şikayette bulunurken dilekçesine bu fotokopiyi ekleyebilir ve
bunu icra daireleri ile mahkemelerde ispat aracı olarak kullanabilir.
Mahkeme veya icra dairesinin talebi halinde çek aslı bu mercilere
gönderilir (ÇK m.3, f. 6). Hamil kısmi ödemeyi reddedemez; aksi takdirde
alacaklı temerrüdü gerçekleşir ve hamil, başvuru hakkını kısmen kaybeder
(TTK m.818/1, h, 709). 8. Ünite - Kıymetli Evrak 245 Ödemenin Önlenmesi
Çekin tedavüle çıkarılmasından sonra düzenleyen ölse, iflâs etse veya fiil
ehliyetini yitirse bile, ibraz süresi içerisinde çek geçerli kalmakta devam
eder; dolayısıyla ödenmesi gerekir (TTK m.800). Tedavüldeki bir çekin
ödenmesi, iki şekilde önlenebilmektedir: Çekten cayılması veya çekte
bankanın ödeme yapmasını yasaklayan bir mahkeme (ihtiyati tedbir) kararı
verilmesi. Çekte Cayma İbraz süresi geçtikten sonra düzenleyenin o çekten
rücu etmesidir (TTK m.799/1). Cayma için düzenleyenin herhangi bir gerekçe
göstermesine gerek yoktur. Şayet ibraz süresi geçmiş, fakat düzenleyen
çekten caymamış ise banka ödeme yapıp yapmamakta serbesttir (m. 799/2).
Çekte Ödemenin Mahkeme Kararı ile Yasaklanması Çeki gerçekten rıza dışı
elden çıkan bir kişinin, ödemeyi önleyebilmek için, mahkemeye başvurup
ödeme yasağı kararı alması ve senedin zıyaına dayanılarak alınan tedbir
kararından sonra, HMK’da öngörülen süre içerisinde iptal davası açması
gerekir. Sahte veya Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinden Doğan Sorumluluk TTK
m.812 uyarınca, sahte veya tahrif edilmiş bir çeki ödemiş olmasından dolayı
muhatap sorumlu olur. Meğer ki çek defterini iyi saklayamamış olması gibi
bir kusurun düzenleyene yüklenmesi mümkün olsun. Sahte çek bakımından TTK
m.812’nin uygulanmasının önşartı, imzanın keşideciye veya temsilcisine ait
olmadığının tespit edilmiş olmasıdır. Tahrifat çek içeriğinin (imza veya
beyanların) bozularak değiştirilmesini anlatır. Örneğin çek bedelinin veya
düzenlenme tarihinin değiştirilmesi ya da eklemeler yapılması gibi.
Bankaların bu madde nedeniyle yüklenmiş oldukları sorumluluk kusura
dayanmaz. Dolayısıyla bankanın objektif özen yükümlülüğüne uygun davranması
gerekmektedir. Çekin Ödenmemesi Nedeniyle Sorumluluk ve Başvuru Hakkı
Ödenmeme Halinin Saptanması Süresi içerisinde ibraz edilen bir çekin
ödenmemesi halinde, kanunun öngörmüş olduğu şu üç yoldan birisi ile durum
tespit ettirilmelidir (TTK808/1): 1. Protesto, 2. Muhatabın çek üzerine,
ibraz gününü de göstererek yazacağı beyan (uygulamada “karşılıksızdır”
kaşesi basılması çok yaygındır), 3. Bir takas odasının aynı içerikteki
tarihli bir beyanı Çeki süresinde ibraz etmeyen veya ödememeyi usulünce
tespit ettirmeyen hamil, başvuru hakkını yitirir (m. 796, 808). Mücbir
sebeplere ilişkin TTK m.811 hükmü saklıdır. Bu hüküm uyarınca mücbir sebep
onbeş günden fazla sürerse, hamil, çeki ibraz etme ve ödememeyi tespit
ettirme zorunluluğu olmaksızın başvuru hakkını kullanabilir. Hukuki
Sorumluluk, Başvuru Hakkı ve Zamanaşımı Ödememe halinin tespitinden sonra
hamil, çek bedelini tahsil için hukuki sorumluluk altındaki kişilere
başvuracaktır. Muhatap banka, kambiyo taahhüdü altına girmediği için
başvuru borçluları arasında yer almaz; onun sorumluluğu düzenleTakas Odası:
Bankaların birbirlerine ödeyecekleri çekleri veya benzer senetleri,
aralarında takas yoluyla ödemelerini sağlamak üzere banka temsilcilerinin
Merkez Bankası tarafından bir araya getirilmeleridir. 246 Ticaret Hukuku
yene karşıdır. Fakat ÇK m.3/3, karşılıksız çeklerde muhatap bankanın çek
yaprağı başına belirli bir miktar ile sınırlı olarak hamile ödeme yapmasını
öngörmüştür. Miktar tatminkar olmadığı için, bugüne dek uygulamada hükmün
pek işlevi olmamış ise de, ÇK m.3/3’deki para sınırının, yetersiz de olsa,
bir miktar artırılmış olması, belki bundan sonra uygulamada işlerlik
sağlayabilir. Karşılıksız çeklerde düzenleyen, ÇK m.6 kapsamında ödeme
yaparsa, hamil alacağına kavuşmuş olacağı için başvuru hakkının
kullanılmasına gerek kalmaz. Başvuru hakkını kullanan hamil, düzenleyen
ve/veya cirantalar ve varsa avalistlerinden TTK m.810 kapsamında talepte
bulunabilir. Hamile ödeme yapan birisinin, kendisine karşı sorumlu olanlara
başvurması durumunda TTK m.818/1’in yollaması ile m. 726-727 hükümleri
uygulanır. TTK m.783/3, çekin karşılıksız çıkması ve bunun usulünce
saptanması durumunda, hamil lehine ve düzenleyen aleyhine özel bir ek
yaptırım öngörmüştür. Çek bedelinin karşılanmayan kısmının yüzde 10’u ile
ayrıca varsa, hamilin uğradığı zararın ödenmesi gerekir. Yüzde 10’luk
tazminat, kusura ve zarara bağlı olmaksızın kanundan kaynaklanan bir cezai
şart olarak düşünülebilir. “Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihinden
önce ibraz edilen çekin karşılığının Türk Ticaret Kanunu’nun 707 nci
maddesi uyarınca kısmen veya tamamen ödenmemiş olması hâlinde, bu çekle
ilgili olarak hukuki takip yapılamaz. İleri düzenleme tarihli çekle ilgili
olarak hukuki takip yapılabilmesi için, çekin üzerindeki düzenleme tarihine
göre kanuni ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmesi ve karşılıksızdır
işlemine tabi tutulması şarttır” (ÇK m.3, f. 8). Çekte zamanaşımı süreleri
TTK m.814’de belirlenmiştir: 1. Hamilin açacağı davalar ibraz süresinin
bitiminden itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. 2. Sorumlu (hamile
ödeyen) kişilerden birisinin, başvurabileceği kişilere karşı açacağı
davalar ise, çeki isteyerek ödediği ya da çekin ödenmesinin kendisinden
dava yoluyla talep edildiği tarihten itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına
uğrar. Muhatap Bankanın Hamile Karşı Hukuki Sorumluluğu Muhatap bankanın
hamil karşısında sorumlu olup olmadığı incelenirken ikili bir ayrım yapmak
gerekir: Muhatabın karşılıksız çıkan çeklerden dolayı her bir çek yaprağı
başına sorumluluğu/karşılık olmasına rağmen ödeme yapmamasından dolayı
sorumluluğu. Karşılıksız Çeklerde Çek Yaprağı Başına Sorumluluk 6273 sayılı
Kanunla değişik ÇK m.3, f. 3 hükmüne göre: Muhatap banka, ibraz eden
düzenleyici dışındaki hamile, süresinde ibraz edilen her çek yaprağı için;
1. Karşılığının hiç bulunmaması hâlinde, a. Çek bedeli bin Türk Lirası veya
üzerinde ise binaltıyüz Türk Lirası, b. Çek bedeli bin Türk Lirasının
altında ise çek bedelini, 2. Karşılığının kısmen bulunması hâlinde, a. Çek
bedeli bin Türk Lirası veya altında ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla,
kısmî karşılığı bin Türk Lirasına tamamlayacak bir miktarı, b. Çek bedeli
bin Türk Lirasının üzerinde ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî
karşılığa ilave olarak bin Türk Lirasını, ödemekle yükümlüdür. Bu husus,
hesap sahibi ile muhatap banka arasında çek defterinin teslimi sırasın- 8.
Ünite - Kıymetli Evrak 247 da yapılmış olan dönülemeyecek bir gayri nakdî
kredi sözleşmesi hükmündedir. Bu fıkradaki miktar, Türkiye İstatistik
Kurumu tarafından yayımlanan fiyat endekslerindeki yıllık değişmeler göz
önünde tutularak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından her yıl Ocak
ayında belirlenir ve Resmî Gazete’de yayımlanır. ÇK’ya 627 Sayılı Kanunla
eklenen 3 üncü maddenin 9 uncu fıkrası uyarınca, çekin üzerinde yazılı
baskı tarihinden itibaren beş yıl içinde ibraz edilmemesi hâlinde, muhatap
bankanın bu sorumluluğu sona erer. Karşılık Olmasına Rağmen Ödememekten
Dolayı Sorumluluk Kısmi karşılığı ödeme yükümü öngören TTK m.783/2, cayma
yanında ödeme yükümüne de dayanak oluşturan TTK m.799/2 hükümleri ile
süresinde ibraz edilen ve karşılığı olan çeklerin ödenmesini düzenleyen ÇK
m.3, f. 1 ve karşılığı olan çekin ödenmesini geciktiren veya çek yaprağı
başına kanunen ödemesi gereken bedeli geciktiren bankanın, çek hamiline,
“her geçen gün için binde üç gecikme cezası” ödemesi gerektiğini açık hükme
bağlayan ÇK m.3, f. 7 muhatabın, karşılığı olan çekleri ödemesi gerektiğini
ortaya koymaktadır. Çekin Karşılıksızdır İşlemine Tabi Olmasından Dolayı
İdari Yaptırım Sorumluluğu (Yasaklama Kararı) ÇK’nın 5 inci maddesi, “idari
yaptırım sorumluluğu” kapsamında, çek düzenleme ve çek hesabı açmanın bir
karar ile yasaklanmasını hükme bağlamıştır. Çek düzenleme ve çek hesabı
açmanın yasaklanması (idari yaptırımın uygulanması) için şu şartların
birlikte gerçekleşmesi gerektiği, madde metninden anlaşılmaktadır: 1.
Şeklen tam bir çek bulunması (TTK m.780, ÇK m.2/f. 9). 2. Çekin, ibraz
süresi içerisinde muhatap bankaya ibraz edilmiş olması. 3. Çekin, ibraz
günü tamamen ya da kısmen karşılıksız çıkması. 4. Karşılıksızlık olgusunun
tespit ettirilmiş olması. 5. Hamilin talepte bulunması. Çek hesabı açma ve
çek düzenleme yasağının kaldırılması, ÇK m.6’da belirtilen esaslar
dâhilinde mümkündür. Gayri Nakdi Kredi: Bir bankanın teminat mektubu,
kefalet, kabul biçiminde müşterisi lehine bir üçüncü kişiye karşı
sorumluluk altına girmesidir. 248 Ticaret Hukuku Özet Kıymetli evrakı ve
unsurlarını anlatmak. TTK. m.645’de yapılan tanım uyarınca, kıymetli evrak
öyle senetlerdir ki; bunların içindeki hak senetten ayrı olarak ileri
sürülemez ve senetten ayrı olarak devredilemez. Bu tanımdan hareketle
kıymetli evrakın üç unsurundan söz edilebilir. Bunlar; senet, hak ve senet
ile hakkın kaynaşmasıdır. Kıymetli evrak ve adi senet, borç ödeme
taahhüdünü içeren belgeler olmalarına rağmen aralarında önemli farklar
vardır. Bu farklar başlıca şunlardır: Kıymetli evrak, para alacağı,
ortaklık, mülkiyet veya rehin gibi hakları konu alır. Oysa adi senetlerde
bunların dışındaki yükümlülükler de yer alabilir. Kıymetli evrakta borçlu,
taraflardan birisi olur. Oysa adi senette her iki tarafa da borç yüklenmesi
mümkündür. Kıymetli evrak sıkı şekil şartlarına bağlıdır. Adi senetlerde
ise böyle bir şart bulunmamaktadır. Bir alacak için düzenlenen senet, hakkı
ispat etmeye yarar. Oysa kıymetli evrakta hak ile senet bütünleşmiştir.
Senet olmaksızın hakkın ileri sürülmesi ve devredilmesi mümkün değildir.
Adi senetlerde ise alacak hakkı senetsiz de ileri sürülebilir ve
ödenebilir. Adi senetler TBK’ya göre devredilir. Kıymetli evraka bağlı
alacakların devri ise, özel şekle bağlıdır. Devir senedin türüne göre
değişir. Kıymetli evrakta şekle bağlılık, soyutluk, imzaların bağımsızlığı
gibi ilkeler geçerli olduğu için, kıymetli evrak, alacağı devralan kişilere
karşı büyük bir güvence sağlar. Adi senede bağlı bir alacağın devri ise, o
alacağı devralan kişilere yeterince güvence vermez. Adi senede bağlı bir
alacağın ifa yeri aksi kararlaştırılmadığı sürece alacaklının yerleşim
yeridir. Oysa kıymetli evrakın tedavül kabiliyeti çok yüksek olduğu ve
senet alacaklısı sürekli değişebildiği için ifa yeri borçlunun yerleşim
yeridir. Adi senedin alacaklısı kendisine yapılan kısmi ödemeyi
reddedebilir. Halbuki kıymetli evrakta kısmi ödeme reddedilemez. Emre ve
hamiline yazılı kambiyo senetleri ile emtia senetleri, menkul kıymetler ve
diğer bazı kıymetli evrak, TCK m.210 uyarınca resmi evrak hükmünde olup,
bunlarda sahtekârlık “Resmi Evrakta Sahtekârlık” sayılır. Oysa adi senetler
resmi evraktan sayılmaz. Kıymetli evrak türlerini sınıflandırmak. Kıymetli
evrak türleri çeşitli açılardan sınıflandırılabilir. Bunlar; içerdiği
hakkın türü açısından, hakkın senetten önce var olup olmaması açısından,
temel ilişki ile ilgili olup olmaması açısından, kamu güvenine dayanıp
dayanmaması açısından, yatırım amacı taşıyıp taşımaması açısından ve son
olarak da devir şekli açısından yapılan sınıflandırmalardır. Bono, poliçe
ve çekin unsurlarını, ödenmesini ve ödenmemesinden doğan sorumluluğu
anlatmak. Bononun unsurları, senetteki şekil şartlarını ifade eder. Bu
şekil şartları, bono veya emre muharrer senet sözcüğü, belirli bir bedelin
kayıtsız şartsız ödenmesi vaadi, vade, ödeme yeri, lehtar, düzenleme günü
ve yeri, düzenleyenin imzasından ibarettir. Emre yazılı olan bir bononun
devri ciro ve zilyetliğin devri ile nama yazılı bir bononun devri alacağın
temliki ve zilyetliğin devri ile mümkün olabilmektedir. Bono da borcun
ödenmesinden sorumluluk muhataba aittir. Borcun ödenmemesinden doğan
sorumluluk ise bonoda imzası bulunan herkese aittir. İmzası bulunan herkes,
kendisinden sonra gelen diğer kişilere karşı, borcun ödenmemesinden dolayı
kural olarak sorumludur. Bu sorumluluk müteselsil olup, hamil, kendisinden
önceki kişilerin birisine, birkaçına veya tamamına, borçlanma sıralarını
gözetmeksizin başvurma hakkına sahiptir. Çekin unsurları, senetteki şekil
şartlarını ifade eder. Bu şekil şartları, çek sözcüğü, belirli bir bedelin
ödenmesi için kayıtsız ve şartsız havale, muhatap, ödeme yeri, düzenleme
tarihi ve yeri, düzenleyenin imzasından ibarettir. Çekin ödenmesinden doğan
sorumluluk, muhatap olarak gösterilen bankadır. Çekin ödenmeme halinin
tespitinden sonra hamil, çek bedelini tahsil için hukuki sorumluluk
altındaki kişilere başvuracaktır. Muhatap banka, kambiyo taahhüdü altına
girmediği için başvuru borçluları arasında yer almaz; onun sorumluluğu
düzenleyene karşıdır. Fakat ÇK m. 3/3, karşılıksız çeklerde muhatap
bankanın çek yaprağı başına belirli bir miktar ile sınırlı olarak hamile
ödeme yapmasını öngörmüştür. 1 2 3 8. Ünite - Kıymetli Evrak 249 Kendimizi
Sınayalım 1. Aşağıdakilerden hangisi bononun zorunlu şekil şartlarından
değildir? a. Düzenleyenin imzası b. Lehdar c. Vade d. Düzenleme tarihi e.
Kayıtsız şartsız belirli bir bedel ödeme vaadi 2. Bonolara konulabilecek
vade kaç türlüdür? a. 5 b. 3 c. 4 d. 1 e. 2 3. Aşağıdakilerden hangisi
çekin zorunlu şekil şartlarından değildir? a. Kayıtsız ve şartsız belirli
bir bedelin ödenmesi için havale b. Muhatabın ünvanı c. Düzenlenme günü d.
Lehdar e. Düzenleyenin imzası 4. Belirli bir günde ödenecek bonoda ödememe
protestosu, vadeyi izleyen kaç gün içinde çekilmelidir? a. 3 iş günü b. 7
iş günü c. 2 iş günü d. İlk gün e. 5 gün 5. Düzenleme yeri olarak İzmir
olarak yazılan bir çekte çekle işleyene hesabın bulunduğu şube de
İzmir’dedir. Bu çek ödenmek üzere muhatabın Ankara’daki bir şubesine hangi
süre içinde ibraz olunmalıdır? a. 10 gün b. 1 ay c. 6 ay d. 1 yıl e. 3 ay
6. Yapılış şekli bakımından devredilen kişinin ismini göstermeyen ciro
aşağıdakilerden hangisidir? a. Beyaz ciro b. Tam ciro c. Rehin cirosu d.
Tahsil cirosu e. Temlik cirosu 7. Kıymetli evrakla ilgili olarak aşağıdaki
ifadelerden hangisi yanlıştır? a. Kıymetli evrak ortaklık haklarını konu
alabilir. b. Kıymetli evrak sıkı şekil şartlarına bağlıdır. c. Kıymetli
evrakta imzaların bağımsızlığı ilkesi geçerlidir. d. Kıymetli evrakta hak
ile senet arasında kuvvetli bir bağ vardır. e. Kıymetli evrakta kısmi ödeme
önerisi reddedilebilir. 8. Nama yazılı senetlerin devri aşağıdakilerden
hangisi ile gerçekleştirilir? a. Temlik beyanı ve zilyetliğin nakli ile. b.
Yalnızca zilyetliğin nakli ile c. Yalnızca ciro ile. d. Sözlü beyan ile. e.
Noterce yapılacak devir onayı ile. 9. Aşağıdakilerden hangisi kambiyo
senetlerinin ortak özelliklerinden biri değildir? a. Kambiyo senetleri,
sıkı şekil şartlarına tabidir. b. Kambiyo senetleri kanunen hamiline yazılı
senetlerdir. c. Kambiyo senetlerinde imzaların istiklali ilkesi
yürürlüktedir. d. Kambiyo senetlerinde hak senetle birlikte doğar. e.
Kambiyo senetlerinde müteselsil borçluluk söz konusudur. 10. Çekte,
hamilin, cirantalara karşı sahip olduğu başvurma hakları, ibraz süresinin
bitiminden itibaren ne kadar sürenin geçmesi ile zamanaşımına uğrar? a. 6
ay b. 3 ay c. 5 yıl d. 1 ay e. 3 yıl 250 Ticaret Hukuku Yaşamın İçinden
T.C. YARGITAY 19. HD., E. 2010/3119, K. 2010/12046, T. 27.10.2010 • KEŞİDE
TARİHİ ( Çekin Zorunlu Unsurlarından Olduğu - Çekin İbraz Süresi Çekteki
Keşide Tarihinden İtibaren İşlemeye Başlayacağı/Kanuni Süresi Zarfından
Muhatap Bankaya İbraz Edilmeyen Çek Kambiyo Senedi Vasfını Yitireceği )
.................................... ÖZET: TTK.nun 692.maddesi uyarınca
keşide tarihi, çekin zorunlu unsurlarındandır. Çekin ibraz süresi çekteki
keşide tarihinden itibaren işlemeye başlar. Kanuni süresi zarfından muhatap
bankaya ibraz edilmeyen çek kambiyo senedi vasfını yitirir. Takibe konu
çek, süresinde muhatap bankaya ibraz edilmediğinden, keşide tarihinden
itibaren faiz yürütülemez. Öte yandan davalının takipten önce temerrüde
düşürüldüğü hususu da kanıtlanamadığından işlemiş faiz talebinin reddi
gerekir. .................................. KARAR: ................. 2-
TTK.nun 692.maddesi uyarınca keşide tarihi, çekin zorunlu unsurlarındandır.
Çekin ibraz süresi çekteki keşide tarihinden itibaren işlemeye başlar (
TTK.707. md ). Kanuni süresi zarfından muhatap bankaya ibraz edilmeyen çek
kambiyo senedi vasfını yitirir. Takibe konu çek, süresinde muhatap bankaya
ibraz edilmediğinden, keşide tarihinden itibaren faiz yürütülemez. Öte
yandan davalının takipten önce temerrüde düşürüldüğü hususu da
kanıtlanamadığından işlemiş faiz talebinin reddi gerekirken, yazılı şekilde
hüküm kurulması bozmayı gerektirmiştir. Kaynak:
http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm Okuma Parçası Haftada 18 bin 500
karşılıksız çek Hükümetin karşılıksız çekte hapis cezasının kaldırmasının
ardından korkulan oldu. Merkez Bankası verilerine göre karşılıksız çekte
haftalık ortalama rakamlar, geçen yılın aynı dönemine göre ikiye katlandı.
Merkez Bankası Temmuz ayı rakamlarına göre, Temmuz’da haftada ortalama 18.5
bin çek karşılıksız çıktı. Bu rakam geçen yılın Temmuz ayında 9.7 bin
adetti. Böylece haftada ortalama karşılıksız çıkan çek adedi önceki yılın
aynı ayına göre yüzde 90 artmış oldu. Bir önceki ay karşılıksız çıkan çek
adedi 15.4 bin iken, bu sayı yüzde 20 oranında artarak 18.5 bine çıkmış
oldu. Esnaf, tüccar, sanayici ve işadamları, çekte hapis cezasının
kalkmasının ardından karşılıksız çekte yaşanan patlamayla büyük sıkıntı
yaşıyor. Bu soruna artık bir çözüm bulunmasını istiyor. 3 Şubat 2012
tarihinde yürürlüğe giren Çek Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
ile karşılıksız çekte hapis cezası kaldırılmıştı. Merkez Bankası
rakamlarına göre, Temmuz’da 2 milyon 200 bin adet çek ibraz edildi. İbraz
edilen bu çeklerin tutarı ise 35.9 milyar liraya ulaştı. Bu rakamlar
Haziran ayında sırasıyla 1 milyon 80 bin adet ve 22.9 milyar liraydı. Bir
önceki yılın Temmuz ayında ise ibraz edilen çek sayısı 1 milyon 135 bin
adet, tutarı ise 21.6 milyon liraydı. Böylece rakamlar, ibraz edilen
çeklerin hem sayıca hem de tutar olarak ikiye katlandığın gösterdi.
İbrazında karşılıksız çıkan çek adedi bu yılın Temmuz ayında 92 bin 738
adetken, ibrazında karşılıksız kalan çek tutarı ise 1.8 milyar lira oldu.
Bu rakamlar Haziran ayında neredeyse Temmuz’un yarısıydı. Kaynak:
http://haber.gazetevatan.com/haftada-18-
bin-500-karsiliksiz-cek/471441/2/Ekonomi Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
1. c Yanıtınız yanlış ise “Bono” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. c
Yanıtınız yanlış ise “Bono” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. d
Yanıtınız yanlış ise “Çek” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. c
Yanıtınız yanlış ise “Bono” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. a
Yanıtınız yanlış ise “Çek” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. a
Yanıtınız yanlış ise “Bonoda/Poliçede Ciro” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. 7. e Yanıtınız yanlış ise “Kıymetli Evrak” konusunu yeniden
gözden geçiriniz. 8. a Yanıtınız yanlış ise “ Nama Yazılı Kıymetli Evrak”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. b Yanıtınız yanlış ise “Kambiyo
Senetlerinin Ortak Özellikleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. e
Yanıtınız yanlış ise “Çekin Ödenmemesi Nedeniyle Sorumluluk” konusunu
yeniden gözden geçiriniz. 8. Ünite - Kıymetli Evrak 251 Sıra Sizde Yanıt
Anahtarı Sıra Sizde 1 Adına düzenlenen çeki çalınmış olan kişiye iptal
davası açması önerilir. İptal kararı üzerine borçlu hakkını senetsiz ileri
sürme veya yeni bir senet düzenlenmesini isteme hakkını kazanır. Sıra Sizde
2 Bonoda ödeme vaadi bir şarta bağlanmış olduğu için, bono geçerli
değildir. Sıra Sizde 3 B’nin elindeki bono beyaz ciro ile devredilmiştir.
Beyaz ciro yapılması kanunen mümkün olduğu için B’nin arkadaşı haklı
değildir. Sıra Sizde 4 A kuşkulanmakta haklıdır çünkü çekte, düzenleyenin
el yazılı imzasının bulunması şarttır. Belge çek olarak geçersizdir.
Bahtiyar, M. (2012), Kıymetli Evrak Hukuku, İstanbul: Beta Yayınevi.
İmregün, O. (1998), Kıymetli Evrak Hukuku, İstanbul: Filiz Kitabevi.
Karayalçın, Y. (1970), Ticari Senetler, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku
Enstitüsü Yayını. Kendigelen, A. (2011), Yeni Türk Ticaret Kanunu,
Değişiklikler, Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul: Oniki Levha Yayınevi.
Kendigelen, A. (2007), Çek Hukuku, İstanbul: Beta Yayınevi. Kırca, İ.
(2010), 5941 Sayılı Çek Kanunu (Konferans), Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku
Enstitüsü Yayını. Öztan, F. (1997), Kıymetli Evrak Hukuku, Ankara: Turhan
Kitabevi. Poroy, R. /Tekinalp, Ü. (2010), Kıymetli Evrak Hukuku Esasları
(5941 Sayılı Çek Kanununun Yorumu İle), İstanbul: Vedat Kitapçılık.
Pulaşlı, H. (2011), Kıymetli Evrak Hukuku, Ankara: Adalet Yayınevi. Ülgen,
H./Helvacı, M./Kendigelen, A./Kaya, A. (2013), Kıymetli Evrak Hukuku, Ders
Kitabı, İstanbul: Vedat Kitapçılık. Yararlanılan Kaynaklar Sözlük 253 A
Acenta: Tabi sıfatı olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, belli bir yer
veya bölge içinde, devamlı bir biçimde, ticari bir işletmeyi ilgilendiren
sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o işletme adına yapmayı meslek
edinen kişi. Addolunmak: Sayılmak. Adi Komandit Ortaklık: Ticari bir
işletmeyi, bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla kurulan ve şirket
alacaklılarına karşı ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluklarının
sınırlanmadığı ve diğer ortak veya ortakların sorumluluklarının sermaye ile
sınırlanmış olduğu şirket türü. Adi Ortaklık: İki veya daha çok kimsenin,
ortak bir amaca ulaşmak için, emeklerini ve mallarını birleştirmeyi kabul
ettikleri ortaklık tipi. Alacağın Temliki: Bir borç ilişkisinde alacağın,
alacaklı tarafından bir başka şahsa devredilmesi. Aleni: Açık. Alım
(iştira) Hakkı: Hak sahibine istediği zamanda bir şeyin malikinden, o şeyin
mülkiyetinin kendisine kararlaştırılan bedel karşılığında devrini isteme
yetkisi veren hak. Ani Kuruluş: Anonim şirket kuruluş çeşitlerinden olup,
en az beş kişinin bir araya gelerek, ortaklık sermayesinin tümünü
aralarında taahhüt edip, 1/4’ünü bankaya yatırarak, kısa yoldan anonim
şirket kurmaları durumu. Anonim Ortaklık: Bir unvana sahip, sermayesi
belirli ve paylara bölünmüş olan ve borçlarından dolayı yalnız malvarlığı
ile sorumlu bulunan ortaklık. Arızi: Geçici. Ayın: Şey, mal, nesne. Aynî:
Para olarak değil, madde olarak verilen. Ayni Hak: Eşya üzerinde doğrudan
doğruya mutlak egemenlik yetkisi veren ve herkese karşı ileri sürülebilen
hak. Azınlık Hakkı: Şirket sermayesinin %50 sinden fazlasına sahip
olanların, şirketi yönetme ve denetleme hakkının karşısında, azınlıkta
kalan ortakların kanunen sahip oldukları haklar. Azil: Verilen temsil
yetkisinin ortadan kaldırılması. B Bağlam: Nama yazılı pay senetlerinin
devrini sınırlandıran veya onaya bağlayan hükümler. Basiret: Seziş, önceden
görüş, ileriye görüş. Batıl: İptal edilebilir, özünde gerçek olmayan. Beyaz
Ciro: Senet malikinin, senedin arkasına, sadece imzasını atarak yaptığı
ciro. Bilanço: Bir işletmenin, belli bir tarihteki alacak ve borçlarını iki
sütun halinde gösteren özet muhasebe kaydı. Birleşme: Bir veya birden çok
ticaret ortaklığının malvarlığının, tasfiye olmaksızın içlerinden birine ya
da yeni kurulan bir ortaklığa kendiliğinden ve tümden geçmesi. Bono: Bir
kimsenin diğer bir kimseye veya onun emir ve havalesine, belirlenen vadede,
belli bir tutarı ödeme taahhüdünü içeren, özel biçim ve hükümlere sahip
ticari senet. Borcun Nakli: Borçlunun değişmesi; üçüncü bir şahsın borcu
üzerine alması. Borsa: Bazı tüccarların ve özellikle değerli kâğıt
alışverişleriyle uğraşanların, alım-satım amacıyla devlet denetimi altında
iş yaptıkları yer. Büyük Defter: Yevmiye defterine geçirilmiş olan
işlemleri, sistemli bir biçimde hesaplara toplayan defter. C-Ç Cebrî İcra:
Borcunu yerine getirmeyen kimsenin devletin hükümranlık gücüyle borcunu
yerine getirmeye zorlanması. Ciranta: Kıymetli evraktaki hakkını başkasına
ciro eden. Ciro: Ticari senedin, arkasına yazılan yazı veya imza ile
başkasına devri. Çek: Bir kimsenin bankadaki parasının belirttiği kişiye
ödenmesi için bankaya gönderdiği, yasadaki koşullara uygun düzenlenmiş
belge. Çizgili Çek: Çekler kural olarak, onu ibraz edene ödenir, ancak
bazen hamil veya keşideci çekin yüzüne paralel ve yatay iki çizgi çizer. Bu
takdirde çekin özellikle bankaya veya muhatabın müşterisine ödenmesi
gerekir. Eğer iki çizgi arasında bir banka adı yazılıysa bu durumda özel
çizgili çek söz konusu olur. D Defi: Davalının borcunu, özel bir nedenden
dolayı yerine getirmekten kaçınmasına olanak veren hak. Denetçi: Şirket
faaliyetlerinin yasaya ve şirketin amacına uygun olup olmadığını kontrol
eden ve yasaya göre kendisine çeşitli görev ve yetkiler verilmiş olan
organ. Deniz Ödüncü Senedi: Bağlama limanı dışında deniz yolculuğunu
selametle sona erdirme veya yolculuk sırasında yükün korunması için gemi
veya yük ya da her ikisi rehin gösterilerek alınan bir ödüncün yolculuk
selametle sona erdiği takdirde primi ile birlikte geri verilmesi, yoksa
geri verilmemi koşuluna bağlı bir sözleşmeye yönelik senet. Donatma
İştiraki: Birden çok kişinin, ortak mülkiyet biçiminde sahip oldukları bir
gemiyi, aralarında yapmış oldukları sözleşme gereğince, hepsi nam ve
hesabına deniz ticaretinde kullanmaları. Sözlük 254 Ticaret Hukuku
Dürüstlük Kuralı: Kişilerin haklarını kullanırken ve borçlarını yerine
getirirken dürüst, aklı başında, namuslu bir insandan beklenen davranış
biçimine uygun davranmalarını öngören genel kural. E Eklenti: Madden ve
hukuken bağımsız olmakla birlikte, birleştirme, takma veya başka bir
biçimde asıl şeye bağlanarak asıl şeyin işletilmesi, korunması ya da ondan
yararlanılması için ona sürekli olarak özgülenen taşınır eşya. Elbirliği
Mülkiyeti: Kanun veya kanunda ön görülen sözleşmeler uyarınca oluşan
topluluk dolayısıyla mallara birlikte malik olanların mülkiyeti. Emre
Yazılı Senet: Emre yazılı olan ve yasa tarafından böyle sayılan kıymetli
evrak. Envanter: Bir kurum veya kişiye ait alacak ve borçların belirli bir
tarihte ayrı ayrı miktar ve değerlerini gösteren döküm cetveli. Esas
Sermaye: Tamamı taahhüt edilmiş bulunan, değiştirilmesi artırma ve azaltma
işlemlerinin yapılmasına bağlanmış olan sermaye. F Fail: Yapan; eden;
hukuki sonuç doğuracak şekilde bir suç işleyen kimse. Faiz: Alacaklının
verdiği borca karşılık, kazanç sağlamak veya enflasyon gibi nedenlerle
zarar uğramamak amacıyla, borçlusundan istemeye hakkı olduğu karşılık.
Feragat: Vazgeçme; iki taraftan her birinin talep sonucundan vazgeçmesi.
Fesih Beyanı: Sözleşmelerde taraflardan birinin sözleşme gereklerine devam
etmeyeceği yolundaki irade beyanını, diğer tarafa bildirmesi. Fesih:
Bozmak, geçersiz hale getirmek, hükümden düşürmek. G Genel Kurul: Anonim
ortaklığın, en yüksek irade ve karar organı. Geri Alım (vefa) Hakkı:
Satıcıya sattığı taşınmazın bedel karşılığında ve tek taraflı irade ile
geri alma hakkını veren hak. Gerçek Kişi: Hukukun, kendilerine, hak ve borç
sahipliği yetkisi tanıdığı insanlar. Gündem: Ortaklık toplantılarında,
konuşulup tartışılacak ve yapılacak işlerin listesi. Günlük Defter: Tacirin
yaptığı işlerin, yapıldığı tarihe göre sıralandığı ve günü gününe yazıldığı
defter. H Haciz: Para alacaklarının ödenmesini sağlamak için borçluya ait
mal ve haklara icra dairesi tarafından hukuken el konulması. Haksız Fiil:
Bir kimsenin, ister bile bile, ister savsama yoluyla olsun, bir başkasını
hukuka aykırı olarak zarara uğratmasına neden olan eylem. Haksız Rekabet:
Ekonomik rekabetin, dürüstlük kurallarına aykırı davranış ve başka
şekillerde her türlü kötüye kullanılması. Halef: Birinden sonra gelip, onun
yerine geçen, hak ve borçlarına sahip olabilen kimse. Halka Arz: Menkul
kıymetlerin satın alınması için yazılı, sözlü veya resmi şekilde her türlü
yolla halka çağrıda bulunmak. Hamil: Elinde bulunduran; üzerinde taşıyan.
Hamiline Yazılı Senet: Senedin metninden veya biçiminden hamili (elinde
bulunduranı) kim ise, o kimsenin, hak sahibi sayılacağı anlaşılan senet.
Hapis Hakkı: Borçlunun rızası ile zilyetliğini devretmiş olduğu bir menkul
mal veya kıymetli evrakın; borçlunun vadesi gelmiş bir borcuna karşılık
olarak, alacaklının elinde bulunmasını sağlayan ve alacaklıya malı iadeden
kaçınma ve paraya çevirme yetkisi veren hak. Hasretme: Sınırlama, özgüleme.
Hata: Yanılma; gerçeğe uygun olmayan ve hata eden kişice gerçek kabul
edilen eylem. Hile: Aldatma, yanıltma, dolan; bir kimsenin kendi davranış
biçimi veya sarfettiği sözler ile diğer bir kimseyi, bir irade beyanında
bulunmaya veya sözleşme yapmaya yöneltmek için yanlış bir fikir doğuşuna
veya yanlış fikrin devamına bile bile neden olması. Huzur Hakkı: Ana
sözleşmeye hüküm konarak veya sonradan genel kurul kararıyla miktarı
belirlenerek, yönetim kurulu üyelerine, katıldıkları her toplantı için
verilen para. İ İbra: Alacaklının, borçlusunda bulunan alacağından tamamen
veya kısmen vazgeçmesi; derneklerde ve ortaklıklarda organları
sorumluluktan kurtarmak. İbraz: Gösterme, sunma. İcazet: Temsil yetkisi
bulunmadan başkası adına yapılan işleme, adına işlem yapılan kişinin
verdiği onay. İfa: Ödeme, yerine getirme. İflâs: Borcunu ödemeyen veya
ödemelerini tatil eden borçlu hakkında yapılan takip sonucunda, mahkeme
kararı ile tespit ve ilan edilen bir durum olup, iflâs kararı üzerine
borçlunun bütün malvarlığının, tüm alacaklılar yararına tasfiye edilmesi.
Sözlük 255 İhbar: Haber verme, bildirme. İhtar: Hatırlatma, uyarma.
İhtiyari: İsteğe bağlı. İkrah: Korkutma, bir kimseyi yapmak istediği şeyi
yapmamaya, yapmamak istediği şeyi yapmaya korkutarak zorlama. İktisap:
Kazanma; edinme. İlliyet İlişkisi: Bir sonucu ortaya çıkaran eylem ve
hareketle o sonuç arasındaki bağıntı, nedensellik, sebep ve sonuç ilişkisi.
İlmühaber: Herhangi bir durumu gösteren belgesi. İmha: Ortadan kaldırma;
yok etme. İnfisah: Kendiliğinden ortadan kalkma, bozulma, dağılma.
İnhisari: Alımın veya satımın tek bir elde toplanması. İntifa: Yararlanma;
faydalanma. İntifa Hakkı: Yararlanma hakkı; başkasına ait bir malda
kullanma ve ürünlerinden yararlanma yetkilerine sahip olmayı içeren hak.
İpotekli Borç Senedi: Taşınmazların değerinin ipotek teminatı altında
tedavüle çıkarılmasına olanak veren borç senetleri. İrat Senedi: Bir
taşınmaz üzerinde, taşınmaz mükellefiyeti şeklinde bir teminatla güvence
altına alınan borç senetleri. İşletme: Ticarethane, fabrika veya ticari
biçimde işletilen diğer kurumlar. İşletme Adı: Ticaret mahalli olarak
bizzat işletmeyi tanıtmaya ve benzer işletmelerden ayırmaya yarayan ad.
İtibari Değer: Paraların, pay senetlerinin, tahvillerin, poliçelerin,
çeklerin üzerinde yazılı olan değer, saymaca değer. İtiraz: Bir hakkın
doğumuna engel olan veya o hakkı sona erdiren olgu. İyiniyet: Bir hakkın
kazanılmasına engel bir hususu, o hakkı edinmek isteyen kişinin bilmemesi
veya bilmesinin gerekmemesi. K Kabul: Hukuk yargılamasında iki taraftan
birinin (davalının), diğerinin istem sonucunu benimsemesi. Kabul Etmeme
Protestosu: Kabul için gösterilen poliçenin muhatap tarafından kabul
edilmemesi durumunda çekilen protesto. Kambiyo Senedi: Poliçe, bono ve
çekten oluşan senet türleri. Kanuni Temsilci: Kaynağını kanundan alan
temsilci çeşidi. Kâr: Bir işten elde edilen net kazanç. Karar Defteri:
Tüzel kişi tacirlerin ortaklık organlarının aldıkları kararları kayıt
ettikleri defter. Karine: Bilinen bir olgudan bilinmeyen bir olgunun
çıkartılması. Katılma Payı: Ortağın ortaklığa katılması karşısında ortaklık
mal ve gelirlerindeki payı. Kefalet: Bir borcun borçlu tarafından yerine
getirilmesini üçüncü bir kişinin alacaklıya temin etmesini sağlayan
sözleşme. Kıymetli Evrak: Hakkın senede bağlı olduğu ve ayrı olarak ileri
sürülemediği gibi başkalarına da devredilemediği senet. Kişilik Hakkı:
Kişilerin vücut bütünlüğüne, onuruna, sırlarına, manevi dünyasına ilişkin
hakları. Kişisel Defiler: Senet borçlusu ile lehdarı arasında, senet dışı
ilişkilerden doğan def ’iler. Konişmento: Bir taşıma sözleşmesinin
yapıldığını ispatlayan, eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya
gemiye yüklendiğini gösteren ve taşıyanın eşyayı, ancak onun ibrazı
karşılığında teslimle yükümlü olduğu senet. Konkordato: Bir borçlunun
borçlarını, alacaklılar tarafından kabul edilmiş ve resmi bir makam
tarafından onaylanmış plan çerçevesinde ödemesini sağlayan hukuki imkân.
Konsorsiyum: İki veya daha fazla işletmenin ortak bir amacı gerçekleştirmek
için gerekli olan finansman konusunda geçici olarak yaptıkları işbirliği.
Külli Halefiyet: Bir malvarlığının hak ve borçlarıyla (aktif ve
pasifleriyle) tüm olarak bir kişiden diğerine geçmesi. L Lafız: Kanun
metinlerinde kullanılan sözlerin anlamı. Lehdar: Lehine bir hak yaratılan;
kambiyo senedinde senet bedelini tahsil edecek olan kimse. Limited
Ortaklık: İki veya daha fazla gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret
unvanı altında kurulup, ortakların sorumluluğu koymayı üstlendikleri
sermaye ile sınırlı ve esas sermayesi belli olan ortaklık. M Makbuz Senedi:
Umumi mağazalara saklanmak üzere bırakılan ticari mallar ve hububat
karşılığında düzenlenen kıymetli evrak. Marka: Bir teşebbüsün mal ve
hizmetlerini bir başka teşebbüsün mal veya hizmetlerinden ayırt etmeyi
sağlaması koşuluyla, çizimle görüntülenebilen veya benzer biçimde ifade
edilen her türlü işaret. Menkul Kıymet: Bir sermaye ve alacağın, bir
kısmını temsil eden ve sahibine gelir getiren, dolaşım yeteneğine sahip
kıymetli evrak. Muaccel Borç: Vadesi gelmiş bulunan borç. Muhatap: Karşı
taraf, kendisine başvurulacak kimse, kambiyo senedinde ödemeye yetkili
kılınan kimse. 256 Ticaret Hukuku Murahhas: İzinli; delege, bir iş için
görevlendirilen kurul adına tam yetkili. Murahhas Müdür: Yetkili müdür.
Murahhas Üye: Yetkili üye, ortaklıklarda yönetim kurulunca kendisine
yönetim yetkisi verilen kişi. Muvazaa: Tarafların üçüncü kişileri aldatmak
amacıyla, gerçek iradelerine uymayan ve aralarında hüküm ve sonuç
doğurmayacak bir görünüş yaratmak konusunda anlaşmaları. Müeccel Borç:
Vadesi gelmemiş borç. Müflis: hakkında ticaret mahkemesi tarafından iflas
kararı verilmiş gerçek veya tüzel kişi. Mühlet: Vade; süre. Müktesep Hak:
Önceden yürürlükte bulunan hükümlere göre bir kişi yararına var olan ve
sonradan çıkarılan hükümlerle çiğnemeyen hak. Mümeyyiz: Ayırt etme gücüne
sahip. Münferit: Tek; ayrı; kendi başına olan. Mütemerrid: Temerrüde düşen
kimse. Müteselsil Borçluluk: Bir ve aynı borçtan dolayı birden fazla
borçlunun bulunduğu, alacaklının bu borçlulardan dilediğince seçtiği
birinden alacağın tamamen ya da kısmen ifasını isteyebileceği birlikte
borçluluk ilişkisi. Müteselsil Sorumluluk: Birden çok kimsenin bir zararın
tazmininden zincirleme olarak sorumlu olmaları. N Nama Yazılı Senet:
Belirli bir kişinin namına (adına) yazılı olup da onun emrine kaydını
içermeyen ve yasal olarak da emre yazılı senetlerden sayılmayan kıymetli
evrak. Nominal Değer: Paraların, pay senetlerinin, tahvillerin,
poliçelerin, çeklerin üzerinde yazılı olan değer. Noter: Hukuki güvenliği
sağlamak ve anlaşmazlıkları önlemek için işlemleri belgeleyen kamu
görevlisi. O-Ö Olağan Genel Kurul Toplantısı: Ortaklığın normal faaliyet
çerçevesi içinde belirli aralıklarla yapılan toplantı. Olağanüstü Genel
Kurul Toplantısı: Süreye bağlı olmaksızın, genel kurulun toplantıya
çağrılması. Organ: Uzuv; tüzel kişilerin yasa ve tüzüklerine göre temsile
ve/veya iradelerini belirtmeye yetkili bir veya birden çok kişi veya kurul.
Ortaklık: Şirket; iki veya daha fazla kişinin emeklerini ve mallarını ortak
bir amaca erişmek için birleştirmeleri. Ödememe Protestosu: Bir ticari
senet, ibraz edilmesine rağmen ödenmemişse, hamilin cirantalara, keşideciye
veya senet dolayısıyla sorumluluk altına girenlere başvurabilmesi için
çekilmesi gereken protesto. Önalım (şufa) Hakkı: Bir taşınmaz malın
satılması halinde, onu diğer alıcılara nazaran öncelikle satın alabilme
hakkı Örf ve Adet: Topluluk içerisinde kök salmış olup, uyulması zorunlu
gelenekler. P Pay: Hisse, bir tam şeyden birden çok kişiye düşen. Pay
Senedi: Hisse senedi; ortaklık sermayesinin birbirine eşit kısımlara
ayrılmış parçalarından her birinin karşılığı olmak üzere, yasada gösterilen
biçimlere uygun olarak düzenlenen kıymetli evrak. Poliçe: Belirli bir
sürenin sonunda, belirli bir parayı kendi adına ve bir başkasının emrine
ödemesi için alacaklının borçluya verdiği emri içeren belge. Proforma
Fatura: Anlaşma safhasında satıcı tarafından malın birim fiyatının,
özelliklerinin ve satış şartlarının yer aldığı, bilgi verme amacı güden bir
teklifname niteliğindeki fatura. Protesto: Bir hakkın düşmesine önlemek,
başka birini temerrüde düşürmek gibi sebeplerle, muhataba resmen yazılı
bildirimde bulunmak. R Re’sen: Kendiliğinden, herhangi bir isteğe gerek
olmadan. Rehin Cirosu: Senetteki tutarın rehnedilmesi amacıyla yapılan
ciro. Rehin: Bir borcun ödeneceğine teminat olarak, ödenince geri alınmak
şartıyla borçlunun alacaklıya verdiği değerli şey. Rekabet Yasağı: Aynı
konuda, aynı alanda çalışma yasağı. Rücû: Dönme, geriye dönme, cayma. Rücû
Hakkı: Bir ödemede bulunan kimsenin, yaptığı bu ödemeyi kısmen veya
tamamen, ödemesi gereken kişilerden istemesi. Rüçhan Hakkı: Öncelik hakkı;
bir alacağın, diğer alacaklardan önce tahsil edilmesi (ödenmesi) hakkı. S-Ş
Sermaye: Anapara, kapital. Sermaye Borcu: Ortaklardan her biri tarafından,
ortak amacı gerçekleştirmek için ortaklığa konulması üstlenilen değer.
Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Ortaklık: Sermayesi paylara bölünen ve
ortaklardan birinin veya birkaçının ortaklık alacaklarına karşı anonim
ortaklık ortağı gibi sorumlu oldukları ortaklık. Sınaî Mülkiyet Hakkı:
Sanayide ve tarımdaki buluşların, yeniliklerin, yeni tasarımların ve özgün
çalışmaların ilk uygulayıcıları adına; ticaret alanında üretilen ve satılan
malların üzerlerindeki üreticisinin veya satıcısının ayırt edilmesini
sağlayacak işaretlerin sahipleri adına kayıt edilmesini ve böylece ilk
uygulayıcıların ürünü üretme ve satma hakkına belirli bir süre sahip
olmalarını sağlayan gayri maddi hak. Sözlük 257 Silsile: Sıra, art arda
gelme, dizilme. Sirküler: Genelge; belli bir konuda bilgi vermek için
gönderilen yazı. Sulh: Görülmekte olan bir davanın taraflarının karşılıklı
anlaşma ile dava konusu uyuşmazlığa son vermeleri. Şirket: Ortaklık; iki
veya daha fazla kişinin emeklerini ve mallarını ortak bir amaca ulaşmak
için birleştirmeleri. T Tacir: Bir ticari işletmeyi kısmen dahi olsa kendi
adına işleten kimse. Tahkim: Bir hak üzerinde uyuşmazlığa düşmüş olan iki
tarafın anlaşarak, bu uyuşmazlığın çözümlenmesini özel kişilere bırakmaları
ve bu uyuşmazlığın özel kişiler tarafından incelenip karara bağlanması.
Tahvil: Devletin veya ortaklıkların borç sağlamak amacı ile çıkarttıkları
senet. Takas: İki kişi arasındaki karşılıklı para veya aynı cinsten sayı,
tartı veya ölçü ile belirlenebilen şeylere ait muaccel alacakların
birbirlerini ortadan kaldırma hali. Takas Odası: Bir kentteki bankaların
birbirlerine ödeyecekleri çekleri veya benzeri senetleri aralarında takas
yoluyla ödemek üzere banka temsilcilerinin bir araya gelmesi. Taksirli
Müflis: Yasada sayılan kusurlu hareketleri yüzünden iflas eden kişi. Tam
Ciro: Senet malikinin senedin arkasına lehdarın adını yazıp ‘’ödeyiniz’’
ibaresi koyduğu ve imzaladığı ciro. Tasfiye Bakiyesi: Ortaklık
malvarlığının tasfiye edilmesi amacıyla, ortaklık alacaklarının toplanıp
borçların ödenmesinden sonra geriye kalan miktar. Tasfiye: Saf hale
getirme; ortaklığın sona ermesi halinde hesaplarının kapatılması ve
alacaklılara ödemelerin yapılması. Tasfiye Memuru: Tasfiye işlemini yapan
kişi. Tasfiye Payı: Ortaklığın tasfiyesi sonucu tasfiye bakiyesi üzerinde
ortağın talep hakkı. Teamül: İnsanlar arasında yapılagelen şey,
alışılmışlık. Tedavül: Sürüm, geçerlik, yürürlük. Tedrici: Derece derece,
yavaş yavaş olan. Telif Hakkı: Bir fikir veya sanat eserini yaratan
kişinin, bu eserden doğan haklarının tümü. Temerrüt: Borçlunun borcunu
ödemekte veya alacaklının alacağını almamakta direnmesi. Temerrüt Faizi:
Gecikme faizi; borçlunun borcunu yerine getirmekte gecikmesi durumunda
ödenmesi gereken faiz. Teminat: Bir borcun zamanında ve uygun biçimde
ödenmesini sağlayan işlem; belli bir hukuksal durumu sağlamak için verilen
garanti; güvence. Temsil Yetkisi: Bir kimseye başkası hesabına işlem
yapması için verilen yetki. Temyiz Kudreti: İyiyi kötüden ayırma ve makul
biçimde davranışta bulunma yeteneği. Terkin: Resmi kütük ve defterlerde
yazılı bulunan bir konunun silinmesi. Tescil: Bir şeyin resmileşmesi için
bir sicile, resmi bir deftere kayıt edilmesi. Ticaret Sicili: Ticari
işletme ile ilgili konuların, tacirin ve üçüncü kişilerin çıkarları
yönünden açıklanmasına hizmet eden kuruluş. Ticaret Unvanı: Tacirin ticari
işletmesine ilişkin iş ve işlemlerde kullandığı ad. Ticari Dava: Ticaret
Kanununda sayılan davalarla, her iki taraf için ticari sayılan konulardan
doğan davalar. Ticari Defter: Tacirler tarafından tutulan defter. Ticari
İşletme: Ticarethane, fabrika veya ticari biçimde işletilen diğer kurumlar.
Ticari Örf ve Adet: Uyuşmazlıkların çözümlenmesinde ve iradelerin
yorumlanmasında esas alınan ve bir ticaret dalına ilişkin örf ve adetler.
Ticari Temsilci: Tacir tarafından işletmeyi yönetmesi ve temsil etmesi için
kendisine açık veya zımni yetki verilen kişi. Ticari Vekil: Ticari temsilci
niteliğini taşımaksızın, bir ticarethane, fabrika veya ticari bir biçimde
işletilen başka bir işletmenin sahibince işletmenin bütün işleri veya bir
takım işleri için temsil ile görevlendirilen kişi. Trampa: Bir hak veya
malın başka bir hak veya mal ile değiştirilmelerini amaçlayan işlem. Tüzel
Kişi: Hukuk düzenleri tarafından hak ve borçlara sahip olacakları kabul
edilen insan ve mal topluluklarına verilen ad. V Vade: Ödeme günü;
sözleşme, yasa veya dürüstlük kuralına göre belirlenen, borçlunun edimde
bulunacağı zaman. Varant: Umumi mağazalara saklanmak üzere bırakılan emtia
üzerinde rehin hakkı kurmak amacıyla düzenlenen kıymetli evrak. Y Yaptırım:
Herhangi bir kuralın koymuş olduğu emir ve yasaklara uygun surette hareket
etmeme, onun yap dediğini yapmama veya yapma dediğini yapma halinde
karşılaşılacak olan tepki. Yerleşim Yeri: Bir kimsenin yerleşmek niyetiyle
oturduğu yer. Yeter Sayı: Nisap; bir toplantının yapılabilmesi veya karar
alınabilmesi için gerekli sayı. 258 Ticaret Hukuku Yönetim Kurulu: İcra
heyeti; Ortaklık, dernek, vakıf veya benzeri topluluklarda bu hukuki
varlığın yönetilebilmesi için gerekli faaliyetlerde bulunan organ. Z
Zamanaşımı: Bir hakkın kazanılması veya kaybedilmesi ya da bir borçtan
kurtulma sonucunu doğuran ve yasada beliren sürenin, yasada belirlenen
koşullarla geçmesi. Zımni: Üstü kapalı; açık olmayarak dolayısıyla
anlatılan. Zilyetlik: Bir taşınır ya da taşınmaz mal üzerinde fiilî
egemenliği elde etme ve elden kaçırmama yönündeki iradeye dayanarak
sürdürülen kişi ile eşya arasındaki ilişki. Zincirleme (müteselsil)
Sorumluluk: Birden çok kimsenin bir zararın tazmininden müteselsil
(zincirleme) olarak sorumlu olmaları; alacaklının, herhangi bir borçluya
karşı talepte bulunarak borcun ödenmesini isteyebilmesi hali.
NO: 1862 TİCARET HUKUKU Yazar Prof.Dr. Mehmet BAHTİYAR (Ünite 1, 2, 3, 4,
5, 6, 7, 8) Editörler Dr.Öğr.Üyesi Neval OKAN (Ünite 1, 2, 3, 4) Doç.Dr.
Ayşe Tülin YÜRÜK (Ünite 5, 6, 7, 8) Bu kitabın basım, yayım ve satış
hakları Anadolu Üniversitesine aittir. “Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun
olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin
almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi,
manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve
dağıtılamaz. Copyright © 2013 by Anadolu University All rights reserved No
part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or
transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy,
magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the
University. Öğretim Tasarımcısı Öğr.Gör.Dr. Zekiye Rende Grafik Tasarım
Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Doç.Dr. Nilgün Salur Öğr.Gör.
Cemalettin Yıldız Dil ve Yazım Danışmanı Öğr.Gör. Olcay Saltık Kapak Düzeni
Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan Grafiker Ayşegül Dibek Dizgi ve Yayıma
Hazırlama Kitap Hazırlama Grubu Ticaret Hukuku E-ISBN 978-975-06-3144-3 Bu
kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.
*Ücretsiz Firma Rehberi <https://ilanrehberim.com/>* *Asliyet
<https://asliyet.com/>* *Le Moins Cher <https://lemoinscher.com.tr/> Oto
Aksesuar <https://asiliyet.com/>*
ESKİŞEHİR, Ocak 2019 2357-0-0-0-1902-V01 iii İçindekiler İçindekiler Önsöz
..................................................................................................................
viii Kısaltmalar
..........................................................................................................
xiv Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı TİCARİ İŞLETME
......................................................................................................
3 Ticari İşletmenin Tanımı ve Unsurları
.................................................................... 3
Esnaf İşletmesi İçin Öngörülen Sınırı Aşan Düzeyde Gelir Sağlama Amaçlı
Faaliyetlerde Bulunması
................................................................................
3 Devamlılık
..............................................................................................................
4 Bağımsızlık
.............................................................................................................
4 Ticari İşletmenin Malvarlığı
.....................................................................................
4 Ticari İşletmede Merkez ve Şube
..............................................................................
5 Bir Yerin Şube Sayılmasının Sonuçları
.............................................................. 6 Ticari
İşletme ile İlgili Önemli Bazı Hukuki İşlemler
........................................... 7 Ticari İşletmenin Devri ve
Birleşmesi ...............................................................
7 Ticari İşletme Rehni
..............................................................................................
9 TACİR SIFATI VE TACİR OLMANIN SONUÇLARI
........................................... 12 Tacir Sıfatının Kazanılması
.......................................................................................
12 Gerçek Kişilerde Tacir Sıfatının Kazanılması
................................................... 12 İşletmenin Kendi
Adına Çalıştırılması
............................................................... 13 Tüzel
Kişilerde Tacir Sıfatının Kazanılması
....................................................... 13 Donatma
İştirakinin Tacir Sıfatı
..........................................................................
14 Hâkim Teşebbüsün Tacir Sıfatı
............................................................................
14 Tacir Olmanın Sonuçları
...........................................................................................
14 İflâsa Tabi Olma
.....................................................................................................
15 Basiretli Bir İş Adamı Gibi Davranma
............................................................... 15 Ücret ve
Faiz İsteme Hakkı
..................................................................................
16 Ücret ve Cezai Şartın Azaltılmasını İsteyememe
.............................................. 16 Fatura Düzenleme
.................................................................................................
16 Fatura ve Teyit Mektubuna İtiraz Etme
.............................................................. 16 Her İki
Tarafın Tacir Olmasına Bağlı Özel Hükümler
.......................................... 16 Bir Takım İhbar ve İhtarlar
İçin Şekle Uyma Gereği ........................................ 16 Hapis
Hakkını Kullanmada Kolaylıktan Yararlanma
....................................... 17 Ticari Satış ve Mal Değişimi
Sözleşmelerinde Özel Hükümlere Tabi Olma .... 17 Esnaflara da Uygulanacak
Olan Ticari Hükümler .................................................. 17
TİCARİ İŞ VE SONUÇLARI
.....................................................................................
17 Ticari İşin Ölçütleri
....................................................................................................
18 TTK’da Düzenlenen İşler
.....................................................................................
18 Bir Ticari İşletmeyi İlgilendiren İşler
................................................................. 18 Ticari
İş Karinesi
...................................................................................................
18 Taraflardan Birisi İçin Ticari Olan Sözleşmeler
................................................ 19 Ticari İşlere Bağlı
Sonuçlar
.......................................................................................
19 Ticari İşlerde Teselsül Karinesi (Müteselsil Borçluluk Kuralı)
........................ 19 Ticari İşlerde Faiz
..................................................................................................
19 TİCARİ YARGI
...........................................................................................................
21 Ticari Davaların Türleri ve Ölçütleri
....................................................................... 21
Mutlak Ticari Davalar
...........................................................................................
21 Havale, Saklama Sözleşmesi ve Fikir-Sanat Eserlerine İlişkin Haklardan
Doğan ve Bir Ticari İşletmeyi İlgilendiren Davalar ......................
22 1. ÜNİTE İçindekiler iv Her İki Taraf İçin Ticari Sayılan Hususlardan
Doğan (Nispî Ticari)
Davalar............................................................................................
22 Ticari Davaların Görüleceği Yerel Mahkemeler
..................................................... 22 Ticari Davalarda
İspat
................................................................................................
22 Ticari Davalarda Uygulanacak Usul
........................................................................ 22
Özet
...............................................................................................................................
23 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
24 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
25 Okuma Parçası
.............................................................................................................
26 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................ 26
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
............................................................................................
27 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
27 Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız
Rekabet............................. 28 TİCARET SİCİLİ
.........................................................................................................
29 Genel Olarak Sicil ve Örgütlenmesi
.........................................................................
29 Sicile Kaydı ve İlânı Gerekli Hususlar
..................................................................... 30
Sicil İşlemleri
...............................................................................................................
30 Sicil İşlemlerinin Yapılması, İnceleme ve İtiraz
...................................................... 30 İşlemlerin
Yapılması
..............................................................................................
30 İnceleme
.................................................................................................................
31 İncelemenin Sonuçlanması ve İtiraz
................................................................... 31
Ticaret Sicilinin Açıklığı ve Etkileri
.........................................................................
31 Sicilin Açıklığı ve Doğruluğu
..............................................................................
31 Sicilin Etkileri
..............................................................................................................
31 Sicilin Tutulmasından Doğan Sorumluluk
............................................................. 32 TİCARET
UNVANI, İŞLETME ADI VE MARKA
................................................ 32 Ticaret Unvanı
............................................................................................................
33 Ticaret Unvanının Oluşturulmasındaki Sistemler
........................................... 33 Ticaret Unvanının
Oluşturulması
...................................................................... 33
Gerçek Kişi Tacir
...................................................................................................
33 Adi Şirket
................................................................................................................
33 Ticaret Şirketleri
....................................................................................................
33 Ticaret Unvanı Seçme ve Kullanma Zorunluluğu
........................................... 34 Unvanın Değişmesi veya
Değişikliklerden Etkilenmemesi ............................ 35 İşletme Adı
..................................................................................................................
35 Marka
...........................................................................................................................
36 Markanın Tanımı ve İşlevleri
..............................................................................
36 Marka Türleri
........................................................................................................
37 Mal Markaları
........................................................................................................
37 Hizmet Markaları
..................................................................................................
37 Bireysel (Ferdi) Markalar
.....................................................................................
37 Ortak Markalar
......................................................................................................
37 Markanın Benzer Kavramlardan Ayırdedilmesi
............................................... 38 Marka Kullanılmasında
Sistemler
.............................................................................
39 Markanın Tescili
....................................................................................................
39 Mutlak Red Nedenleri
..........................................................................................
39 Nisbî Red Nedenleri
..............................................................................................
40 2. ÜNİTE İçindekiler v Başvuru
...................................................................................................................
41 İnceleme
.................................................................................................................
41 Üçüncü Kişilerin Görüşleri ve İtirazlar
.............................................................. 41 Marka
Tescilinin Sonuçları
..................................................................................
42 Marka ile İlgili Hukuki İşlemler
..........................................................................
42 Tescilli Markaya Tecavüz ve Markanın Korunması
.......................................... 43 Markanın Hükümsüzlüğü ve
İptali
..................................................................... 44
Markanın İptali
......................................................................................................
45 Marka Hakkının Sona Ermesi
............................................................................
45 HAKSIZ REKABET
....................................................................................................
45 Haksız Rekabetin Tanımı ve Unsurları
.................................................................... 45
Başlıca Haksız Rekabet Örnekleri
............................................................................
46 Dürüstlük Kuralına Aykırı Reklamlar ve Satış Yöntemleri ile Diğer Hukuka
Aykırı Davranışlar
.................................................................. 46
Sözleşmeyi İhlale veya Sona Erdirmeye Yöneltmek
......................................... 48 Başkalarının İş Ürünlerinden
Yetkisiz Yararlanmak ........................................ 48 Üretim ve
İş Sırlarını Hukuka Aykırı Olarak İfşa Etmek
................................. 49 İş Şartlarına Uymamak
.........................................................................................
49 Dürüstlük Kuralına Aykırı İşlem Şartları Kullanmak
...................................... 49 Haksız Rekabetin Yaptırımları
..................................................................................
49 Hukuki Yaptırımlar
...............................................................................................
49 Müşteriler
...............................................................................................................
50 Mesleki ve Ekonomik Örgüt ve Birlikler
............................................................ 50 Hükmün
Üçüncü Kişilere Karşı İcrası
............................................................... 50
Zamanaşımı
...........................................................................................................
51 Cezai Yaptırımlar
...................................................................................................
51 Özet
...............................................................................................................................
52 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
53 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
54 Okuma Parçası
.............................................................................................................
54 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................ 55
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
............................................................................................
55 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
55 Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap.....................
56 TİCARİ DEFTERLER
.................................................................................................
57 Defterlerin Yararı ve Hukuki Önemi
....................................................................... 57
Defter Tutmakla Yükümlü Olanlar ve Tutuluş İlkeleri
.......................................... 58 Yükümlülüğe Aykırılığın
Yaptırımları
..................................................................... 58
TTK Açısından
......................................................................................................
58 İİK Açısından
.........................................................................................................
59 HMK Açısından
....................................................................................................
59 Ticari Defterlerin Türleri
...........................................................................................
59 TTK Uyarınca Tutulacak Defterler
..................................................................... 59
VUK Uyarınca Tutulacak Defterler
.................................................................... 59
Ticari Defter ve Belgelerin Saklanması
................................................................... 60
Ticari Defterlerin Delil Niteliği
................................................................................
60 Sahibi Aleyhine Delil Olma
.................................................................................
61 Sahibi Lehine Delil Olma
.....................................................................................
62 Ticari Defterlerin Teslimi ve İbrazı
..........................................................................
63 3. ÜNİTE vi İçindekiler Teslim
......................................................................................................................
63 İbraz
........................................................................................................................
63 TACİR YARDIMCILARI
...........................................................................................
63 Genel Olarak
...............................................................................................................
63 Bağımlı Yardımcılar
..............................................................................................
63 Bağımsız Yardımcılar
............................................................................................
63 Ticari Temsilci
............................................................................................................
64 Tanımı ve Öngörülüş Amacı
...............................................................................
64 Atanması
................................................................................................................
64 Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Sınırları
............................................................... 64 Temsil
Yetkisinin Sona Erme Nedenleri
............................................................ 65 Ticari
Vekil
..................................................................................................................
66 Tanımı
.....................................................................................................................
66 Atanması
................................................................................................................
66 Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Sınırlandırılması
............................................... 66 Yetkisinin Sona Ermesi
.........................................................................................
67 Pazarlamacı
.................................................................................................................
67 Tanımı
.....................................................................................................................
67 Atanması
................................................................................................................
67 Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Sınırlandırılması
............................................... 67 Yükümlülük ve Hakları
........................................................................................
68 Acente
..........................................................................................................................
68 Tanımı, Türleri ve Uygulanacak Hükümler
....................................................... 68 Acentelik
Hükümlerine Tabi Kişiler
................................................................... 69
Acentelik Sözleşmesinin Unsurları
..................................................................... 69
Acenteliğin Benzer Sözleşmelerden Ayırdedilmesi
.......................................... 69 Acentenin Borçları
................................................................................................
70 Acentenin Hakları
................................................................................................
71 Acentenin Temsil Yetkisi ve Kapsamı
................................................................. 72
Acenteliğin Sona Ermesi, Sonuçları ve Zamanaşımı
........................................ 72 Belirli Koşullarla Tazminat
..................................................................................
73 Rekabet Yasağı Anlaşması
....................................................................................
73 Simsar
..........................................................................................................................
74 Tanımı ve Unsurları
..............................................................................................
74 Borçları
...................................................................................................................
74 Hakları
....................................................................................................................
74 Simsarlığın Son Bulması
......................................................................................
75 Komisyoncu
................................................................................................................
75 Tanımı ve Unsurları
..............................................................................................
75 Borçları
...................................................................................................................
76 Hakları
...................................................................................................................
76 Son Bulması ve Zamanaşımı
...............................................................................
76 CARİ HESAP
..............................................................................................................
77 Tanımı ve İşlevi
...........................................................................................................
77 Cari Hesaba Geçirilebilecek Alacaklar
.................................................................... 77
Cari Hesabın İşleyişi ve Süreler
................................................................................
78 Bakiyenin Kabulü ve Faiz
..........................................................................................
78 Bakiyenin Haczi
..........................................................................................................
79 Cari Hesabın Sona Ermesi ve Zamanaşımı
............................................................. 79 vii Sunuş
Özet
...............................................................................................................................
80 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
81 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
82 Okuma Parçası
.............................................................................................................
83 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................ 83
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
............................................................................................
84 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
84 Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık
............................................................................
86 ORTAKLIK (ŞİRKET) KAVRAMI, UNSURLARI VE TÜRLERİ ......................
87 Ortaklık (Şirket) ve Unsurları
....................................................................................
87 Kişi Unsuru
............................................................................................................
87 Sözleşme Unsuru
...................................................................................................
88 Sermaye Unsuru
....................................................................................................
88 Ortak Amaç Unsuru
.............................................................................................
89 Affectio Societatis Unsuru
...................................................................................
89 Ortaklıkların Sınıflandırılması
.................................................................................
90 ADİ ORTAKLIK
..........................................................................................................
91 Önemi ve Uygulanma Alanı
......................................................................................
91 Adi Ortaklığın Kuruluşu
............................................................................................
92 Adi Ortaklığın Konusu
...............................................................................................
92 Adi Ortaklıkta İç İlişkiler
...........................................................................................
92 Ortaklar Arasındaki Mülkiyet İlişkisi
................................................................. 93
Ortaklık Kararları
..................................................................................................
93 Ortakların Hak ve Borçları
..................................................................................
93 Ortaklığın Yönetimi
..............................................................................................
94 Adi Ortaklıkta Dış İlişkiler
........................................................................................
96 Ortaklığın Temsili
.................................................................................................
96 Ortakların Sorumluluğu
......................................................................................
97 Adi Şirkette Ortakların Değişmesi ve Sonuçları
..................................................... 97 Yeni Ortak Alımı
ve Alt Katılım
..........................................................................
97 Ortaklıktan Çıkma ve Çıkarılma
........................................................................ 97
Çıkma ve Çıkarılmaya Bağlı Sonuçlar
................................................................ 98 Adi
Ortaklığın Sona Ermesi
.......................................................................................
98 İnfisah (Dağılma) Nedenleri
................................................................................
98 Fesih (Dağıtma) Nedenleri
..................................................................................
99 Sona Ermenin Sonuçları
......................................................................................
99 Zamanaşımı
...........................................................................................................
99 TİCARET ŞİRKETLERİNİN GENEL HÜKÜMLERİ
............................................ 100 Ticaret Şirketleri ve
Uygulanacak Hükümler
.......................................................... 100 Ticaret
Şirketlerinin Ortak Özellikleri
..................................................................... 100
Tüzel Kişilik Bulunması
........................................................................................
100 Sınırlı Sayı İlkesine Bağlılık
.................................................................................
100 Hak Ehliyetlerinin İşletme Konusu ile Sınırlı Olmaması
................................ 100 Birleşme, Bölünme ve Tür Değiştirme
Olanağı ................................................ 101 Kurulların
Elektronik Ortamda Yapılabilmesi Olanağı
................................... 101 Limited Ortaklık
..........................................................................................................
101 Anonim Şirket ile Benzerlikleri
...........................................................................
101 4. ÜNİTE viii İçindekiler Kişi (Şahıs) Ortaklıkları ile Benzerlikleri
........................................................... 102 Tanımı ve
Unsurları
..............................................................................................
102 Ortaklığın Kuruluşu
.............................................................................................
103 Ortaklığın Organları ve İşleyişi
..........................................................................
104 Ortak Sıfatının Kazanılması
................................................................................
107 Ortak Sıfatının Kaybedilmesi
..............................................................................
109 Ortakların Hakları
................................................................................................
110 Özet
...............................................................................................................................
113 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
114 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
115 Okuma Parçası
.............................................................................................................
115 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................
116 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
............................................................................................
116 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
116 Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim........ 118
ANONİM ORTAKLIK, KURULUŞU VE ANASÖZLEŞMESİ ............................ 119
Anonim Ortaklığın Önemi, Yarar ve Sakıncaları
.................................................. 119 Anonim Ortaklığın
Tanımı ve Unsurları
................................................................. 120
Sermaye Unsuru ve Özellikleri
...........................................................................
120 Malvarlığı ile Sorumluluk
....................................................................................
122 Ortakların Sınırlı Sorumluluğu
...........................................................................
123 Anonim Ortaklık Türleri
......................................................................................
123 Kurucu Sıfatı ve Kuruluş Aşamaları
................................................................... 124
Kuruluş İşlemlerindeki Eksiklik ve Aykırılıkların Yaptırımı Sorunu
............ 127 Kuruluş Sırasında Yapılan İşlemlerden Ortaklığın
Sorumluluğu .................. 128 Kuruluştan Sonra Devralma
...............................................................................
128 ANONİM ORTAKLIĞIN ORGANLARI VE ÖZELLİKLE YÖNETİM KURULU
................................................................................................
129 Zorunlu Organlar ve İlişkileri
...................................................................................
129 Yönetim Kurulu
..........................................................................................................
129 Yönetim Kurulunun Görev ve Yetkileri
.............................................................. 129 Temsile
İlişkin Görev ve Yetkiler
.........................................................................
135 Yönetim Kurulu Üyeliği ve Üyelerin Hukuki Durumu
.................................... 137 ANONİM ORTAKLIKTA DENETİM
................................................................... 142 İç
Denetim
...................................................................................................................
142 Dış Denetim
.................................................................................................................
143 Devlet Tarafından Yapılan Denetim
.................................................................. 143
Bağımsız Denetçiler/Denetim Kurumları Tarafından Yapılan Denetim ...... 143
Özel Denetim
..............................................................................................................
148 Özel Denetçinin Niteliği
.......................................................................................
148 Özel Denetçinin Seçimi
........................................................................................
148 Denetim Faaliyetinin Yürütülmesi
..................................................................... 148
Özet
...............................................................................................................................
149 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
150 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
151 Okuma Parçası
.............................................................................................................
152 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................
152 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
............................................................................................
153 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
153 5. ÜNİTE ix İçindekiler Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona Ermesi
........................ 154 GENEL KURUL
.........................................................................................................
155 Genel Kurulun Yetkileri ve Yetki Devri
................................................................... 155
Genel Kurulun Yetkilerinin Sınırları
....................................................................... 156
Genel Kurula Açık Yetki Vermeyen Kanun Hükümleri
................................... 156 Yönetim Kuruluna ve Denetçilere
Özgü Yetkiler .............................................. 156 İmtiyazlı
(Ayrıcalıklı) Paylar
................................................................................
157 Azınlık Hakları
......................................................................................................
157 Bireysel Haklar
......................................................................................................
157 Üçüncü Kişilerin Hakları
.....................................................................................
157 Genel Kurul Toplantıları
...........................................................................................
158 Toplantı Türleri, Zaman, Yer ve Gündemleri
................................................... 158 Toplantıya
Çağırmaya Yetkili Olanlar
..................................................................... 159
Yönetim Kurulu
.....................................................................................................
159 Pay Sahibi
...............................................................................................................
159 Azınlık Pay Sahipleri
.............................................................................................
159 Tasfiye Memurları
.................................................................................................
160 İflâs İdaresi
.............................................................................................................
160 Kayyım
....................................................................................................................
160 Toplantıya Çağrı Usulü
..............................................................................................
160 Çağrılı Genel Kurul
...............................................................................................
160 Çağrısız Genel Kurul
............................................................................................
160 Genel Kurul Toplantılarına Katılma Yetkisi, Hazır
................................................. 161 Bulunanlar Listesi ve
Oy Hakkı
.................................................................................
161 Genel Kurul Toplantılarında Temsil ve Türleri
...................................................... 162 Genel Olarak
..........................................................................................................
162 Genel Kurul Toplantı ve Karar Yetersayıları
..................................................... 163 Toplantıların
Yapılması ve Yürütülmesi
............................................................ 165 Genel
Kurul Kararlarının Hükümsüzlüğü
........................................................ 167 ANONİM
ORTAKLIĞIN SONA ERMESİ
............................................................. 172 Sona Erme
Nedenleri
..................................................................................................
172 İnfisah
.....................................................................................................................
172 Fesih
........................................................................................................................
173 Sona Ermenin Sonuçları ve Tasfiye
..........................................................................
174 Tasfiye İlkeleri
.......................................................................................................
175 Tasfiye Memurları
.................................................................................................
175 Tasfiye İşleri
...........................................................................................................
175 Ek Tasfiye ve Tasfiyeden Dönme
.........................................................................
176 Özet
...............................................................................................................................
177 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
178 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
179 Okuma Parçası
.............................................................................................................
179 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................
180 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
............................................................................................
180 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
180 Pay Sahipliği ve Menkul
Kıymetler.............................................. 182 ANONİM
ORTAKLIKTA PAY VE PAY SAHİPLİĞİ
............................................ 183 Paya İlişkin İlkeler
.......................................................................................................
183 7. ÜNİTE 6. ÜNİTE x İçindekiler Tescil ile Oluşma
...................................................................................................
183 Senede Bağlanmasının Etkisi
...............................................................................
183 Payın Bölünmezliği İlkesi
.....................................................................................
183 Devir Serbestliği İlkesi
..........................................................................................
183 Pay Türleri
....................................................................................................................
184 Nakit Karşılığı Pay / Ayın Karşılığı Pay
.............................................................. 184 Oy Hakkı
Olan Pay / Oydan Yoksun Pay
........................................................... 184 İtibari
Değeri Olan Pay / İtibari Değeri Olmayan Pay
..................................... 184 İmtiyazlı Pay / Adi Pay
.........................................................................................
184 Bedelli Pay / Bedelsiz Pay
.....................................................................................
185 Pay Sahipliği
.................................................................................................................
185 Pay Sahipliğinin Kazanılması
..............................................................................
185 Kanundan Doğan İstisnalar
.................................................................................
187 İradeden Doğan İstisnalar
....................................................................................
189 Pay Sahipliğinin Kaybedilmesi
............................................................................
189 Pay Sahibinin Borç ve Yükümlülükleri
.............................................................. 189 Pay
Sahibinin Hakları
...........................................................................................
192 ANONİM ORTAKLIKLARDA MENKUL KIYMETLER
.................................... 198 Pay (Hisse) Senetleri
...................................................................................................
199 Tanımı, Niteliği ve Çıkarılması
...........................................................................
199 Devir Şekli Açısından Pay ve Senet Türleri
....................................................... 200 İlmühaberler
................................................................................................................
204 Tahviller ve Diğer Menkul Kıymetler
................................................................ 204 Özet
...............................................................................................................................
206 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
207 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
208 Okuma Parçası
.............................................................................................................
208 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................
209 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
............................................................................................
209 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
209 Kıymetli Evrak
.............................................................................
211 KIYMETLİ EVRAK HUKUKUNA GİRİŞ VE GENEL HÜKÜMLER ................ 211
Kıymetli Evrakın Tanımı ve Unsurları
..................................................................... 211
Senet
........................................................................................................................
211 Hak
................................................................................................................................
211 Hak ile Senedin Kaynaşması
................................................................................
211 Kıymetli Evrakın Özellikleri
......................................................................................
212 Kıymetli Evrak Bir Borç Senedidir
..................................................................... 212
İçerdiği Hak Ekonomik Bir Değer Taşımalı ve Devredilebilir Olmalıdır ......
212 Hak ile Senet Arasında Kuvvetli Bir Bağ Vardır
............................................... 212 Kıymetli Evrakta
Soyutluk (Mücerretlik) İlkesi Yürürlüktedir ...................... 212
Kıymetli Evrak Ağırlaştırılmış Şekil Şartlarına Bağlıdır
.................................. 213 Kıymetli Evrakın Sınırlı Sayıda Olup
Olmadığı Sorunu ................................. 213 Kıymetli Evrak ile
İlgili Mevzuat
...............................................................................
213 Kıymetli Evrakın Adi Senetten Farkları
................................................................... 213
Kıymetli Evrakın Sınıflandırılması
...........................................................................
214 İçerdiği Hakkın Türü Açısından
........................................................................
214 Hakkın Senetten Önce Var Olup Olmaması Açısından
.................................. 214 Temel İlişki ile İlgili Olup
Olmaması Açısından ............................................... 214 Kamu
Güvenine Dayanıp Dayanmaması Açısından
....................................... 214 8. ÜNİTE xi İçindekiler Yatırım
Amacı Taşıyıp Taşımama Açısından
.................................................... 215 Devir Şekli
Açısından
..........................................................................................
215 Kıymetli Evrakta Defiler
.............................................................................................
217 Genel Borçlu Savunmaları ve Defi Kavramı
..................................................... 217 Kıymetli Evrakta
Defi
...........................................................................................
217 Kıymetli Evrakta Defi Çeşitleri
...........................................................................
217 Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptali
.................................................................... 220
Zayi Olma Kavramı ve İptal Davasının Amacı
................................................ 220 İptal Davası Açabilme
Şartları
............................................................................
220 KAMBİYO SENETLERİ
.............................................................................................
220 Kavram ve Türleri
........................................................................................................
220 Kambiyo Senetlerinin Ortak Özellikleri
............................................................ 220 Kambiyo
Senetleri ile Alt Borç İlişkisinin Karşılıklı
.............................................. 221 Durumları
....................................................................................................................
221 Kambiyo Senetlerinde Ehliyet ve İmza
..................................................................... 221
Kambiyo Senetlerinde Temsil Yetkisi
....................................................................... 222
POLİÇE
.........................................................................................................................
222 Poliçenin Şekil Şartları (Unsurları)
...........................................................................
222 Poliçe Sözcüğü
.......................................................................................................
222 Belirli Bir Bedelin Ödenmesi Hususunda Kayıtsız Şartsız Havale
................. 223 Ödeyecek Kişinin (Muhatabın) Adı ve Soyadı
.................................................. 223 Vade
.........................................................................................................................
223 Ödeme Yeri
............................................................................................................
224 Lehtar
......................................................................................................................
224 Düzenlenme Tarihi ve Yeri
.................................................................................
224 Düzenleyenin İmzası
............................................................................................
224 Şekil Şartlarına Aykırılığın Sonuçları
....................................................................... 225
Mutlak Zorunlu Kayıtlar
.....................................................................................
225 Alternatif Zorunlu Kayıtlar
.................................................................................
225 İhtiyari Kayıtlar
....................................................................................................
225 Poliçede Kabul
.............................................................................................................
225 Poliçede Zamanaşımı
..................................................................................................
226 BONO
...........................................................................................................................
226 Bononun Şekil Şartları (Unsurları)
...........................................................................
227 Bono veya Emre Muharrer Senet Sözcüğü
........................................................ 227 Belirli Bir
Bedelin Kayıtsız Şartsız Ödenmesi Vaadi
........................................ 227 Vade
.........................................................................................................................
227 Ödeme Yeri
............................................................................................................
227 Lehtar
.....................................................................................................................
228 Düzenlenme Günü ve Yeri
...................................................................................
228 Düzenleyenin İmzası
............................................................................................
228 Şekil Şartlarına Aykırılığın Sonuçları
...................................................................... 228
Açık (Beyaz) Bono
.....................................................................................................
228 İmzaların Bağımsızlığı İlkesi
....................................................................................
229 Ciro
................................................................................................................................
229 Cironun Hukuksal Niteliği
...................................................................................
229 Cironun Tarafları
..................................................................................................
230 Cironun Şekli
........................................................................................................
230 Cironun Yapılabileceği Zaman
............................................................................
230 Cironun Türleri
....................................................................................................
230 xii İçindekiler Aval
................................................................................................................................
232 Avalin Şekli ve Tarafları
.......................................................................................
232 Avalin Hükümleri
................................................................................................
233 Bononun Ödenmesi
....................................................................................................
233 Ödeme İçin İbraz
.................................................................................................
233 Ödeme
.........................................................................................................................
234 Ödememe Durumunda Sorumluluk ve Başvuru Hakkı
........................................ 235 Hamile Karşı Sorumlu Olanlar
ve Sorumluluğun Niteliği .............................. 235 Başvuru
Hakkının Kullanılma Şartları
.............................................................. 235 Başvuru
Hakkının Kullanılış Yöntemi
................................................................ 236 İhbar
........................................................................................................................
237 Başvuru Hakkının Düşmesi
.................................................................................
237 Başvuru Hakkı Dışında Senet Bedelini Tahsil Olanakları
............................... 237 Bonoda Zamanaşımı Süreleri
..............................................................................
238 Zamanaşımının Kesilmesi
....................................................................................
238 ÇEK
...............................................................................................................................
238 Türk Hukukunda Çek Düzenlemenin Ön Şartları
................................................. 239 Muhatabın Banka
Olabilmesi
..............................................................................
239 Çek Anlaşmasının Bulunması
.............................................................................
239 Karşılık Bulunması
................................................................................................
240 Çekin Şekil Şartları (Unsurları)
................................................................................
240 Çek Sözcüğü
..........................................................................................................
240 Belirli Bir Bedelin Ödenmesi İçin Kayıtsız ve Şartsız Havale
.......................... 240 Muhatap
.................................................................................................................
240 Ödeme Yeri
............................................................................................................
240 Düzenlenme Tarihi ve Yeri
..................................................................................
240 Düzenleyenin İmzası
............................................................................................
241 Şekil Şartlarına Aykırılığın Sonuçları
....................................................................... 241
Çekin Bazı Temel Özellik ve Farklılıkları
................................................................. 242 Çekte
Lehtar
...........................................................................................................
242 Çekte Vade ve İbraz Süreleri
................................................................................
242 Çekin Devri
............................................................................................................
242 Çekte Kabul Yasağı ve Çeke Güveni Artırmaya Yönelik Bazı İşlemler
.......... 243 Çekin Ödenmesi
..........................................................................................................
243 Ödeme İçin İbraz
..................................................................................................
243 Çekin Ödenmesi, Ödenmesinin Önlenmesi ve Sahte/Tahrif Edilmiş Çekin
Ödenmesinden Dolayı Sorumluluk
........................................................ 244 Çekin
Ödenmemesi Nedeniyle Sorumluluk ve Başvuru Hakkı ..........................
245 Ödenmeme Halinin Saptanması
.........................................................................
245 Hukuki Sorumluluk, Başvuru Hakkı ve Zamanaşımı
...................................... 245 Muhatap Bankanın Hamile Karşı
Hukuki Sorumluluğu ................................. 246 Özet
...............................................................................................................................
248 Kendimizi Sınayalım
...................................................................................................
249 Okuma Parçası
.............................................................................................................
250 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
........................................................................
250 Yaşamın İçinden
..........................................................................................................
250 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
...........................................................................................
251 Yararlanılan Kaynaklar
...............................................................................................
251
Sözlük................................................................................
253 xiii Önsöz Önsöz Ticaret Hukuku kitabı ile çok geniş bir kapsamı
bulunan Ticaret Hukuku’nun, sadece lisans öğrencileri için yararlı
olacağını düşündüğümüz belli bir kısmı, uzaktan öğrenim teknolojisine uygun
olarak incelenmektedir. Öğrenci arkadaşlarımız zaman zaman Hukuk dilinin
kendilerine yabancı geldiğini belirtmektedirler. Bu nedenle kitabımızın
dilini olabildiğince günlük konuşma dilimize yakınlaştırmaya çalıştık,
ancak kanuna sadık kalmak gerekçesi ile de sizlere yabancı gelebilecek bazı
sözcükleri kullandık. Bu sözcüklerin anlamlarını yana çıkmalarda ve
sözlüğünüzde bulacaksınız. Bu derste başarılı olabilmenin önkoşulu Temel
Hukuk dersinde sizlere verilen kavramları öğrenmiş olmanızdır, kendinizi
herhangi bir konuda eksik hissettiğinizde Temel Hukuk kitabınıza
başvurmanız başarınızı artıracaktır. Ünitelerin başında belirlenen
Amaçlarımız ile o ünitenin amacı ortaya konulmaktadır. Ünite içinde yer
alan Sıra Sizde çalışmaları ile öğrencinin ünitede edindiği bilgileri
karşılaşacağı olayların çözümünde kullanılması istenmektedir. Ünitenin
sonunda yer alan Okuma Parçası, Yaşamın İçinden ve Kendimizi Sınayalım
başlıkları altında, üniteyi çalışmadan önce ve sonra verdiği cevapların
karşılaştırılması suretiyle, öğrencinin işlenen konuyu kavrayıp
kavramadığını anlaması amaçlanmaktadır. Kitabın yazımında bizden anlayışını
ve desteğini esirgemeyen sayın Prof.Dr. Mehmet Bahtiyar’a ve kitabın
hazırlanması sürecinde özveri ile yardımcı olan Anadolu Üniversitesi’nin
tüm elemanlarına teşekkürlerimizi iletmeyi borç biliyoruz. Başarı
Dileklerimizle Editörler Doç.Dr. Ayşe Tülin YÜRÜK Dr.Öğr.Üyesi Neval OKAN
xiv Kısaltmalar Kısaltmalar AATUHK : Amme Alacaklarının Tahsil Usulü
Hakkında Kanun AvK : Avukatlık Kanunu BanK : Bankacılık Kanunu BDK :
Bağımsız Denetim Kuruluşu BKKK : Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu
Bkz : Bakınız c. : Cümle CD : Ceza Dairesi ÇK : Çek Kanunu E : Esas eBK :
Eski Borçlar Kanunu eTK : Eski Ticaret Kanunu FK : Kanuni Faiz ve Temerrüt
Faizine İlişkin Kanun FKK : Finansal Kiralama Kanunu FSEK : Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu GTB : Gümrük ve Ticaret Bakanlığı GVK : Gelir Vergisi
Kanunu HAAO : Halka Açık Anonim Ortaklık HD : Hukuk Dairesi HGK : Hukuk
Genel Kurulu HMK : Hukuk Muhakemeleri Kanunu İİK : İcra ve İflâs Kanunu
İMKB : İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (Borsa İstanbul) K : Karar karş. :
Karşılaştırın KHK : Kanun Hükmünde Kararname KİT : Kamu İktisadi Teşebbüsü
KOBİ : Küçük ve Orta Büyüklükte İşletme Koop K : Kooperatifler Kanunu NotK
: Noterlik Kanunu RG : Resmi Gazete s. : Sayı SMK : Sınai Mülkiyet kanunu
SPK : Sermaye Piyasası Kurulu SerPK : Sermaye Piyasası Kanunu TB : Sanayi
ve Ticaret Bakanlığı T : Tarih TBK : Türk Borçlar Kanunu TD : Ticaret
Dairesi TİTRK : Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu TKHK : Tüketicinin
Korunması Hakkında Kanun TMK : Türk Medeni Kanunu TİTRK : Ticari İşlemlerde
Taşınır Rehni Kanunu xv Kısaltmalar TOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar
Birliği TPMK : Türk Patent ve Marka Kurumu TSE : Türk Standartları
Enstitüsü TSY : Ticaret Sicili Yönetmeliği TTK : Türk Ticaret Kanunu TTSG :
Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi vb. : ve benzeri vd. : ve devamı 1
Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Ticari işletmeyi ve unsurlarını
tanımlayabilecek, Tacir ve esnaf ayrımı ile bu ayrıma bağlı sonuçları ve
tacir türlerini ayırt edebilecek, Bir işin ticari nitelikte sayılma
ölçütlerini ve ticari iş olmanın sonuçlarını belirleyebilecek, Ticari dava
türlerini ve bu davaların görüleceği mahkemeleri saptayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar • İşletme • Ticari İşletme • Esnaf İşletmesi • Gerçek
Kişi Tacir • Tüzel Kişi Tacir • Donatma İştiraki • Ticari İş • Ticari Dava
İçindekiler Ticaret Hukuku Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari
Yargı • TİCARİ İŞLETME • TACİR SIFATI VE TACİR OLMANIN SONUÇLARI • TİCARİ
İŞ VE SONUÇLARI • TİCARİ YARGI TİCARET HUKUKU TİCARİ İŞLETME Ticari
İşletmenin Tanımı ve Unsurları TTK’nın ticari işletme sistemine ağırlık
vermesine paralel olarak kanunda yer alan pek çok kavram ticari işletme
kavramından hareketle açıklanmaya çalışılmıştır: Ticari iş (TK. m.3,m.19),
ticari hüküm (TK. m.1), ticari dava (TK. m.4), tacir (TK. m.12) gibi. Şu
halde, “Ticari İşletme”nin temel bir kavram olduğu açıktır. Böyle temel bir
kavramın kanunda tanımlanmış olması, yeni TTK’nın önemli yanlarından
birisidir. Ekonomi bilimi açısından işletme, bir girişimcinin kazanç
sağlamak amacıyla emek ve sermayeyi bir organizasyon içerisinde bir araya
getirmesi ile oluşur fakat bu genel tanım, Ticaret Hukukunun ticari işletme
tanımına uymaz. Çünkü ekonomik anlamdaki her işletme, aynı zamanda bir
ticari işletme değildir ancak her ticari işletme ekonomik anlamda da bir
işletmedir. Ticari işletmenin tanımı ve unsurları açısından temel
düzenleme, TTK m.11/1’de yer almaktadır: “Ticari işletme, esnaf işletmesi
için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan
faaliyetlerin, devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir.” Bu
tanımdan, ticari işletmenin unsurlarına ulaşılabilir, işletmenin, esnaf
işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan
faaliyetler göstermesi ve bu faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde
yürütülmesi gerekir. Kanun metinlerine http:// mevzuat basbakanlik.gov.tr
adresinden ulaşabilirsiniz. Esnaf İşletmesi İçin Öngörülen Sınırı Aşan
Düzeyde Gelir Sağlama Amaçlı Faaliyetlerde Bulunması Bu unsuru, gelir
sağlama amacı ve gelirin düzeyi yönlerinden iki alt unsura ayırabiliriz:
Gelir Sağlama Amacının Varlığı İşletmenin gelir sağlamayı amaç edinmiş
olması gerekir fakat bu amacın teorik olarak varlığı yeterlidir, işletmenin
fiilen de sürekli gelir elde ediyor olması şartı aranmaz. Bir işletme,
zaman zaman veya üst üste zarar da edebilir. Gelir sağlama amacıyla
kurulmayan, örneğin doğrudan hayır amaçlı işletmeler (fakir ailelere
Ramazan ayında bedava yemek dağıtmak üzere kurulmuş bir aşevi gibi) ticari
işletme değildir. Fakat fakir çocukları okutmak amaçlı bir dernek, lüks bir
lokanta işletir Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 4 Ticaret
Hukuku ve elde ettiği geliri çocuklara öğrenim yardımı için harcar ise
ortada yine bir ticari işletme vardır. Elde edilen gelirin sarf şekli,
işletmenin niteliğini değiştirmez. Gelir Düzeyine Göre Esnaf
İşletmesi-Ticari İşletme Ayrımı Gelir sağlama amaçlı faaliyetlerin, esnaf
işletmesi boyutlarını aşması, yani ondan daha kapsamlı olması gerekir.
Ticari işletmenin asıl önemli unsuru budur. Çünkü diğer unsurlar esnaf
işletmelerinde de bulunabilir. Oysa ticari işletmeyi esnaf işletmesinden
ayırabilmek ancak bu unsur sayesinde mümkün olmaktadır. Ticari işletme ile
esnaf işletmesi arasındaki sınır, Cumhurbaşkanı kararıyla belirlenir. Resmi
Gazete’ye http://www.resmigazete.gov.tr adresinden ulaşabilirsiniz.
Devamlılık İşletme çatısı altında yürütülen faaliyetlerin devamlı olması
gerekir. Buradaki devamlılık, faaliyetlerin hiç ara verilmeksizin yıllarca
devam edeceği anlamına gelmez. Tesadüfen veya arızi olarak yapılan bir
ticari faaliyet, ticari işletmenin varlığını göstermez. Hatta bazı
faaliyetler mevsimlik olabilir. Örneğin, yaz dönemlerinde açılan plaj
işletmesi, kış aylarında çalışan bir kayak tesisi veya av mevsiminde
faaliyet gösteren ve avcılar derneğine ait olan bir motel işletmesi de
unsurları bulunmak şartı ile ticari işletmeyi oluşturabilir. Bağımsızlık
Bir kişi başkasının işletmesinde çalışıyor ya da başkasına yardımcı
oluyorsa veya işletmeyi taciri temsilen çalıştırıyorsa tacir değildir.
Örneğin şubeler bağımsız olmayıp merkeze bağlı oldukları için bağımsız
birer ticari işletme sayılmazlar. Aynı şekilde, ticari temsilci,
pazarlamacı ve işletmeyi sezgin (ayırtım gücüne sahip) küçük veya kısıtlı
adına işleten yasal temsilci, bağımsız bir işletme sahibi olmadığı için
tacir değildir (TTK m.13). Buna karşılık, acente, bağımsız bir tacir
yardımcısı olduğu için, onun işletmesi, diğer unsurların da mevcut olması
şartıyla ticari işletme oluşturur. Semtinizdeki bir süpermarket işletmesi
ile bir lokantanın ticari işletme olup olmadığını değerlendiriniz. Ticari
İşletmenin Malvarlığı Genel olarak, bir kişiye ait olup, para ile
ölçülebilen hak ve borçların tümü, o kişinin malvarlığını oluşturur.
Malvarlığının aktif kısmında haklar (mülkiyet, rehin, intifa, alacak, fikri
ve sınai haklar vb.), pasif kısmında ise borçlar bulunur. Ticari işletmenin
malvarlığı, tacirin işletmeye ayırdığı (ticari faaliyetlere özgülediği)
değerlerin toplamını ifade eder. Tacirin, ticari işletmesine özgülediği mal
ve hakları, işletme dışındaki mal ve haklarından hukuken bağımsız olmamakla
birlikte, işletmeye özgülenmiş değerler ekonomik bir bütün olarak rehin,
satış, hasılat kirası gibi bazı işlemlere konu olabilmektedir. Nitekim TTK
m.11/3’de, ticari işletmenin, içerdiği malvarlığı unsurlarının devri için
zorunlu tasarruf işlemlerinin ayrı ayrı yapılmasına gerek olmaksızın, bir
bütün hâlinde devredilebileceği ve diğer hukuki işlemlere konu olabileceği
hükme bağlanmıştır. Bu nedenle işletmeye dâhil değerlerin neleri
kapsadığının ayrıca incelenmesi gerekmektedir. Tasarruf İşlemi: Bir hakka
doğrudan doğruya etki eden onu kuran, değiştiren veya ortadan kaldıran
işlemdir. 1 1. Ünite - Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 5 TTK
m.11/3, c.2’de “Aksi öngörülmemişse, devir sözleşmesinin duran
malvarlığını, işletme değerini, kiracılık hakkını, ticaret unvanı ile diğer
fikri mülkiyet haklarını ve sürekli olarak işletmeye özgülenen malvarlığı
unsurlarını içerdiği kabul olunur” denilmek suretiyle işletmeye özgülenmiş
malvarlığı unsurlarının bir kısmına, devrin kapsamı vesilesiyle
değinilmiştir. İşletmenin malvarlığı unsurları, genellikle, maddi-maddi
olmayan unsurlar şeklinde iki ana gruba ayrılarak incelenmektedir. Maddi
unsurlar, el ile tutulan, göz ile görülen, yani somut varlığı olan
(cismani) değerleri ifade eder. Tesisat, işletme sermayesi, ham madde,
üretilen/ stok mallar gibi. Tesisat ise, işletmeye özgülenmiş taşınmaz
mallar ve onların bütünleyici parçası (TMK m.684) ve eklentisi (TMK m.686)
ile taşınır malları (makinalar, aletler, araçlar, arabalar gibi taşınır
işletme tesisatını) kapsar. Gayrimaddi unsurlar ise, özellikle ticaret
unvanı, işletme adı, marka, patent, know-how, endüstriyel tasarım, fikir ve
sanat eserleri üzerindeki haklar gibi ekonomik değeri olan, fakat cismani
varlığı olmayan veya varlığı bir bütün olarak görülemeyen hakları ifade
eder. Bunlardan işletme adı, ticaret unvanı ve marka ileride ayrıntılı
olarak incelenecektir. Fakat burada, önemi nedeniyle bazı kavramları
açıklamakta yarar vardır. Patent, teknolojinin her alanında, yeni, buluş
basamağı içeren ve sanayiye uygulnabilir nitelikte bir buluş yapanlara veya
haleflerine. bu buluşa paten alındıktan sonra başvuru tarihinden itibaren
20 yıl süre ile hukuki koruma sağlar (SMK m. 82-83, 101). Tasarım, ürünün
tümü veya bir parçasının ya da üzerindeki süslemenin, çizgi, şekil, renk,
malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünümüdür.
Yeni ve ayırt edici niteliğe sahip olması şartıyla tasarımlar da Sınai
Mülkiyet Kanunu kapsamındaki korumadan yararlanır (SMK m. 55 vd.).
Know-how, patent niteliğinde olmasa dahi, işletme içerisinde organizasyon,
yönetim, üretim ve dağıtım gibi konularda ulaşılan teknik ve ticari bilgi
ve tecrübe birikimi anlamında kullanılır. Goodwill ise, bir ticari
işletmenin sevk ve yönetiminin kendi müşteri çevresi üzerinde yarattığı
rağbetten dolayı sahip olunan hak olup, işletmenin değerini oldukça
etkileyebilen bir faktör olarak özellikle belirtilmek gerekir. Nitekim
Yargıtaya göre, uygulamada, işletmenin devri veya hasılat kirasına konu
olması hâlinde hava parası adı altında ayrı bir bedel talep edilmesi, sahip
olunan müşteri çevresinin karşılığı olarak mümkün ve geçerlidir. TTK 11/3
hükmü, işletmenin malvarlığı unsurları arasında işletme değerinden de söz
etmiş ve kısmen de olsa, bir anlamda bu hakka işaret etmiş bulunmaktadır.
Ticari İşletmede Merkez ve Şube Bir ticari işletmenin işleri giderek
genişleyebilir; değişik bölgelerde veya yabancı ülkelerde, kendisine bağlı
olup da bulunduğu yerdeki müşteriler ile işlemler yapabilme yetkisine sahip
birimler (şubeler) açma gereksinimi doğabilir. Merkez ve şube kavramları
TTK’da tanımlanmamış, işletme merkezinin bulunduğu yerin ticaret siciline
tescil ettirme yükümü öngören hüküm (TTK m.40/1) gibi bazı maddelerde
merkez ya da şube olmaya sonuç bağlanmaktadır (TTK m. 40/3-4
m.48,m.371/3,TBK m.549). Merkez, bir işletmenin idari, ticari ve hukuki
yönden faaliyetlerinin toplandığı ve işlemlerinin yürütüldüğü yerdir. Bazen
bir işletmenin çeşitli birimleri derli toplu şekilde bir arada bulunmaz.
Teknik birimler, depolar veya şantiyeler, idari ve Goodwill, müşteri hakkı
veya peştemaliye şeklinde de anılmaktadır. 6 Ticaret Hukuku hukuki
birimlerin olduğu yerden başka bir yerde olabilir. Böyle bir durumda idari
ve hukuki işlemlerin yürütüldüğü yer merkezdir. Çeşitli kanun maddelerinde
şubeye değinilmiş olmasına rağmen (TTK. m.40/3-4, 48, 371/3, ayrıca BK. m.
549), TTK, şubenin tanımına ve unsurlarına yer vermemiştir. Bununla
birlikte, TTK. hükümleri ve özellikle ticaret sicil uygulaması açısından
esas alınabilecek bir şube tanımlaması, TSY. m.118/1’de yapılmıştır : “Bir
ticari işletmeye bağlı olup ister merkezinin bulunduğu sicil çevresi
içerisinde isterse başka bir sicil çevresi içerisinde olsun, bağımsız
sermayesi veya muhasebesi bulunup bulunmadığına bakılmaksızın kendi başına
sınai veya ticari faaliyetin yürütüldüğü yerler ve satış mağazaları
şubedir”. 1. İç İlişkide Bağımlılık: Şubenin, idari açıdan merkeze bağlı
olması gerekir. Merkez ve şube, aynı gerçek veya tüzel kişiye aittir. Şube
yöneticileri merkez tarafından atanır; yetkileri ve sınırları ile işletme
politikaları merkezce saptanır; yönetimin genel ilkelerini merkez belirler;
şubenin kâr ve zararı işletmeye aittir; şubenin işlemlerinden doğan hak ve
borçların sahibi de işletmedir. 2. Dış İlişkilerde Bağımsızlık: Şube,
merkezin yaptığı işler türünden işleri kendi müşterileri ile bağımsız
şekilde yapabilir. Fakat merkezin yaptığı türden işleri yapmayan ya da çok
sınırlı bir kısmını yapan birimler şube oluşturmaz. Örneğin bir lokantanın,
dışarıya satış yapmayan, yalnızca yemekleri hazırlayan birimi; bir turistik
otel işletmesinin rezervasyon bürosu, bir bankaya ait olup da yalnızca
telefon faturalarını tahsil etmek üzere oluşturulan servisi gibi. Fakat
şubenin, merkezin yaptığı tüm işlemleri yapması da beklenemez; işletme türü
ve niteliği açısından asli sayılabilecek işlerin tamamını veya büyük
çoğunluğunu yapması yeterlidir. 3. Yer ve Yönetim Ayrılığı: Şube,
işletmenin gelişen ve yaygınlaşan işlerinin değişik yerlerde ve oradan
yürütülmesi amacıyla oluşturulduğuna göre, yer ve yönetim bakımından
merkezden ayrıdır. Kendi başında ayrı bir yönetimi vardır. Yer ayrılığının
çok katı düşünülmesi bizi bazen yanılgıya düşürebilir. Çünkü bazı şubeler
vardır ki merkezle aynı kentte, semtte ve hatta bazen aynı binada faaliyet
gösteriyor olabilir. Yönetim ayrılığı sonucu olarak, şubenin hesap ve
defterleri merkezden ayrıdır. Ancak bu, muhasebenin merkezde tutulmasına ve
defterlerin merkezde bulunmasına engel oluşturmaz. Bu arada, şube için ayrı
bir sermaye tahsis edilmesinde kural olarak zorunluluk bulunmadığı
(istisna, Serbest Bölgeler Kanunu m.13), tacirin isterse şube için bir
sermaye ayırabileceği söylenebilir (Yargıtay 1982’de verdiği bir kararda
şubeye ayrı sermaye tahsisini zorunlu görmüş, fakat bu karar doktrinde
eleştirilmiştir). Ayrıca, 6103 Sayılı Kanun, m.12, merkezi yurt dışında
bulunan işletmelerin şubelerinin tescilinde “şubeye ayrılmış sermaye
tutarı” ndan söz etmektedir. TSY. m.118 ise, bağımsız sermayesi veya
muhasebesi bulunup bulunmadığına bakılmayacağını açıkça vurgulamıştır. Bir
Yerin Şube Sayılmasının Sonuçları Ticaret Siciline Tescil Yeri Açısından
TTK m.40/3 uyarınca, merkezi Türkiye’de olan şubeler bulundukları yer
siciline tescil edilir. Merkezleri Türkiye dışında olan ticari işletmelerin
şubeleri de kendi ülke kanunlarının unvana dair hükümleri saklı kalmak
üzere, yerli ticari işletmeler gibi tescil olunur (TTK m.40/4). 5174 TOBB
ile Odalar ve Borsalar Kanunu m.9’a göre de sicile kayıtlı tacir ve
sanayici ile bunlara ait şubeler ve fabrikalar odalara kaydolmak
zorundadır. 1. Ünite - Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 7
Ticaret Unvanı Açısından TTK m.48/1’e göre, her şube, şube olduğunu da
belirterek merkezin unvanını kullanmalıdır; bu unvana, şube ile ilgili
ekler yapılabilir. Merkezi yurt dışındaki işletmelerin Türkiye’deki
şubelerinin unvanlarında ise, merkezin olduğu yer ile şube yerinin ve şube
olduğunun gösterilmesi zorunludur. Temsil Yetkisinin Sınırlandırılması
Açısından TBK m.549’a göre, ticari temsilcinin yetkisi, şube ile
sınırlanabilir. Anonim şirket ve kooperatif temsilcileri (TTK m.371/3,
KoopK. m.59/2) ile limited şirket müdürlerinin (TTK m.629/1, m.371/3)
temsil yetkileri yönünden de şube sınırlaması yapılması mümkündür. Ayrıca,
merkezi yurt dışındaki işletmelerin Türkiye şubelerinin başına, yerleşim
yeri Türkiye’de bulunan tam yetkili bir ticari temsilci atanır (TTK m.40/4
). İşletmenin Devrinde Kapsam Açısından TTK m.11/3 ve TBK m. 202 uyarınca
yapılacak işletme devirlerinde, devrin kapsamına şubeler de dâhildir.
Yetkili Mahkeme ve İcra Dairesi Açısından Bir şubenin işlemlerinden doğan
uyuşmazlıklarda, şubenin olduğu yerde de dava açılabilir ve takip
yapılabilir (HMK m.14/1, İİK m.50). Fakat iflâs davası, merkezin olduğu
yerde açılır (İİK m.154). Ticari İşletme ile İlgili Önemli Bazı Hukuki
İşlemler Ticari İşletmenin Devri ve Birleşmesi Ticari işletmenin devri ve
başka bir işletme ile birleşmesine ilişkin hükümler, TBK m.202-203’de yer
alır. TBK m.202’de, bir malvarlığı veya işletmenin aktif ve pasifleri ile
birlikte devredilmesi, TBK m. 203’de ise bir işletmenin diğer bir işletme
ile birleşmesi ve şekil değiştirmesi düzenlenmiştir. Bu iki maddenin ortak
yönü, işletmeler düzeyinde kalan birleşme ve devralmalara ilişkin olup
işletme sahibini veya ortaklarını etkilememesi ve her iki maddede
düzenlenen hallerde aynı hükümlerin uygulanmasıdır. Oysa TTK’da düzenlenmiş
olan ticaret şirketlerinin birleşmelerinde yalnızca malvarlıkları değil,
işletme sahibi olan tüzel kişiler de bundan etkilenmekte, birleşen
şirketler tek çatı (ya içlerinden birisinin veya yeni kurulan bir
ortaklığın çatısı) altında toplanmaktadır (TTK m.136 vd.). Şirket
birleşmeleri konusunda TTK’da külli halefiyet ilkesi yürürlükte olduğundan,
birleşmenin kesinleşmesiyle, birleşen şirketlerin tüm hak ve borçları,
çatısı altında birleşilen şirkete geçer (TTK m.136/4, m.153). Buna karşılık
TBK m.202-203, aktife dâhil unsurların, devralana geçişi açısından özel bir
düzenleme içermemesine karşılık, pasiflerin devralana geçişini ve
borçlardan sorumluluğu özel olarak düzenlemektedir. Çünkü borcun nakli
konusunda normalde uygulanan TBK m.195-197, naklin alacaklıya karşı hüküm
ifade edebilmesini, onun rızasına bağlamıştır. Alacaklının rızasının
aranmasının gerekçesi de borçlunun kişiliği ve ödeme gücünün alacaklı
açısından arz ettiği önemdir. Ticari işletmenin bir bütün olarak devri
kapsamında, pasiflerin geçişi bakımından da bu kural uygulansa idi,
işletmeyi devralanın tüm işletme alacaklılarını teker teker bulup onlara
kendi durumunu anlatması ve onları ikna ederek devir için rızalarını alması
neredeyse olanaksız olur, dolayısıyla işletmenin devri gerçekleşemez veya
oldukça güçlük ve karışıklık yaratabilirdi. Bu nedenle, 8 Ticaret Hukuku
TBK m.202 işletmenin devri hâlinde alacaklıların rızasını aramaksızın
borçların da devrini mümkün kılmış fakat işletme alacaklılarını korumak
için bir önlem olarak devralan ile birlikte işletmeyi devredenin de iki yıl
süre ile müteselsilen sorumlu olmasını hükme bağlamıştır. Tacir T ticari
işletmesini 01.01.2012 tarihinde devretmiş, altı ay sonra alacaklı A,
devredilen ticari işletmenin 06.06.2012 tarihinde ödenmesi gereken fakat
ödenmeyen borcu için T’ye başvurmuştur. T ticari işletmesini altı ay önce
devrettiğini ve borcu ödemekle yükümlü olmadığnı ifade etmiştir. Sizce T
haklı mıdır? 6102 Sayılı TTK, aktife dâhil unsurların ticari işletmeyi
devralana toptan geçişini düzenlememiş olan eTK’dan farklı olarak bu
unsurların devralana bir bütün olarak geçişi açısından özel ve ilginç
düzenlemeler getirmiş bulunmaktadır (TTK m.11/3). TBK m.202 ve TTK m.11
uyarınca devrin koşulları şunlardır: - Ticari işletmenin bir bütün olarak
(aktif ve pasifiyle birlikte) devir edilmesi gerekir. Ancak, münferit bazı
unsurlar devir kapsamı dışında tutulsa bile TBK m.202 uygulanır; yeter ki
devredilen unsurlar ile işletmenin faaliyetlerine devam edebilmesi mümkün
olabilsin. - Devrin şekli açısından, genel hükümler (medeni hukuk ilkeleri)
çerçevesinde taahhüt ve tasarruf aşamalarını ayrı ayrı ele almak gerekirken
6762 Sayılı eTK’dan farklı olarak, TTK m.11/3’te, ticari işletmenin,
içerdiği malvarlığı unsurlarının devri için zorunlu tasarruf işlemlerinin
ayrı ayrı yapılmasına gerek olmaksızın bir bütün hâlinde devredilebileceği,
devir sözleşmesinin (ve işletmeyi bir bütün olarak konu alan diğer
sözleşmelerin) yazılı olarak yapılacağı ve ticaret siciline tescil ve ilân
edileceği düzenlenmiştir. Böylece, devir için tek bir sözleşmenin yapılması
yeterli görülmüş, hatta işletmenin aktif unsurlarının devrinin
gerçekleşmesi (tasarruf aşamasının tamamlanması) için, aktifteki her bir
unsurun devri yönünden genel hükümlerin gerektirdiği işlemlerin
(taşınmazların tapuda devralan adına tescili, motorlu taşıtların trafik
sicilinde alıcı adına tescili, taşınırların zilyetliğinin nakli gibi)
yapılmasına dahi gerek bulunmadığı açıkça belirtilmek suretiyle, genel
hükümlerin öngördüğü taahhüt/tasarruf aşamaları ayrımı yadsınmıştır. Şu
hâlde, devri kolaylaştırmak adına, aktiflerin de bir bütün halinde ve
sözleşme ile ya da -hükümden tescilin kurucu olduğu da anlaşılamamakla
birlikte- ticaret siciline tescil ile toptan devredilmiş sayılması yolu
açılmış bulunmaktadır. Ne var ki, aktiflerin geçişi bakımından oldukça
radikal böyle bir değişikliğin, uygulamada sakıncalar yaratabileceği, eşya
ve borçlar hukukunun temel ilkeleri ile çelişeceği ve özellikle, yeni bir
tescilsiz kazanım hali öngörmesi ve sicile güvenin korunması ilkesi
nedeniyle tapu sicili uygulamasında tereddütlere yolaçacağı endişesi
taşımaktayız. - Tekelleşmenin önlenmesini amaçlayan Rekabetin Korunması
Hakkında Kanun m. 7/2 ve ilgili mevzuat (Rekabet Kurulundan İzin Alınmasını
Gerektiren Birleşme ve Devralmalara İlişkin Tebliğ) hükümleri uyarınca, bir
işletmenin devri veya başka bir işletme ile birleşmesi için izin alınması
gereken hâllerde, Rekabet Kuruluna başvurularak izin alınması da
zorunludur. Devir Almanın Başlıca Sonuçları Şunlardır Devreden gerçek kişi
eğer başka bir ticari işletmeye sahip değilse ticareti terk etmiş olur ve
“tacir” sıfatını kaybeder. Devir sonucunda işletmeye tahsis edilmiş olan ve
devir kapsamında bulunan temel unsurlar devralana geçer (TTK m.11/3, c.2).
2 1. Ünite - Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 9 En önemlisi
de devralan kişi, işletmeyi aktif ve pasifleri ile birlikte devraldığını
alacaklılara duyurduğu andan itibaren işletmenin borçlarından sorumludur.
Duyurunun şekli konusunda TBK m. 202/1, “alacaklılara bildirim veya ticari
işletmeler için Ticaret Sicil Gazetesinde, diğer işletmeler için Türkiye
genelinde dağıtımı yapılan gazetelerden birinde yayımlanacak ilân”
öngörmüştür. Özellikle alacaklılara bildirim bir geçerlilik şekline ve
ayrıca TTK m.18/3’te öngörülen şekillere tabi olmamakla birlikte, yazılı
şekilde yapılması, ispat kolaylığı açısından yararlı olur. Devrin
alacaklılara bildirimi veya ilânı, devir sözleşmesinin geçerliliği için
değil, borçların devrinin dış ilişkide hüküm doğurması için şarttır (TBK
m.202/4). Ayrıca, devralanın ihbar veya ilândan kaçınması alacaklılara
zarar vereceği için, İİK m.280/4, devralanın, alacaklıların açacağı iptal
davasından kurtulabilmesini, devrin ilân veya ihbarına bağlamıştır.
Devralanın işletme borçlarından sorumluluğu bir kanun hükmüne dayandığı
için, devralan, varlığını bilmediği borçlardan da sorumlu olur. Fakat
taraflar bu hususta, sözleşme özgürlüğü kapsamında devir sözleşmesine, iç
ilişkide geçerli ve rücu hakkına esas olmak üzere özel hükümler
koyabilirler. Devir eden ise, devralanla birlikte müteselsilen iki yıl
süreyle sorumludur. Bu süre müeccel borçlarda muacceliyet anından, muaccel
borçlarda ise devrin ilânı veya alacaklılara bildirimi tarihinden itibaren
işlemeye başlar. Bildirme veya ilânla duyurma yükümlülüğü devralan
tarafından yerine getirilmedikçe, iki yıllık süre işlemeye başlamaz (TBK
m.202/4). Ticari İşletme Rehni Tacir veya esnafın kredi ihtiyacının
zamanında ve istenilen miktarda karşılanabilmesi, alacaklıya yeterli
güvencelerin verilmesine bağlıdır. Borçlunun karşı tarafa sağlayabileceği
güvenceler, genel olarak, ya kişisel güvence (örneğin kefalet ve garanti)
ya da aynî güvence (örneğin taşınır rehni ve taşınmaz rehni) şeklinde olur.
TMK m.939/1’deki kurala göre, taşınır rehninin kurulabilmesi için, rehin
konusu taşınır malın zilyetliğinin alacaklıya devredilmesi şarttır (=Teslim
Şartlı Rehin Kuralı); aksi takdirde rehin hakkı doğmaz (TMK m.939/3). Fakat
bu kural istisnasız uygulansa idi, ekonomik yaşamda birçok sakıncalara yol
açabilirdi. Çünkü borçlu, elindeki taşınır malları alacaklıya teslim
edince, faaliyetlerini sürdürmesi, gelir sağlaması ve borcunu ödeyebilmesi
çoğu kez olanaksız hâle gelirdi. Bu ihtiyacı gözeten kanun koyucu, TMK
m.939/1’de “ayrık durumlar dışında” diyerek alacaklıya zilyetlik
devredilmeksizin, bir sicile kayıt yolu ile taşınır rehni kurulabilmesini
sağlayan istisnalara değinilmiştir. Bu istinal arasında, hayvan rehni (TMK
m. 940/1), motorlu taşıt araçlarının rehni ve konumuzu oluşturan ticari
işlerde ticari işletme rehni (20.10.2016 tarih ve 6750 sayılı Ticari
İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu (TİTRK)) de yer alır. Rehnin Tarafları
TİTRK m. 3 ve Rehin Yönetmeliği m. 10’da rehnin tarafları sınırlayıcı
şekilde sayılmıştır. Buna göre rehin veren taraf, tacir, esnaf, çiftçi,
üretici örgütü ve serbest meslek erbabı olabilir. TİTRK m. 5/9 uyarınca,
üçüncü kişiler, TİTRK kapsamında rehin verebilecek kişiler lehine teslimsiz
taşınır rehni kurabilir (ayrıca bkz.Rehin Yönetmeliği m. 10/5). Kanuna ve
Rehin Yönetmeliğine göre, rehin alacaklısı da şu kişiler olabilir: Kredi
kuruluşları, tacir ve esnaf. Rehin: Bir borcun ödeneceğine teminat olarak,
ödenince geri alınmak şartıyla borçlu tarafından alacaklıya bir malın
verilmesidir. 10 Ticaret Hukuku Rehnin Kapsamı Ticari işletmenin
malvarlığına dahil olan bütün unsurlar rehin kapsamına dahil edilmemiş,
kapsam sınırlandırılmıştır. Rehin hakkı TİTRK m.5’e göre ticari işletme
rehni şu unsurları kapsar: a) Alacaklar b) Çok yıllık ürün veren ağaçlar c)
Fikri ve sınai mülkiyete konu haklar ç) Hammaddeler d) Hayvanlar e) Her
türlü kazanç ve iratlar f) Başka bir sicile kaydı öngörülmeyen ve idari
izin belgesi niteliğinde olmayan her türlü lisans ve ruhsatlar g) Kira
gelirleri ğ) Kiracılık hakkı h) Makine ve teçhizat, araç, ekipman, alet, iş
makinaları, elektronik haberleşme cihazları dâhil her türlü elektronik
cihaz gibi menkul işletme tesisatı ı) i) Sarf malzemeleri Stoklar j)
Tarımsal ürünler k) Ticaret unvanı ve/veya işletme adları l) Ticari işletme
veya esnaf işletmeleri m) Ticari plaka ve ticari hat n) Ticari projeler o)
Vagonlar ö) Bu sayılanlardan üçüncü kişiler zilyetliğindeki taşınır
varlıklar, haklar ve paylı mülkiyet hakları TİTRK m. 5’de sayılmayan, özel
sicilleri bulunan ve o sicile kayıtlı olan uçak, gemi gibi malvarlığı
unsurları üzerinde, TİTRK kapsamında rehin hakkı kurulmayacağı
söylenebilir. Taşınmazlar üzerinde de kural olarak TİTRK kapsamında rehin
hakkı kurulmayacağı kabul edilmelidir. Ayrıca nakit para ve müşteri
çevresinin de kapsam dışında olduğu söylenebilir. TİTRK m. 1/5’de, tapu
kütüğüne herhangi bir nedenle tescil edilen taşınırların TİTRK kapsamına
dahil olmadığı düzenlenmiştir. Özellkle TMK m. 862 kapsamında, rehnin
kuruluşu sırasında tapu sicilinde beyanlar sütununa kaydedilen eklenti
niteliğindeki taşınırların bu kapsamda yer aldığı belirtilmektedir. Rehnin
Kurulması ve Sonuçları Rehin hakkı, rehin sözleşmesiin Rehinli Taşınır
Sicili’ne tescil edilmesiyle kurulur(TİTRK m. 4/1). Dolayısiyle TİTRK’ya
göre, rehnin kurulması için taraflar arasında bir rehin sözleşmesi
akdedilmeli; sonrasında ise, rehin sözleşmesi Rehinli Taşınır Sicili’ne
tescil edilmelidir. Rehin sözleşmesi yazılı şekilde veya elektronik ortamda
yapılabilir (TİTRK m. 4/2). Elektronk ortamda düzenlenen rehin
sözleşmesinin Sicile tescil edilebilmesi için sözleşmenin güvenli
elektronik imza ile onaylanması şarttır (TİTRK m. 4/3). Yazılı olarak
düzenlenen rehin sözleşmesinin Sicile tescil edilebilmesi için tarafların
imzalarını noterce onaylanması veya sözleşmenin Sicil yetkilisinin
huzurunda imzalanması şarttır (TİTRK m. 4/4). Ticari işletme rehninin hüküm
ve sonuçları şunlardır: Rehin Sistemleri TİTRK’ye göre, kanun kapsamına
giren varlıklar üzerinde ilerleme veya derece sistemine göre rehin hakkı
kurulabilir (TİTRK m. 10-11, Rehin Yönetmeliği m. 24-26). İlerleme
sisteminde, zamansal öncelik esas alınır. Başka bir ifadeyle, rehin hakkı
sahipleri tescil tarihine göre sıralanır ve temerrüt halinde haklarını söz
konusu sıraya göre kullanabilirler (Rehin Yönetmeliği m. 25). Sabit derece
sisteminde, ipotekte olduğu gibi, rehin hakkı itibari değerler üzerinden
sabit derecelere ayrılır (Rehin Yönetmeliği m. 26). Sabit derece
sisteminde, öncelik hakkı rehin hakkının derece ve sırasına göre
belirlenir. Sabit derece sistemi şeklinde kurulan taşınır rehninde, farklı
sıralarda kurulmuş bulunan rehin haklarından birinin terkin edimiş olması,
sonraki sırada yer alan rehin alacaklısına doğrudan boşalan dereceye geçme
hakkı vermez. Bunun için ayrıca sözleşme yapılması ve sicile tescil
edilmesi gereklidir. 1. Ünite - Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari
Yargı 11 Taraflarca herhangi bir rehin sisteminin belirlenmemesi halinde
rehin, ilerleme sistemine göre kurulmuş sayılır (Rehin Yönetmeliği m. 24).
Bir Ticari İşletme Üzerinde Birden Fazla Rehin Kurulabilmesi TİTRK m.
11/1’de, “aynı taşınır varlık üzerinde derece sırası belirtilmeksizin
birden fazla rehin hakkı tesis edilmesi”ne cevaz verilmiştir. Aynı ticari
işletme üzerinde birden fazla rehin tesis edimesi ve rehin konusu borcun
ödenmemesi halinde ise; rehnin dayandığı ilerleme veya derece sisteminin
esaslarına göre hareket edilmesi gerekecektir. Rehin Kurulduktan Sonra
İşletme Sahibinin Yetkileri TİTRK’de, teslimsiz bir rehin hakkı
düzenlendiğinden, ticari işletme üzerinde rehin hakkı tesis edilse dahi
tacir, işletmesinin faaliyrtlerine devam edebilmesi için her türlü işlemi
yapma yetkisine sahiptir. Öte yandan, TİTRK m. 12/1’de TİTRK’nın emredici
hükümlerine aykırı olmamak şartıyla, tarafların hak ve yükümlülüklerinin
sözleşme ile belrleneceği düzenlenmştir. Buna karşılık, kanun koyucu rehin
hakkı sahibinin sahibinin haklarını güvence altına almak amacıyla rehin
veren ile rehin konusu varlığın/varlıkların zilyedi için çeşitli
yükümlülükler düzenlerken, rehin alana da “koruma tedbirleri” alma imkanı
getirmiştir. Borcun Ödenmemesinin Sonucu Temerrüt halinde, alacaklının
hakları TİTRK m. 14 ve Rehin Yönetmeliği m. 29-41’de ayrıntılı olarak
düzenlenmiştir. TİTRK m. 14’e göre; borcun zamanında ödenmemesi halinde,
alacaklı, şu yollara başvurabilir: • Birinci derece alacaklı ise, icra
dairesinden taşınırın mülkiyetinin devrini talep edebilir. • Birinci derece
alacaklı ise, icra dairesinden taşınırın mülkiyetinin devrini talep
edebilir. • Zilyetliğin devrine konu olmayan varlıklarda kiralama ve lisans
hakkını kullanabilir. • Alacağın 5411 sayılı Kanun uyarınca faaliyet
gösteren varlık yönetim şirketlerine devredebilir. • Alacağın yukarıda
belirtilen yollarla tahsil edilememesi halinde takip, genel hükümler
çerçevesinde yapılır. Değer Tespiti TİTRK’e göre değer tespiti, rehin
sözleşmesinin kurulması veya hakkın tescili için, kural olarak, zorunlu
değildir (TİTRK m. 13/1; Değer Tespiti Yönetmeliği m. 9/1). Rehin Hakkının
Ayni Etkisi TİTRK kapsamında kurulan rehin hakkı, sınırlı ayni hak
niteliğinde olup; rehin hakkı, rehin sözleşmesinin Rehinli Taşınır
Sicili’ne tescil edilmesiyle üçüncü kişilere karşı hüküm ifade eder (TİTRK
m. 9/1). Asıl Borcun Zamanaşımına Etkisi Rehin Yönetmeliği m. 23’te; rehnin
tescili, başka bir ifadeyle, rehin hakkının doğumundan sonra asıl alacak
için zananaşımı süresinin işlemeyeceği düzenlenmiştir. 12 Ticaret Hukuku
Medeni Kanun Hükümlerine Yollama TİTRK m. 18’de; TİTRK’da hüküm bulunmayan
hallerde, TMK’nın taşınır rehnine ilişkin hükümlerin uygulanacağı
belirtilmiştir. Rehin Yönetmeliği m. 42’de ise, TİTRK ve Yönetmelikte hüküm
bulunmayan hallerde, TMK’nın taşınır ve taşınmaz rehnine ilişkin hükümleri
ike İİK’nın ipoteğin paraya çevrilmesi hakkındaki hükümlerin kıyasen
uygulanacağı düzenlenerek, Kanuna oranla daha geniş bir ifadeye yer
verilmiştir. Rehnin Sona Ermesi Rehin hakkı, asıl alacağa bağlı fer’i bir
hak niteliğinde olduğundan, asıl borç ifa veya başkaca nedenle sona erer
ise, rehin hakkı da sona erer (TBK m. 131). TACİR SIFATI VE TACİR OLMANIN
SONUÇLARI Türk Ticaret Kanunu’nda büyük ölçüde “Modern Sistem” benimsenmiş,
yani ticari işletme kavramı temel alınmış olmakla birlikte, tacir kavramına
da yer verilmiş ve tacir olmaya önemli birtakım sonuçlar bağlanmıştır.
Tacir Sıfatının Kazanılması Tacir sıfatının kazanılması yönünden, gerçek
kişiler, tüzel kişiler, donatma iştiraki ve hâkim teşebbüs şeklinde dörtlü
bir ayırım yapılması ve bu sıfatın kazanılma koşullarının ele alınması
gerekmektedir: Gerçek Kişilerde Tacir Sıfatının Kazanılması TTK m.12/1
uyarınca, bir ticari işletmeyi, kısmen de olsa, kendi adına işleten kişiye
tacir denir. Şu hâlde, bir gerçek kişinin tacir sıfatını kazanabilmesi için
şu üç koşulun birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir: Bir ticari işletmenin
mevcut olması, bu işletmenin çalıştırılması (faaliyet göstermesi,
işletilmesi) ve nihayet “kısmen de olsa kendi adına” işletilmesi. Bir
Ticari İşletmenin Mevcut Olması Ticari işletmeden söz edebilmek için
bulunması gereken unsurlar ve işletme türleri daha önce incelenmişti (TTK
m.11 vd., m.15). Burada özellikle vurgulanmalıdır ki bir işletme, ticaret
siciline kaydedilmese bile ticari işletme mevcuttur. Bir başka deyişle,
tacir sıfatının kazanılması açısından işletmenin sicile kaydı zorunlu
(kurucu) nitelik taşımadığı gibi, ticaret sicilinde kaydı bulunmamak da
tacir olmamanın kesin kanıtı değildir. TTK m.12/3, işletmenin var olması
gereğine bir istisna getirmiştir: Ortada ticari işletme bulunmamasına
rağmen varmış görüntüsü yaratan kişi de iyiniyetli üçüncü kişilere karşı
tacir gibi sorumlu olur. Tacir gibi sorumlu olan kişi, tacir olmaya bağlı
haklardan yararlanamaz fakat tacir sıfatının getirdiği yükümlülüklere
katlanır. İşletmenin Çalıştırılması İşletmenin mevcut olması yetmez ayrıca
fiilen çalışmaya başlamış (faaliyete geçirilmiş) olması da gerekir. TTK
m.12/2, faaliyete geçmiş olma kuralına istisna getirmiştir. Buna göre, bir
ticari işletme açan kişi, fiilen işletmeye başlamasa da bazı hâllerde tacir
sayılır. İşletmeyi açtığını sirküler, gazete, radyo, tv ve diğer ilân
araçlarıyla halka bildirmiş veya işletmesini ticaret siciline tescil
ettirerek durumu ilân etmiş olan kişi tacir sayılır. Tacir sayılan kişi,
aynen tacir gibi olup bu sıfata bağlı haklardan yararlanabileceği gibi,
yükümlülüklere de katlanır. 1. Ünite - Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş,
Ticari Yargı 13 İşletmenin Kendi Adına Çalıştırılması Kanun’da “kısmen de
olsa kendi adına işletmek”ten söz edilmiştir. Önceki Kanun’un (eTK)
gerekçesinden anlaşıldığına göre bu ibare, tüzel kişiliği bulunmaması
nedeniyle adi şirket ortaklarına yönelik olarak öngörülmüştür. Bu arada,
tacir sıfatı yönünden özellik gösteren birtakım kişilerin durumlarına da
değinmek gerekir. Ticaret Yapması Yasak veya İzne/Ruhsata Bağlı Olanlar
Öyle meslekler vardır ki bunların ticaret yapmaları, bağlı oldukları özel
mevzuat gereği yasaktır: Devlet memuru, öğretim üyesi, yargıç, noter ve
avukat gibi. Eğer kişi yasak olduğu hâlde ticaretle uğraşırsa yine de tacir
sayılır (TTK m.14/1). Bazı ticari faaliyetlerin icrası ise, belirli
makamların iznine veya ruhsat alınmasına bağlıdır. Örnek: eczaneler, özel
dersaneler, ödünç para verme işleriyle uğraşmak için kurulan işletmeler,
yabancıların izinle yapabilecekleri işler gibi. Gerek ticaret yasağına,
gerek ruhsat veya izin alınması gereğine aykırı olarak bir ticari işletme
açan kişi kişi tacir sayılır. Fakat bu kişi hakkında, ilgili mevzuatın
öngördüğü -disiplin cezası gibi- yaptırımlar saklıdır (TTK m.14/2).
Örneğin, devlet memuru için, 657 Sayılı Kanun’un 125 inci maddesindeki
yaptırım uygulanır. Yargıtay, taşınmazların satılmasına aracılık eden bir
memurun, tellallık ücreti talep hakkı bulunduğuna karar vermiştir. Yasal
Temsilcisi Olan Küçük ve Kısıtlılar TTK m. 13’e göre, sahip oldukları
ticari işletmeyi yasal temsilci (veli veya vasiler) aracılığıyla işleten
küçük ve kısıtlılar da tacir sayılır fakat cezai sorumluluk yasal
temsilcidedir. Bu nedenle, örneğin hileli iflâs halinde cezai yaptırım (İİK
m.311), yasal temsilciye uygulanır. Devlet memurlarının kanun gereği
ticaretle uğraşmaları yasak olduğu için, ticari işletme işleten memur M’nin
tacir sıfatını kazanamayacağı ifadesi sizce doğru mudur? Tüzel Kişilerde
Tacir Sıfatının Kazanılması TTK m.16 tüzel kişiler başlığı altında, ticaret
şirketleri, vakıflar, dernekler ve kamu tüzel kişilerince özel hukuk
hükümlerine göre yönetilmek ve ticari şekilde işletilmek üzere kurulan
teşekkül ve kurumlar (KİT’ler gibi) şeklinde dörtlü bir bir ayrım
yapmıştır. Bunlara ayrı ayrı değinmek gerekir: Ticaret Şirketleri TTK
m.124/1, ticaret şirketleri olarak, kollektif, komandit (adi komandit ve
sermayesi paylara bölünmüş komandit), anonim, limited şirketleri ve
kooperatifleri saymıştır. Ticaret şirketlerinin hepsi tüzel kişiliğe
sahiptir (TTK m.125, KoopK m.1, m.7). Tüzel kişinin kendisi tacir sıfatına
sahiptir ve tüzel kişilik ne zaman kazanılırsa tacir sıfatı da o zaman
kazanılır (TTK m.16). Özetle, ticaret şirketleri ticaret siciline kayıt
yapıldığı anda tüzel kişilik ve aynı anda tacir sıfatını kazanırlar.
Dolayısıyla ticaret şirketlerine ait işletmeler doğrudan ticari işletme
niteliğinde sayılır. Dernekler Dernekler, şirketler gibi şahıs birliğidir.
Fakat dernekler manevi amaçlı, şirketler maddi (ekonomik, kazanç) amaçlı
olmaları nedeniyle aralarında fark vardır. Dernekler manevi amaçlı
olmalarına rağmen ticari işletme işletebilirler. Nitekim TTK m.16 uyarınca
derneklerin tacir sıfatını kazanabilmeleri için, amaçlarına varmak için
ticari işletme işletmeleri ve ayrıca, kamu yararına dernek olmamaları
gerekir. Adi Şirket: İki veya dana çok kimsenin ortak bir amaca ulaşmak
için emeklerini ve mallarını birleştirmeyi kabul ettikleri ortaklık
türüdür. İflâs: Borcunu ödemeyen borçlu hakkında, mahkemece malvarlığının
tasfiyesine karar verilmesidir. 3 14 Ticaret Hukuku Bu iki şartın varlığı
halinde dernekler tacir sıfatı kazanır. Örneğin, lokanta işleten fakirlere
yardım derneği, motel işleten avcılar derneği tacir sıfatını kazanır. Buna
karşılık, Afyonkarahisar Maden Suyu İşletmesini çalıştıran Kızılay, kamu
yararına bir dernek olduğu için tacir değildir. Vakıflar Vakıfların tacir
sıfatını kazanma şartları konusunda eTK’da bir düzenleme yoktu. TTK m.16
vakıfların tacir sıfatını kazanma şartlarını açık hükme bağlamıştır. Tacir
sıfatını kazanabilmek için vakıfların amaçlarına varmak için ticari işletme
işletmeleri ve ayrıca gelirlerinin yarısıdan fazlasını kamu görevi
niteliğindeki işlere harcamamaları gerekir. Kamu Tüzel Kişilerine Ait Kurum
ve Kuruluşlar TTK m.16’ya göre, kendi kuruluş kanunları gereğince özel
hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere
devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri
tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar da tacir sayılırlar. Bu kapsamda
kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT’ler) ile diğer kurum ve kuruluşlar
(örneğin, OYAK, TÜBİTAK, Üniversitelerin Basımevleri, Belediye Halk Ekmek
Fabrikaları, Tanzim Satış Mağazaları) örnek verilebilir. Donatma
İştirakinin Tacir Sıfatı Birden çok kişinin paylı (müşterek) mülkiyet
şeklinde sahip oldukları bir gemiyi, bir sözleşme gereğince, hepsinin adı
ve hesabına, deniz ticaretinde kullanmak ve menfaat sağlamak amacıyla
oluşturdukları birliğe donatma iştiraki denir (TTK m.1064/1). Donatma
iştirakinin tüzel kişiliği yoktur ancak, TTK m.17 donatma iştirakini,
doğrudan “tacirlere ilişkin hükümlere tabi” tutmuştur. Hâkim Teşebbüsün
Tacir Sıfatı TTK. m.195, f.1-3, bir ticaret şirketinin diğer bir ticaret
şirketi ile ilişkisi konusunda bir takım hâkimiyet ölçütleri getirerek,
şirketler topluluğu düzenlemiş ve hâkim (ana) şirkete doğrudan veya dolaylı
olarak bağlı bulunan (yavru) şirketlerin, ana şirket ile birlikte şirketler
topluluğu oluşturacağı, m.195/4’te hükme bağlanmıştır. Fakat, şirketler
topluluğunun hâkiminin, merkezi yurt içinde veya yurt dışında bulunan bir
teşebbüs olması halinde de, şirketler topluluğuna dair hükümler uygulanacak
ve hâkim teşebbüs tacir sayılacaktır (TTK. m.195/5). Bu hüküm kapsamında
gerçek kişilerin, özel veya kamu hukuku tüzel kişilerinin, hatta tüzel
kişiliğe sahip olmayan oluşumların hâkim teşebbüs ve dolayısıyla tacir
sayılmaları mümkündür. Önemle eklemeliyiz ki, TTK’da şirketler topluluğunu
oluşturacak şirketler için asgari sayı öngörülmemiş iken, TSY. m.105/1, bir
şirketler topluluğunun, bir ticaret şirketi ile buna doğrudan veya dolaylı
olarak bağlı bulunan en az iki ticaret şirketinden oluşacağını düzenlemiş;
“ticaret şirketi olmayan bir teşebbüse, doğrudan veya dolaylı olarak bağlı
bulunan ticaret şirketleri sayısının ikiyi aştığı durumlarda da Kanunun 195
inci maddesinin beşinci fıkrası anlamında şirketler topluluğu meydana gelir
ve teşebbüs, topluluğun hâkimi olur” hükmüne yer vermiştir. Tacir Olmanın
Sonuçları Tacir olmanın beraberinde getirdiği sonuçların bir kısmı hak, bir
kısmı ise yükümlülük niteliğindedir. Bu sonuçların birçoğu TTK m.18-23’de,
diğerleri ise TTK’nın başka maddelerinde veya başka kanunlarda yer
almıştır. Bunları saymak ve bir kısmını da açıklamak gerekirse : 1. Ünite -
Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 15 (İİK m.43), ticaret
siciline kaydolma (TTK m. 40/1),ticaret ve gerekirse sanayi odalarına
kaydolma (5174 Sayılı Kanun), ticaret unvanı seçme ve kullanma zorunluluğu
(TTK m.18, m.39 vd.), ticari iş karinesine tabi olma (TTK m.19/1), ticari
örf ve adetlere tabi olma (TTK m.2/3),ticari defterler tutma (TTK m.18/1
ile m.64 vd.) sayılabilir. İflâsa Tabi Olma İİK md. 43 uyarınca iflâsa tabi
kişiler dört grupta incelenir: Tacirler adi veya ticari her türlü
borçlarından dolayı iflasa tabidirler. İflâs borçlu aleyhine yapılan külli
bir takip yoludur. Takibin külli olması ile müflisin tüm malvarlığının bir
masa oluşturması ve ondan, belirli bir sıra ile tüm alacaklıların
yararlanması ifade edilir. Oysa cüzi takip (haciz), yalnızca takip konusu
alacağa yetecek ölçüde malvarlığı unsurlarının haczine yol açmakta ve kural
olarak, yalnızca borçlunun mallarına haciz koyduran alacaklıya hizmet
etmektedir. Tacir sayılan kişiler aynen tacirler gibi iflasa tabidir. Tacir
hükümlerine tabi olan kişiler de iflas ettirilebilir. Örneğin tacir gibi
sorumlu olanlar (TTK m. 12/3). Tacir olmadıkları halde, özel hükümler
gereğince iflas yaptırımına tabi tutulanlar da vardır. Örneğin: Ticareti
terk eden tacir sıfatını kaybeder. Ancak bir yıl süreyle iflâsı istenebilir
(İİK m. 44). Kollektif ve komandit (TTK m. 238/2, 240, 317) şirket
ortakları hakkında, sırf o şirketin borçlarından dolayı iflâs yoluyla takip
yapılabilir. Bir bankanın yöneticilerinin ve denetçilerinin Bankacılık
Kanunu’na aykırı karar ve işlemleriyle banka hakkında madde 71 hükümlerinin
uygulanmasına yol açtıklarının saptanması halinde, bankaya verdikleri
zararla sınırlı olarak bunların kişisel sorumlulukları yoluna gidilerek
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nun talebi üzerine doğrudan kişisel
iflâslarına mahkemece karar verilir (BankK m. 110). Benzer bir hüküm,
sermaye piyasası kurumlarının yöneticileri ile yüzde ondan fazla paya sahip
ortakları bakımından SerPK m.98’de mevcuttur. Bir alacaklının alacağını
elde edememesi hâlinde, borçlu olan devlet memuru B’nin iflâsını talep
etmesi mümkün müdür? Basiretli Bir İş Adamı Gibi Davranma Tacirler, ticari
faaliyetlerinde basiretli bir iş adamı gibi hareket etmekle yükümlüdürler
(TTK m.18/2). Burada, tacirin kendi işlerinde gösteregeldiği özen
(sübjektif ölçüt) değil, objektif ölçüt uygulanmakta olup, aynı koşullar
altında bulunan normal bir tacir nasıl davranacak idiyse, o davranış ölçüt
alınmaktadır. Buna iki örnek verilebilir: Nakliyatçı tacir, eşyanın sağlam
bir şekilde taşınması için gereken özeni göstermezse örneğin, çadır veya
branda temin etmeksizin yola çıkar, kış aylarında taşıdığı ev eşyasının
üstünü çadırla kapatmaz ve eşya zarar görür ise basiretli davranmış olmaz.
Kaymakamın ricası üzerine köy tüzel kişiliğine ait banka hesabındaki
paradan, hesap üzerinde tasarruf yetkisi olmayan birisine ödeme yapan
bankanın davranışı da basiretli değildir (TD. T. 21.2.1969, E. 3630, K.
888). 4 16 Ticaret Hukuku Ücret ve Faiz İsteme Hakkı TTK m. 20’ye göre
tacir, yaptığı iş ve gördüğü hizmetler için ücret, yaptığı masraflar için
avans ve faiz istemeye yetkilidir. Hükmün mantığı, ticaret hayatında her
şeyin bir bedeli olması ve hiçbir şeyin kural olarak karşılıksız
yapılmamasıdır. Yargıtay, bir davada, banka bir ticari işletme olduğundan,
ücretsiz veya karşılıksız teminat mektubu vermesinin düşünülemeyeceği
sonucuna varmıştır (11. HD. T.1.6.1989, E.6283, K.3313, ERİŞ). Ücret ve
Cezai Şartın Azaltılmasını İsteyememe TBK’nın bazı hükümleri (m.121/2,
m.182/3 ve m.525), borçlunun, sözleşmede kararlaştırılan bir ücret veya
cezai şartın indirimini talep etme hakkını düzenlemiştir. TTK m.22 ise bu
hakkı tacirden esirgemiştir. Çünkü tacir basiretli olmak zorundadır ve onun
için özel bir koruma gereksizdir. Fakat Yargıtay bu kurala istisna tanımış
ve kararlaştırılan ücret ve cezai şartın ekonomik açıdan tacirin
mahvolmasına yol açacak nitelik taşıması durumunda TBK m.26-27 (eTBK
m.19-20) gereğince ahlak ve adaba aykırılık çerçevesinde davranılması
gerektiğine karar vermiştir. Fatura Düzenleme TTK m.21/1’ e göre, ticari
işletmesi gereği mal satan, üreten veya karşı tarafın işini gören veya
menfaat sağlayan tacir, talep üzerine (karş.VUK m.232) fatura düzenleyip
vermek ve şayet bedel ödenmiş ise bunu faturada belirtmek zorundadırlar.
Fatura, taraflar arasındaki sözleşmenin ifası aşamasına ilişkin bir
belgedir. Buna karşılık proforma fatura, sözleşmenin kurulma aşamasında ve
daha çok bilgi verme veya icaba davet gibi amaçlarla kullanılmaktadır.
Fatura ve Teyit Mektubuna İtiraz Etme TTK m.21/2 uyarınca, faturayı “alan
kimse”, aldığı tarihten itibaren 8 gün içerisinde bir itirazda bulunmaz
ise, fatura içeriğini kabul etmiş sayılır. Hüküm, faturayı alan kişinin de
tacir olmasından söz etmediği için, alan kişinin tacir sıfatına sahip
olması gerekip gerekmediği öğretide, eTK m.23/2’deki aynı hüküm nedeniyle
tartışılmıştır. Bu düzenleme, yalnızca faturanın içeriği ile ilgili bir
karine getirmekte olup aksini iddia eden ispatla yükümlüdür. Taraflar
arasında bir sözleşme yok ya da geçersiz ise, itiraz edilmemesi, fatura
içeriğinin kabulü sonucunu doğurmaz. Ayrıca, faturaya itiraz edilmemesi,
sözleşme ilişkisinin mevcut olduğu ya da faturadaki malın teslim veya işin
ifa edildiği anlamlarına gelmez. İtiraz, herhangi bir geçerlilik şekline ve
TTK m.18/3’teki şekillere bağlı değildir fakat ispat kolaylığı açısından
şekle dikkat edilmesinde büyük yarar vardır. TTK m.21/3, teyit mektubu
açısından da yukarıdakine benzer bir hüküm sevketmiştir. Önce kısaca teyit
mektubuna değinirsek, sözlü olarak veya telefonla veya telgrafla yapılan
bir sözleşmenin veya yöneltilen bir beyanın içeriğini doğrulamak üzere
karşı tarafa gönderilen yazılı belgeye teyit mektubu denir. İşte böyle bir
yazıyı alan kişi, 8 gün içerisinde bir itirazda bulunmaz ise, yazının, daha
önce yapılan görüşmeye veya sözleşmeye uygun olduğunu kabul etmiş
sayılmaktadır. Teyit mektubu, sözleşmenin kuruluş aşamasına ilişkin bir
belgedir. Her İki Tarafın Tacir Olmasına Bağlı Özel Hükümler Bir Takım
İhbar ve İhtarlar İçin Şekle Uyma Gereği TTK m.18/3 uyarınca, tacirler
arasında, diğer tarafı temerrüde düşürmek, sözleşmeden dönmek veya
sözleşmeyi feshetmek amacıyla yapılacak ihbar veya ihtarların şu dört
yoldan birisi ile yapılmaları gerekir: Noter kanalı ile taahhütlü mektup 1.
Ünite - Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 17 ile telgrafla ya
da güvenli elektronik imza kullanılarak kayıtlı elektronik posta sistemi
ile. (Dikkat: Ayrıntılı bilgi için bkz. Kayıtlı Elektronik Posta Sistemine
İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, RG 25.8.2011). Hapis Hakkını
Kullanmada Kolaylıktan Yararlanma TMK m.950 hapis hakkını düzenlemiş yani,
belirli koşulların varlığı hâlinde alacaklıya, borçlunun bazı mallarını
borç ödeninceye kadar elde tutma hakkı tanınmıştır. Bu hakkın
kullanılabilmesi üç koşulun gerçekleşmesine bağlıdır: Alacaklı, borçluya
ait taşınır bir eşya ya da kıymetli evraka borçlunun rızası ile zilyet
olmalıdır; alacaklının alacağı muaccel olmalıdır; nihayet, alacak ile
zilyetlik konusu ilişki arasında tabii bir bağlantı bulunmalıdır. Basit bir
örnek vermek gerekirse, otogardaki emanet eşya deposuna bıraktığınız
valizinizi alabilmek için depo ücretini ödemeniz gerekir. Aksi takdirde
emanetçi, valizinizi vermekten kaçınma (hapis) hakkını kullanabilir.
Tacirlerin hapis hakkını kullanmasında getirilen kolaylık, üçüncü koşul
açısından ortaya çıkmakta, alacak ile zilyetlik arasında bağlantı olmasa
bile hapis hakkı kullanılabilmektedir (TMK m.950/2). Yani alacak ile
zilyetliğin farklı nedenlerden, farklı sözleşmelerden doğması hâlinde bile
tacir hapis hakkına sahiptir. Örneğin tacir A, eşyasını taşıdığı tacir B’ye
karşı muaccel olan taşıma ücreti alacağı için, daha önceden saklama
sözleşmesine dayanarak B’nin getirmiş olduğu kendi deposundaki mallar
üzerinde dahi hapis hakkını kullanabilir. Görüldüğü üzere burada, alacak
taşıma sözleşmesinden, zilyetlik ise saklama sözleşmesinden doğmaktadır.
Ticari Satış ve Mal Değişimi Sözleşmelerinde Özel Hükümlere Tabi Olma TTK
m.23’de tacirler arasında yapılan ticari satış ve mal değişimi (trampa)
sözleşmelerinin kural olarak TBK’nın ilgili hükümlerine bağlı olduğu
belirtildikten sonra, bu tür sözleşmeler hakkında özel bazı hükümlere de
yer verilmiştir. TTK m.23’de düzenlenen bu özel hükümlerin uygulanabilmesi
için tacirler arasında yapılan ve onların ticari işletmelerini ilgilendiren
bir satış veya mal değişiminin mevcut olması gerekir. Esnaflara da
Uygulanacak Olan Ticari Hükümler TTK m.15/2 uyarınca, TTK’nın 20 nci ve 53
üncü maddeleri ile TMK’nın 950 nci maddesinin ikinci fıkrası hükmü,
esnaflar hakkında da uygulanır. TİCARİ İŞ VE SONUÇLARI Ticari iş, adi
nitelikte olmayan işleri ifade eden bir kavramdır. Bu ayrımın temel önemi,
adi işlerin - başta TMK ve TBK olmak üzere - genel hükümlere, ticari
işlerin ise ticari hükümlere tabi olmasında görülür. Bazı konular hem
TTK’da, hem TBK’da düzenlenmiş olabilir ve bu iki düzenleme arasında önemli
farklar bulunabilir. Bu nedenle uyuşmazlığın çözümü için, işin niteliği ve
o işe uygulanacak hükümlerin seçimi (adi veya ticari olması) büyük önem
taşımakta ve birbirinden oldukça farklı sonuçlara ulaşılmasına yol
açabilmektedir. Örnek olarak birden çok kişinin birlikte borçlanmaları
hâlinde, bunların alacaklıya karşı müteselsil sorumlu olup olmadıkları veya
faiz açısından adi işlerle ticari işler arasındaki farklılıklar
gösterilebilir. Bu konular aşağıda ayrıntılı olarak açıklanacaktır. Ticari
işin adi işten farklarını ve ticari iş olmaya bağlı diğer sonuçları
açıklamadan önce, hangi işlerin ticari nitelikte olduğunu saptamak gerekir:
Hapis Hakkı: Alacaklının, borçlunun rızasıyla zilyedi olduğu (elinde
bulundurduğu) taşınır mal veya kıymetli evrakı, bu eşyayla bağlantılı olan
alacağını elde edinceye kadar borçluya vermeme hakkıdır. 18 Ticaret Hukuku
Ticari İşin Ölçütleri Hangi işlerin ticari nitelik taşıdığı konusunda TTK
m.3 ve m.19’da düzenlemeler yer almaktadır. Bu düzenlemeler uyarınca, bir
işin ticari sayılabilmesi için aşağıda belirtilen dört ölçütten en az
birisine uygunluk taşıması gerekir. TTK’da Düzenlenen İşler TTK m.3
uyarınca, bu kanunda düzenlenen hususlar, tarafların tacir olup olmadığına
veya işin ticari işletmeyi ilgilendirip ilgilendirmediğine bakılmaksızın
ticaridir. İki esnaf arasında çek düzenlenmesi, at arabası ile taşımacılık
yapılması ve birkaç kişinin bir araya gelip ticaret şirketi kurması gibi,
TTK’da düzenlenen tüm hususlardan doğan işler ticaridir. Bir Ticari
İşletmeyi İlgilendiren İşler TTK’da düzenlenmiş olmayan fakat bir ticari
işletmeyi ilgilendiren işlem ve fiiller de ticaridir (TTK m.3). Buradaki
ilginin çok dar yorumlanmaması gerekir. Ticari işletmenin doğrudan doğruya
konusuna girmemekle birlikte dolaylı olarak onunla ilgisi (uygun bir
illiyet bağlantısı) bulunan bütün hususlardan doğan işler de ticaridir. Bir
ticari işletmeye atölye inşası için bir mimar ile istisna sözleşmesi
yapılması, marka veya patent hakkına ilişkin lisans sözleşmesi akdedilmesi,
işçilere sağlık hizmetleri verilmesi için bir özel hastane ile sözleşme
yapılması, çalışanların kalması için lojman kiralanması, hammadde ve
makinalar satın alınması, defterleri tutması için bir mali müşavir ile
anlaşılması gibi örneklerde, işlerin doğrudan ya da dolaylı olarak
işletmeyi ilgilendirdiği görülmektedir. Ticari İş Karinesi Bu ölçüte göre,
bir tacirin borçlarının (her türlü iş, işlem ve eyleminin) ticari olması
kuraldır (TTK m.19/1). Dolayısıyla, tacirlerin yaptıkları işlerin, ticari
işletmeleri ile ilgili olduğu var sayılır. Tüzel kişi tacirlerde bu kuralın
hiçbir istisnası yoktur; onların tüm işlemleri ticari sayılır. TTK m.19/1,
ticari iş karinesine, gerçek kişi tacirlerde istisna getirmiştir. Gerçek
kişi tacir, bir işlemi yaptığı anda bunun ticari işletmesi ile ilgili
olmadığını karşı tarafa açıkça bildirdiği veya işin ticari sayılmasına
durum (somut olayın özellikleri) elverişli olmadığı takdirde ise iş adi
sayılır. Örneğin, bir tacir karşı tarafa açıkça bildirerek kızına doğum
günü hediyesi olarak bir araba ya da kendi evinde kullanmak amacıyla
bilgisayar satın alırsa, karşı tarafın (satıcı) tacir olmaması koşulu ile
bu satım ticari değil, adi nitelik kazanır. Şayet tacir bu bildirim
sırasında gerçeğe aykırı beyanda bulunmuş ise, işin ticari olmasında çıkarı
doğabilecek karşı tarafa, bunu kanıtlama olanağı tanımak gerekir. Bir
tacirin esnaftan bir kilogram meyve alması, ayakkabı mağazası işleten
tacirin bir öğrenciden kitap satın alması veya bir tacirin evinde
kullanacağını açıkça belirtmemesine rağmen memurdan satın aldığı antika
halının evine teslim edilmesini istemesi örneklerinde iş, somut olayın
özellikleri gereği adi nitelikte sayılmalıdır. Yargıtay tacir olsa dahi,
bir gerçek kişinin, kendi özel kullanımı için araba satın alması durumunda
tüketici sıfatı taşıyacağına karar vermiştir. Şu hâlde bir gerçek kişi
tacirin tüketici sayıldığı ve dolayısıyla Tüketicinin Korunması Hakkındaki
Kanun’un öngördüğü özel korumadan yararlandığı hâllerde ticari hükümlerin
uygulanma alanı daralmış olmaktadır. 1. Ünite - Ticari İşletme, Tacir,
Ticari İş, Ticari Yargı 19 Taraflardan Birisi İçin Ticari Olan Sözleşmeler
Yukarıdaki ikinci ve üçüncü ölçütlerin uygulandığı bazı hâllerde, işin bir
taraf için ticari fakat diğer taraf için adi nitelik taşıması olasılığı
mevcuttur. Bu olasılık gözetilerek TTK m.19/2’de öngörülmüş olan son ölçüt
uyarınca, taraflardan birisi için ticari iş niteliğinde olan sözleşmeler,
diğer taraf için de ticari sayılır. Örneğin bir esnaf, memur ya da öğrenci
ile bir tacir arasındaki herhangi bir sözleşme, tacir olmayan taraf için de
kural olarak ticari niteliktedir. Ticari İşlere Bağlı Sonuçlar Ticari
İşlerde Teselsül Karinesi (Müteselsil Borçluluk Kuralı) TTK m.7/1 uyarınca,
“İki veya daha fazla kişi, içlerinden yalnız biri veya hepsi için ticari
niteliği haiz bir iş dolayısıyla, diğer bir kimseye karşı birlikte borç
altına girerse kanunda veya sözleşmede aksi öngörülmemişse müteselsilen
sorumlu olurlar”. Hükümden de anlaşıldığı üzere, taraflar bu kuralın aksini
kararlaştırabilirler. Adi borçlarda ise bu durum tam tersidir. Çünkü TBK
m.162’de düzenlendiği üzere, birden çok borçludan her biri, alacaklıya
karşı borcun tamamından sorumlu olmayı kabul ettiğini bildirirse, borçlular
arasında müteselsil borçluluk ilişkisi doğar. Böyle bir bildirim yoksa
müteselsil borçluluk ancak kanunda öngörülen hâllerde oluşur. Ticari
borçlarda ise taraflar aksini kararlaştırmamışlarsa müteselsil sorumluluk
vardır. Bu hükmün amacı, kredi düzeninin ve ticari hayatta güvenin
korunmasıdır. TTK m.7/2 uyarınca, ticari borçlara kefalet hâlinde hem asıl
borçlu ile kefil, hem de kefiller arasındaki ilişkilerde de birinci fıkra
(müteselsil sorumluluk kuralı) geçerlidir. Örneğin: A, B ve C adlı kişiler
bankadan birlikte kredi almamış, sadece A kredi istemiş ve iki arkadaşını
kefil olarak getirmiş ise, asıl borçlu A olmasına rağmen, B ve C müteselsil
sorumlu olduğundan, banka istediği kişiden talepte bulunup alacağını
isteyebilir, kefillere gidebilmek için önce asıl borçluya başvurma
zorunluluğu yoktur. Şimdi bu durumun adi işte nasıl bir fark yaratacağına
bakarsak bu olasılıkta alacaklı, doğrudan doğruya kefillere kural olarak
gidemeyecektir; önce asıl borçluya, daha sonra kefillere gitmek zorundadır.
Aksi takdirde kefil, “peşin dava defi” veya “tartışma defi” denilen bir
defi ileri sürme hakkına sahiptir (TBK m.585). TTK m.7/1’e, aslında ikinci
fıkrada yer alması gereken, eTK’da bulunmayan ve kefillerin temerrüt
faizinden sorumluluklarının başlangıcı yönünden hakkaniyet gereği olan bir
cümle eklenmiştir: “Ancak, kefil ve kefillere, taahhüt veya ödemenin
yapılmadığı veya yerine getirilmediği ihbar edilmeden temerrüt faizi
yürütülemez”. TTK.m.7/2 hükmüne, tüketici kefillerinin korunması yönünden
istisna getiren düzenlemelerden birisi TKHK’nın 4/6 ıncı maddesinde yer
almaktadır. Bu düzenlemeye göre, “Tüketici işlemlerinde, tüketicinin
edimlerine karşılık olarak alınan şahsi teminatlar, her ne isim altında
olursa olsun adi kefalet sayılır”. Benzer bir hüküm, banka kartı veya kredi
kartı hamillerinin kefili yönünde BKKK’nın 24 üncü maddesinde mevcuttur.
Ticari İşlerde Faiz Faiz çok genel bir şekilde, bir miktar para alacağından
yoksun kalması karşılığında, kanun veya sözleşme uyarınca, alacaklıya
ödenmesi gereken bedel (alacağın semeresi) olarak tanımlanabilir.
Hukukumuzda faize ilişkin olarak, 3095 Sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt
Faizine İlişkin Kanun (FK) yanında, birçok kanunda faizle Müteselsil
borçluluk: İki veya daha fazla kimsenin, bir borcun tamamından, borçluya
karşı asıl borçlu sıfatıyla sorumlu tutuldukları borçluluk türüdür. Defi:
Davalının borcunu özel bir nedenden dolayı yerine getirmekten kaçınmasına
olanak veren haktır. 20 Ticaret Hukuku ilgili hükümler vardır. Faiz çeşitli
ölçütlere göre sınıflandırılır ve niteliği açısından, kapital/temerrüt/;
kaynağı açısından, kanuni/akdi (sözleşmesel) ve hesaplanması açısından ise,
basit/bileşik (mürekkep) faiz şeklinde ayrımları yapılır. Bir işin ticari
sayılması, adi işlere oranla faiz bakımından da bir takım farklılıklar
yaratmaktadır. Ticari İşlerde Faizin Özellikleri Kararlaştırılmamış Olsa
Bile Faiz İstenebilmesi Ticari nitelikteki tüketim ödüncü (karz)
sözleşmesinde, taraflarca öngörülmemiş olsa bile anapara faizi istenebilir
(TBK m.387/2). Oysa adi işlerde faiz istenebilmesi, bunun sözleşmede
kararlaştırılması şartına bağlıdır. Bunun mantığı, ticari işlerde her şeyin
bir bedeli bulunması, hiçbir şeyin karşılıksız olmaması gereğidir. TTK m.
20 de aynı düşünce ile getirilmiş bir hükümdür. Bileşik Faizin İstisnaen
Geçerli Olması Ticari işlerde istisnaen de olsa faize faiz yürütülebilir.
TTK m.8/2 hükmü uyarınca, süresi üç aydan az olmamak ve tarafları tacir
olmak şartıyla, cari hesap sözleşmeleri ile her iki taraf bakımından da
ticari iş niteliği taşıyan ödünç sözleşmelerinde faize faiz işletilmesi
mümkündür. Daha Yüksek Oranda Temerrüt Faizi İstenebilmesi Ticari işlerde
adi işlerdekinden daha yüksek bir oranda temerrüt faizi istenebilir (FK
m.2/2). Bu oranlar konusunda düzenlemeyi oluşturan FK’da çeşitli hükümler
mevcuttur. Kapital faizi oranı konusunda, 3095 Sayılı FK m.1 uyarınca,
taraflar faiz oranını serbestçe saptayabilir. Anılan serbestinin tamamen
sınırsız olması ve çok fahiş bir oranda faiz belirlenmesi durumunda,
hukukun buna müdahale etmemesi düşünülemez. Daha önce, eBK’daki genel
hükümlerden hareketle, genel bir sınır olarak gabin ya da ahlaka aykırılık
oluşturacak şekilde yüksek oranda bir faiz kararlaştırılmaması gerektiği
belirtilmekte idi. 6098 Sayılı TBK m. 88/1’deki, “Faiz ödeme borcunda
uygulanacak faiz oranı sözleşmede kararlaştırılmamışsa faiz borcunun
doğduğu tarihte yürürlükte olan mevzuat hükümlerine göre belirlenir” hükmü
ile hâlen yürürlükte olan 3095 Sayılı FK’ya yollama yapılmış; TBK m.88/2’de
de, “Sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık faiz oranı, birinci fıkra
uyarınca belirlenen yıllık faiz oranının yüzde elli fazlasını aşamaz”
denilmek suretiyle bu serbestiye bir sınır getirilmiştir. Faize ilişkin
hukuki düzenlemeler hangi kanunlarda yer almaktadır? Temerrüt faizi oranına
dair FK m. 2 uyarınca, bir miktar paranın ödenmesinde temerrüde düşen
borçlu, sözleşme ile aksi kararlaştırılmadıkça, FK m.1’de belirtilen oran
üzerinden faiz isteyebilir. FK m.2/2 uyarınca, Merkez Bankasının önceki
yılın 31 Aralık günü kısa vadeli avanslar için uyguladığı faiz oranı
FKm.1’deki miktardan fazla ise, arada sözleşme olmasa bile ticari işlerde
temerrüt faizi bu oran üzerinden istenebilir. Böylece, ticari işlerde, adi
işlerdekinden daha yüksek oranda temerrüt faizi talep edilebilir. Hükmün
sözünden de anlaşıldığına göre bu yüksek oranın ticari işlerde uygulanması
için şüpheye yer vermeyecek şekilde talep edilmesi şarttır. Aksi takdirde,
örneğin yasal faiz istenmesi hâlinde, avans oranı değil, adi işlerdeki oran
uygulanacaktır. 5 Temerrüt faizi: Borçlunun borcunu yerine getirmekte
gecikmesi durumunda ödenmesi gereken faizdir. 1. Ünite - Ticari İşletme,
Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 21 FK m. 2/son hükmüne göre de temerrüt faiz
miktarının sözleşmede kararlaştırılmamış olduğu hâllerde akdi faiz miktarı
yukarıda öngörülen miktarın üzerindeyse temerrüt faiz oranı, akdi faizden
daha düşük olamaz. Ticari İşlerde Zamanaşımı Süreleri TTK m.6 hükmüne göre,
“Ticari hükümler koyan kanunlarda öngörülen zaman aşımı süreleri, Kanun’da
aksine düzenleme yoksa sözleşme ile değiştirilemez”. En Yüksek Sınırı Aşan
İşlemlerin Hukuki Durumu Kısmi butlanı düzenleyen TBK m.27/2 hükmüne göre,
sözleşmenin içerdiği hükümlerden bir kısmının hükümsüz olması, diğerlerinin
geçerliliğini etkilemez; dolayısıyla sözleşmenin bir kısmı geçersiz ise,
geri kalan kısmı geçerli olur. Ancak, geçersiz olan hükümler olmaksızın
sözleşmenin yapılmayacağı açıkça anlaşılabiliyorsa sözleşmenin tamamı kesin
hükümsüz olur; yani geçersizlik, sözleşmenin tamamına yayılır. TTK
m.1530/1’de, TBK m.27/2’nin bu düzenlemesine bir istisna getirilmiştir.
TTK’nın anılan hükmüne göre, bir sözleşme uyarınca yerine getirilmesi
gereken edimler hakkında kanun veya yetkili makamların kabul etmiş olduğu
en yüksek sınırı aşan sözleşmeler, en yüksek sınır üzerinden yapılmış
sayılır ve sınırı aşan kısım, hataen yapılmış olmasa bile geri alınır. Bu
hâllerde TBK m.27/2’nin son cümlesi hükmü uygulanmaz; yani, taraflar, bu
sonucu bilselerdi sözleşmeyi yapmayacakları iddiasında bulunamazlar. TTK
m.1530/1, ekonomik açıdan zayıf tarafı korumayı amaçlayan, kamu düzenine
ilişkin bir hüküm olup özellikle savaş, ekonomik kriz, ayaklanma, deprem
gibi olağanüstü hâller ile fiyatı resmi olarak saptanan mal ve hizmetler
açısından büyük önem taşır. TİCARİ YARGI Bir davanın ticari olması, aşağıda
açıklanacağı üzere, davanın görüleceği mahkeme, davada uygulanacak ispat
kuralları ve mahkemenin uygulayacağı yargılama usulü yönlerinden önemlidir
Ticari Davaların Türleri ve Ölçütleri Öncelikle vurgulamak gerekir ki
ticari iş kavramı ve ölçütleri ile ticari dava ve türleri, birbirlerine
paralel kavramlar değildir. Yani her ticari iş, doğrudan ticari dava konusu
olmaz. Bazen iş ticari olmasına rağmen ticari davanın konusuna girmez. Şu
hâlde, ticari işin ölçütleri ile ticari davanın ölçütleri birbirinden
farklıdır. Ticari davalar konusunda temel düzenleme TTK m.4’de yer alır. Bu
madde ilk okunduğunda yanıltıcı olabilir. Bu nedenle ticari dava
ölçütlerinin (türlerinin) şematik olarak incelenmesi gerekir. Mutlak Ticari
Davalar Uyuşmazlığın ticari olup olmadığına veya tarafların niteliğine
bakılmaksızın ticari sayılan bu davalar iki grupta ele alınmalıdır. TTK
m.4/1’de Sayılan Hususlardan Doğan Hukuk Davaları TTK’da düzenlenen
hususlardan doğan davalar (Taşıma, ticaret sicili, acentalık, kıymetli
evrak, ticaret şirketleri, cari hesap gibi) başta gelmek üzere, hangi
düzenlemelere ilişkin hukuk davalarının ticari olduğu kanunda, altı bent
hâlinde sayılmıştır. 22 Ticaret Hukuku Özel Kanun Hükümleri Gereği Ticari
Sayılan Davalar Özel bazı kanunlar, düzenledikleri hususların ticari dava
konusu olacağını veya ticaret mahkemesinde görüleceğini açıkça
düzenlemiştir. Örneğin: Kooperatifler Kanunu’na dayanan davalar (KoopK.
m.99), iflâs davası (İİK. m.154) gibi. Havale, Saklama Sözleşmesi ve
Fikir-Sanat Eserlerine İlişkin Haklardan Doğan ve Bir Ticari İşletmeyi
İlgilendiren Davalar Havale (TBK m.550-560), saklama (TBK m.561-580) ve
fikir ve sanat eserlerine ilişkin haklardan doğan uyuşmazlıklar, ancak bir
ticari işletmeyi ilgilendirmek koşulu ile ticari dava sayılmaktadır (TTK
m.4/1, son cümle). Her İki Taraf İçin Ticari Sayılan Hususlardan Doğan
(Nispî Ticari) Davalar TTK m.4/I uyarınca, yukarıda sayılan iki grup ticari
davanın kapsamı dışında kalan hususlardan doğan davalar ancak her iki
tarafın ticari işletmesiyle ilgili ise ticari dava sayılır Hüküm gereği, bu
kapsama giren ve uygulamada çok sık kullanılan satım, kira, ödünç, eser,
hizmet gibi sözleşmelerden doğan uyuşmazlıkların ticari davaya konu
olabilmesi için her iki tarafın ticari işletmesiyle ilgili olmaları
şarttır. Şu halde, her ticari işten doğan uyuşmazlık, doğrudan ticari
davaya konu oluşturmamaktadır. Örneğin, bir tacir başka bir tacirden evi
için klima satın alırsa TTK m 19/2 uyarınca bu iş, ticari nitelikte olmakla
birlikte; bu işten, diyelim satış bedelinin ödenmemesinden doğan
uyuşmazlık, her iki tarafın ticari işletmesiyle ilgili bulunmadığı için
ticari davaya konu olmaz. Haksız fiilden doğan davaların ticari sayılması
için de uyuşmazlığın, her iki tarafın ticari işletmesi ile ilgili olması
şartı aranır. Örneğin, nakliyat şirketine ait bir kamyonun bir yayaya
çarpması halinde doğan zararın tazmini için açılacak dava ticari değildir.
Fakat aynı kamyon bir ticari işletmeye, bir fabrikaya çarpar ise tazminat
davası ticari nitelik kazanır. Ticari Davaların Görüleceği Yerel Mahkemeler
Ticari davaların görüleceği mahkemeler konusunda, TTK m.5/1’de, “Aksine
hüküm bulunmadıkça, dava olunan şeyin değerine veya tutarına bakılmaksızın,
asliye ticaret mahkemesi tüm ticari davalara da bakmakla görevlidir”
denilmiştir. Aksine özel bir hüküm bulunmayan hâllerde, ticari davalar,
eğer Ticaret Mahkemesi varsa orada; yoksa Asliye Hukuk Mahkemesinde görülür
(HMK m.2, TTK m.5/1). Ticari Davalarda İspat Ticari davalarda deliller ve
bunların ileri sürülmesi HMK hükümlerine tabidir (TTK m.4/2). Yani ticari
davalarda ispat, adi davalardaki gibidir. Bununla birlikte, ticari
davalarda farklı ya da ek bazı ispat araçlarından yararlanma olanağı
vardır. Örneğin, yazılı delil ile kanıtlanması gereken hususlarda ticari
defterlerle ispat olanağı vardır (HMK m.222). Fatura ve teyit mektubu
ticari davalarda ispat amacı ile kullanılabilmekte ve zaten taraflardan
birisi lehine bir adi karine oluşturmaktadır (TTK m.21/2 ve m.3). Ticari
Davalarda Uygulanacak Usul Ticari davalarda uygulanacak usul de HMK
hükümlerine tabi olmakla birlikte, bazı ticari davaların daha hızlı karara
bağlanabilmesi için basit yargılama usulü (HMK m.316-322) uygulanacağı
öngörülmüştür. Örneğin, TTK m.1521 kapsamındaki şirket davaları, KoopK.’da
düzenlenen hususlardan doğan davalar (KoopK m. 99/2) gibi. 1. Ünite -
Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 23 Özet Ticari İşletmeyi ve
unsurlarını tanımlamak. Ticari işletme, TTK’nın en temel kavramlarından
birisi olup, TTK m.11’de tanımlanmıştır. Bu tanım, üç unsurdan
oluşmaktadır: İşletmenin, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan
düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetler göstermesi ve bu
faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütülmesi gerekir. Bu üç
unsurdan en önemlisi de, ilkidir. Ticari işletme, hukuken tacirin
malvarlığından bağımsız değil ise de, ekonomik bir bütün olarak, maddi ve
gayrimaddi malvarlığı unsurları ile birlikte özel bazı hukuki işlemlere
konu olabilir; örneğin devredilebilir ve rehin konusu olabilir. Devir
konusunda, hem TTK’da, hem TBK’da düzenleme vardır. Tacir ve esnaf ayrımı
ile bu ayrıma bağlı sonuçları ve tacir türlerini ayırt etmek. TTK, ticari
işletme yanında, tacir kavramına da hukuki sonuçlar bağlamış olup, bu
sonuçlardan bir kısmı, başka kanunlarda yer almıştır. Tacir sıfatının
kazanılması şartları ve anı yönünden, üç tacir türü vardır: Gerçek kişi
tacir, tüzel kişi tacir ve donatma iştiraki. Tüzel kişi tacirler de kendi
içinde, ticaret şirketleri, dernekler, vakıflar ve kamu tüzel kişilerine
ait olup da kendi kuruluş kanunu gereğince özel hukuka tabi olan veya
ticari şekilde yönetilen kurum ve kuruluşlar olarak dört türe ayrılır.
Tacir olmaya bağlı sonuçlardan bir kısmı esnaflara da uygulanır; fakat
diğer sonuçlar sadece tacirlere özgüdür. Bir işin ticari nitelikte sayılma
ölçütlerini ve ticari iş olmanın sonuçlarını belirlemek. Bir işin ticari iş
niteliğinde olup olmaması, o işe uygulanacak birden fazla hüküm bulunması
durumunda, hangi hükümlerin uygulanacağını belirlemek açısından önemlidir.
Ticari işlere uygulanacak hüküm farklılığı, adi işlere oranla, müteselsil
sorumluluk ve daha yüksek temerrüt faizi isteme olanağı gibi, ayrı sonuçlar
doğurabilir. Ticari dava türlerini ve budavaların görüleceği mahkemeleri
saptamak. Ticari davalar üç gruba ayrılır: Mutlak ticari davalar,
tarafların tacir olup olmadığına dahi bakılmaksızın, kanunun ticari saydığı
davalardır; bunların büyük çoğuluğu, TTK m. 4’de sayılmıştır; gerisi de
başka kanunlarda gösterilmiştir. İkinci grup, en az bir ticari işletmeyi
ilgiledirmek şartıyla ticari sayılan, havale, saklama sözleşmesi ve fikir
ve sanat eserleri hukukundan doğan davalarla sınırlıdır. Son grup ise, ilk
iki gruba girmeyen, fakat her iki tarafın ticari işletmesini ilgilendiren
davalardır. Davanın ticari olması, davanın görüleceği mahkeme en başta
gelmek üzere, davada kullanılacak ispat araçları (özellikle ticari
defterler ve fatura gibi) ve mahkemenin uygulayacağı yargılama usulü
bakımlarından önemlidir. 1 2 3 4 24 Ticaret Hukuku Kendimizi Sınayalım 1.
Aşağıdakilerden hangisi ticari işletmenin unsurlarından biri değildir? a.
Esnaf faaliyetini aşan düzeyde gelir sağlama b. Devamlılık c. Bağımsızlık
d. Gelir sağlama amacıyla faaliyet e. Her yıl kâr elde etmek 2.
Aşağıdakilerden hangisi ticari işletme niteliğinde değildir? a. Üst üste
iki yıl zarar eden bir ilaç fabrikası b. Bir derneğin yoksullar için
işlettiği aşevi c. Yalnızca kış sezonunda faaliyet gösteren kayak
malzemeleri satan işletme d. Bir vakfın gelir elde etmek amacıyla işlettiği
restoran e. Vasi tarafından işletilen küçüğe ait ticari işletme 3.
Aşağıdakilerden hangisi bir yerin şube sayılmasının sonuçlarından değildir?
a. Şube, şube olduğunu belirterek merkezin ticaret unvanını kullanır. b.
Şubenin ticaret unvanına şubeyle ilgili ek yapılabilir. c. Ticari
temsilcinin temsil yetkisi şubeyle sınırlanabilir. d. İşletmenin devri
halinde şube devre dahil değildir. e. Şubenin işlemlerinden doğan
uyuşmazlıklarda şubenin olduğu yerde dava açılabilir. 4. Ticari işletmenin
devriyle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi doğrudur? a. Ticari
işletmesini devreden kişi, ticari işletmenin borçlarından dolayı devralan
ile birlikte üç yıl boyunca müteselsilen sorumludur. b. Ticari işletmenin
devriyle birlikte tacir sıfatını kaybeden gerçek kişi, o andan itibaren
artık iflâs yoluyla takip edilemez. c. Ticari işletmenin devri aktif ve
pasifiyle birlikte bütün olarak gerçekleşir. d. Ticari işletme devredilse
dahi müşteri çevresi daima devredende kalır. e. Ticari işletmeye dâhil
aktif ve pasiflerin geçişi aynı anda tamamlanır. 5. Ticari işletme rehniyle
ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a. Ticari işletme rehninde rehin
veren taraf, tacir veya esnaf olabilir. b. Rehin alan taraf, bankalar,
sattıkları mal ile sınırlı olarak kredili satış yapan işletmeler veya
kooperatifler olabilir. c. Taraflar, borç ödenmezse, rehin konusu
unsurların rehin alanın mülkiyetine geçeceğini kararlaştırabilirler. d.
Ticari işletme rehninin Rehinli Taşınır Sicili’ne tescili , geçerlilik
şartıdır. e. Bir ticari işletme üzerinde birden fazla ticari işletme rehni
kurulabilir. 6. Aşağıdakilerden hangisi ticari işin ölçütlerinden değildir?
a. TTK’da düzenlenen işler b. Ticari işletmeyi ilgilendiren işler c. Ticari
iş karinesi d. Taraflardan birisi için ticari iş niteliğinde olan bütün
işler e. Taraflardan birisi için ticari iş niteliğinde olan sözleşmeler 7.
Aşağıdakilerden hangisi bir mutlak ticari davaya konu oluşturmaz? a.
Kıymetli evraka ilişkin uyuşmazlıklar b. Ticari işletmenin devrinden doğan
uyuşmazlıklar c. Bir tarafı tacir olan satım sözleşmesinden doğan
uyuşmazlıklar d. İflâs e. Cari hesaptan doğan uyuşmazlıklar 8.
Aşağıdakilerden hangisi tacir olmanın sonuçlarından biri değildir? a.
İflâsa tabi olma b. Fatura düzenleme c. Ticaret siciline tescil olma d.
Cezai şartın azaltılmasını talep edebilme e. Ücret ve faiz isteme 1. Ünite
- Ticari İşletme, Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 25 Yaşamın İçinden 9.
Aksine hüküm bulunmadıkça, dava olunan şeyin değerine veya tutarına
bakılmaksızın, aşağıdakilerden hangisi tüm ticari davalara bakmakla
görevlidir? a. Asliye ticaret mahkemesi b. Asliye hukuk mahkemesi c. Sulh
hukuk mahkemesi d. Asliye ceza mahkemesi e. Yargıtay 10. Aşağıdaki
sözleşmelerden hangisinde faize faiz işletilmesi mümkündür? a. Satım
sözleşmesi b. Kira sözleşmesi c. Vekalet sözleşmesi d. Cari hesap
sözleşmesi e. Eser sözleşmesi YARGITAY, 11. HUKUK DAİRESİ, E. 1983/3, K.
1983/46, T. 7.2.1983. • TACİR (Bir Ticari İşletmeyi Kısmen de Olsa Kendi
Adına İşleten Kimse Olması ) • TİCARİ İŞLETME (Tacir Tarafından
İşletilmesi) • TESCİL İSTEMİ (Ticari İşletmenin Sicile Tescili) ÖZET:
TTK’nun 14. Maddesinde, tacirin tanımı yapılmış olup, buna göre; bir ticari
işletmeyi kısmen dahi olsa kendi adına işleten kimse tacirdir. Ticari
işletmenin tanımı ise aynı kanunun 11. Maddesinde yapılmıştır. KARAR:
Davacı temsilcisi davalının, manifaturacılık işi ile uğraştığını tacir
bulunduğunu tebliğe rağmen sicile kaydını yaptırmadığını belirterek,
davalının TTKnun 35. maddesi gereğince resen tesçilini ve para cezası ile
cezalandırılmasını talep ve dava etmiştir. Mahkemece evrak üzerinde, istek
yerinde görüldüğünden davalının TTKnun 35/3. maddesi gereğince resen
tesciline ve para cezası ile cezalandırılmasına karar verilmiştir. Kararı
davalı temyiz etmiştir. TTKnun 14. maddesinde tacirin tanımı yapılmış olup
buna göre, bir ticari işletmeyi kısmen dahi olsa kendi adına işleten kimse
tacirdir. Ticari işletmenin tanımı ise aynı kanunun 11. maddesinde yapılmış
bulunmaktadır. Bundan başka ticari şekilde işletilen diğer müesseselerin
neler olduğu da aynı kanunun 13. maddesinde açıklanmış bulunmaktadır. Bir
kimsenin tacir olup, olmadığı hususunda uyuşmazlık hasıl olduğunda,
meselenin halli yukarda anılan maddeler hükümleri dairesinde inceleme
yapılması ile mümkün olur. Bu doğrultuda herhangi bir inceleme yapmadan, o
kimsenin sıfatı hakkında sadece dış görünüşe bakarak karar vermek mümkün
olamıyacağından, mahkemece yetenekli bilirkişi aracılığı ile gerekli
inceleme ve icabında mahallinde yapılacak tetkikat sonucu meydana çıkacak
duruma göre bir karar verilmesi gerekir. Mahkemece yukarda açıklanan
hususlar gözönünde tutulmadan ve herhangi bir incelemede yapılmadan eksik
tahkikata müstineden yazılı olduğu şekilde karar verilmesi doğru görülmemiş
ve hükmün bozulması gerekmiştir. Kaynak:
http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm 26 Ticaret Hukuku Okuma Parçası
TTK DEVRİM NİTELİĞİNDE İMKB Başkanı Erkan, yeni Türk Ticaret Kanunu’nun
rekabet, şeffaflık ve yabancı sermaye açısından devrim niteliğinde olduğunu
belirtti. İSTANBUL - İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Başkanı
Hüseyin Erkan, 1 Temmuz 2012 itibariyle yürürlüğe girecek yeni Türk Ticaret
Kanunu (TTK) ile Türkiye’nin şeffaflığa kavuşacağını, kayıt dışılığın
ortadan kalkacağını belirterek, ‘’Şirketlerin halka açılacağı zaman ‘benim
rakibim şeffaf değil, ben şeffaf olursam onunla rekabet edemem’ gibi
korkuları ortadan kalkacak. Bizim açımızdan bir devrim diye düşünüyorum’’
dedi. Ernst & Young Türkiye’nin düzenlediği ‘’Yeni Türk Ticaret Kanunu:
Yeni Bir Başlangıç’’ panelinde konuşan Erkan, hem sermaye piyasası hem de
Türkiye açısından bakıldığında güzel günlerin kendilerini beklediğini ifade
ederek, yeni Türk Ticaret Kanunu’nun yıllardır üzerinde çalışıldığı,
aylarca üzerinde tartışmasının yapıldığını ve uzun beklemelerden sonra
Meclis’ten geçtiğini hatırlattı. Erkan, ‘’Bununla Türkiye şeffaflığa
kavuşacak, kayıt dışılık ortadan kalkacak. Kayıt dışılık, Türkiye gibi
gelişmekte olan ülkelerin en büyük sıkıntısı. Siz kayıt dışılıkla hem
istihdamda doğru rakamları yakalayamıyorsunuz, hem ekonomiyi doğru tahmin
edemiyorsunuz. Şirketlerin halka açılacağı zaman ‘benim rakibim şeffaf
değil, ben şeffaf olursam onunla rekabet edemem’ gibi korkuları ortadan
kalkacak. Bizim açımızdan bir devrim diye düşünüyorum. O aradaki büyük
uçurumu büyük bir zıplama ile aşmış olacağız ve Batılı ülkelerin
standartlarını yakalamış olacağız’’ şeklinde konuştu. Yeni TTK’nın
şeffaflık ve kurumsal yönetim açısından çok ciddi bir değişiklik
getirdiğini, 2 tane denetim geleceğini bildiren Erkan, daha fazla şirketin
halka arz seferberliğine katılma noktasında beklentileri bulunduğunu
kaydetti. Şirketlere önemli fırsat sunuyor Ernst & Young Türkiye Ülke
Başkanı Mustafa Çamlıca ise yeni TTK’nın, eskiye göre pek çok değişikliği
içerdiğini, şirketlerin sürdürülebilirliği, kurumsallaşması, rekabet
gücünün artırılması, kamu güveninin oluşturulması ve şeffaflık açısından
çok önemli fırsatlar yarattığını vurguladı. ‘’Ekonomide kalkınmayı
belirleyen en önemli faktörlerden biri ekonomideki karar alıcıların
sağlıklı bilgiye erişmesi ve bu bilgiyi akıllı bir şekilde kullanması
olduğunu düşünürsek şu anda Türkiye’de bugüne kadar sağlıklı bilgiye ulaşma
konusunda çok ciddi problemler olduğunu kabul etmek durumundayız.
Önümüzdeki dönem içerisinde ekonomide karar alıcıların çok daha kolay
biçimde bu bilgileri elde edip kendi ekonomik durumları ile ilgili sağlıklı
kararlar alacağını varsayıyoruz. Bu açıdan yeni TTK’yı çok önemli bir
değişiklik, uygulama olarak görüyoruz.’’ Kaynak:
http://www.dunya.com/ttk-devrim-niteliginde122669h.htm Kendimizi Sınayalım
Yanıt Anahtarı 1. e Yanıtınız yanlış ise “Ticari İşletmenin Tanımı ve
Unsurları” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. b Yanıtınız yanlış ise
“Ticari İşletmenin Tanımı, Unsurları ve Tacir” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. 3. d Yanıtınız yanlış ise “Ticari İşletmede Merkez ve Şube”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. c Yanıtınız yanlış ise “Ticari
İşletmenin Devri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. c Yanıtınız yanlış
ise “Ticari İşletmenin Rehnini” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. d
Yanıtınız yanlış ise “Ticari İş Ölçütleri” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. 7. c Yanıtınız yanlış ise “Ticari Dava Türleri” konusunu yeniden
gözden geçiriniz. 8. d Yanıtınız yanlış ise “Tacir Olmanın Sonuçları”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. a Yanıtınız yanlış ise “Ticari Yargı
Konusunu” yeniden gözden geçiriniz. 10. d Yanıtınız yanlış ise “Ticari
İşlerde Faiz” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 1. Ünite - Ticari İşletme,
Tacir, Ticari İş, Ticari Yargı 27 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Yararlanılan
Kaynaklar Sıra Sizde 1 1. TTK m. 11/1’deki tanımdan çıkardığımız üç unsura
sahip olması şartıyla, özellikle de elde etmeyi hedeflediği gelir
düzeyinin, Kararnamede öngörülen düzeyi aşması şartıyla bu işletmeler birer
ticari işletme örneği oluşturur. Sıra Sizde 2 T haklı değildir. Ticari
işletmenin devri halinde, devreden devralanla birlikte iki yıl süreyle
işletmenin devrinden önce doğan borçlardan sorumludur. Sıra Sizde 3 Doğru
değildir. Devlet memurlarının kanun gereğince ticaretle uğraşmaları yasak
olmasına rağmen bir memur ticari işletme işletirlerse tacir sıfatını
kazanır. Ancak Devlet Memurları Kanunu gereğince kendisine yaptırım
uygulanır. Sıra Sizde 4 Hayır değildir. Bir borçlunun iflâsının talep
edilebilmesi için mutlaka tacir sıfatını taşıması gerekmektedir. Sıra Sizde
5 Faize ilişkin düzenlemeler Türk Ticaret Kanunu, Türk Borçlar Kanunu ve
Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun’da yer almaktadır. Arkan, S.
(2011), Ticari İşletme Hukuku, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Enstitüsü
Yayını. Bahtiyar, M. (2012) Ticari İşletme Hukuku, Ders Notları, Soru
Örnekleri, İstanbul: Beta Yayınevi. Kendigelen, A. (2011), Yeni Türk
Ticaret Kanunu, Değişiklikler, Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul, Oniki
Levha Yayınevi. Poroy, R. ,Yasaman, H. (2004) , Ticari İşletme Hukukunun
Esasları, İstanbul: Vedat Kitapçılık. Ülgen, H. , Teoman, Ö. , Helvacı, M.,
Kendigelen, A. , Kaya, A. , Nomer-Ertan, F. (2006), Ticari İşletme Hukuku,
İstanbul: Vedat Kitapçılık. 2 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
Ticaret sicili, örgütü ve işleyişi ile sicil işlemlerini açıklayabilecek;
Sicil kayıtlarının taraflar ve üçüncü kişiler için etkisini anlatabilecek;
Ticaret unvanı, işletme adı ve markanın işlevlerini, farklarını ve hukuki
korunma yollarını açıklayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar • Tescil • Tadil
• Terkin • İlân • Tescilin Kurucu Etkisi • Tescilin Açıklayıcı Etkisi •
İtiraz Davası İçindekiler Ticaret Hukuku Ticaret Sicili, Ticaret
Unvanı, Haksız Rekabet • TİCARET SİCİLİ • TİCARET UNVANI, İŞLETME ADI VE
MARKI • HAKSIZ REKABET TİCARET HUKUKU TİCARET SİCİLİ Genel Olarak Sicil ve
Örgütlenmesi Başta Türk Medeni Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu olmak üzere,
çeşitli kanunlarda “Sicil” ya da “Kütük” adı altında, bazen açıklayıcı,
bazen kurucu, bazen kanıtlayıcı ve bazen de bu işlevlerin birden çoğuna
sahip olan kayıtlar öngörülmüştür. Tapu sicili, maden sicili, gemi sicili,
petrol sicili, sanayi sicili, trafik sicili, nüfus sicili, uçak sicili,
marka sicili, dernekler sicili, tasarım sicili, patent ve marka vekili
sicili gibi. TTK m.24 (eTK m.26) vd.’ne dayanılarak çıkarılmış olan
“Ticaret Sicili Yönetmeliği”nde düzenlenmiş bulunan ticaret sicili de
açıklayıcı, kurucu ve kanıtlayıcı işlevler gören genel bir sicildir.
Ticaret sicili, çoğunlukla ticari işletme ile ilgili olan birtakım belge,
bilgi, olay ve işlemlerin kaydedilmesi, varlık kazanması veya açıklanması
ile üçüncü kişilerin bilgi edinmesine ve kanıtlamaya hizmet eden kamusal
bir örgüttür. TTK 24 vd. maddelerine göre, ticaret sicili, Ticaret
Bakanlığı’nın gözetim ve denetiminde, ticaret ve sanayi odaları veya
ticaret odaları bünyesinde kurulacak ticaret sicil müdürlükleri tarafından
tutulur. Bir yerde oda yoksa ya da yeterli teşkilatı bulunmuyorsa ticaret
sicili, Bakanlıkça belirlenecek bir odadaki ticaret sicili müdürlüğü
tarafından tutulur. Sicilin yetki çevresi, il veya ilçe esasına göre
belirlenir. Yeni kanunun getirdiği önemli yeniliklerden birisi, ticaret
sicil kayıtlarının elektronik ortamda tutulabilmesine olanak veren bir
düzenleme getirmesidir. Bu sayede, sicil kayıtlarının elektronik ortamda
tutulması, internet yoluyla sicil kayıtlarına rahatlıkla ulaşılması ve
ayrıntıları yönetmelik ile belirlenecek şekilde, birçok işlemin internet
üzerinden gerçekleştirilebilmesi mümkün kılınmış olmaktadır. TTK m.24/2
uyarınca, sicil kayıtlarının elektronik ortamda tutulabilmesi için usul ve
esaslar, bir yönetmelikte gösterilecektir. Bu kayıtlar ile tescil ve ilânı
gereken içeriklerin düzenli olarak depolandığı ve elektronik ortamda
sunulabilen merkezi ortak veri tabanı, Bakanlık ile Türkiye Odalar ve
Borsalar Birliği nezdinde oluşturulacaktır. Ayrıca, sicil müdürlüklerinin
kurulma şartları ile sicil işlemleri bakımından gerekli olan odalararası
işbirliğinin sağlanmasına dair esaslar da Bakanlıkça çıkarılacak bir
yönetmelik ile düzenlenecektir. Ticaret sicilinin yönetimi, nitelikleri
yönetmelikte belirlenen kişiler arasından, Bakanlığın uygun görüşü alınarak
ilgili oda meclisi tarafından atanan sicil müdürüne aittir. Müdürlüğün iş
hacmine göre, aynı usul ile yeterli sayıda müdür yardımcısı görevlendirilir
(TTK m.25/1). Ticaret sicili müdür ve yardımcıları ile Ticaret Sicili,
Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 30 Ticaret Hukuku diğer personeli, görevleri
ile ilgili, kendilerinin işleyeceği veya kendilerine karşı işlenecek
suçlardan dolayı kamu personeli olarak kabul edilir (TTK m.25/2,c.2).
Sicile Kaydı ve İlânı Gerekli Hususlar Hangi hususların sicile kaydının
gerekli olduğu genel bir hükümle toplu şekilde düzenlenmemiş, TTK’da ve
ilgili diğer kanunlarda, yeri geldikçe, tescili veya tescil ve ilânı
gerekli hususlar tek tek gösterilmiştir. Örneğin TBK m.547’de, ticari
temsilcinin tescili zorunlu kılınmış fakat tescile açıklayıcı bir işlev
yüklenmiştir. TTK m.40/1’e göre, açılan her ticari işletmenin ve unvanının
tescili ve ilânı gerekir. TTK m.107/2 uyarınca, sözleşme yapmaya yetkili
acentalık tescil ve ilâna tabidir. Başka örnek olarak, tescili öngören TTK
m.179/4, tescil ve ilânı öngören TTK m.153-154, 189/2, 215, 250, 259, 354,
373, 455 verilebilir. Hangi hususların ilân edileceği konusunda da genel
bir düzenleme bulunmayıp ilgili konularda münferit hükümler vardır. Yukarda
verilen örneklerde, kanunun, bazen yalnız tescilden, çoğunlukla da tescil
ve ilândan söz ettiği görülmektedir. Ne var ki ilgili hükümlerin lafzına
bağlı bu ayrımın önemini azaltan bir hüküm mevcut olup TTK m.35/3’deki,
“Tescil edilen hususlar, kanun veya yönetmelikte aksine hüküm bulunmadıkça
ilân olunur” hükmü, tescil edilen hususların kural olarak ilân da
edilmesini gerektirir niteliktedir; meğer ki kanunda veya yönetmelikte ilân
edilmeyeceğini öngören bir hüküm bulunsun. Kanunlarda ve TSY’de tescil (ve
bazen ayrıca ilân) edileceği gösterilenler dışında kalan hususlar, ticaret
siciline tescil ve ilân olunamaz. Bu hususlar hakkında, her nasılsa bir
kayıt (tescil) yapılmış olsa dahi bu kayıt hukuki bir sonuç doğurmaz. İlânı
gereken hususlar, Türkiye genelinde sicil kayıtlarının ilânına özgü Türkiye
Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilân edilir (TTK m.35/4). Sicil İşlemleri
Sicilde yapılabilecek işlemler, tescil, tadil ve terkin olmak üzere üç
türlüdür. 1. Tescil: Bir hususun ilk defa sicile geçirilmesi (kayıt), 2.
Tadil: Mevcut bir kayıtta değişiklik yapılması (değişiklik), 3. Terkin:
Mevcut kaydın silinmesidir (TSY m. 28/2). Aşağıda, her defasında tekrardan
kaçınmak amacıyla tescil hakkında yapacağımız açıklamalar, tadil ve terkin
hakkında da geçerli olacaktır. Sicil İşlemlerinin Yapılması, İnceleme ve
İtiraz İşlemlerin Yapılması Ticaret sicili işlemleri, kural olarak talep
üzerine yapılır. İstisnaen, ticaret sicili müdürü resen (TTK m.32/4
uyarınca geçici kaydı resen silme gibi) ya da yetkili kurum ve kuruluşun
bildirimi üzerine de (TSY m. 21/1, 26 uyarınca iflâsın açılması ve
kapanmasında iflâs memurunun bildirimi gibi) hareket edebilir (TTK m.27).
Talep, ilgililer veya temsilcileri ya da hukuki haleflerince yapılır ve
dilekçe ile olur. Birden çok kişinin tescili talep yetkisi olduğu hâllerde,
aksine özel hüküm yoksa bu kişilerden birisinin talebi, herkes adına
yapılmış sayılır (TTK m. 28, aksine hüküm örneği olarak Bkz.TTK m.152,
250/2). Talep süresi, aksine hüküm yoksa tescili gerekli işlemin veya
olgunun gerçekleştiği; tamamlanması bir senet veya belgenin düzenlenmesine
bağlı durumlarda, senet veya belgenin düzenlenme tarihinden itibaren onbeş
gündür. Sicil çevresi dışında oturan kişiler için bu süre bir aydır (TTK
m.30). 2. Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 31
İnceleme Sicil müdürü tescil talebini hemen yerine getirmez. Gerekli
incelemeleri yapar. Şu hususları araştırır: 1. Tescili istenen hususta
kanuni şartların mevcut olup olmadığı (TTK m.32/1), 2. Tescili istenen
hususun kamu düzenine ve emredici hükümlere uygunluğu (TTK m.32/2 ve 3), 3.
Tescili istenen hususun gerçeğe uygunluğu ve aldatıcı olmaması (TTK
m.32/3), 4. Talepte bulunan kişinin kimliği ve yetkisi (TTK m.29/2).
İncelemenin Sonuçlanması ve İtiraz Sicil müdürü, yapacağı inceleme sonrası
üç türlü davranabilir: 1. Talebe uyar, olumlu karar verir. 2. Olumsuz karar
verir, talebi reddeder. 3. Geçici tescile karar verir. Çözümü bir mahkeme
kararına bağlı olan veya kesin biçimde tescilinde tereddüte düşülen
hususlarda sicil müdürü, ilgilinin talebi üzerine geçici tescile karar
verebilir. İlgililer üç ay içerisinde aralarında anlaştıklarını veya
mahkemeye başvurduklarını kanıtlamazlar ise kayıt silinir. Mahkemeye
başvurulmuş ise, kesin hükme göre davranılır (TTK m.32/4). Sicil müdürünün
vereceği kararlara karşı, tebliğden itibaren sekiz gün içerisinde sicilin
bulunduğu yerdeki Ticaret Mahkemesine itiraz edilebilir. İtiraz, mahkemece
dosya üzerinden incelenerek karara bağlanır. Gerekirse (hakları ihlal
edilecek ise) üçüncü kişi ile itiraz eden de dinlenir; gelmezler ise dosya
üzerinden karar verilir (TTK m.34). Ticaret Sicilinin Açıklığı ve Etkileri
Sicilin Açıklığı ve Doğruluğu Sicil kayıtları alenidir. İlgili sıfatının
kanıtlanmasına dahi gerek kalmaksızın herkes sicil kayıtlarını
inceleyebilir, kayıt örneği alabilir, bir hususun kayıtlı olup olmadığına
ilişkin belge isteyebilir. Ticaret sicili TMK m.7 anlamında resmi
sicillerden olup aksi kanıtlanıncaya kadar, içerdiği kayıtların doğru
olduğu kabul edilir. Sicilin Etkileri Ticaret sicili, tescile tabi hususun
hukuken doğmuş sayılıp sayılmayacağı açısından kurucu veya açıklayıcı,
üçüncü kişilerin iyiniyetli sayılıp sayılmayacağı açısından ise olumlu veya
olumsuz etki gösterir. Kurucu ya da Açıklayıcı Etki Şayet tescil edilecek
husus ancak sicile kayıtla doğuyorsa tescil kurucudur. Zaten doğmuş, varlık
ve geçerlilik kazanmış olan bir husus sonradan sicile bildiriliyorsa tescil
açıklayıcıdır. Örneğin, ticari işletmenin TTK m.40/1 uyarınca tescili,
tacir sıfatının kazanılması yönünden açıklayıcıdır. Yani, işletme sicile
kayıtlı olmasa dahi, sahibi olan gerçek kişi, kanunda öngörülen şartların
gerçekleşmesiyle tacir sıfatını kazanır (TTK m.12/1). Bir ticari işletmeye
ticari mümessil atanmasında da tescil açıklayıcıdır (TBK m.547). Ticaret
sicilinin etkisi kural olarak açıklayıcı olup şu istisnai hallerde kurucu
etkisi vardır: Aleni: açık olma demektir. 32 Ticaret Hukuku 1. İşletme adı
ve ticaret unvanının özel olarak korunması (TTK m.50,52 ve 53), 2. Ticaret
şirketlerinin kuruluşu (TTK m.232,317,355,588, KoopK m.), 3. Ticaret
şirketlerinin birleşmesi, bölünmesi ve tür değiştirmesi (TTK m.153, 179,
189), 4. Anonim şirketlerde kuruluştan sonra devralmaya ilişkin
sözleşmelerin geçerli olması (TTK m.356), 5. Anonim şirketlerde anasözleşme
değişiklikleri ve esas sermaye artırımlarının üçüncü kişilere karşı hüküm
doğurması (TTK m.455,456/5). B, C ve D isimli üç arkadaş bir kollektif
şirket sözleşmesi düzenleyerek şeker üretmek üzere bir ticari işletme
işletmeye başlamışlardır. Bir süre sonra şirket alacaklısı A ortaklardan
B’ye başvurarak şirketin kendisine olan borcunu ödemesini talep etmiştir. B
kendisinin ortak olduğunu, borcun kollektif şirketten talep edilmesi
gerektiğini ifade ederek borcu ödemeyi reddetmiştir. Sizce B haklı mıdır?
Olumlu ve Olumsuz Etki Olumlu ve olumsuz etkiler ancak kanunen tescile
bağlı kılınan hususlarda geçerlidir. Ayrıca bu etkiler, üçüncü kişilerin
sicil kaydına bakarak yapacakları hukuki işlemler açısından kendisini
gösterir; yoksa sicil kayıtlarının haksız fiiller açısından iradeler
üzerinde bir etkisi söz konusu olamaz. Olumlu etkiye göre, Kanun bir
hususun tescilini öngörmüş ve bu husus tescil edilmiş ise artık üçüncü
kişiler o hususu bilmedikleri iddiasında bulunamazlar. Tescil edilen
hususları herkesin bildiği varsayılır (TTK m.36/3). Sicil kayıtları kural
olarak tüm üçüncü kişiler açısından kaydın ilân gününü, birden çok kısım
hâlinde ilân ediliyor ise son ilân gününü izleyen iş gününden başlayarak
hüküm doğurur Bu günler, ilândan itibaren işleyecek sürelere de başlangıç
oluşturur (TTK m.36/1). Olumsuz etkiye göre ise, tescili gerektiği hâlde
tescil edilmemiş veya tescil ve ilânı gerektiği hâlde tescil edilip ilân
edilmemiş hususlarda üçüncü kişilerin iyiniyetli oldukları kabul edilir.
Aksini iddia eden ispatla yükümlüdür (TTK m36/4). Bu hükümle, eTK
m.39/2’deki “üçüncü kişinin bildiğinin kanıtlanması=müspet vukufun ispatı
yanında, bilmenin gerekmesine de sonuç bağlamıştır”. Gerekçede bu konuda
açıklama yapılmadığı gibi, bu hüküm, TTK m.35/3 ile de çelişmektedir. Aynı
şekilde, tescile tabi olmadığı halde bir husus her nasılsa tescil edilmişse
yine üçüncü kişilerin iyiniyetli oldukları var sayılır. Aksini iddia eden
ispatla yükümlüdür. Sicilin Tutulmasından Doğan Sorumluluk TTK m.25/2
uyarınca, ticaret sicilin tutulmasından doğan bütün zararlardan, devlet ve
ilgili oda müteselsilen sorumludur. Devlet ve sicil görevlilerini atamaya
yetkili kurum, zararın doğmasında kusuru bulunanlara rücu eder. TİCARET
UNVANI, İŞLETME ADI VE MARKA Bir işletmenin gayrimaddi malvarlığı unsurları
içerisinde yer alan bu kavramlar arasında belirli bir yakınlık vardır.
Ticaret unvanı, tacirin ticari iş ve eylemlerinde kullandığı adıdır. Her
tacir ticari işletmesiyle ilgili işlemlerinde bu adı kullanır. Unvan taciri
tanıtmaya ve diğer tacirlerden ayırdetmeye yarar. Oysa işletme adı taciri
değil işletmenin kendisini gösterir ve o işletmenin benzer işletmelerden
ayırdedilmesine hizmet eder. Marka ise, işletmenin ürettiği mal ve
hizmetleri tanıtmaya ve benzer ürünlerden ayırdetmeye yarar. Kısaca formüle
edersek ticaret unvanı tacir için, işletme adı işletmenin kendisi için,
marka ise işletmenin üretti1 İyiniyet: Bir hakkın kazanılmasına engel bir
hususu, o hakkı edinmek isteyen kişinin bilmemesi veya bilmesinin
gerekmemesidir. 2. Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet
33 ği mal ve hizmetler için seçilir ve kullanılır. Ticaret unvanı yerine
bazen “firma” sözcüğü kullanılmakta ise de bu sözcük, işletmeyi ifade etmek
üzere de kullanıldığından, karışıklık yaratmaması için bu sözcüğün
kullanılmaması gerektiği belirtilmektedir. Ticaret Unvanı Ticaret Unvanının
Oluşturulmasındaki Sistemler Bu konuda, serbestlik, gerçeklik ve karma
olmak üzere üç farklı sistem kullanılmaktadır. Gerçeklik sisteminde,
seçilen bir unvanın gerçeğe tam uygun olması gerekir. Fransız Hukuku’nun
sistemidir. Serbestlik sisteminde, bir tacir, istediği şekilde ticaret
unvanını oluşturabilir. Anglo-Amerikan Hukuku ve 1998 yılındaki Alman
Ticaret Kanunu değişikliklerinden itibaren Alman Hukukunda uygulanan
sistemdir. Karma sistemde ise, kural olarak seçilecek unvan gerçeğe uygun
olmalıdır. Fakat unvanın değişikliklerden etkilenmediği hâller ile unvana
eklenti yapılan hâllerde bu kuralın istisnalarının ortaya çıktığı
söylenebilir. Türk Hukukunda karma sistem uygulanır. Ticaret Unvanının
Oluşturulması Ticaret Kanunu uyarınca unvanın oluşturulmasını incelerken
çekirdekle, ekler kısmı ayrı ayrı ele alınmalıdır. Çünkü ticaret unvanı=
çekirdek kısım + ihtiyari veya zorunlu eklerden meydana gelir. Çekirdek
Kısım Kanun, çekirdek kısımda, tacirin niteliği ve yapısına göre isim veya
işletme konusunun mutlaka bulunmasını öngörmektedir. Gerçek Kişi Tacir TTK
m.41’e göre, gerçek kişi tacirin unvanında, kişinin kısaltılmadan yazılacak
ad ve soyadı bulunur. Örneğin “Veli Taş” gibi. Ayrıca buna ihtiyari ve
bazen (TTK m.45) zorunlu ekler yapılması söz konusudur. Örneğin Veli Taş
Konfeksiyon Mağazası, Ali Kaya Pastanesi gibi. Adi Şirket Bir adi şirket
ticari işletme işletir ise şirketin tüzel kişiliği olmadığı için, ortak bir
ticaret unvanı seçilip seçilemeyeceği tartışılabilir. Adi şirketin
ortaklarının her biri tacir sayıldığından, ayrı ayrı birer ticaret unvanı
seçmeleri ve yanına, yanılmayı önlemek için “ortakları” ibaresini koymaları
doğru olur. Örneğin, “Ali Kaya ve Ortakları” gibi. Ticaret Şirketleri -
Kollektif Şirket: TTK m.42/1 uyarınca, ticaret unvanında tüm ortakların
veya hiç olmazsa birisinin kısaltılmaksızın ad ve soyadı ile şirket ve
türünü gösteren ibare bulunmalıdır. Örneğin, Ali Taş ve Veli Kaya Kollektif
Şirketi ya da Ali Taş Kollektif Şirketi gibi. - Komandit Şirket: Gerek adi,
gerek paylı komandit şirketlerde iki tür ortak vardır. Ortaklardan bir
kısmı komandite (sınırsız sorumlu), diğer bir kısmı ise komanditer (sınırlı
sorumlu) ortaktır. TTK m.42/2’ye göre, unvanda komandite ortaklardan en az
birisinin kısaltılmaksızın ad ve soyadı ile şirket ve türünü gösteren 34
Ticaret Hukuku ibare bulunmalıdır. Komanditer ortağın ismi unvanda
bulunamaz. Buna rağmen ismine unvanda yer verilen komanditer ortak,
komandite ortak gibi sorumlu olur (TTK m.320); ayrıca cezai yaptırım
uygulanır (TTK m.51/2). - Anonim ve Limited Şirket ile Kooperatif: TTK
m.43’e göre, bunların unvanlarında mutlaka işletme konusu ile şirket ve
türünü gösteren ibare bulunmalıdır. Örneğin, “İnşaat ve Ticaret Anonim
Şirketi” (veya AŞ), “Turizm ve Seyahat Limited Şirketi”, “Yapı Kooperatifi”
gibi. Fakat unvana bir gerçek kişinin ad ve soyadı eklenirse, şirket ve
türünü gösteren ibareler kısaltılamaz. - Dernek, Vakıf ve Diğer Tüzel
Kişiler: TTK m.44/1 gereği, ticaret unvanları adlarından oluşur. - Donatma
İştiraki: TTK m.44/2’ye göre unvanı, müşterek donatanlardan birinin
ad-soyadı veya gemi adı ile donatma iştirakini gösteren ibareden oluşur.
“Temel Oflu Donatma İştiraki” veya “Karadeniz Gemisi Donatma İştiraki”
gibi. Ek Kısmı Ek seçmek kural olarak ihtiyari, istisnaen zorunludur. Ek
seçmenin zorunlu olduğu istisnai hâller şunlardır: 1. TTK m.45 gereği, bir
ticaret unvanına, Türkiye’nin herhangi bir yerinde daha önce tescil edilmiş
bir ticaret unvanından ayırt edilmesi için gerekli olduğu takdirde, ek
yapmak zorunludur. Şu hâlde tescilli unvanlar, tüm Türkiye’de
korunmaktadır. 2. TK m.48/1’e göre her şube, merkezinin unvanına şube
olduğunu belirten ek yapmak zorundadır. “Türkiye İş Bankası Hereke Şubesi”
gibi. Ayrıca TTK m.48/3’e göre, merkezi yurt dışında olan bir işletmenin
Türkiye’deki şubesinin unvanında, merkezin ve şubenin bulunduğu yer ile
şube ibaresinin yer alması gerekir. 3. Bir şirket sona ermiş ve
malvarlığının tasfiyesine başlanmış ise, unvanının sonuna “tasfiye hâlinde”
ibaresinin eklenmesi gerekir (TTK m.269, 328 ve 533). Yapılacak eklerin
üçüncü kişileri yanıltıcı, gerçeğe ve kamu düzenine aykırı olmaması gerekir
(TTK m.46/1,2). “Türk”, “Türkiye”, “Cumhuriyet” ve “Milli” sözcüklerinin
unvanda kullanılması Cumhurbaşkanlığı kararyla olur. (TTK m.46/3).
Belirtilen gereklere aykırılık, TTK m.51/2 ve m.38/1 uyarınca cezai
yaptırım uygulanmasına yol açar. Ticaret Unvanı Seçme ve Kullanma
Zorunluluğu Her tacir, açıldığı günden itibaren onbeş gün içerisinde,
işletmesini ve seçtiği ticaret unvanını tescil ettirmek zorundadır (TTK
m.40/1). Tacir, işletmesiyle ilgili işlemleri yaparken ve senetleri
imzalarken bu unvan altında imza atmalıdır (TTK m.39/1). Unvan altında
imzaya kim yetkiliyse o kişi ya da kişilerin imza sirkülerinin notere
onaylattırılması ve sicil müdürlüğüne verilmesi gerekir (TTK m.40/2).
Unvanın, işletmenin görülebilecek bir yerine kolayca okunacak şekilde
yazılması gerekir. Ayrıca tacirin işletmesiyle ilgili olarak düzenlediği
ticari mektuplarda ve ticari defterlere yapılan kayıtların dayandığı
belgelerde tacirin sicil numarası, ticaret unvanı, işletmesinin merkezi ile
tacir internet sitesi oluşturma yükümlülüğüne tabi ise tescil edilen
internet sitesinin adresi de gösterilir (TTK m.39/2). 2. Ünite - Ticaret
Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 35 Unvanın Değişmesi veya
Değişikliklerden Etkilenmemesi Ticaret Kanunu, unvanın kullanılmasında
karma sistemi kabul etmiştir. Kanunun izin verdiği hâllerde unvan,
değişmesine gerek kalmaksızın, olduğu gibi kullanılabilir. TTK m.47’de üç
hâl vardır. Bunlara bir de dördüncü hâli eklemek gerekir. 1. Unvanda adı
yazılı kişinin adı değişse bile unvan olduğu gibi kalabilir (TTK m.47/1).
2. Kollektif ve komandit şirkete ve donatma iştirakine yeni bir ortak
girerse unvan değişmeden kalabilir (TTK m.47/2). 3. Ortağın ölümü üzerine
onun yerine geçen mirasçıları şirketin devamına oy birliğiyle karar
verirlerse veya şirkete girmemekle birlikte yazılı şekilde rızalarını
gösterirler ise ölen kişinin adı unvanda kullanılabilir. Şirketten ayrılan
ortağın rızası alınarak isminin unvanda kalması da sağlanabilir (TTK
m.47/2). 4. Unvan ancak işletmeyle birlikte devredilebilir; devralan,
unvanı aynen kullanma hakkına sahiptir. Fakat unvan hariç işletme devri,
sözleşmede kararlaştırılabilir (TTK m.49), bu hâlde, işletme sahibi
değişmesine rağmen unvan değişmeyebilir. “Türkan Yıldız Unlu Mamuller
İşletmesi”ni işleten Türkan Yıldız’ın evlenmesi üzerine soyadı “Büyük”
olarak değişmiştir. Ticaret unvanının yeni soyadına göre değişmesinin
zorunlu olduğunu ileri süren Türkan’ın kocası sizce haklı mıdır? Unvanı
Kullanma Hakkı: Tescilli bir unvanı kullanma hakkı sadece sahibine aittir
(TTK m.50). Unvan sahibine tekel hakkı sağlar. Bu hakkın koruma alanı, tüm
Türkiye’dir (TTK m.45). Unvanın Korunması: Tescil edilmiş unvan, Türkiye’de
TTK m.52’ye göre özel olarak korunur. Unvanın uluslararası alanda korunması
bakımından ise Türkiye’nin de taraf olduğu, 1883 tarihli Sınaî Mülkiyetin
Korunmasına Dair Paris Sözleşmesi hükümleri uygulanır. Tescil edilmiş
olmayan unvanların korunmasında da haksız rekabet hükümlerinden (TTK m.54
vd.) yararlanılabilir. Ticaret unvanının, ticari dürüstlüğe aykırı biçimde
kullanılması durumunda hak sahibi; 1. Bunun tespitini, 2. Kullanımının
yasaklanmasını, 3. Haksız olarak kullanılan unvan tescil ettirilmiş ise
değiştirilmesini veya silinmesini, 4. Tecavüzün sonucu olan maddi durumun
ortadan kaldırılmasını, gereğinde araçların ve ilgili malların imhasını, 5.
Zarar varsa, kusurun ağırlığına göre maddi ve manevi tazminat isteyebilir.
Maddi tazminat olarak mahkeme, failin tecavüz sonucunda elde etmesi münkün
görülen menfaat karşılığına hükmedebilir (TTK m 52/1). 6. Ayrıca, masrafı
karşı taraftan alınmak üzere hükmün gazetede yayınlanması talep edilebilir
(TTK m.52/2). Amaç, üçüncü kişiler nezdinde sarsılan itibarı bir ölçüde
olsun onarmaktır. İşletme Adı Bir işletmeyi tanıtmak ve benzeri
işletmelerden ayırt etmek için kullanılan addır. Örneğin: Sultanahmet
Köftecisi, Divan Oteli, Yıldız Lokantası, Pelit Pastanesi, Dilan Sineması
gibi. Tacir dışında, esnaf da işletme adı kullanabilir. Ticaret unvanı
seçmek ve kullanmak tacir bakımından zorunlu olduğu hâlde, işletme adı
seçmek ve kullanmak zorunlu değildir. Ama bir tacir işletme adı seçmiş ve
kullanıyorsa 2 36 Ticaret Hukuku bunu tescil ettirmesi gerekir (TTK m.53).
Tescilli işletme adını ancak sahibi ve onun izin verdiği kişiler
kullanabilir (TTK m.53,50). Unvana dair hangi hükümlerin tescilli işletme
adına da uygulanacağı, TTK m.53’de gösterilmiş olup işletme adı da unvan
gibi, tüm Türkiye’de özel olarak korunur. Bu kapsamda, unvanı korumaya
yönelik dava ve talepler, işletme adının korunmasında da geçerlidir. Tescil
edilmemiş işletme adları ise bu hükümlere göre değil, olsa olsa haksız
rekabet hükümleri (TTK m.54 vd.) çerçevesinde bir korumadan yararlanabilir.
Ticaret unvanından farklı olarak, işletme adı işletmeden ayrı
devredilebilir. Ayrıca aksi öngörülmemişse bir işletmenin devri, adının da
devri sonucu doğurur (TTK m.11/3). Ticaret Kanunu işletme adının
oluşturulmasında, ticaret unvanında olduğu gibi sıkı düzenlemeler
getirmemiştir. Seçilecek adın aldatıcı ve kamu düzenine aykırı olmaması,
başka işletme adları ile de karışıklığa yol açıcı nitelik taşımaması
gerekir (TTK m.32/3,53,45). A ve B isimli iki arkadaş bir lokanta açarak
işletmeye başlamışlardır. B lokantanın bir işletme adının olmasının kanunen
zorunlu olduğunu, bu nedenle bir işletme adı seçmeleri gerektiğini ileri
sürmektedir. Sizce B haklı mıdır? Marka Marka, bir işletmenin mal veya
hizmetlerini tanıtmaya ve benzerlerinden ayırdetmeye yarar. Marka, patent,
endüstriyel tasarım ve coğrafi işaret gibi haklara ilişkin mevzuat ile
verilen yetkileri kullanmak ve ilgili işlemleri yürütmek üzere Türk Patent
Enstitüsü kurulmuştur (Bkz. Sınai Mülkiyet Kanunu). Marka başta olmak
üzere, fikri mülkiyet hakları alanında ülkemizde 1994’lerden itibaren
gerçekleşen büyük çaplı mevzuat değişikliklerinin temel nedeni, Türkiye’nin
Gümrük Birliğine katılması ve Avrupa Birliği mevzuatına uyum çabalarıdır.
Böylece fikri ve sınaî haklar mevzuatımız Avrupa Birliği normlarına
uydurulmaya çalışılmıştır. Belirtilen iç hukuk düzenlemeleri yanında,
markalara ilişkin olarak Türkiye’nin imzaladığı önemli uluslararası
anlaşmalar vardır.1883 tarihli Paris Sözleşmesi ve değişiklikleri, Dünya
Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması, markaların uluslararası tescili ve
sınıflandırılmasına ilişkin Nis ve Viyana Anlaşmaları gibi. Markanın Tanımı
ve İşlevleri Markanın tanımı dolaylı olarak SMK m.4’de yapılmıştır. Buna
göre; marka, bir teşebbüsün mallarının veya hizmetlerinin diğer
teşebbüslerin mallarından veya hizmetlerinden ayırt edilmesini sağlaması ve
marka sahibine sağlanan korumanın konusunun açık ve kesin olarak
anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması
şartıyla, kişi adları dahil, sözcükler şekiller, renkler, harfler, sayılar,
sesler ve malların veya ambalajlarının biçimi olmak üzereher tür işaretten
oluşabilir. Hükmün açık ifadesinden de anlaşılacağı üzere, “marka sahibine
sağlanan korumanın konusunun açık ve kesin olarak anlaşılmasını
sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması” gerekmektedir.
Hükümde “her tür işaret” denildiği için sayının sınırlı olmadığı kabul
edilmelidir. Buna göre; sicilde açık ve kesin olarak gösterilebilmesi
koşulu ileörneğin sözcükler, reklam sloganları, harf, sayı, harf sayı
kombinasyonları, şekiller, üç boyutlu şekiller, renkler ve hareketler marka
olarak seçilebilecektir. Marka uygulamamızda son zamanlarda tanınmaya ve
yaygınlaşmaya başlayan ses markası, üç boyutlu marka, renk markası, ha3 2.
Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 37 reket markası
gibi yeni marka türlerine ait örneklerin TPMK’ya başvurusunun hangi
yöntemlerle yapılacağı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun Uygulanmasına Dair
Yönetmelik’in 7. maddesinde düzenlenmektedir. Ayrıca hizmet markasının
tescili ve korunmasına da olanak sağlanmıştır. Marka başlıca üç işleve
sahiptir: Reklam İşlevi Marka, ürünü tanıtmaya yarar; alıcılara hitap
ederek talebi artırmaya çalışır. İsabetli seçilmesi talebi artırıcı bir
etkendir. Bu açıdan göze ve kulağa hoş gelen, akılda kolay tutulabilen
işaretlerin seçilmesine gayret edilir. Garanti İşlevi Marka bazen malın
kalitesiyle ve hatta kendisiyle bir anlamda özdeş hâle gelebilir. Birçok
insan, alacağı ürünle birlikte aynı anda belirli markalara yönelir. Markalı
ürünlerin daha pahalı olmasının mantığı da budur. Kaynak Belirtme İşlevi
Marka, ürünün hangi işletmeden çıktığını gösterir; ürün ile işletmeler
arasında bağ kurulmasını sağlar. Marka Türleri Markayı iki ölçüte göre
sınıflandırabiliriz. Nitelikledikleri (İşaretledikleri) Açısından Mal
Markaları Bir malın üretildiği işletmeyi (fabrika markaları) veya o malın
hangi işletme tarafından piyasaya sürüldüğünü (ticaret markaları) gösterir.
Çoğu kez, aynı işletme, bir malı hem ürettiği, hem de piyasaya sürdüğü için
bu iki özellik, aynı markada biraraya gelebilmektedir Hizmet Markaları Bir
işletme tarafından verilen hizmeti tanıtmaya ve diğer işletmelerin
hizmetlerinden ayırt etmeye, işaretlemeye yarar. Böylece bankacılık,
sigortacılık, turizm ve otelcilik gibi alanlarda verilen hizmetlerin de
markaya bağlanması mümkün hale gelmiştir. Kullananlar Açısından Bireysel
(Ferdi) Markalar Gerçek veya tüzel kişilerin bireysel ve bağımsız olarak
kullandıkları markalardır. Uygulamada rastlanan markaların birçoğu bu gruba
girmekle birlikte, SMK’da bu tür markalardan özel olarak söz edilmemiştir.
Ortak Markalar Üretim veya ticaret (SMK m. 31/3,4). oluşan bir grup
tarafından müştereken kullanılan markalardır (556 sayılı KHK m.55).
Böylece, grup işletmelerinin mal veya hizmetleri tanıtılır ve diğer
işletmelerin mal ve hizmetlerinden ayırt edilmesi sağlanır. Ortak markanın
kullanılabilmesi için markanın kullanım usul ve şekillerini gösteren teknik
şartnamenin TPMK’ya sunulması gerek ir (SMK m. 32). 38 Ticaret Hukuku
Garanti markası, marka sahibinin kontrolü altında birçok işletme tarafından
o işletmelerin ortak özelliklerini, üretim usullerini, coğrafi menşelerini
ve kalitesini garanti etmeye yarayan işarettir (SMK m. 31/1). Her ne kadar
hükmün ifadesi işletmelerin olsa da aslında kastedilen işletmelere ait
ürünlerdir. Garanti markasının, marka sahibinin veya marka sahibine
iktisaden bağlı olan işletmenin mal ve hizmetlerinde kullanılması yasaktır
(SMK m. 31/2). Bu markalar, markayı taşıyan mal veya hizmetlerin önceden
belirlenmiş belirli bir kaliteyi veya özelliği taşıdığını gösterirler.
Garanti markası için de teknik şartname kullanma zorunluluğu bulunmaktadır
(SMK m. 32). Örneğin Uluslararası Yün Birliğine ait Woolmark, Türkiye’de
TSE, ISO 9001, ISO 9002 kalite gösteren işaretler, İviçre’de Label sözcüğü.
Markanın Benzer Kavramlardan Ayırdedilmesi Coğrafi İşaretlerden SMK m. 34’e
göre; coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ürünü veya diğer özellikleri
bakımından kökenin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş
ürünü gösteren işarettir. Maahreç işareti ise, coğrafi sınırları
belirlenmiş bir yöre, bölge veya ülkeden kaynaklanan, belirgin bir
niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından bu coğrafi alan ile
özdeşleşen, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerden en az biri belirlenmiş
coğrafi alanın sınırları içinde yapılan ürünleri tanımlayan addır. Mahreç
işaretlerinin, ürünün özelliklerinden en az biri o yöreye ait olmakla
birlikte, yöre dışında da üretilebilmesi söz konusudur (SMK m. 34/1-b).
Mahreç işaretine Hereke ipek halısı örnek gösterilebilir. Coğrafi işaretler
menşe adı ve mahreç işareti olmak üzere iki çeşittir. Menşe adı; coğrafi
sınırları belirlenmiş bir yöre, bölge veya istisnai durumlarda ülkeden
kaynaklanan, tüm veya esas özelliklerini bu coğrafi alana özgü doğal ve
beşeri unsurlardan alan, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerin tümü bu
coğrafi alanın sınırları içinde gerçekleşen ürünleri tanımlayan addır (SMK
m. 34/1-a). Menşe adları ait oldukları coğrafi bölgenin dışında
üretilmezler. Çünkü ürün, niteliklerini ancak ait olduğu yöre içinde
üretildiği taktirde kazanabilir. Menşe adına Finike portakalı ve Malatya
kayısısı örnek verilebilir. Tescilli coğrafi işaretten oluşan ya da
tescilli coğrafi işaret içeren işaretler marka olarak tescil edilemez (SMK
m. 5/1-i). Coğrafi işaretlerin markadan farkları şunlardır: 1. Marka,
çoğunlukla malı üreten veya piyasaya süren işletmeyi gösterir. Oysa coğrafi
işaretler, malın hangi coğrafi yerden, bölgeden veya ülkeden çıktığını
gösterir. 2. Marka bireysel tanıtma aracıdır. Onu üreten, piyasaya süren
firmayı tanıtır. Coğrafî işaretler ise kollektif tanıtma aracıdır. 3. Marka
üzerindeki hak devredilebilir. Coğrafî işaretler üzerindeki hak
devredilemez, yalnızca hak sahiplerince kullanılır (SMK m. 148/1). Ticaret
Unvanı ve İşletme Adından Ticaret unvanı işletmenin sahibini, işletme adı
ise işletmenin kendisini tanıtmaya yaramaktadır. Oysa marka, işletmenin
ürünlerini tanıtmaya ve benzerlerinden ayırt etmeye hizmet eder. 2. Ünite -
Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 39 Uygulamada bazen, aynı
sözcüklerin hem işletme adı, hem marka, hem de ticaret unvanında yer aldığı
görülür. Bu durumda, bu üç kavramı ayırt ederken daha özenli davranmak
gerekecektir. Marka Kullanılmasında Sistemler Bu konuda üç sistem vardır,
zorunluluk sistemi, serbestlik sistemi ve karma sistem. Bizim eski 551
sayılı Markalar Kanunumuz karma sistemi kabul etmişti. Bugün, yürürlükteki
SMK serbestlik sistemini kabul etmiştir. Markanın Tescili 556 s.KHK’nın
sağladığı korumadan yararlanılabilmesi için, kural olarak markanın tescil
ettirilmiş olması gerekmektedir (SMK m. 7). Bu nedenle, tescili talep
hakkına sahip olanlar, tescil talebinin red nedenleri ve tescil işlemleri
hakkında genel de olsa bazı bilgiler vermekte yarar vardır. SMK’nın 3.
maddesi genel olarak bu Kanunla sağlanan korumadan kimlerin
yararlanabileceğini düzenlemiştir. Buna göre: 1. Türkiye Cumhuriyeti
vatandaşları, 2. Türkiye Cumhuriyeti Sınırları içinde yerleşim yeri olan
veya sınai ya da ticari faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişiler, 3.
Paris Sözleşmesi veya 15.04.1994 tarihli Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş
Anlaşması hükümleri dahilinde başvuru hakkına sahip kişiler, 4.
Karşılıklılık ilkesi uyarınca, Türkiye Cumhuriyeti uyruğundaki kişilere
sınai mülkiyet hakkı koruması sağlayan devetlerin uyruğundaki kişiler bu
Kanunun sağladığı korumadan yararlanır. Bu kişiler, tescil başvurusunu
bizzat yapabilecekleri gibi, yetkili vekilleri (marka vekili) aracılığı ile
de yapabilirler (556 s.KHK m.3/d,80). Marka Tescilinde Red Nedenleri SMK
hükümleri çerçevesinde bir markanın tesciline engel oluşturan nedenleri
incelerken ikili bir ayırım yapmak lazımdır. Mutlak Red Nedenleri Bir kişi
markasını tescil ettirmek için müracaat ettiğinde mutlak red nedenlerinden
birisi varsa, başvurunun TPMK tarafından resen reddi gerekmektedir. Bu
nedenler SMK m. 5’de sayılmıştır: 1. 4 üncü madde kapsamında marka
olamayacak işaretler. 2. Herhangi bir ayırt edici niteliğe sahip olmayan
işaretler. 3. Ticaret alanında cins, çeşit, vasıf, kalite, miktar, amaç,
değer, coğrafi kaynak belirten veya malların üretildiği, hizmetlerin
yapıldığı zamanı gösteren veya malların ve hizmetlerin diğer karakteristik
özelliklerini belirten işaret ve adlandırmaları münhasıran veya esas unsur
olarak içeren işaretler. 4. Aynı veya aynı türdeki mal veya hizmetlerle
ilgili olarak tescil edilmiş ya da daha önceki tarihte tescil başvurusu
yapılmış marka ile aynı veya ayırt edilemeyecek kadar benzer işaretler. 5.
Ticaret alanında herkes tarafından kullanılan veya belirli bir meslek,
sanat veya ticaret grubuna mensup olanları ayırt etmeye yarayan işaret veya
adlandırmaları münhasıran ya da esas unsur olarak içeren işaretler. KHK
m.5’e göre marka, bir teşebbüsün mal veya hizmetlerini bir başka teşebbüsün
mal veya hizmetlerinden ayırt etmeyi sağlaması koşuluyla, kişi adları
dahil, özellikle sözcükler, şekiller,harfler,sayılar malların biçimi veya
ambalajları gibi çizimle görüntülenebilen veya benzer biçimde ifade
edilebilen, baskı yoluyla yayınlanabilen ve çoğaltılabilen her türlü
işaretleri içerir. 40 Ticaret Hukuku 6. Malın doğası gereği ortaya çıkan
şeklini ya da başka bir özelliğini veya teknik bir sonucu elde etmek için
zorunlu olan veya mala asli değerini veren şeklî ya da başka bir özelliğini
münhasıran içeren işaretler. 7. Mal veya hizmetin niteliği, kalitesi veya
coğrafi kaynağı gibi konularda halkı yanıltacak işaretler. 8. Paris
Sözleşmesinin 2 nci mükerrer 6 ncı maddesine göre reddedilecek işaretler.
9. Paris Sözleşmesinin 2 nci mükerrer 6 ncı maddesi kapsamı dışında kalan
ancak kamuyu ilgilendiren, tarihi ve kültürel değerler bakımından halka mal
olmuş diğer işaretler ile yetkili mercilerce tescil izni verilmemiş olan
armaları, nişanları veya adlandırmaları içeren işaretler. 10. Dini
değerleri ve sembolleri içeren işaretler. 11. Kamu düzenine ve genel ahlaka
aykırı işaretler. 12.Tescilli coğrafi işaretten oluşan ya da tescilli
coğrafi işaret içeren işaretler. Nisbî Red Nedenleri Bu nedenlerden
birisinin varlığı durumunda ancak ilgili bir kişinin TPMK (tescil edilmiş
ya da tescil başvurusu yapılmış bir marka sahibinin) itirazı üzerine TPE
tescil başvurusunu reddedebilmek SMK 6’da Enstitü başvuruyu kendiliğinden
reddedememe 1. Tescil başvurusu yapılan bir markanın, tescil edilmiş veya
önceki tarihte başvurusu yapılmış marka ile aynılığı ya da benzerliği ve
kapsadığı mal veya hizmetlerin aynılığı ya da benzerliği nedeniyle, tescil
edilmiş veya önceki tarihte başvurusu yapılmış marka ile halk tarafından
ilişkilendirilme ihtimali de dâhil karıştırılma ihtimali varsa itiraz
üzerine başvuru reddedilir. 1. Tescil başvurusu yapılan bir markanın,
tescil edilmiş veya önceki tarihte başvurusu yapılmış marka ile aynılığı ya
da benzerliği ve kapsadığı mal veya hizmetlerin aynılığı ya da benzerliği
nedeniyle, tescil edilmiş veya önceki tarihte başvurusu yapılmış marka ile
halk tarafından ilişkilendirilme ihtimali de dâhil karıştırılma ihtimali
varsa itiraz üzerine başvuru reddedilir. 2. Ticari vekil veya temsilcinin,
marka sahibinin izni olmaksızın ve haklı bir sebebe dayanmaksızın markanın
aynı veya ayırt edilemeyecek kadar benzerinin kendi adına tescili için
yaptığı başvuru, marka sahibinin itirazı üzerine reddedilir. 3. Başvuru
tarihinden veya varsa rüçhan tarihinden önce tescilsiz bir marka veya
ticaret sırasında kullanılan bir başka işaret için hak elde edilmişse, bu
işaret sahibinin itirazı üzerine, marka başvurusu reddedilir. 4. Paris
Sözleşmesinin 1 inci mükerrer 6 ncı maddesi bağlamındaki tanınmış markalar
ile aynı veya benzer nitelikteki marka başvuruları, aynı veya benzer mal
veya hizmetler bakımından itiraz üzerine reddedilir. 5. Tescil edilmiş veya
tescil başvurusu daha önceki tarihte yapılmış bir markanın, Türkiye’de
ulaştığı tanınmışlık düzeyi nedeniyle haksız bir yararın sağlanabileceği,
markanın itibarının zarar görebileceği veya ayırt edici karakterinin
zedelenebileceği hâllerde, aynı ya da benzer markanın tescil başvurusu,
haklı bir sebebe dayanma hâli saklı kalmak kaydıyla, başvurunun aynı,
benzer veya farklı mal veya hizmetlerde yapılmış olmasına bakılmaksızın
önceki tarihli marka sahibinin itirazı üzerine reddedilir. 6. Tescil
başvurusu yapılan markanın başkasına ait kişi ismini, ticaret unvanını,
fotoğrafını, telif hakkını veya herhangi bir fikri mülkiyet hakkını
içermesi hâlinde hak sahibinin itirazı üzerine başvuru reddedilir. 2. Ünite
- Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 41 7. Ortak markanın veya
garanti markasının yenilenmeme sebebiyle koruma süresinin sona ermesinden
itibaren üç yıl içinde yapılan, ortak marka veya garanti markasıyla aynı
veya benzer olan ve aynı veya benzer mal veya hizmetleri içeren marka
başvurusu, önceki hak sahibinin itirazı üzerine reddedilir. 8. Tescilli
markanın yenilenmeme sebebiyle koruma süresinin sona ermesinden itibaren
iki yıl içinde yapılan, bu markayla aynı veya benzer olan ve aynı veya
benzer mal veya hizmetleri içeren marka başvurusu, önceki marka sahibinin
itirazı üzerine bu iki yıllık süre içinde markanın kullanılmış olması
şartıyla reddedilir. 9. Kötüniyetle yapılan marka başvuruları itiraz
üzerine reddedilir. Mutlak red nedenleri ile nisbî red nedenlerini ayıran
temel ölçüt nedir? Tescil Aşamaları Tüm tescil işlemleri TPMK tarafından
yürütülür. İç içe geçmiş birden çok aşama ve işlem mevcuttur. Ana
hatlarıyla bakarsak: Başvuru Başvurunun nasıl yapılacağı, hangi belgelerin
sunlması gerektiği, başvurunun hangi aşamalardan geçeceği gibi hususlar
SMK’da düzenlenmiştir. Başvuru dilekçesinde bulunması gerekli bilgiler SMK
m. 11/1’de belirtilmiştir. Buna göre; marka başvurusu; başvuru sahibinin
kimliğine ilişkin bilgileri içeren başvuru formunu, marka örneğini,
başvuruya konu mal veya hizmetlerin listesini, başvuru ücretinin ödendiğini
gösterir bilgiyi, başvuru, ortak marka veya garanti markası için yapılmışsa
32 nci madde kapsamında düzenlenmiş teknik şartnameyi, rüçhan hakkı talebi
varsa rüçhan hakkı talep ücretinin ödendiğini gösterir bilgiyi, marka
örneğinde Latin alfabesi dışında harf veya harfler kullanılmışsa bunların
Latin alfabesindeki karşılığını kapsar. Herbir marka için ayrı ayrı başvuru
yapılması gerekir. İnceleme Türk Patent Enstitüsü daha sonra şu hususlarda
inceleme yapacaktır: Şekli açıdan: SMK 11’de öngörülen belgelerin tamam
olup olmadığı, şekli eksiklik içerip içermediği incelenir. Şekli eksiklik
olduğu takdirde SMK m. 15/1 son cümle uyarınca iki aylık süre verilir.
Şekli eksiklik olmadığına karar verilirse, başvuru, başvurunun alındığı
tarih, saat, dakika itibariyle kesinleşir. Yetki açısından: Başvuran
kişinin yetkili olup olmadığı incelenip yetkisiz bir kişinin başvurusu
reddedilecektir (SMK m. 3). Mutlak red nedenleri açısından: TPMK, şekli
açıdan eksiği bulunmayan başvuruları, red için kesin nedenler açısından
inceleyecek mutlak red nedeni varsa talebi reddedecektir (SMK m. 5, 16).
Başvurunun mutlak tescil engellerine dayalı olarak reddedilmesi halinde,
başvuru sahibinin karara itiraz hakkı bulunmaktadır (SMK m. 20). Herhangi
bir aykırılık görülmez ise, başvuru marka bülteninde yayımlanmak suretiyle
üçüncü kişilerin itirazlarına ve görüşlerine sunulur. Üçüncü Kişilerin
Görüşleri ve İtirazlar Üçüncü kişiler (herhangi bir gerçek veya tüzel kişi
ya da herhangi bir grup veya hizmetleri temin edenler, üreticiler veya
imalatçıları temsil eden bir organ, tacir 4 42 Ticaret Hukuku veya
tüketiciler) başvurunun yayınından sonra, SMK’nın5/1-ç bendi dışında kalan
diğer bentler kapsamında, markanın tescil için yeterli nitelikleri
taşımadığına ilişkin yazılı ve gerekçeli görüşlerini kuruma sunabilirler.
Kurum bu görüşleri değerlendieir ve görüşlerin yerinde olduğunakanaat
getirirsde marka başvurusunu kısmen veya tamamen reddeder (SMK m. 17).
İlgili kişiler ise, bültende yayınlanmış bir marka başvurusunun, SMK’nın 5
veya 6. maddelerine göre, tescil edilmemesi gerektiğine ilişkin
itirazlarını marka başvurusunun yayımından itibaren iki ay içinde
yapabilirler. İtiraz yazılı ve gerekçeliolarak Kuruma yapılır. İtiraz
gerekçelerinin belirtilen süre içinde sunulmaması halinde itiraz yapılmamış
sayılır. İtirazın incelenmesiiçin itiraz süresiiçinde ücretin ödenmesi ve
aynı süre içinde ücretin ödendiğine ilişkin bilginin Kuruma sunulması
zorunludur (SMK m. 16). TPMK kararlarına karşı, taraflar ile zarar gören
kişiler, kararın bildiriminden itibaren iki aylık süre içinde yazılı ve
gerekçeli olarak itiraz edebilirler (SMK m. 20). Kurumun bu kanun
hükümlerine göre aldığı bütün kararlara karşı açılacak davalarda ve Kurumun
kararlarından zarar gören üçüncü kişilerin Kurum aleyhine açacakları
davalarda görevli ve yetkili mahkeme, Ankara Fikri ve Sınai Haklar Hukuk
Mahkemesidir (SMK m. 156/2). Tescil: İtiraz edilmemiş ise veya yapılan
itiraz kesin olarak reddedilmiş ise marka tescil edilir, marka sahibine bir
“Marka Tescil Belgesi” verilir; Resmi Marka Gazetesinde yayınlanır. Marka
sicili alenidir (SMK m.22/3). Marka Tescilinin Sonuçları Tescil, marka
sahibine hem hak sağlar, hem de yükümlülük getirir: 1. Tescil edilen marka
sahibine tekel hakkı sağlar. Markaya tecavüz etmek isteyen kişilere karşı
SMK’nın özel koruması devreye girer. Tescil edilmiş markanın koruma süresi
on yıldır; bu süre onar yıllık dönemler halinde yenilenebilir. (SMK m. 23).
Yenileme talebi, koruma süresinin sona erdiği tarihten itibaren altı aylık
süre içinde yapılır. 2. Tescilli marka sahibi, markasını kullanmakla
yükümlüdür. Tescilden itibaren beş yıl içerisinde, haklı bir neden
olmaksızın markanın ciddi biçimde kullanılmaması veya bu kullanıma beş yıl
kesintisiz ara verilmesi hâlinde marka iptal edilir. Hangi hallerin
kullanma sayılacağı KHK’da gösterilmiştir (SMK m. 9). Garanti markası ve
ortak markalar bakımından bu markaların nasıl ve ne şekilde kullanılacağını
gösteren bir teknik yönetmelik, tescil başvurusu sırasında kuruma teslim
edilir. Teknik yönetmeliğe aykırı kullanım yasaklanmış olup tanınan süre
içerisinde aykırılık düzeltilmediği takdirde, markanın iptali söz konusu
olur (SMK m. 26, 32). Marka ile İlgili Hukuki İşlemler Marka bir takım
hukuki işlemlere konu edilebilir. Satılabilir, devredilebilir,
haczedilebilir, lisans sözleşmesine konu yapılabilir, rehnedilebilir, miras
yoluyla geçebilir. Tescilli marka üzerindeki sağlararası hukuki işlemler
yazılı şekle bağlıdır (SMK m. 148/6). Fakat markalar finansal kiralama
sözleşmesine konu olamazlar (FKFFŞK m. 19). Devir Marka, tescil edildiği
mal veya hizmetlerin tamamı veya bir kısmı için devredilebilir. (SMK m.
148/6). Yazılı olarak yapılan devir sözleşmesinin geçerli olabilmesi 2.
Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 43 için noter
tarafından onaylanmış olması gerekir. Devir işlemi, taraflardan birinin
talebi, ücretin ödenmesi ve yönetmelikle belirlenen diğer şartların yerine
getirilmesi durumunda sicile kaydedilir ve Bültende yayınlanır. Rehin
Marka, işletmeden bağımsız olarak rehnedilebilir (SMK m. 148/2; ayrıca bkz.
TİTRK hükümleri). Ayrıca ticari işletmenin tamamı üzerinde rehin hakkı
kurulursa, marka da işletmenin faaliyetine tahsis edilmiş bir değer olarak
işletme rehninin kapsamındadır (TİTRK m. 5/2). Haciz Tescilli bir markanın
işletmeden ayrı olarak (tek başına) haczedilmesi de mümkündür (SMK m.
148/2). Lisans Tescilli bir markanın kullanım hakkının devri amacıyla
lisans sözleşmeleri yapılabilir. Sözleşme, tescil edilen mal veya
hizmetlerin tamamı veya bir kısmı için olabilir (SMK m. 24/1). Sözleşme
yazılı olmalı, tescil ettirilmelidir (SMK m. 148/4). Tescil yapılmamış ise
üçüncü kişilerin iyiniyeti korunur (SMK m. 148/5). Lisans inhisari veya
gayri inhisari olabilir. İnhisari olabilmesi için bunun kararlaştırılması
gerekir. İnhisari lisansta başkalarına lisans verilemez ancak lisans alan
markayı kullanabilir; hakkını açıkça saklı tutmamış ise lisans veren dahi
kullanamaz. Bu yolla lisans alan, markaya tecavüz edenlere karşı marka
sahibinin açacağı davaları açabilir (SMK m. 158/1). Lisans gayri inhisari
olursa, lisans verenin başkalarına da lisans vermesi mümkündür; ayrıca
markayı kendisi de kullanabilir. Lisans alanlar, sözleşmede aksi
kararlaştırılmamış ise, haklarını üçüncü kişilere devredemez ve alt lisans
veremezler (SMK m. 24/3). İnhisar, tekel; inhisari; tekelci; gayri
inhisari, tekelci olmayan demektir. Tescilli Markaya Tecavüz ve Markanın
Korunması Tescilli markaya tecavüz sayılan haller SMK m. 29/1’de
gösterilmiş olup, bu tecavüzlere karşı hukuki ve cezai yaptırımlar
öngörülmüştür (SMK m. 149, 30). Özel Hukuki Koruma Tescilli bir markaya
tecavüz halinde marka sahibinin açabileceği hukuk davaları ve
yöneltebileceği talepler SMK m. 149’da sayılmıştır: Sınai mülkiyet hakkı
tecavüze uğrayan hak sahibi, mahkemeden aşağıdaki taleplerde bulunabilir:
1. Fiilin tecavüz olup olmadığının tespiti, 2. Muhtemel tecavüzün
önlenmesi, 3. Tecavüz fiillerinin durdurulması, 4. Tecavüzün kaldırılması
ile maddi ve manevi zararın tazmini, 5. Tecavüz oluşturan veya cezayı
gerektiren ürünler ile bunların üretiminde münhasıran kullanılan cihaz,
makine gibi araçlara, tecavüze konu ürünler dışındaki diğer ürünlerin
üretimini engellemeyecek şekilde elkonulması. 6. Yukarıdaki gibi elkonulan
ürün, cihaz ve makineler üzerinde kendisine mülkiyet hakkının tanınması,
Lisans sözleşmesi: Marka sahibinin (lisans veren) markayı kullanma hakkını
bir bedel karşılığı lisans alana verdiği sözleşmedir. 44 Ticaret Hukuku 7.
Tecavüzün devamını önlemek üzere tedbirlerin alınması, özellikle masraflar
tecavüz edene ait olmak üzere yukarıdaki gibi elkonulan ürünler ile cihaz
ve makine gibi araçların şekillerinin değiştirilmesi, üzerlerindeki
markaların silinmesi veya sınai mülkiyet haklarına tecavüzün önlenmesi için
kaçınılmaz ise imhası, 8. Haklı bir sebebin veya menfaatinin bulunması
hâlinde, masrafları karşı tarafa ait olmak üzere kesinleşmiş kararın günlük
gazete veya benzeri vasıtalarla tamamen veya özet olarak ilan edilmesi veya
ilgililere tebliğ edilmesi, Söz konusu davaları açma yetkisi öncelikle
marka sahibine aittir. Aksi kararlaştırılmış olmadıkça, inhisari lisans
sahibi de bu davaları açabilir. Gayri inhisari lisans sahibinin kural
olarak dava açma yetkisi yoktur fakat belirli koşulların varlığı halinde
istisnaen bu yetkiyi kazanır (SMK m. 158). Davalı sıfatı ise faile aittir.
Tazminat davası, marka sahibinin izni olmaksızın taklit markalı mal üreten,
dağıtan, satan veya ticaretini yapan kişi aleyhine açılır (SMK m.
29/1-b,c). Failin piyasaya sürmüş olduğu malları kullanan tüketicilere
karşı dava açılamaz (SMK m. 153/1). Yukarıdaki taleplerle açılacak hukuk
davalarında zamanaşımı açısından SMK m. 157’de, TBK’nın zamanaşımı
hükümlerine yollama yapılmıştır. Bu nedenle, haksız fillere ilişkin iki ve
on yıllık zamanaşımı süreleri uygulanır (TBK m.72). Görevli mahkeme, fikri
ve sınai haklar hukuk mahkemesidir. Yetkili mahkeme, davacının yerleşim
yeri veya tecavüzün olduğu ya da etkilerinin görüldüğü yerdeki mahkemedir
(SMK m. 156/3). Genel (Haksız Rekabet Davaları ile) Koruma Markalara
yönelik koruma bazen SMK’na göre değil de TTK’daki haksız rekabet
hükümlerine dayanarak sağlanabilir. Zaten tescilsiz markalar ancak TTK’ya
göre korunabilir. SMK’na dayanarak dava açma hakkı olmayanlar da
(müşteriler ve meslek odaları) TTK m.56’ya dayanarak dava açılabilirler.
Ancak, SMK tescilli markalar açısından TTK’ya oranla özel olduğu, zarar
görme tehlikesinin varlığı dahi aranmaksızın davaların birçoğunu (tazminat
davası zarar şartına bağlı) açmak mümkün olduğu için, kararnamenin
sağladığı koruma daha elverişli ve doyurucudur. Cezai Yaptırımlar SMK m.
30’da suç oluşturan fiiller ile cezaları hükme bağlanmıştır. SMK m.
30/5’te, bu maddede öngörülen suçlardan dolayı cezaya hükmedilebilmesi için
markanın Türkiye’de tescilli olması gerektiği belirtilmştir. SMK m. 30/6
uyarınca bu maddede düzenlenen suçların soruşturulması ve kovuşturulması
şikayete bağlıdır. Markanın Hükümsüzlüğü ve İptali SMK’da hükümsüzlük
halleri (SMK m. 25) ve iptal halleri (SMK m.26) ile bunların sonuçları ayrı
ayrı (SMK m. 27) düzenlenmştir. Hükümsüzlük sebeplerinin söz konusu olması
için markanın tescili sırasında mevcut olan mutlak veya nispi ret
nedenlerinin varlığına rağmen, markanın Kurum nezdinde tescil olması
gerekir. Bu durumda markanın tescili baştan sakattır. Markanın
hükümsüzlüğüne karar verilmesi durumunda bu karar; marka başvuru tarihinden
itibaren etkili olur ve markaya SMK ile sağlanan koruma hiç doğmamış
sayılır. Kesinleşen karar mahkeme tarafından Kuruma gönderilir, marka
sicilden terkin edilir ve durum Bültende yayınlanır (SMK m. 27/6-7).
Kesinleşen hükümsüzlük kararı herkese karşı hükümifade eder. 2. Ünite -
Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 45 SMK’ya
http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6769.pdf adresinden ulaşarak
ilgili hükümleri mutlaka okuyunuz. Markanın İptali Tescil sırasında
bulunmayıp, sonradan ortaya çıkan sebepler dolayısıyla markanın terkinine
markanın iptali denilmektedir. Tescil tarihinde aslında geçerli bir marka
söz konusudur. Fakat zamanla, markanın iptalini gerektiren bazı nedenler
ortaya çıkmıştır. Markanın iptaline karar verilmesi durumunda iptal kararı,
iptal talebinin, Kuruma sunulduğu tarihten itibaren etkili olur. Ancak,
talep üzerine, iptal hallerinin daha önceki bir tarihte doğmuş olması
halinde iptal kararının bu tarihten itibaren etkili olacağına karar
verilebilir. İptal kararının kesinleşmesinden sonra marka, sicilden terkin
edilir ve durum Bültende yayınlanır (SMK m. 27/7). Kesinleşmiş karar herkes
için bağlayıcıdır. Marka Hakkının Sona Ermesi Marka hakkı şu hallerde sona
erer (SMK m. 25-28): Markanın hükümsüzlüğü veya iptaline yönelik açılan
davada markanın hükümsüzlüğüne veya iptaline karar verilerek markanın
sicilden terkin edilmesi, koruma süresinin dolması ve süresinde yenileme
yapılmaması veya marka sahibinin hakkından yazılı olarak vazgeçmesi (KHK
m.46). Bu hallerde sona ermenin ilgili bültende yayınlanması gerekir.
HAKSIZ REKABET Serbest ve dürüst işleyen bir rekabet ortamı, daha kaliteli
ve daha ucuza mal ve hizmet üretimini teşvik eder, işletmelerin verimini de
artırır. Hem tüketiciler, hem işletmeler ve hem de devlet açısından
yararları olan serbest rekabet düzeninin kurulması ve devamı için, birçok
ülkede olduğu gibi, Türkiye’de de yasal düzenlemeler yapılmıştır.
Düzenlemelerin iki temel amacı vardır: İlki, işletmelerin rekabet haklarını
kötüye kullanmalarını (haksız rekabeti) önlemek, ikincisi ise, serbest
rekabet piyasasının bozulmasını ve tekelleşmeyi önlemektir. Bu iki amacı
gerçekleştirmeye yönelik hukuk kuralları, “Rekabet Hukuku” ya da “Geniş
Anlamda Haksız Rekabet Hukuku” üst başlığı altında ele alınabilir.
Ülkemizde, Rekabet Hukuku mevzuatı içerisinde dört yasal düzenleme
yürürlüktedir. 1. Tekelleşmeyi ve piyasadaki hâkim durumun kötüye
kullanılmasını önlemek için Anayasa’nın 167’nci maddesine dayanılarak
1994’de çıkarılmış olan 4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun. 2.
Haksız rekabeti önlemeye yönelik yasalar (TBK m.57, TTK m.54 vd. ve 3577
Sayılı İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesine İlişkin Kanun). Bizim bu ders
kapsamındaki asıl inceleme konumuz, TTK’daki hükümlerdir. Haksız Rekabetin
Tanımı ve Unsurları TTK m.54/1, haksız rekabete ilişkin hükümlerin amacını
gösteren bir ilkeyi içermektedir : “...bütün katılanların menfaatine,
dürüst ve bozulmamış rekabetin sağlanması”. “Bütün katılanlar” ibaresi,
işletmeci, üretici, aracı ve müşteri gibi piyasa aktörleri yanında, medya
gibi karar etkileyicilerini ve kamuyu da kapsamaktadır. TTK m.54/2’de ise,
tanım nitelikli bir hükme yer verilmiştir. Buna göre haksız rekabet,
rakipler arasında veya tedarik edenler ile müşteriler arasındaki ilişkileri
etkileyen aldatıcı veya dürüstlük kuralına aykırı diğer şekillerdeki
davranışlar ile ticari uygulamalardır (tanımdaki “etkileyen” in önüne
“olumsuz” sözcüğü eklen- 46 Ticaret Hukuku mesi gerektiği konusunda Bkz.
Moroğlu, Tasarı Değerlendirmeleri). Haksız rekabetten söz edebilmek için
gerekli unsurlar, tanımdan ve haksız rekabet davalarına dair TTK m.56’dan
çıkarılabilir: 1. Rakipler arasında veya tedarik edenler ile müşteriler
arasındaki ilişkileri etkileyen davranış veya ticari uygulama söz konusu
olmalıdır. Böylece haksız rekabet kurallarının koruma alanı genişletilmiş
olmakta, sadece rakipler arası yarışı esas alan eski koruma sistemi devre
dışı kalmaktadır. 2. Davranış veya uygulama, dürüstlük kuralına aykırılık
oluşturmalıdır. Aldatıcı hareket, dürüstlük kuralına zaten aykırılık
taşıyacağı için, bunun ayrıca vurgulanması gereksiz gözükmektedir. Haksız
rekabet davalarını düzenleyen TTK m.56’dan da açıkça anlaşıldığı üzere,
failin kusuru, haksız rekabetin bir unsuru olmayıp, sadece, tazminat talebi
için zarar ile birlikte ispatı gereken hususlardan birisidir. 3. Davranış
veya uygulama zarara veya en azından zarar tehlikesine yolaçmalıdır (TTK
m.56/1). Bu hükme göre, tazminat talebi için zarar tehlikesi yeterli
olmayıp zararın varlığı şarttır. Başlıca Haksız Rekabet Örnekleri TTK m.55,
eTK m.57’de on bent halinde ve örnek niteliğinde sayılmış bulunan haksız
rekabet hallerini oldukça genişletmiş ise de bu sayım da sınırlayıcı değil,
örnekleyicidir. Sayım sınırlı olmadığına göre, TTK’nın neden bu kadar çok
örneğe yer verdiği sorusu düşünülebilir. Gerekçeden anlaşıldığına göre, bir
fiil, sayılan örneklerden birisine giriyorsa, tanım maddesine göre bir
araştırma yapmaya gerek kalmayacak, böylece uygulamada, hangi fiil ve
uygulamaların haksız rekabet sayılacağı konusunda doğabilecek tereddütler
azalacaktır. Ayrıca, TTK m.62 ve 63’deki cezai yaptırımların uygulanması
için de suç oluşturan fiilin kanunda gösterilmiş (kanunilik ilkesi)
bulunması gerekmektedir. TTK m.55, “dürüstlük kuralına aykırı davranışlar,
ticari uygulamalar” kenar başlığı altında, başlıca haksız rekabet hâlleri
olarak altı kategori oluşturduktan sonra, her bir kategori içindeki alt
bentlerde de uygulamada sıkça rastlanabilecek örneklere yer vermiştir.
Dürüstlük Kuralına Aykırı Reklamlar ve Satış Yöntemleri ile Diğer Hukuka
Aykırı Davranışlar Bu ilk kategoriye giren örnek olarak özellikle
gösterilen oniki hâl mevcuttur. 1. Başkalarını veya onların mallarını, iş
ürünlerini, fiyatlarını, faaliyetlerini veya ticari işlerini yanlış,
yanıltıcı veya gereksiz yere incitici açıklamalarla kötülemek (Örneğin,
rakip işletme sahibi veya ürünleri hakkında gerçeğe aykırı veya gereksiz
beyanlarda bulunarak kötülemek, asılsız dedikodular çıkarmak; gerekçede
verilen örneği aktarırsak, ünlü bir diş hekiminin çalışamayacak kadar hasta
olduğunu yaymak.). 2. Kendisi, ticari işletmesi, işletme işaretleri,
malları, iş ürünleri, faaliyetleri, fiyatları, stokları, satış
kampanyalarının biçimi ve iş ilişkileri hakkında gerçek dışı veya yanıltıcı
açıklamalarda bulunmak veya aynı yollarla üçüncü kişiyi rekabette öne
geçirmek (Son hâle örnek olarak, hak etmediği halde, müşteri çekebilmesi ve
reklamı uğruna, alelade bir giyim firmasına kalite ödülü vermek
gösterilebilir.). 2. Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet
47 3. Paye, diploma veya ödül almadığı hâlde bunlara sahipmişçesine hareket
ede - rek müstesna yeteneğe malik bulunduğu zannını uyandırmaya çalışmak
veya buna elverişli doğru olmayan meslek adları ve sembolleri kullanmak
(Örneğin uzman doktor olmadığı halde kendisini böyle tanıtan ya da edebiyat
doktorası yapmasına rağmen, işletmesinde ürettiği temizlik ürünleri ve
deterjanlar üze - rinde doktor unvanı kullanan birisi haksız rekabette
bulunmuş olur. Gerekçede, “Paris’ten diplomalı terzi”, “ödüllü çevirmen”
gibi ifadeler, örnek verilmiştir.) . 4. Başkasının malları, iş ürünleri,
faaliyetleri veya işleri ile karıştırılmaya yol açan önlemler almak.
(Karıştırılacak benzerlik, eTK’da iltibas sözcüğü ile vurgulanmıştı.
Örneğin, başkasının işletme adı, markası, ticaret unvanı, lo - gosu ve sair
tanıtıcı işaretleri ile benzerlikler yaratmaya çalışmak, buraya gi - rer.
Karıştırılma olasılığının varlığı araştırılırken, orta düzeyde ve normal
bir müşterinin, dış görünüm olarak algısı ve değerlendirmesi ölçüt
alınmaktadır. Fakat ilgili tanıtım aracını taşıyan mal, özel bir alıcı
kitlesine hitap ediyorsa bu özel kitlenin yanılma olasılığı üzerinde
durulması gerekir.). 5. Kendisini, mallarını, iş ürünlerini,
faaliyetlerini, fiyatlarını, gerçeğe aykırı, yanıltıcı, rakibini gereksiz
yere kötüleyici veya gereksiz yere onun tanınmış - lığından yararlanacak
şekilde; başkaları, malları, iş ürünleri veya fiyatlarıyla karşılaştırmak
ya da üçüncü kişiyi benzer yollardan öne geçirmek. (Aldatı - cı reklamlar
buraya girer. TSE belgesi almış gibi reklam yapmak, bilimsel veri olmadığı
halde ürünlerinin sağlığa iyi geldiğini açıklamak gibi. Başkalarının
ününden haksız yere yararlanma sağlayan, abartılı karşılaştırma içeren rek
- lamlar da haksız rekabet oluşturur. Örneğin, ARKAN’ın belirttiği üzere,
“Persil değil ama en az onun kadar iyi” biçiminde bir reklam, başkasının
başarı ve gayretinden, haksız yararlanma sayılır. Kanun gerekçesinde
karşılaştırmalı reklam konusunda, “Süper market (x)’den daha ucuza daha
kalitelisi”, “De - terjanımız tanıdığınız (X) değildir. Şüphesiz (X)’den
daha ucuz, daha etkili, üstelik (X)’den daha çevreci”, “Herkesinkinden daha
ucuz ve sağlıklı”. Çünkü karşılaştırmalı reklam kural olarak hukuka aykırı
değildir, kanunen dürüstlük kurallarına aykırı sayılmamış,
yasaklanmamıştır. Hukuka aykırı olan, nesnel yönden gerçek dışı ve ölçüyü
aşan abartılı karşılaştırmalı reklamdır” denilmek - tedir. eTK Döneminde,
“Birinci”, “En büyük”, “En eski” gibi rakiplere oranla en üstünlük ifade
eden ilân ve reklamlar yapılmasının belirli hallerde haksız rekabet
oluşturacağı kabul edilmiştir.) . 6. Seçilmiş bazı malları, iş ürünlerini
veya faaliyetleri birden çok kere teda - rik fiyatının altında satışa
sunmak, bu sunumları reklamlarında özellikle vurgulamak ve bu şekilde
müşterilerini, kendisinin veya rakiplerinin yete - neği hakkında yanıltmak.
Şu kadar ki satış fiyatının, aynı çeşit malların, iş ürünlerinin veya
faaliyetlerinin benzer hacimde alımında uygulanan teda - rik fiyatının
altında olması hâlinde yanıltmanın varlığı karine olarak kabul olunur;
davalı, gerçek tedarik fiyatını ispatladığı takdirde bu fiyat değerlen -
dirmeye esas olur (Bu bent, mostra=göstermelik mal ile müşteriyi avlama
denilebilecek halleri kapsamaktadır.) . 7. Müşteriyi ek edimlerle sunumun
gerçek değeri hakkında yanıltmak (Ge - rekçeye göre, müşteriye ek edimler,
örneğin armağanlar, primler gibi avan - tajlar vaad ederek, vererek veya
tanıyarak müşterilerin malın kalitesi, taze - liği, defolu olup olmadığı
konusunda fazla düşündürmeden yöneltilmesidir. Hükmün ağırlık merkezi
müşterinin sunumun gerçek değeri hakkında ya - nıltılmasıdır.) . 48 Ticaret
Hukuku 8. Müşterinin karar verme özgürlüğünü özellikle saldırgan satış
yöntemleri ile sınırlamak (Gerekçeye göre, hükmün temelindeki düşünce,
satış yöntemi itibarıyla, müşterinin makbul sayılamayacak, güç psikolojik
duruma sokularak satın alma zorunluluğu altında bırakılmasıdır. Bu düşünce
özellikle “saldırgan” ibaresinde ifadesini bulur. Kastedilen, şaşırtan,
beklenmedik evin kapısına gelerek yapılan (kapıdan), bir kamyondan veya
yoldan zorla çevirerek yapılan satışlardır. “Özellikle” kelimesi hükmün
uygulanabilmesinin şartıdır. Her saldırgan satış yöntemi, haksız rekabet
oluşturmaz. Aksi hâlde, tüm işportacıların, kamyon veya minibüsten satış
yapanların, otomobile el sallayıp sizi lokantasına davet edenlerin bu
hükmün kapsamına girmesi gerekir Oysa amaç bu değildir. Önemli olan
saldırganlığın özellik taşıması ve muhatabını adeta köşeye
sıkıştırmasıdır). 9. Malların, iş ürünlerinin veya faaliyetlerin
özelliklerini, miktarını, kullanım amaçlarını, yararlarını veya
tehlikelerini gizlemek ve bu şekilde müşteriyi yanıltmak (Örneğin, büyük
bir tenekenin yarısına kadar zeytinyağı doldurulmuş olduğu halde, ucuzmuş
gibi satışa sunulması). 10.Taksitle satım sözleşmelerine veya buna benzer
hukuki işlemlere ilişkin kamuya yapılan ilânlarda unvanını açıkça
belirtmemek, peşin veya toplam satış fiyatını veya taksitle satımdan
kaynaklanan ek maliyeti Türk Lirası ve yıllık oranlar üzerinden
belirtmemek. 11.Tüketici kredilerine ilişkin kamuya yapılan ilânlarda
unvanını açıkça belirtmemek veya kredilerin net tutarlarına, toplam
giderlerine, efektif yıllık faizlerine ilişkin açık beyanlarda bulunmamak.
12.İşletmesine ilişkin faaliyetleri çerçevesinde, taksitle satım veya
tüketici kredisi sözleşmeleri sunan veya akdeden ve bu bağlamda sözleşmenin
konusu, fiyatı, ödeme şartları, sözleşme süresi, müşterinin cayma veya
fesih hakkına veya kalan borcu vadeden önce ödeme hakkına ilişkin eksik
veya yanlış bilgiler içeren sözleşme formülleri kullanmak. Sözleşmeyi
İhlale veya Sona Erdirmeye Yöneltmek Kanunda, bu ikinci kategoriye giren
örnek olarak özellikle gösterilen dört hâl mevcuttur: 1. Müşterilerle
kendisinin bizzat sözleşme yapabilmesi için, onları başkalarıyla yapmış
oldukları sözleşmelere aykırı davranmaya yöneltmek, 2. Üçüncü kişilerin
işçilerine, vekillerine ve diğer yardımcı kişilerine, haketmedikleri ve
onları işlerinin ifasında yükümlülüklerine aykırı davranmaya yöneltebilecek
yararlar sağlayarak veya önererek kendisine veya başkalarına çıkar
sağlamaya çalışmak, 3. İşçileri, vekilleri veya diğer yardımcı kişileri,
işverenlerinin veya müvekkillerinin üretim ve iş sırlarını ifşa etmeye veya
ele geçirmeye yöneltmek, 4. Onunla kendisinin bu tür bir sözleşme
yapabilmesi için, taksitle satış, peşin satış veya tüketici kredisi
sözleşmesi yapmış olan alıcının veya kredi alan kişinin, bu sözleşmeden
caymasına veya peşin satış sözleşmesi yapmış olan alıcının bu sözleşmeyi
feshetmesine yöneltmek. Başkalarının İş Ürünlerinden Yetkisiz Yararlanmak
Bu üçüncü kategoriye giren örnek olarak özellikle gösterilen üç hâl
mevcuttur: 1. Kendisine emanet edilmiş teklif, hesap veya plan gibi bir iş
ürününden yetkisiz yararlanmak, 2. Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı,
Haksız Rekabet 49 2. Üçüncü kişilere ait teklif, hesap veya plan gibi bir
iş ürününden, bunların kendisine yetkisiz olarak tevdi edilmiş veya
sağlanmış olduğunun bilinmesi gerektiği hâlde yararlanmak, 3. Kendisinin
uygun bir katkısı olmaksızın başkasına ait pazarlanmaya hazır çalışma
ürünlerini teknik çoğaltma yöntemleriyle devralıp onlardan yararlanmak.
Üretim ve İş Sırlarını Hukuka Aykırı Olarak İfşa Etmek Dördüncü sıradaki bu
kategoriye, özellikle, gizlice ve izinsiz olarak ele geçirilen veya başkaca
hukuka aykırı bir şekilde öğrenilen bilgilerin ve üretenin iş sırlarının
değerlendirilmesi veya başkalarına bildirilmesi şeklindeki dürüstlüğe
aykırı davranış örnek verilmiştir. (Rakip ilaç firmasının labaratuar
yetkilisini yüksek bir ücretle transfer ederek, onun bildiği meslek
sırlarını kullanmak veya açıklamasını sağlamak gibi). İş Şartlarına Uymamak
Beşinci sıradaki bu kategoriye, özellikle kanun veya sözleşmeyle, rakiplere
de yüklenmiş olan veya bir meslek dalında veya çevrede olağan olan iş
şartlarına uymayanların dürüstlüğe aykırı davranmış olması örnek
verilmiştir (Eczanelerin nöbet sırasını ihlal etmesi). Dürüstlük Kuralına
Aykırı İşlem Şartları Kullanmak Son kategoride örnek olarak özellikle
yanıltıcı bir şekilde diğer taraf aleyhine; 1. Doğrudan veya yorum yoluyla
uygulanacak kanuni düzenlemeden önemli ölçüde ayrılan veya 2. Sözleşmenin
niteliğine önemli ölçüde aykırı haklar ve borçlar dağılımını öngören,
önceden yazılmış genel işlem şartlarını kullananların dürüstlüğe aykırı
davranmış olacağı belirtilmiştir. Haksız Rekabetin Yaptırımları Kanun,
haksız rekabetin neden olacağı sorumluluğu hukuki ve ayrıca cezai
yaptırımlara bağlamıştır. Hukuki Yaptırımlar TTK m.56, haksız rekabet
nedeniyle açılabilecek hukuk davalarını ve bunları açabilecek kişileri
düzenlemiştir. Açılabilecek davalar ve ileri sürülebilecek talepler
şunlardır: 1. Haksız rekabetin tespiti, 2. Haksız rekabetin önlenmesi
(devam eden ve tekrar tehlikesi olan fiillerde), 3. Haksız rekabet sonucu
olan maddi durumun ortadan kaldırılması, haksız rekabet yanlış veya
yanıltıcı beyanlarla yapılmışsa bu beyanların düzeltilmesi ve tecavüzün
önlenmesi için kaçınılmaz ise, haksız rekabetin işlenmesinde etkili olan
araçların ve malların imhası (Örneğin, iltibasa yolaçan markayı içeren
ambalaj ve etiketlerin toplanması ve imhası, haksız rekabet konusu vasıfsız
ve boş tüplerin imha edilmesi gibi. 4. Zarar varsa tazminat (maddi tazminat
olarak mahkeme, failin tecavüz sonucunda elde etmesi mümkün görülen menfaat
karşılığına hükmedebilir (TTK m.56/1), 5. TBK m.58’deki şartlar varsa
manevi tazminat. TBK m.58’e göre “Kişilik hakkının zedelenmesinden zarar
gören, uğradığı manevi zarara karşılık manevi tazminat adı altında bir
miktar para ödenmesini isteyebilir.” 50 Ticaret Hukuku Mahkeme, davayı
kazanan tarafın talebiyle, gideri davayı kaybeden taraftan alınmak üzere
hükmün kesinleşmesinden sonra ilân edilmesine de karar verebilir; ilânın
şeklini ve kapsamını mahkeme belirler (TTK m.59). Amaç, haksız rekabetin
yol açtığı itibar kaybını kamuoyu gözünde giderebilmektir. Davacı Sıfatı
Haksız rekabete ilişkin TTK hükümleri yalnızca rakipleri değil, kamu
yararını da bir ölçüde korumaya amaçladığı için, davacılar çevresi
genişletilmiş; zarar gören rakip yanında müşteriler ile mesleki ve ekonomik
örgütler ve birliklere de dava açma yetkisi tanınmıştır. Zarar Gören/Görme
Tehlikesi Olan Kişi Haksız rekabetten dolayı müşterileri, mesleki itibarı,
kredisi, ticari işletmesi veya diğer ekonomik çıkarları zarar gören veya
zarar görme tehlikesine maruz kalan kişi, yukarıda sayılan beş tür davanın
tamamını açabilme yetkisine sahiptir. Bu kişi genellikle failin rakibi
konumundadır fakat rekabet ilişkisinin varlığı şart olmadığı için, rakip
olmayan biri de dava açabilir. Ancak, tazminat davaları için zarar görme
tehlikesinin varlığı yetmez; fiilen zarar görmüş olmak şarttır. Müşteriler
Haksız rekabet yüzünden ekonomik çıkarları zarar gören veya zarara uğrama
tehlikesi bulunan müşteriler de anılan davaları açabilir. Tazminat davaları
fiilen zarar görmüş olmayı gerektirir. Araç ve malların imhasını talep etme
yetkisi, müşterilere tanınmamıştır (TTK m.56/2). Eski TK’da, sadece zarar
gören müşterilere dava hakkı tanınmış iken TTK, zarar tehlikesini de
yeterli sayarak hakkın kapsamını genişletmiş ise de uygulamada müşterilerin
bu yola pek gitmedikleri görülmektedir. Kanaatimizce zarar tehlikesinin
yeterli sayılması, bundan sonra, rakip işletmelerin birbirlerine karşı
müşteri görünümünde bazı kişileri tahrik etmesine, yani kötü niyetli
taleplere yolaçabilir. Kötüniyetin kanıtlanmasındaki güçlük de cabasıdır.
Mesleki ve Ekonomik Örgüt ve Birlikler Ticaret ve sanayi odaları, esnaf
odaları, dernekler, borsalar ve tüzüklerine göre üyelerinin ekonomik
menfaatlerini korumaya yetkili olan diğer mesleki ve ekonomik birlikler ile
tüzüklerine göre tüketicilerin ekonomik menfaatlerini koruyan sivil toplum
kuruluşları (tüketici dernek ve vakıfları) ile kamusal nitelikli kurumlar
da tazminat davaları dışındaki ilk üç davayı açabilirler. Bu kapsamdaki
birliklere örnek olarak, Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye Sigorta,
Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği ve Türkiye Sermaye Piyasası Aracı
Kuruluşlar Birliği sayılabilir. Davalı Sıfatı Dava, haksız rekabette
bulunan kişiye (faile), haksız rekabet, iş veya hizmetleri sırasında
çalışanlarınca işlenmiş ise onları çalıştırana (TTK m.57), ayrıca haksız
rekabet basın, yayın, iletişim ve bilişim kuruluşlarınca
gerçekleştirilmişse, kanunda sıra ile sayılan yetkililere karşı açılabilir
(TTK m.58). Hükmün Üçüncü Kişilere Karşı İcrası Usul Hukukunun genel kuralı
uyarınca, etkisi itibariyle bir hüküm, ancak taraflar hakkında icra
edilebilir. Bu kuralın istisnalarından birisi de haksız rekabet dava- 2.
Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 51 larında ortaya
çıkmaktadır. TTK m.56/4’e göre, bir kişi aleyhine, TTK m.56/1’de sayılan
ilk üç davanın açılması sonucu verilen kesin hüküm, haksız rekabet konusu
malları, doğrudan veya dolaylı o kişiden ticari amaçla elde etmiş olan
üçüncü kişiler hakkında da icra edilir. Böylece, alınan kesin hükmün,
sözkonusu malları, bir şekilde satışa sunan veya kişisel ihtiyacından fazla
elinde bulunduran, örneğin toptancı veya dağıtıcı firmalara karşı da icrası
mümkündür. Zamanaşımı Haksız rekabette zamanaşımı süresi, dava hakkının
doğduğunun öğrenildiği tarihten itibaren bir yıl ve herhalde doğumundan
itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Ancak, fiil aynı zamanda
cezayı gerektirir nitelikte ve ceza kanunları daha uzun bir dava zamanaşımı
süresi öngörmüş ise, bu süre hukuk davalarında da uygulanır (TTK m.60).
Cezai Yaptırımlar TTK m.62/1, dört bent halinde cezayı gerektiren haksız
rekabet fiillerini saymıştır. Bu hâllerde, TTK m.56 uyarınca hukuk davası
açmaya yetkili olanlardan birisinin şikayeti üzerine dava açılmakta ve
maddede öngörülen hapis veya adli para cezası verilmektedir. Bir tüzel
kişinin işlerinin görülmesi sırasında işlenen haksız rekabet fiillerinden
dolayı hükmolunacak cezai yaptırım, tüzel kişi adına hareket eden veya
etmesi gerekmiş olan organın üyelerine veya ortaklarına uygulanır. Fiil,
bir tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde işlenmiş ise, tüzel kişi hakkında,
bunlara özgü güvenlik tedbirlerine de karar verilebilir (TTK m.63). Marka
işlemleri hakkında bilgi için, Türk Patent ve Marka Kurumu’nun tpe.gov.tr
adresini ziyaret edebilirsiniz. A tarafından tescil ettirilmeden çim
makinelerinde kullanılmakta olan YEŞİM markasını, B kendi ürettiği çim
makinelerinde kullanmaya başlamıştır. A bunu üzerine B’ye kendisine ait
olan markayı kullanmaktan vazgeçmesini, aksi takdirde aleyhine dava
açacağını bildirmiştir. B, A’nın markasının tescilsiz olduğunu, bu nedenle
dava açamayacağını, markayı kullanmaya devam edeceğini bildirmiştir. B
haklı mıdır? 5 52 Ticaret Hukuku Özet Ticaret sicili, örgütü ve işleyişi
ile sicil işleyişini açıklamak. Ticaret sicili örgütü, Ticaret Bakanlığının
gözetim ve denetiminde, ticaret ve sanayi odaları veya ticaret odaları
bünyesinde kurulur ve ticaret sicil müdürlükleri tarafından tutulur. Bir
yerde oda yoksa ya da yeterli teşkilatı bulunmuyorsa, ticaret sicili,
Bakanlıkça belirlenecek bir odadaki ticaret sicili müdürlüğü tarafından
tutulur. Sicilin yetki çevresi, il veya ilçe esasına göre belirlenir.
Sicilin işleyişi, Ticaret Sicili Tüzüğünde düzenlenir; TTK’ya göre,
ayrıntıları Tüzük’te gösterilmek kaydı ile sicilin elektronik ortamda da
tutulması mümkündür. Sicil işlemleri, kural olarak, ilgilinin talebi
üzerine yapılır; sicil müdürü, kendisine tanınan yetkiler kapsamında
incelemeler yapar ve bir eksiklik/aykırılık saptamaz ise, tescil (kayıt),
tadil (mevcut kayıtta değişiklik) veya terkin (kaydı çizme, sona erdirme)
talebini yerine getirir. Bir aykırılık varsa, bu durumda da red kararı
verir. Tescilinde tereddüt edilen veya uyuşmazlık konusu olan bir husus
varsa, geçici tescile de yetkilidir. Sicil müdürünün işlemlerine karşı,
kararın tebliğinden itibaren 8 gün içerisinde, sicilin bulunduğu yerdeki
Asliye Ticaret Mahkemesine itiraz amaçlı dava açılabilir. Sicil
kayıtlarının taraflar ve üçüncü kişiler için etkisini anlatmak. Sicil
kayıtları, işlem yönünden kurucu veya açıklayıcı, üçüncü kişilerin tescil
edilmesi gereken hususu bilme veya bilmelerinin gerekmesi yönünden de
olumlu veya olumsuz etki gösterir. Ticaret unvanı, taciri tanıtmaya
yarayan, tacirin türüne göre oluşturulma şekli TTK’da gösterilen çekirdek
kısım ile eklerden oluşan sözcüklerdir. Tescilli unvanların özel olarak
korunmasına yönelik davalar, TTK’da düzenlenmiştir. Ticaret unvanı, işletme
adı ve markanın işlevlerini, farklarını ve hukuki korunma yollarını
açıklamak. İşletme adı, bizzat işletmeyi tanıtmaya yarar ve tescil edildiği
takdirde, aynen ticaret unvanı gibi, TTK hükümlerince korunur. Marka ise,
işletmenün ürünlerini tanıtmaya ve benzerlerinden ayırt etmeye yarayan her
tür işarettir. Markanın tescil prosedürü ve nasıl korunacağı, 6769 Sayılı
SMK’da düzenlenmiştir. Ayrıca, marka korumasına dair uluslararası düzenleme
ve anlaşmalar da mevcuttur. 1 2 3 2. Ünite - Ticaret Sicili, Ticaret
Unvanı, Haksız Rekabet 53 Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıdakilerden hangisi
bir anonim ortaklığın ticaret unvanının çekirdek kısmı olabilir? a. Ali
Yazar Anonim Şirketi b. Ayşe Güven Turizm A. Ş. c. İstanbul Anonim
Ortaklığı d. Keban Anonim Şirketi e. Otomobil Üretim ve Ticareti Anonim
Ortaklığı 2. Aşağıdaki hallerden hangisi tescil edilmiş ticaret unvanının
ticari dürüstlüğe aykırı şekilde kullanılması halinde, hak sahibinin sahip
olduğu hukuki imkanlar arasında yer almamaktadır? a. Tespit davası b.
Haksız şekilde kullanılan ticaret unvanının kullanılmasının yasaklanması c.
Tecavüzün sonucu olan maddi durumun kaldırılması d. Ticari dürüstlüğe
aykırı şekilde başkasının tescil ettirdiği ticaret unvanını kullanan
kişinin ticaretten men edilmesi e. Zarar varsa, kusurun ağırlığına göre
maddi ve manevi tazminat 3. Aşağıdakilerden hangisi ticaret unvanı ile
işletme adı arasındaki farklara ilişkin olarak yanlıştır? a. Ticaret unvanı
taciri; işletme adı işletmeyi tanıtır. b. Ticaret unvanı tüm Türkiye’de
korunur iken, işletme adı yalnız sicil çevresinde korunur. c. Tacirlerin
ticaret unvanı kullanması zorunlu olmasına karşılık, işletme adı kullanması
zorunlu değildir. d. Ticaret unvanının yalnız tacirler kullanabilirken,
işletme adını esnaflar da kullanabilir. e. Ticaret unvanı işletmeden ayrı
olarak devredilemez iken, işletme adı işletmeden ayrı olarak
devredilebilir. 4. Aşağıdakilerden hangisi bir haksız rekabet hali
oluşturmaz? a. Süt ürünleri üreten bir tacirin, aynı sektörde faaliyet
gösteren başka bir tacirin ürünlerinin bozuk olduğu yönünde bir ilân
vermesi b. Başkasının işletme adı ile benzer bir işletme adı kullanmak c.
Objektif, bilimsel verilere uygun olarak, karşılaştırmalı reklam yapmak d.
Edebiyat doktorası sahibi olduğu halde, ürettiği temizlik ürünlerinde
“Doktor” unvanı kullanmak e. Müşteriye armağanlar vadederek, malın gerçek
değeri konusunda fazla açıklamada bulunmadan satış yapmak 5. Aşağıdaki
hallerden hangisinde ticaret siciline tescilin etkisi açıklayıcıdır? a.
Ticaret ortaklıklarının kuruluşu b. Ticari temsilci atanması c. Ticaret
ortaklıklarının birleşmesi d. Anonim ortaklıklarda ana sözleşmenin
değiştirilmesi e. Ticari işletme rehninin kurulması 6. Çözümü bir mahkeme
kararına bağlı olan veya kesin biçimde tescilinde tereddüte düşülen
hususlarda sicil müdürü, ilgilinin talebi üzerine hangi kararı verir? a.
Geçici tescil b. Kesin tescil c. Tadil d. Terkin e. Red 7. Tescili
öngörülmüş bir konuda tescil yapılmış ise üçüncü kişilerin o konuyu
bilmedikleri iddiasında bulunamamaları tescilin hangi etkisini
açıklamaktadır? a. Olumlu etki b. Olumsuz etki c. Açıklayıcı etki d. Kurucu
etki e. Kanuni etki 8. Aşağıdaki hallerden hangisi gerçekleştiğinde ticaret
unvanının değişmesi zorunludur? a. Unvanda adı yazılı kişinin adı değişirse
b. Kollektif şirkete yeni ortak girerse c. Ticaret unvanı işletmeyle
birlikte devredilirse d. Şirketten ayrılan ortak adının unvanda
kullanılmasına rıza gösterirse e. Unvanda adı yazılı ortak ölür,
mirasçıları rıza göstermezse 9. TPMK’nın, SMK’na göre, aldığı kararlara
karşı açılacak davalarda hangi mahkeme görevlidir? a. Sulh hukuk mahkemesi
b. Ankara Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi c. İş mahkemesi d. İstinaf
mahkemesi e. Yargıtay 10. Aşağıdakilerden hangisi haksız rekabet
davalarında davacı sıfatına sahip değildir? a. Zarar gören kişiler b. Zarar
görme ihtimali olan kişiler c. Müşteriler d. Failler e. İlgili mesleki
birlikler 54 Ticaret Hukuku Yaşamın İçinden Okuma Parçası T.C. YARGITAY 11.
HUKUK DAİRESİ, E. 2005/5091, K. 2006/4635, T. 25.4.2006 • MARKA HAKKINA
TECAVÜZ (İşyerinde Satışa Hazır Çok Sayıda Sahte Bulaşık Süngeri Bulunması
- Maddi ve Manevi Tazminat Talebi) • TACİR (Ürünlerin Taklit Olduğunu
Bilmemesinin Mümkün Olmadığı - Marka Hakkına Tecavüz) • MADDİ VE MANEVİ
TAZMİNAT (Marka Hakkına Tecavüz Nedeniyle - Tacirin Ürünlerin Taklit
Olduğunu Bilmediği Savunmasının Dinlenmesinin Mümkün Olmadığı) ÖZET: Dava,
marka hakkına tecavüzden kaynaklanan maddi ve manevi tazminat istemine
ilişkindir. Davalıya ait işyerinde satışa hazır çok sayıda sahte bulaşık
süngeri bulunmuş olup, davalının eylemi marka hakkına tecavüz oluşturmuş
olup tacir olan davalının ürünlerin taklit olduğunu bilmediği savunmasının
dinlenmesi mümkün değildir. ............ KARAR: Davacı vekili, müvekkilinin
tanınmış olan “SCOTCH-BRİTE” marka bulaşık süngerlerinin üreticisi
olduğunu, davalıya ait işyerinde satışa hazır çok sayıda sahte
“SCOTCH-BRİTE” bulaşık süngeri bulunduğunu, davalının eyleminin 556 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname’nin 61 ve devamı maddeleri uyarınca marka hakkına
tecavüz oluşturduğunu ileri sürerek, şimdilik 1.000.000.000.-TL maddi,
1.000.000.000.-TL manevi tazminatın davalıdan tahsilini istemiştir. Davalı,
davaya yanıt vermemiştir. Mahkemece, iddia ve tüm dosya kapsamına göre,
davalıya ait işyerinde 807 adet sahte sünger bulunduğu, bu halin 556 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname’nin 61 inci maddesine uyduğu gerekçesiyle,
tecavüzün tespitine, hesaplanan 108.460.800.-TL maddi tazminat ile takdir
edilen 500.000.000.-TL manevi tazminatın davalıdan tahsiline karar
verilmiştir. Kaynak: http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm MARKALARIN
BAŞI TAKLİTÇİLERLE DERTTE Üretiminin yüzde 40’ını başta Ortadoğu ve Avrupa
olmak üzere birçok ülkeye ihraç eden Adana’da kurulu Makser Press Satış
Müdürü Makine Mühendisi Özlem Yıldız, marka taklitçiliğinin sektöre zarar
verdiğini bildirdi. Yıldız, Türkiye’nin kaplama ustası olarak sadece yurt
içinde değil yurt dışında da marka yarattıklarını, bunun da kolay
olmadığını belirterek, “Markamız için yıllarca emek verdik. Bugün
geldiğimiz noktada hiçbir çaba harcamadan markamız kullanılarak yurt içinde
satış yapıldığını tespit ettik” dedi. Yıldız,”Makser”markasını kullanarak
satış yapan bir firmanın, sattığı ürünün arızalı çıkıp, kendilerine
başvurulması üzerine taklit edildiklerinin ortaya çıktığını, bunun üzerine
bu firma ile ilgili yasal süreci başlattıklarını vurgulayarak, “Düşünün ki
bu firma bizim adımızla bir de ihracat yapmaya kalksa bu defa sadece biz
değil, Türk makine sektörünün imajı da zarar görür. Bu nedenle bu konuda
ağır yaptırımlar uygulanmalı” diye konuştu. İleri teknoloji ile yatıkları
üretim ve kaliteden ödün vermedikleri için sadece yurt içinde değil, yurt
dışında da aranan marka olduklarını vurgulayan Özlem Yıldız, “Buna rağmen
kolay kazanç elde etmek isteyenlerce taklit ediliyoruz. Aslında üretilen
makine taklit bile değil, sadece adımız kullanılmış” dedi. Yıldız, Avrupa
Birliği’nden alınan son verilerin, sahte ürün üretici ve satıcılarının
global marka sektöründen her yıl 200-300 milyar dolar haksız pay aldığını
gösterdiğini belirterek, şunları kaydetti: “Bu verilerden de anlaşılıyor ki
taklitçilik yalnız Türkiye de değil, dünyada da yapılmaktadır.
Taklitçilikten etkilenen Türkiye’deki yerli ve yabancı firmalar, taklit
edilen ürünleri nedeniyle markalarına olan güvenin azalmasını, satış
kaybını, hem tüketici hem de pazar üzerinde yaşanan olumsuzlukları görmekte
ve gelişmelerden endişe etmektedir. Bu nedenle, marka haklarının hukuki
olarak korunması, sahtecilik ve taklitçilikle mücadele bugün özellikle
tanınmış marka sahiplerinin en önemli gündem maddelerinden birini
oluşturuyor.” “Yılların emeği ve özverisi ile yaratığımız markanın bizim
dışımızda kullanılmasına asla izin vermeyeceğiz. Şimdilik adını gizli
tuttuğumuz bu taklitçi firmanın da yasalar önünde hak ettiği cezaya
uğramasını sağlayacağız. Türkiye hukuk devletidir, haklı olan mutlaka
kazanacaktır.” Kaynak:
http://www.haberby.com/markalarin-basitaklitcilerle-dertte-1/ 2. Ünite -
Ticaret Sicili, Ticaret Unvanı, Haksız Rekabet 55 Kendimizi Sınayalım Yanıt
Anahtarı 1. e Yanıtınız yanlış ise “Unvanın Oluşturulması” konusunu yeniden
gözden geçiriniz. 2. d Yanıtınız yanlış ise “Unvanın Korunması” konusunu
yeniden gözden geçiriniz. 3. b Yanıtınız yanlış ise “Unvan ve İşletme
Adının Korunması” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. c Yanıtınız yanlış
ise “Haksız Rekabet” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. b Yanıtınız
yanlış ise “Sicilin Etkileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. a
Yanıtınız yanlış ise “Sicil İşlemlerinin Yapılması, İnceleme ve İtiraz”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. a Yanıtınız yanlış ise “Sicilin
Etkileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. e Yanıtınız yanlış ise
“Unvanın Değişmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. b Yanıtınız
yanlış ise “Özel Hukuki Koruma” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. d
Yanıtınız yanlış ise “Davacı Sıfatı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Sıra Sizde 1 B haklı değildir. B, C v ve D’nin
aralarında düzenledikleri kolektif şirket sözleşmesini ticaret siciline
tescil ettirmedikleri için kollektif şirket kurulmamıştır. B, C ve D!nin
aralarındaki ilişki bir adi ortaklık ilişkisi olarak kabul edilir. Adi
ortaklıkta bütün ortaklar müteselsil sorumlu oldukları için A’nın borcun
ödenmesi talebiyle B’ye başvurması mümkündür. Sıra Sizde 2 Haklı değildir.
Ticaret unvanında adı ve soyadı yazılı kişinin soyadının değişmesi halinde
unvan olduğu gibi kalabilir. Unvanı değiştirmek kanunen zorunlu değildir.
Sıra Sizde 3 B haklı değildir. İşletme adı kullanmak tacir için de esnaf
için de kanunen zorunlu değildir. Sıra Sizde 4 Mutlak red nedenlerinden
birisi varsa, TPMK, bu durumu kendiliğinden dikkate alır; oysa nisbî red
nedenleri, ancak ilgisi veya hak sahibinin itirazı üzerine dikkate alınır.
Sıra Sizde 5 B haklı değildir. Tescilsiz kullanılmakta olan markaya bir
tecavüz gerçekleşmesi halinde haksız rekabet hükümlerine göre koruma
mümkündür. A haksız rekabet hükümlerine dayanarak dava açabilir.
Yararlanılan Kaynaklar Arkan, S. (2011), Ticari İşletme Hukuku, Ankara,
Banka ve Ticaret Hukuku Enstitüsü Yayını. Kendigelen, A. (2011), Yeni Türk
Ticaret Kanunu, Değişiklikler, Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul, Oniki
Levha Yayıevi, 2011. Ülgen, H.,Teoman, Ö., Helvacı, M., Kendigelen, A.,
Kaya, A., Nomer-Ertan, F. (2006), Ticari İşletme Hukuku, İstanbul, Vedat
Yayıncılık. Bahtiyar, M. (2012), Ticari İşletme Hukuku, Ders Notları, Soru
Örnekleri, İstanbul, Beta Yayınevi. Karahan, S. (2011), Ticari İşletme
Hukuku, Konya, Mimoza Yayıncılık. 3 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan
sonra; Ticari defterlerin kapsamını ve önemini açıklayabilecek, Defterlerin
delil niteliği taşıma şartlarını anlatabilecek, Tacir yardımcılarının
türlerini ve temsil yetkilerinin kapsamını açıklayabilecek, Cari hesap
sözleşmesinin amacını, şeklini ve işleyişini açıklayabileceksiniz. Anahtar
Kavramlar • Ticari Defter • Aleyhe Delil • Lehe Delil • Teslim • İbraz •
Cari Hesap Sözleşmesi • Bağımlı Tacir Yardımcıları • Bağımsız Tacir
Yardımcıları İçindekiler Ticaret Hukuku Ticari Defterler, Tüccar
Yardımcıları ve Cari Hesap • TİCARİ DEFTERLER • TACİR YARDIMCILARI • CARİ
HESAP TİCARET HUKUKU TİCARİ DEFTERLER Defterlerin Yararı ve Hukuki Önemi
Tacir, ticari işletmesinin ekonomik ve mali durumunu, borç-alacak
ilişkilerini ve her iş yılı içinde elde edilen sonuçları belirlemek
amacıyla defter tutmak zorundadır (TTK m.18/1, 64vd). Defterler, tacirin
ticari işlemleri ile malvarlığı durumunu, Türkiye Muhasebe Standartlarına
ve başta 88 inci madde gelmek üzere Ticaret Kanunu hükümlerine göre, açıkça
görülebilir ve üçüncü kişi uzmanlara, makul sürede fikir verebilir şekilde
tutulmalıdır (TTK m.64/1). Kanun’da, ticari defter tutma yükümlülüğünden
bahsedilmiş; hangi defterlerin nasıl tutulacağı, düzenleme ve değerleme
ilkeleri, defterlerin saklanması, mahkemeye teslimi ve ibrazı ile 660
Sayılı KHK ile kurulan, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları
Kurumunun (Kamu Gözetimi Kurumu) yetkileri, ayrıntılı olarak düzenlenmiştir
(TTK m.64-88). Ticari defterlerle ilgili ayrıntılı bilgi için
http://www.kgk.gov.tr/ adresini ziyaret edebilirsiniz. Tacirin defter
tutması öncelikle kendi yararınadır. Tacir, düzgün şekilde tutacağı
defterler aracılığı ile işletmesinin gerçek durumunu anlamak, işlerinin
gelişimini izlemek ve geçmişte yapmış olduğu işlemleri saptamak imkânı
bulur. Tüzel kişi tacirlerin ortakları ve yöneticileri bakımından da
defterler büyük öneme sahiptir. Şirket tarafından tutulan defterler ve bu
defterlere uygun şekilde çıkarılan hesaplar ile bilanço, ortakların
şirketin gerçek durumunu, kâr mı yoksa zarar mı ettiğini anlamalarına ve
kâr dağıtımı esaslarını belirlemelerine yarar. Bunların incelenmesinden
sonra, şayet şirketin mali durumu bozulmuş ise düzeltilmesi için gerekli
tedbirlerin alınması yoluna gidilmesi gerekir (TTK m.376 vd.). Tacirlerin
defter tutması devlet açısından da çok önemlidir. Defterler, vergi
yükümlüsünün ve özellikle vergi matrahının tam ve doğru şekilde
saptanabilmesine hizmet eder. Üçüncü kişiler ve alacaklılar açısından da
defterler önem taşır. Alacağın varlığı ve miktarı yönünden defterler,
sahibi (tacir) lehine ve aleyhine delil olabilmektedir (HMK m.222). Sayılan
bu yarar ve çıkarlar nedeniyle, defter tutmanın çeşitli hukuk dalları
açısından öneme sahip olduğunu ve düzenlendiğini görmekteyiz: Ticari
Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 58 Ticaret Hukuku 1. Medeni
usul hukuku ve ticaret hukuku açısından, defterler mahkemede delil olarak
kullanılabilir (HMK m.222), 2. Vergi hukuku açısından, vergi yükümlüsü ve
matrahının saptanabilmesinde defterler büyük önem taşır (VUK m.171 vd.), 3.
İcra-İflâs hukuku açısından bir tacirin iflâs etmesi durumunda hileli veya
taksiratlı iflâs durumu araştırılırken bakılacak temel belgelerden birisi
ticari defterlerdir (İİK m.310, b.5 vd.). Ticari defterlerin muhasebe
bakımından taşıdıkları önemi ve defterlerin içeriklerini ayrıntılı olarak
muhasebe kitaplarınızdan okuyabilirsiniz. Defter Tutmakla Yükümlü Olanlar
ve Tutuluş İlkeleri Öncelikle tacirler defter tutmakla yükümlüdür (TTK
m.18/1,64/1), esnafın defter tutma yükümü TTK açısından yoktur. Birden çok
işletmesi bulunan tacirin, her bir işletme için ayrı defter tutması
gerekmektedir. Buraya, tacir sayılanlar ile tacir gibi sorumlu olanları
eklemek gerekir. TTK m.17 gereğince, tacir hükümlerine tabi tutulan donatma
iştiraki de defter tutma yükümlüsüdür. Eğer bir ticari işletme adi şirket
aracılığı ile işletiliyorsa adi şirketin tüzel kişiliği bulunmadığı için,
defter tutma yükümü adi şirketin ortaklarına aittir. Defterler ve gerekli
diğer kayıtlar, Türkçe tutulur. Kısaltma, harf ve rakamlar kullanılmış ise
bunların anlamları açıkça belirtilir. Kayıtların tam, doğru, zamanında ve
düzenli tutulması gerekir. Bir yazı veya kayıt ancak önceki içeriği de
belirlenebilecek şekilde olmak şartı ile çizilebilir ve değiştirilebilir.
Ne zaman yapıldığı anlaşılmayan değiştirmeler yasaktır (TTK m.65/1-3).
Defterler ve diğer kayıtlar, ilgili belgelerin dosyalanması yoluyla veya
veri taşıyıcıları aracılığı ile tutulabilir; yeter ki bu yöntemler, Türkiye
Muhasebe Standartlarına uygun olsun. Saklama süresinde ulaşılması ve her
zaman kolayca okunabilmesi mümkün kılınmak şartı ile defter ve diğer
kayıtlar, elektronik ortamda da tutulabilir (TTK m.65/4). Kanun’da ayrıca,
envanter, düzenlenme zamanı ve envanteri kolaylaştırıcı yöntemler
düzenlenmiş (TTK m.66-67); açılış bilançosu ve yılsonu finansal tabloları
düzenleme yükümü, ilkeleri, içerikleri ve değerleme kuralları ayrıntılı
denebilecek tarzda hükme bağlanmıştır (TTK m.68-81). Ticari defterlerin
tutulması, sadece ticaret hukuku bakımından önem taşır ifadesi sizce doğru
mudur? Yükümlülüğe Aykırılığın Yaptırımları TTK Açısından Defter tutma
yükümüne dair TTK hükümlerine aykırılık, özel cezai yaptırıma bağlanmıştır
(TTK m.562/1 ve 2). Hüküm uyarınca, defterleri hiç veya gerektiği şekilde
tutmamak, gerekli onayları yaptırmamak, hileli envanter çıkarmak,
belgelerin kopyasını sağlamamak ve belgeleri ibraz edememek, dörtbin T
idari para cezası gerektirmektedir (TTK m.562/1). 660 Sayılı KHK ile
kurulan Kamu Gözetimi Kurumunun yetkilerini düzenleyen TTK m.88’e aykırılık
da dörtbin T idari para cezası yaptırımına bağlanmıştır (TTK m.562/2). 1 3.
Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 59 İİK
Açısından İflâs eden bir tacir, defterlerini hiç veya kanuna uygun tutmamış
ise, taksiratlı müflis sayılmakta ve cezalandırılmaktadır (İİK m.310/5, TCK
m.162). HMK Açısından Açılış ve kapanış onayları yapılmamış olan veya
içerikleri birbirini doğrulamayan defterler, sahipleri aleyhine delil
olabilmektedir (HMK m.222/4). Defterlerin sahipleri lehine delil
oluşturabilmesi için gerekli şartlar arasında da, defterlerin kanuna uygun
tutulmuş olması ve içeriklerinin çelişkili bulunmaması da yer alır (HMK
m.222/2). Ticari Defterlerin Türleri Bir tacirin tutması söz konusu olacak
defterler, zorunlu ve ihtiyari biçiminde iki ana gruba ayrılabilir. Asıl
önemli olan zorunlu defterler olduğu için, aşağıda yalnızca bu gruba giren
defterlere değinilecektir. Zorunlu defterler de iki gruba ayrılır: TTK
Uyarınca Tutulacak Defterler TTK m.64/3 ve 4’te sayılmış olan defterler,
yevmiye (günlük) defter, defteri kebir (büyük defter), envanter defteri,
pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve
müzakere defteridir. Ticari defterlerin fiziki ortamda tutulması hâlinde,
kullanılmaya başlanmadan önce açılış onayları, noter tarafından yapılır. Bu
defterlerin izleyen faaliyet dönemlerindeki açılış onayları, defterlerin
kullanılacağı faaliyet döneminin ilk ayından önceki ayın sonuna kadar
notere yaptırılır. Pay defteri ile genel kurul toplantı ve müzakere defteri
yeterli yaprakları bulunmak kaydıyla izleyen faaliyet dönemlerinde de
açılış onayı yaptırılmaksızın kullanılmaya devam edilebilir. Yevmiye
defterinin kapanış onayı, izleyen faaliyet döneminin altıncı ayının sonuna
kadar, yönetim kurulu karar defterinin kapanış onayı ise, izleyen faaliyet
döneminin birinci ayının sonuna kadar notere yaptırılır. Ticaret
şirketlerinin ticaret siciline tescili sırasında defterlerin açılışı
ticaret sicili müdürlükleri tarafından da onaylanabilir. Açılış onayının
noter tarafından yapıldığı hâllerde noter, ticaret sicili tasdiknamesini
aramak zorundadır (TTK m.64/3). Ticari defterlerin elektronik ortamda
tutulması hâlinde bu defterlerin açılışlarında ve yevmiye defteri ile
yönetim kurulu karar defterinin kapanışında noter onayı aranmaz (TTK
m.64/3). Fiziki ortamda veya elektronik ortamda tutulan ticari defterlerin
nasıl tutulacağı, defterlere kayıt zamanı, onay yenileme ile açılış ve
kapanış onaylarının şekli ve esasları Ticaret Bakanlığı ile Hazine ve
Maliye Bakanlığınca müştereken çıkarılan tebliğle belirlenir (TTK m.64/3).
Ticari defterlerin fiziki ortamda tutulması ile elektronik ortamda
tutulması halleri arasında noter onayı bakımından farklılık var mıdır? VUK
Uyarınca Tutulacak Defterler TTK m. 64/5 uyarınca, bu Kanuna tabi gerçek ve
tüzel kişiler, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun defter tutma ve kayıt
zamanıyla ilgili hükümleri ile aynı Kanun’un 175 inci ve mükerrer 257 nci
maddelerinde yer alan yetkiye istinaden yapılan düzenlemelere uymak
zorundadır. Bu Kanunun defter tutma, envanter, mali tabloların
düzenlenmesi, aktifleştirme, karşılıklar, hesaplar, değerleme, saklama ve
ibraz Konkordato: Bir borçlunun borçlarını, alacaklılar tarafından kabul
edilmiş ve resmi bir makam tarafından onaylanmış plan çerçevesinde
ödemesini sağlayan hukuki imkândır. 2 60 Ticaret Hukuku hükümleri, VUK ile
diğer vergi kanunlarının aynı hususları düzenleyen hükümlerinin
uygulanmasına, vergi kanunlarına uygun olarak vergi matrahının tespit
edilmesine ve buna yönelik mali tabloların hazırlanmasına engel oluşturmaz.
Ticari Defter ve Belgelerin Saklanması Tacir, ticari defterlerini,
envanterleri, finansal tablo, bilanço ve faaliyet raporlarını, aldığı
mektupları (bir ticari işe ait yazışmaları), gönderdiği mektup suretlerini,
kayıtlara esas olan belgeleri, sınıflandırılmış şekilde saklamakla
yükümlüdür (TTK m.82/1). Bilanço ve finansal tablolar hariç, sayılan bu
belgelerin, Türkiye Muhasebe Standartları’na da uygun olmak şartı ile
görüntü veya veri taşıyıcılarda saklanmasına da öngörülen koşullarla izin
verilmiştir (TTK m.82/3). Tacir, işletmesi ile ilgili olarak gönderilmiş
olan her tür belgenin fotokopi, karbonlu kopya, mikrofiş, bilgisayar kaydı
veya benzer şekilde bir kopyasını, yazılı, görsel veya elektronik ortamda
saklamakla yükümlüdür. Böylece, söz konusu belgeleri, yazılı olarak saklama
yanında, teknolojinin diğer imkânları ile saklama da kabul edilmiştir. (TTK
m.64/2). Saklama süresi, 10 yıl olup sürenin başlangıcı da kanunda
belirtilmiştir (TTK m.82/5-6). Defter ve belgelerin saklanması yükümü,
gerçek kişi tacirlerde ticaretin terk edilmesinden sonra sürdüğü gibi,
tacirin ölümü halinde mirasçılar bakımından da devam eder. Mirasın resmi
tasfiyesi veya tüzel kişiliğin sona ermesi durumlarında, defter ve belgeler
Sulh Hukuk Mahkemesince saklanır (TTK m.82/8). Saklanması gereken defter ve
belgeler, saklama süresi içinde, yangın, deprem, su baskını gibi bir afet
veya hırsızlıktan dolayı zayi olursa, tacirin (ölmüşse mirasçılarının),
durumu öğrendikten itibaren on beş gün içerisinde işletmenin olduğu yerdeki
mahkemeye başvurarak zayi belgesi alması gerekir. Kanun’da “isteyebilirler”
denmiş ise de bu bir zorunluluk niteliğindedir. Zayi belgesi için açılan
dava, çekişmesiz yargı konusudur (TTK m.82/7). Boş defterlerin zayi olması
halinde talebin reddi gerekir. Eski TK’da hırsızlıktan söz edilmemiş olduğu
için uygulamada tereddütler doğmuş, Yargıtay, tacirin kusuru dışında
gerçekleşen bir hırsızlığın da, somut olayın özelliklerine göre TTK m.68/4
kapsamında değerlendirilebileceği yönünde kararlar vermişti. TTK m.82/7,
hırsızlık nedeniyle zayi belgesi almaya olanak tanımış fakat hırsızlığın
gerçekleşmesinde tacirin kusurunun bulunmaması şartını öngörmemiştir. Zayi
belgesi almamış olan tacir, defterlerini ibrazdan kaçınmış sayılması
yanında (TTK m.83/1, HMK m.222/1), defterlerinin kaybolduğunu başka bir
yolla ispat da edemez. Bunun tersinden, zayi belgesinin, ziya olgusunun
kesin kanıtı olduğu sonucuna da varılmamalıdır; zayi belgesi yalnızca bir
adi karine oluşturur. Dolayısıyla karşı taraf, zayi belgesine rağmen defter
ve belgelerin zayi olmadığını kanıtlayabilir. Ticari Defterlerin Delil
Niteliği TTK, defterlerin delil olma şartlarına dair hüküm içermemekte;
sadece, ticari uyuşmazlıklarda mahkemenin resen veya taraflardan birinin
talebi üzerine, defterlerin ibrazına karar verebileceğini öngörmektedir.
Kanun tasarısının gerekçesinde, ticari defterlerle ispat usulüne son
verildiği ve defterlerin artık, 83 üncü madde kapsamında takdiri delil
olarak kullanılabileceği belirtilmiştir (Bkz.Gerekçe, paragraf 110). Buna
karşılık, ticari defterlerin delil olabilmesi ve bunun için gerekli Karine:
Bilinen bir olgudan bilinmeyen bir olgunun (sonucun) çıkarılmasıdır. 3.
Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 61 şartlar, 1
Ekim 2011 tarihinde yürürlüğe giren HMK’nın 222nci maddesinde hükme
bağlanmıştır. HMK m.222’nin gerekçesine paralel biçimde açıklamalar yapan,
usul hukuku öğretisinde bazı yazarlar, senetle ispat zorunluluğunun
uygulandığı hukukumuzda, defterle ispatın bu katılığı yumuşattığını ve
geniş uygulama alanı bulduğunu belirterek senetle ispata dair usul
hükümleri muhafaza edilirken, defterle ispat hükümlerinin kaldırılmasının
önemli bir boşluk yaratacağını ifade etmekte ve defterlerle ispatın HMK’da
muhafaza edilmesini yerinde bulmaktadır. Eski TK’da ticari defterlerin
sahipleri lehine ve aleyhine delil olabilmesi ayrı ayrı düzenlenmişti. HMK
m.222’nin 2, 3, 4 ve 5 inci fıkralarına bakıldığında, her iki yönde delil
olmaya dair düzenleme yapıldığı görülmektedir. Bu iki olasılık, tamamen
farklı koşullara bağlı tutulduğu için ayrı ayrı incelenmelidir. Sahibi
Aleyhine Delil Olma 1. Bir davada ispat yükü kendisine düşen tarafın,
iddiasını ispatlamak üzere, diğer tarafın (tacirin) defterlerine dayanması
mümkündür. Karşı tarafın (tacirin) defterlerine dayanan tarafın tacir
olması zorunlu değildir. 2. Bir kişinin (örneğin A’nın) iddiasını, yalnızca
karşı tarafın (tacir T’nin) defterleri ile ispatlamak istediğini
açıklamasından sonra, mahkemenin tacire, defterlerini ibraz etmesi için
süre tanıması gerekir. Bu süre içerisinde, T defterlerini ibrazdan
kaçınırsa A iddiasını ispat etmiş sayılır ve mahkeme, davayı onun lehine
karara bağlar (HMK m.222/5). Tacirin defter tutmamış olması veya tuttuğu
defterlerin zayi edilmiş olmasına rağmen TTK m.82/7 uyarınca zayi belgesi
almamış bulunması, ibrazdan kaçınmaya eş değer sonuç yaratır. 3. Karşı
taraf defterlerini ibraz ederse defterlerin incelenmesinden sonra değişik
olasılıklar ortaya çıkabilir: a) İbraz edilen ve usulüne uygun tutulmuş
bulunan defterlerde, ileri sürülen iddia hakkında hiçbir kayıt yer
almayabilir. Bu durumda A, kanıtını hasrettiği için başka deliller de
gösteremeyeceğinden, iddiasını ispatlayamamış sayılır. Mahkeme A’nın
aleyhine karar verir. Fakat ibraz edilen defterler kanuna uygun tutulmamış
ise, bu durumda A’ya, iddiasını başka delillerle kanıtlama olanağı
tanınması adil olur. Yoksa sırf iddiasını karşı tarafın defterine
dayandırdığı için bu olanağın ona tanınmaması, defterlerin kanuna aykırı
tutulmuş olmasını gözardı etmek anlamına gelir ki bu sonucun doğru ve adil
olmayacağı açıktır. b) T tarafından ibraz edilen defterlerde, usulüne uygun
tutulmuş olsun olmasın, sadece T aleyhine kayıtlar varsa, bu kayıtlar
sahibi aleyhine kesin delil sayılır. Nitekim lafzen, defterlerin kanuna
aykırı tutulduğu tüm halleri kapsamamasına rağmen, HMK m. 222/4, açılış ve
kapanış onayları bulunmayan ve içerdiği defter kayıtları birbirini
doğrulmayan defterlerin, sadece sahipleri aleyhine kanıt oluşturacağını
düzenlemek suretiyle bu olasılığa işaret etmiştir. Bununla birlikte T’nin,
defterlerindeki kendisi aleyhine olan kayıtların aksini bir başka kesin
delille ispat edebilme olanağı mevcuttur. c) İbraz edilen defterlerde,
sahibinin (T’nin) hem lehine hem aleyhine kayıtlar var ise, örneğin T’nin
A’dan borç aldığı ve bir süre sonra da bu borcun ödenmiş olduğu yazılı ise,
defterlerin kanuna uygun tutulmuş olup olmamasına göre bakılacaktır: Kanuna
uygun tutulmuşlarsa defter ka- 62 Ticaret Hukuku yıtları bir bütün kabul
edilir (HMK m.222/3, son cümle); yani örnekteki borcun T tarafından
ödendiği sonucuna varılır. Bu durumda A başka delil gösteremeyeceği için,
dava T lehine karara bağlanır. Fakat defterler kanuna uygun tutulmamış ise,
defterlerdeki sahibi lehine olanlar değil, yalnızca sahibi aleyhine olan
kayıtlar dikkate alınır; T, bu kayıtların aksini başkaca kesin delillerle
ispatlama olanağına sahiptir. Sahibi Lehine Delil Olma Bir kimsenin kendi
düzenlediği belgelere dayanarak iddiasını ispat etmesi, ilk bakışta mantığa
ve usul hukuku ilkelerine aykırıdır. Bununla birlikte HMK, ağırlaştırılmış
birtakım koşulların birlikte gerçekleşmesi halinde bu olanağı tanımıştır.
Bu koşullar şöyle sıralanabilir: 1. Her iki taraf da tacir (veya defter
tutma yükümlüsü) olmalıdır. Gerçi, HMK m.222/1, “ticari davalarda” ticari
defterlerin ibrazına karar verilmesinden ve HMK m.222/2’de de, defterlerin
“ticari davalarda” delil kabul edilmesinden söz edilmiştir. Ne var ki,
ticari davaları düzenleyen TTK m.4 ve diğer özel hükümler uyarınca, her
ticari davanın taraflarının tacir olması gerekmediğine ve ayrıca, iddia ve
savunmada eşitlik ilkesine göre, HMK m.222/3’teki, “diğer tarafın aynı
şartlara uygun olarak tutulmuş ticari defterlerindeki...” ibaresine itibar
edilerek tarafların tacir veya en azından defter tutma yükümlüsü olması
şartı aranmalıdır. 2. Uyuşmazlık her iki tarafın da defterlerine kaydetmesi
gereken ticari bir iş ile ilgili olmalıdır (HMK m.222/3). 3. Tutulması
gereken tüm defterler, usulüne uygun tutulmuş olmalı, açılış ve kapanış
onayları yaptırılmış bulunmalıdır (HMK m.222/2, TTK m.64,88). Kanımızca tüm
defterlerden kasıt, uyuşmazlıkla ilgili olarak kayıt içerecek tüm
defterlerdir. Aksi takdirde, bir alacak davasında, alacakla hiçbir ilgisi
olmayan bir defterin, özellikle artık ticari defter sayılan pay defteri ve
karar defteri gibi defterlerin tutulmamış olması, defterlerin eksik olduğu
ve sahibi lehine delil sayılamayacağı gibi bir sonuca yol açar ki bu sonuç,
mantık ve adaletle bağdaşmaz. 4. Tacirin defterlerindeki kayıtlar
birbirlerini teyit etmeli, aralarında çelişki olmamalıdır (HMK m.222/2). 5.
Defterlere dayanılarak ispatlanmak istenen iddia, karşı tarafça
çürütülememiş olmalıdır (HMK m.222/3). Karşı tarafça ibraz edilen defter
kayıtları, davacı iddiasını destekler nitelikte ise, davacı taraf iddiasını
ispatlamış sayılır. Karşı tarafça ibraz edilen ve HMK m.222/2’deki şartları
taşıyan defter kayıtları, bu konuda hiçbir kayıt içermiyorsa ya da varolan
kayıtlar davacı taraf iddiasını destekler nitelikte değil ise, iddia
defterlerle ispat edilememiş sayılır; bu durumda başka delillerden
yararlanılması gerekir (HMK m.222/3). Karşı taraf defterlerini ibraz etmez
veya hiç ya da usulünce defter tutmamış olursa; kanuna uygun tutulmuş ve
birbirini destekler nitelikte kayıtlara sahip defterleri ile iddiasını
ispatlamak isteyen davacı tarafın defterleri, kendi lehine delil sayılır.
Bu durumda karşı taraf, başka kesin delillerden yararlanarak defter
kayıtlarının sahibi lehine delil oluşturmasını engelleyebilir. 3. Ünite -
Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 63 Bir tacirin ileri
sürdüğü iddiasını ispatlamak için doğru olarak tuttuğu, ancak onay işlemini
yaptırmadığı defterlerinin kayıtlarına dayanması mümkün müdür? Ticari
Defterlerin Teslimi ve İbrazı Defterler, tacirin ticaret sırlarını ve
müşteri bilgilerini içerdiği için, her zaman ve herkesin incelemesine açık
bulundurulmaları mümkün değildir. Bu nedenle, belirli koşul ve durumlarda
defterlerin teslimi ve ibrazı söz konusu olabilmektedir. Teslim Defterlerin
her tarafının incelenmesi veya bilirkişilere inceletilmesi için mahkemeye
sunulmasıdır (TTK m.85). Eski TK m.79’da, ancak sınırlı bazı
uyuşmazlıklarda (miras, şirket ve iflâs davaları) teslim istenebilir iken,
TTK m.85, “Malvarlığı hukukuna ilişkin olan, özellikle de mirasa, mal
ortaklığına ve şirket tasfiyesine ilişkin olan uyuşmazlıklarda...” diyerek,
teslim hâllerini sınırlı sayıda olmaktan çıkarmıştır. İbraz TTK m.83 ve HMK
m.222/1’e göre, ticari davalarda hakim kendiliğinden veya taraflardan
birinin talebiyle defterlerin ibrazını emredebilir. İbraz edilen
defterlerin her tarafı incelenemez; yalnızca davayla ilgili kısımlarının
onaylı örneği alınarak incelenmeye açılır. Görüldüğü üzere teslim ve ibraz
arasında önemli fark vardır. Fakat uygulamada bu ayrıma, ne yazık ki bazen
uyulmadığı gözlenebilmektedir. TACİR YARDIMCILARI Genel Olarak Geniş bir
faaliyet alanı ve iş hacmine sahip ticari işletmelerde, tacirin bütün
işleri tek başına yürütmesine imkân yoktur. Bu nedenle tacir, işletmesiyle
ilgili faaliyetleri yürütürken başka kişilerin emek ve mesailerinden de
yararlanır. İş ve hizmetlerinden yararlandığı ve kendi atadığı bu kişilere
tacir yardımcıları diyoruz. Tacir yardımcıları iki ana gruba ayrılır:
Bağımlı Yardımcılar Eğer bir yardımcı tacirin emri, gözetimi ve denetimi
altında ve özellikle tacirin işyerinde çalışıyorsa bağımlıdır. Bağımsız
Yardımcılar Çoğunlukla tacirin işletmesinden ayrı olarak tacir
yardımcısının da ayrı işletmesi vardır. Tacirin emri, denetimi ve gözetimi
altında çalışmak söz konusu değildir. Bağımlı ve bağımsız yardımcılar da
kendi içlerinde taciri temsile yetkili olanlar ve olmayanlar biçiminde
ikiye ayrılırlar: Yetkisiz temsilci tacir adına hukuki işlem yapamaz.
Yetkili temsilci tacir adına üçüncü kişilerle hukuki işlem yapabilir. Bizim
asıl inceleme konumuz, taciri temsil etme yetkisi bulunan yardımcılardır.
Bağımlı yardımcılar grubunda taciri temsile yetkili olmayanlara örnek
olarak, bir oteldeki temizlikçiyi, bahçıvanı, çamaşırcıyı, restorandaki
aşçıyı gösterebiliriz. Temsile yetkili olanlar ise ticari temsilci (TBK
m.547 vd.), ticari vekil (TBK m.551) ve pazarlamacı (TBK m.448) olarak üçe
ayrılır. 3 64 Ticaret Hukuku Bağımsız yardımcılar grubundaki acente, taciri
temsil etmeye yetkilidir (TTK m.102 vd., 105,107). Fakat bu grupta olan
yardımcılardan komisyoncu (TBK m.532 vd.), taciri doğrudan değil, dolaylı
temsile yetkili iken; TBK m.404’de düzenlenen simsar (tellal), temsil
yetkisinden yoksundur. Komisyonun özel bir türü olan taşıma işleri
komisyoncusu da TTK’da düzenlenmiştir (TTK m.917 vd.). Ayrıca, bağımsız
yardımcılardan acentenin tacir ile ilişkisi süreklilik göstermekte iken,
komisyoncu ve simsarın tacir tarafından her bir iş için görevlendirilmesine
ihtiyaç vardır. Aşağıda, önce bağımlı, sonra bağımsız yardımcı türleri sıra
ile açıklanacaktır. Ticari Temsilci Tanımı ve Öngörülüş Amacı Ticari
işletme sahibi tarafından, işletmeyi yönetmek ve işletmeye ilişkin
işlemlerde ticaret unvanı altında kendisini temsil etmek (vekâleten imza
atmak) üzere açık veya örtülü olarak yetki verilen tacir yardımcısıdır (TBK
m.547/1). Tacir yardımcıları arasında en geniş yetkiye sahip olandır.
Tacirin adeta bir diğer kendisi (alter ego’su) olarak adlandırılır. Temsil
kurumu, TBK’nın 40 ve devamı maddelerinde düzenlemiş bulunmasına rağmen,
ayrıca ticari mümessilliğin öngörülme nedeni, ticari mümessilin temsil
yetkisinin kapsamı ve sınırlarının müvekkilin iradesinden bağımsız olarak
kanun ile belirlenmek istenmesidir. Böylece, ticaret hayatındaki güven
ihtiyacı karşılanabilmekte ve üçüncü kişilerin temsilcinin yetkileri
konusundaki kuşkuları giderilebilmektedir. Tacir ile temsilcisi arasındaki
iç ilişki ise, duruma göre, vekâlet veya hizmet ya da şirket sözleşmesi
hükümlerine bağlıdır. Atanması Ticari temsilci, ancak bir ticari işletmenin
işlerini yönetmesi için atanabilir (TBK. 547). Ticari temsilci atama
yetkisi, işletmeyi işleten kişiye (tacire) aittir. İşletme ürün (hasılat)
kirası sözleşmesine (TBK m.357 vd.) konu olmuş ise, ticari temsilci, kiracı
tarafından atanır. İşletme sahibi gerçek kişi ise onun tarafından, velayet
altında ise velisi tarafından atanır fakat vesayet altında ise, TMK
hükümleri uyarınca yapamayacağı işlemlerden hareketle, vasinin temsilci
atayamayacağı kabul edilir. İşletme bir tüzel kişiye ait ise, ticari
temsilci yetkili organca atanır. Örneğin, TTK m.368 uyarınca anonim
şirketlerde yönetim kurulu; TTK m.461 uyarınca limited şirketlerde, aksi
şirket sözleşmesinde öngörülmedikçe genel kurul; TTK m.223 gereği kollektif
şirkette tüm ortaklar tarafından atanır. Ticari temsilcinin gerçek kişi
olması gerektiği genellikle kabul edilmektedir. Atanacak kişinin temyiz
kudretine (ayırtım gücüne) sahip olması yeterli sayılır; tam fiil
ehliyetinin mutlaka var olması aranmaz. Ticari temsilci atamak kural olarak
tacirin isteğine bağlıdır. Fakat merkezleri Türkiye dışında bulunan
işletmelerin Türkiye’deki şubelerinin başına, yerleşim yeri Türkiye’de
bulunan tam yetkili ticari temsilci atanması zorunludur (TTK m.40/4).
Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Sınırları Ticari temsilci, işletmenin gayesine
dâhil olan her türlü işlemi kural olarak yapma yetkisine sahiptir (TBK
m.548/I). Örneğin, işletmeye mal alıp satabilir, işçilerle hizmet
sözleşmesi yapabilir, onların iş sözleşmelerini feshedebilir. İşletmeye
taşınır ve taşınmaz mal alabilir, tacir adına kambiyo taahhüdünde
bulunabilir (çek, bono, 3. Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve
Cari Hesap 65 poliçe imzalayabilir), ayrıca taciri mahkemede temsil
edebilir, tacir adına kefil olabilir, borç alabilir, ticari vekil
atayabilir, taşınır ve taşınmaz malları kiralayabilir. Ticari temsilcinin
yetkisine TBK m.548’de bazı sınırlar konulmuş ise de bunlar dışında da
iradi olarak yapılabilecek veya nitelik gereği gündeme gelecek bazı
sınırların varlığı kabul edilir. Bu açıdan, yetki sınırlarını ortaya
koyarken üçlü bir ayrım yapmakta yarar vardır: Kanunda Belirtilen
Sınırlamalar TBK m.548 uyarınca temsilci, işletmenin amacı dışına çıkıp
başka işler yapamaz. Ayrıca, kendisine açık yetki verilmedikçe taşınmazları
devredemez, taşınmazlar üzerinde başkaları yararına aynî hak tesis edemez.
Fakat işletmenin konusu zaten taşınmaz ticareti ise, temsilcinin bu
işlemleri de yapabilmesi gerekir. Tacirin İradesinden Doğan Sınırlamalar
TBK m.549 uyarınca, tacir dilerse temsilcinin yetkisine iki yönden
sınırlama yapabilir; bu iki sınırlama birlikte de olabilir. Tescil ve ilan
edilmesi koşuluyla herkese ileri sürülebilen bu sınırlamalar, şube ve
birlikte imza sınırlamasıdır. Şube ve birlikte imza dışındaki, örneğin
miktar ve konu yönünden sınırlama tescil ve ilan edilemez. Buna rağmen
tescil ve ilan edilse bile üçüncü kişilerin iyiniyetini ortadan kaldırmaz
(TTK m.549/3). Fakat üçüncü kişilerin kötüniyetli olduğu başka yollardan
kanıtlanabilir. Yardımcılık Niteliğinden Doğan Sınırlamalar Kanunda açık
olarak yer almamakla birlikte, temsilcilik veya yardımcılık niteliğinden
doğan bazı sınırlamalar olduğu ve bazı işlemlerin ancak tacirin kendisi
tarafından yapılabileceği doktrin ve uygulamada kabul edilir. Örneğin,
işletmeyi devretme, tacirin iflâsını isteme, işletmeye ortak alma, tacir
bir ticaret şirketi ise şirketin feshini isteme, işletmeyi rehnetme, başka
bir ticari temsilci atama gibi. Temsil Yetkisinin Sona Erme Nedenleri TBK
m.554, ticari temsilcilerin ve ticari vekillerin yetkilerinin sona ermesini
düzenlemiştir: 1. Azil ve istifa (TBK m.554), 2. Temsilcinin ölümü ve
temyiz kudretinin kaybı (TBK m.554/2), 3. İşletmenin devir ve tasfiyesi
(TBK m.547), 4. İşletme sahibinin tüzel kişiliğinin sona ermesi (TBK
m.43/2, TTK m.251), 5. Tacirin iflâsı (İİK m.184,191), sona erme nedeni
olması kararlaştırılmış ise ölümü veya fiil ehliyetini kaybetmesi (TBK
m.554/2). Temsilciye yetki verildiği tescil edilmemiş olsa bile, yetkisi
sona erdiğinde, bunun tescil ve ilanı zorunludur. Aksi takdirde üçüncü
kişilerin iyiniyeti korunur (TBK m.550). Bir ticari işletmenin temsilcisine
sadece T1.000’ye kadar kira sözleşmesi düzenleme konusunda temsil yetkisi
verilmesi ve bu sınırlamanın üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi
mümkün müdür? 4 66 Ticaret Hukuku Ticari Vekil Tanımı TBK m.551/1’e göre
ticari vekil, ticari işletme sahibi tarafından, kendisine ticari
temsilcilik yetkisi verilmeksizin, işletmesini yönetmek veya bazı işlerini
yürütmek için yetkili kılınan kişidir. Örneğin, fabrika müdürü, işletme
müdürü genel ticari vekil, bir oteldeki resepsiyon memuru, fabrikadaki
satın alma yetkilisi, bir mağazadaki satış elemanı, tezgahtar ve kasiyer
özel ticari vekil niteliğindedir. Atanması Tacir veya ticari temsilci
tarafından atanır. Atanması şekle bağlı değildir; açık veya örtülü şekilde
olabilir. Ticari vekil ancak bir ticari işletmeye atanabilir; başka bir
işletmeye atanmış ise, TBK anlamında adi temsil söz konusu olur. Atanması
ve yetkisinin sona ermesi için tescil ve ilan gerekmez fakat ispat
kolaylığı açısından yazılı şekle uymakta daima yarar vardır. Temsil
Yetkisinin Kapsamı ve Sınırlandırılması Yukarıdaki örneklerden de
anlaşılacağı üzere, ticari vekilin temsil yetkisi, ticari temsilciye oranla
daha dardır. Genel yetkili bile olsa, ticari vekilin yetkileri, işletmenin
tüm işlerini değil, sadece alışılmış (olağan) işlemlerini kapsar (TBK
m.551/2). Alışılmış olan ve olmayan (olağan ve olağanüstü) işler
birbirinden nasıl ayırt edilir? Her bir işletmenin değerine, niteliğine, iş
hacmine, o bölgede geçerli ticari örfâdet ve teamüllere ve tarafların
durumuna bakılarak o işin alışılmış olup olmadığı, her bir somut olaya göre
saptanır. Örneğin, bir işletme müdürünün hammadde alabileceği, bedel
ödeyebileceği, muhasebeci ve işçilerle sözleşme yapabileceği, siparişleri
alabileceği kabul edilir. TBK m.551/2, alışılmış olmayan (olağanüstü
nitelikte olan) ve özel yetki verilmedikçe vekilin yapamayacağı bazı işleri
saymıştır: Tacir adına borçlanamaz, çek, bono, poliçe imzalayamaz, taciri
mahkemede temsil edemez. Ticari temsilcinin dahi yapamadığı işleri de
buraya eklemek gerekir: Taşınmazları devretmek veya bunlar üzerinde
başkaları lehine aynî hak tesis etmek gibi. Genel ticari vekilin temsil
yetkisi, üçüncü kişilere duyurulması koşulu ile tacir tarafından
istenildiği gibi sınırlanabilir. Örneğin, mektup, ihbar, sirküler vb.
yollardan üçüncü kişilere bildirilerek, yer, birlikte temsil, miktar, konu,
kişi, süre gibi yönlerden yetki sınırlaması yapılabilir. Özel ticari
vekilin yetkisinin kapsamı ise, görevlendirildikleri iş ve alanlara göre
belirlenir. TBK m.552, “Diğer tacir yardımcıları” kenar başlığını
taşımasına rağmen, hükmün, özel yetkili vekillere ilişkin olduğu ve yetki
kapsamına dair düzenleme içerdiği görülmektedir. Bu hükme göre toptan, yarı
toptan veya perakende satış işleriyle uğraşan ticari işletmelerin
çalışanları, kural olarak o mağazanın alışılmış bütün işlemlerini yapmaya,
bu işlemlerle ilgili borçların ifasına veya hiç ya da gereği gibi ifa
edilmemesine yönelik olarak ihtar, ihbar ve beyanlarda bulunmaya ve bu tür
beyanları (ayıp ihbarı gibi) kabul etmeye yetkilidirler. Ayrıca, yetkili
oldukları işlerde fatura düzenleyebilir ve imzalayabilirler. Bu yetkiler, o
ticari işletme içerisinde, müşterilerin kolayca görebilecekleri bir yerde
ve biçimde aksi öngörülmek suretiyle sınırlandırılabilir. Satış mağazası
çalışanlarının, kendilerine yazı ile yetki verilmiş olmadıkça mağaza
dışında yetkileri olmadığı gibi, mağaza içinde ayrı kasa görevlileri
atanmış ise satış bedellerini tahsil etmeye yetkileri yoktur. Satış bedeli
alma yetkileri olan hâllerde ise makbuz verme ve fatura düzenleme yetkileri
vardır (TBK m.552/2). 3. Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve
Cari Hesap 67 Yetkisinin Sona Ermesi Sona erme nedenleri yönünden, ticari
temsilciye de uygulanan TBK m.554 geçerlidir. Ancak eklemeliyiz ki ticari
temsilciden farklı olarak ticari vekilin atanması tescil edilemeyeceğinden,
yetkinin sona ermesi de tescile tabi değildir. Bu nedenle, yetkinin sona
erdiğinin üçüncü kişilere derhal duyurulması, ayrıca, atama sırasında ya da
sonradan bir yetki belgesi düzenlenmiş ise, bunun geri alınması
gerekmektedir. Aksi takdirde tacir, yetkisiz vekilin iyiniyetli üçüncü
kişilerle yaptığı işlemler nedeniyle sorumlu olacaktır (TBK m.42/3,44).
Pazarlamacı Tanımı Bir tür ticari vekil durumunda bulunan pazarlamacı,
sürekli olarak, ticari işletme sahibi işvereni temsilen, işletme dışında,
her türlü işlemin yapılmasına aracılık etmeyi veya yazılı anlaşma varsa, bu
anlaşmada belirtilen işleri yapmayı, belirli bir ücret karşılığında
üstlenen kişidir (TBK m.448). Kanundaki tanım, “...işveren
hesabına...aracılık etmeyi veya yazılı anlaşma varsa, bu anlaşmada
belirtilen işleri yapmayı” içermekte ise de “hesabına” sözcüğünün
“aracılık” yanında kullanılmış olması ve işlem yapma yetkisi olan hâllerde
de sanki doğrudan değil, dolaylı temsil varmış izlenimi yaratması nedeniyle
isabeti yönünden tartışılabilir. Anılan hükümden anlaşıldığı üzere,
pazarlamacı ile tacir arasındaki ilişki devamlı niteliktedir. Tek bir
sözleşmenin yapılması için atanan kişi, pazarlamacı sayılamaz. Süreklilik
unsuru, pazarlamacıyı, TBK m.520’de düzenlenen simsardan da ayırır.
Pazarlamacı, işletmenin faaliyet alanını genişletmek, başka yerlere de
yaymak amacıyla atanır. Faaliyetini yaymak isteyen tacir, şube açmak yoluna
gidebileceği gibi eğer o yerde iş hacmi uygun değilse, sabit bir büro
kurmak yerine seyyar pazarlamacının hizmetinden yararlanma yolunu
seçebilir. Pazarlamacı, acenteden farklı olarak tacire bağımlı bir
yardımcıdır. Zaten TBK’da, hizmet sözleşmelerine dair bölümde düzenlenmiş
olması ve pazarlamacının yükümlülüklerini düzenleyen TBK m.450’nin içeriği
de buna göstergedir. Atanması Pazarlamacı, tacir/işveren ile yapacağı
“Pazarlamacılık Sözleşmesi” uyarınca yetki kazanır. Sözleşmede bulunması
gerekli hususlar ile bu hususlarda sözleşmede boşluk bulunması hâlinde
bunların nasıl doldurulacağı, TBK m.449’da düzenlenmiştir. Sözleşme, kural
olarak herhangi bir geçerlilik şekline bağlı değildir (TBK m.448, 449/2,
394). Ayrıca, pazarlamacı, işletme merkezinin dışındaki yerlerde faaliyet
göstereceğinden, tacir ile arasındaki ilişkinin açıklanması, daha doğrusu
yetkisinin o yerdeki müşterilere ispatının sağlanmasını gerekir. Bu da,
pazarlamacıya, gereğinde, işlem yapacağı üçüncü kişilere ibraz edilmek
üzere bir yetki belgesinin verilmesini zorunlu kılar. Temsil Yetkisinin
Kapsamı ve Sınırlandırılması Pazarlamacı, aksine yazılı anlaşma olmadıkça,
sadece işlemlere aracılık konusunda yetkilidir. İşlem yapmaya yazılı olarak
yetkilendirildiği hâllerde, bu yetki, işlemin gerçekleştirilmesi için
gereken bütün olağan işlemleri ve fiilleri de kapsar. 68 Ticaret Hukuku
Özel yetki verilmedikçe, müşterilerden tahsilat yapamaz ve ödeme günlerini
değiştiremez (TBK m.452). Dolayısıyla, kendisi tarafından yapılmamış olan
işlerde tahsilata yetkili olmadığı gibi, yazılı yetkiye dayanarak yaptığı
sözleşmelerde de tahsilat için özel yetkisi yoksa yine bedel tahsil
edemezler. Yükümlülük ve Hakları TBK m.450, pazarlamacının, tacirin
talimatlarına uygun davranma, pazarlama faaliyetleri ile ilgili düzenli ve
ayrıntılı bilgi verme, müşteri siparişlerini tacire derhal iletme ve
müşteri çevresini ilgilendiren önemli olayları bildirme yükümlülüklerini
düzenlemiştir. Müşterilerin ödeme yapmaması veya diğer yükümlerini ifa
etmemesi hâlinde pazarlamacının sorumlu olacağına veya masrafları
karşılayacağına dair sözleşme hükümleri kesin olarak hükümsüzdür (TBK
m.451/1). Fakat pazarlamacı, kendi müşteri çevresiyle işlem yapıyorsa
müşterilerin borçlarının ifa etmemelerinden dolayı işverenin her bir işte
uğrayacağı zararın dörtte birini geçmemek üzere karşılamayı, uygun bir ek
komisyon kararlaştırılması şartı ile yazılı olarak üstlenebilir (TBK
m.451/2). Pazarlamacı, kendisine verilen, belirli bir alanda veya belirli
bir müşteri çevresinde faaliyette bulunma yetkisi kapsamında, aksi
öngörülmedikçe, tekel hakkına da sahiptir. Bu nedenle tacir, aynı alan ve
çevrede başkalarını yetkilendiremez fakat kendisi o bölge veya çevrede
müşterilerle işlem yapabilir (TBK m.453). Pazarlamacı, TBK m.454-456
hükümleri uyarınca ücret ve/veya komisyon talep etme, TBK m.457 kapsamında
masraflarını isteme ve TBK m.458’e göre hapis hakkına sahiptir. Bağımlı
tacir yardımcısı olan ticari temsilci, ticari vekil ve pazarlamacı Türk
Borçlar Kanununda düzenlenmiştir. Acente Bir tacir kendisine yeni pazarlar
yaratmak, malların sürümünü artırmak amacıyla bağımlı tacir yardımcılarını
yeni bazı bölgelere göndermek isteyebilir. Yardımcının faaliyetleri olumlu
sonuçlanmasa dahi onun masraf ve ücretinin ödemek durumundadır. Bulunduğu
ülkenin başka yerlerinde, başka ülkelerde şube açmak da masraf gerektirir.
Bu durumda acentelik uygun bir çözüm olarak karşımıza çıkmaktadır. Çünkü
tacire peşinen külfet getirmemekte ve faaliyetlerinden olumlu bir sonuç
çıkarsa acenteye ödeme yapılmaktadır. Tanımı, Türleri ve Uygulanacak
Hükümler TTK m.102’de tanımlanmıştır, bu maddeye göre: Ticari mümessil,
ticari vekil, satış memuru veya işletmenin çalışanı gibi işletmeye bağlı
bir hukuki konuma sahip olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak belirli bir
yer veya bölge içinde, sürekli olarak bir ticari işletmeyi ilgilendiren
sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o tacir adına yapmayı meslek
edinen kimseye acente denir. İki tür acente vardır: Aracı acente ve
sözleşme yapmaya yetkili acente. Her iki tür, gerçek veya tüzel kişilerden
oluşabilir. Bu iki acentelik arasındaki fark, sözleşmenin şekli bakımından
önem taşır. Tacir adına sözleşme yapabilecek acentelik yetkisinin yazılı
şekilde verilmesi gerekir (TTK m.107/1). Acentenin faaliyet göstereceği
belirli yer ve bölge içerisinde kendisine özgülenmiş işlem yapma veya
faaliyette bulunma yetkisine tekel hakkı diyoruz. Bunun kaldırılmasına
yönelik anlaşmanın da yazılı şekilde yapılması gerekir (TTK m.104). 3.
Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 69 Acentelik
Hükümlerine Tabi Kişiler TTK’daki acentelik hükümleri, 103 üncü maddede
gösterilen kişiler hakkında da uygulanır: 1. Yerli veya yabancı bir tacir
hesabına, fakat kendi adına sözleşme yapmaya sürekli olarak
yetkilendirilmiş olanlar, 2. TC. içerisinde merkez ya da şubesi olmayan
yabancı tacirler ad ve hesabına Türkiye’de işlem yapanlar. Acentelik
Sözleşmesinin Unsurları 1. Acente tacirin bağımsız bir yardımcısıdır.
Tacirin denetimi, gözetimi, emri altında değildir. Tacire değil kendisine
ait işletmesi vardır. İşletmesi genellikle bir ticari işletme olacağından
aynı zamanda tacirdir. Tacir acenteye sınırlı bazı konularda talimat
verebilir, bu onun bağımsızlığını zedelemez. Bir tacir yardımcısına verilen
ücretin şekli de o kişinin bağımsız olup olmadığı hakkında karar
verilmesinde etken olabilir. Sürekli ve düzenli para alıyorsa bu,
bağımsızlık unsurunun olmadığını gösterir. Düzenli olarak değil de aracılık
ettiği sözleşmeyle orantılı ücret alıyorsa bağımsız olduğu düşünülebilir.
Gerçi, TTK m.102/1’deki tanımda ücretten söz edilmemiş olmasından, ücret
ödenmesinin acentelikte zorunlu bir unsur oluşturmadığı sonucu
çıkarılabilir gibi gözükmekte ise de aslında, hem ücretten söz eden
hükümler (TTK m.113 vd.) hem acenteliğin meslek edinilmiş olması gereği hem
de acenteye ait işletmenin çoğu kez ticari işletme niteliği taşıması ve
acentenin tacir sıfatına bağlı olarak uygulanacak TTK m.20 hükmü, ücret
ödenmesinin acentelik sözleşmesinde gerekli bir unsur olduğu sonucuna
varılmasına neden olabilir. 2. Tacirin işletmesine ilişkin sözleşmelerde
acente ya aracılık yapar veya doğrudan doğruya tacir adına sözleşme yapar.
Tacir için göstereceği faaliyet aracılık değil de başka bir faaliyet ise
acente değildir. Örneğin, ilaç tanıtımı ile sınırlı olarak görev yapan
elemanlar. 3. Acentelik süreklidir. Acente, tek bir sözleşme için veya
sayısı önceden belli olan bir veya birkaç sözleşme için faaliyet göstermez.
4. Acentelik, süreklilik unsuruna bağlı olarak, meslek edinilmiş de
olmalıdır. Arızi olarak aracılık faaliyeti acentelik olmaz; devamlı olarak
o iş ile uğraşılıyor olması gerekir. Acentenin, aynı zamanda başka bir
faaliyette bulunmasını önleyen bir hükme TTK’da rastlanmamaktadır.
Acenteliğin Benzer Sözleşmelerden Ayırdedilmesi Acenteliğin, simsarlık,
komisyon, tek satıcılık, franchising sözleşmeleri ile benzerlikleri yanında
farkları da vardır. Simsarlık Simsar- tacir ilişkisi sürekli değildir ve
simsarın birden çok tacirle ilişkisi vardır. Acentelikte ise tacir ile
ilişki sürekli nitelik arzetmektedir. Ayrıca simsar, aracılık ettiği
sözleşmenin akdedilmesi konusunda çoğunluk fikrine göre, bir yükümlülük
altında değildir. Oysa acente, aracılık yapmak konusunda bir yükümlülük
altına girmiştir. 70 Ticaret Hukuku Komisyonculuk Komisyonculuk da
simsarlık gibi, tacir ile sürekli olmayan, geçici bir ilişki yaratır. Tek
Satıcılık 1. Tek satıcı satacağı malları tacirden alır; müşterilerine kendi
ad ve hesabına satar. Onun kârı alış ve satış fiyatı arasındaki farktır.
Oysa acente kendi adı ve hesabına işlem yapmaz; ya aracılık yapar veya
tacir adına sözleşme yapar. 2. Tekel hakkı tek satıcılık sözleşmesinin
zorunlu bir unsurudur. Oysa acentelikte tekel hakkı zorunlu bir unsur
olmayıp istenirse kaldırılabilir (TTK m.104). 3. Acente yaptığı iş
karşılığında belli bir ücret alır ve ücret yaptığı işe göre hesaplanır. Bu
ücreti doğrudan doğruya tacirden alır. Tek satıcı tacirden ücret almaz.
Tacirden aldığı malı satar; alış ve satış fiyatı arasındaki fark kârıdır.
4. Acentenin hareket kabiliyeti, bağımsızlığı tek satıcıya oranla biraz
daha kısıtlıdır. Tacirin, sınırlı da olsa belli konularda acenteye talimat
verme yetkisi vardır. Tek satıcı kendi adına mal alıp sattığı için daha
bağımsız niteliğe sahiptir. Franchising Franchisinde, bir tacir başka bir
tacir ile yaptığı sözleşme çerçevesinde o kişiye kendi mal ve hizmetlerinin
pazarlanması ve dağıtımı konusunda bir imtiyaz, bir yetki verir. Ayrıca,
franchise alan tarafın personelinin eğitimi ile onların denetlenmesi de söz
konusudur. Daha da önemlisi, kendi işletme adını, markasını, tanıtma
işaretlerini, üretim usul ve sırları ile teknik ve ticari bilgi birikimini
(know-how) kullanma hakkını da franchise alan tarafa tanır. Son yıllarda
ülkemizde de çok uygulanan bir sözleşmedir. Örneğin, Mc.Donalds, Coca Cola,
Pizza-Hut, Kentucky Fried Chicken gibi birçok ürün ve işletmede bu
sözleşmeye başvurulmakta, hatta bazı yerli ürünlerin ve markaların da bu
yolla yurt dışına pazarlandığı görülmektedir. Franchising, atipik bir
sözleşme niteliğindedir. Farklı sözleşmelerin unsurlarını içeren karma bir
sözleşmedir. Mal alıp satılması unsuru bakımından satış ve tek satıcılık
sözleşmesine benzemektedir, vekâlet ve lisans sözleşmesine ait unsurlar da
bulunmaktadır. Acentelikten başlıca farkları şu şekilde belirlenebilir: 1.
Franchise alan kendi adına ve hesabına hareket eder. Onun geliri tek
satıcılıkta olduğu gibi alış ile satış fiyatı arasındaki farktır. 2.
Franchise alan, verene bir ücret öder. Çünkü o, verenin markasını, işletme
adını, sair tanıtma işaretlerini ve özellikle teknik ve ticari bilgi
birikimini kullanmaktadır. 3. Tek satıcılıkta olduğu gibi franchisingte de
tekel hakkı tanınması, sözleşmede mutlak zorunlu bir unsurdur. Oysa
acentelik sözleşmesinde tekel hakkı kaldırılabilir (TTK m.104). 4. Acente,
tacirin teknik ve ticari bilgi birikiminden (know-how) yararlanamaz. Oysa
franchise alan bundan mutlaka yararlanır. Acentenin Borçları Kanun,
acentenin borç ve hakları konusunda düzenlemeler içermektedir. 1. Acente iş
görmeli ve tacirin çıkarlarını gözetmelidir (TTK m.109). Acente özellikle,
tacir hesabına saklamakta olduğu mallara gelecek hasarlardan sorumludur. Bu
sorumluluktan kurtulabilmesi için kusursuz olduğunu ispatlaması gerekir. 3.
Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 71 2. Tacire
bilgi verme yükümü vardır (TTK m.110). Piyasa durumu, müşterilerin mali
durumu, aldığı beyanlar ve oluşan değişiklikleri tacire zamanında
bildirmelidir. 3. Verilen talimatlara uymakla yükümlüdür. Aksi halde bunun
sonucuna katlanacaktır. Açık talimat bulunmayan hâllerde acente işi
geciktirebilir. Fakat iş acil olup da talimat almaya zaman yetersiz ise
veya en yararlı şartlar çerçevesinde hareket etme konusunda
yetkilendirilmiş ise, basiretle hareket etmelidir (TTK m.110/2). 4.
Önleyici tedbirler almakla yükümlüdür. Acente, tacir hesabına teslim aldığı
eşyanın taşınma sırasında bir hasara uğradığına dair belirtiler görürse,
tacirin dava haklarını güvenceye bağlamak için hasarı tespit ettirmek ve
gerekli önlemleri almak, eşyayı korumak, tamamen telef olma tehlikesi varsa
TBK m.108 uyarınca mahkeme izniyle sattırmak ve durumu tacire gecikmeksizin
bildirmek zorundadır (TTK m.111/1). 5. Müvekkiline ait olan paraları
zamanında göndermesi gerekir. Aradaki sözleşmeye göre parayı hangi süre
içinde vermesi gerekiyorsa o süre içinde vermelidir aksi halde temerrüt
faizi, hatta tazminat ödemesi gerekebilir (TTK m.112). 6. Acentenin belli
bir yer ve bölgede kural olarak tekel hakkı vardır. Tekel hakkının
karşılığını rekabet etmeme borcu oluşturur. Acente, aynı yer veya bölgede,
aksi kararlaştırılmış olmadıkça, aralarında rekabet ilişkisi bulunan birden
çok işletmenin acenteliğini yapamaz (TTK m.104). Acentenin Hakları Ücret
İsteme En önemli hakkıdır. Aracılık etmesi veya tacir adına sözleşme
yapması yanında, acente tekel bölgesi içerisinde, tacir tarafından doğrudan
yapılan işlemlerden dolayı da ücret isteme hakkını kazanır (TTK m113/1, 2).
Bu hak, acentenin yaptığı işlemlerden, tacirin çıkar sağladığı anda ve
oranda doğar (TTK m.114). Miktarı sözleşmede kararlaştırılabilir.
Kararlaştırılmamışsa ticari teamüle, o da yoksa halin gereğine göre o
yerdeki ticaret mahkemesince tespit edilir (TTK m.115). Acentelik ücretinin
taraflarca kararlaştırılabilmesi kuralının istisnasına, sigorta acenteliği
sözleşmesinde rastlanmakta olup, sigortacılıkta acentenin ücreti serbestçe
kararlaştırılmaz; sigortacılık mevzuatı gereğince bu tür acentelerin
ücreti, belirli tarifelerle saptanır. Ücret ne zaman ödenir? Acentenin hak
kazandığı ücretin, doğumu tarihinden itibaren en geç üç ay içinde ve her
halde acentelik sözleşmesinin sona erdiği tarihte ödenmesi gerekir. Ücret
istemi, muacceliyeti ve hesaplanması açısından önem taşıyan bütün konular
hakkında acente bilgi isterse tacir bilgi vermek zorundadır. Ayrıca acente,
ücrete bağlı işlemlerin defter kayıt suretlerini isteyebilir. Tacir
vermekten kaçındığı ya da defter kayıtlarından kuşkuyu gerektirecek haklı
nedenler bulunduğu takdirde, acente, defter ve belgelerin ilgili
kısımlarını bizzat inceleme veya uzmanın inceletme; tacir buna izin vermez
ise, mahkemeye başvurma yetkisine sahiptir. Bu hükümlere aykırı anlaşmalar,
acente aleyhine olduğu ölçüde geçersizdir (TTK m.116). Olağanüstü
Masraflarını İsteme Yapılan işin niteliğine, değerine, işletmenin türüne
göre devamlı şekilde yapılagelen masraflar olağan, devamlı yapılmayanlar
olağanüstüdür. Acente, ancak olağanüstü masraflarını isteyebilir (TTK
m.117). Muacceliyet: Borçlunun edimini yerine getirmekle yükümlü olduğu an
demektir. 72 Ticaret Hukuku Faiz Talep Etme Acente, hak kazandığı ücret,
olağanüstü gider ve avanslar nedeniyle TTK m.20’ye göre faiz talep edebilir
(m.120/1,e). Hapis Hakkı Acente, tacirden olan alacaklarının tamamı
ödeninceye kadar, acentelikten dolayı zilyet olduğu taşınır mal ve kıymetli
evrak üzerinde hapis hakkına sahiptir (TTK m.119). Acentenin Temsil Yetkisi
ve Kapsamı Yetkili ise Tacir Adına Sözleşme Yapma Acente eğer sözleşme
yapmaya yetkiliyse tacir adına sözleşme yapabilir. Bu yetkinin yazılı
şekilde verilmesi geçerlilik şartıdır. Bunun yanında ticaret siciline
tescil ve ilan ettirilmesi de zorunludur (TTK m.107). TTK m.108’e göre
acente, yetkisi olmaksızın veya yetki sınırlarını aşarak müvekkili adına
bir sözleşme yaparsa müvekkili bunu haber alır almaz, işleme icazet
verebilir; vermediği takdirde acente sözleşmeden dolayı bizzat sorumlu
olur. Müvekkili Adına Beyanlarda Bulunma ve Kabul Etme Acentenin müvekkili
adına bazı beyanlarda bulunma ve tacire yöneltilecek bazı beyanları onu
temsilen kabul etme yetkisi vardır (TTK m.105/1). Bedeli ve Malları Teslim
Alma Acente, bizzat teslim ettiği mal bedellerini ve bedelini ödediği
malları teslim alabilir (TTK m.106). Müvekkili Mahkemede Temsil Bir acente,
aracılık yaptığı veya bizzat yaptığı sözleşmeden dolayı tacire karşı
açılacak davalarda taciri temsil edebilir veya tacir adına dava açabilir.
Yabancı tacirler adına acentelik yapanlar hakkındaki sözleşmelerde yer
alan, bu hükme aykırı şartlar geçersizdir (TTK m.105/2). Hükmün aksinden,
yerli tacirler adına acentelik yapanlar yönünden bu hükme aykırı sözleşme
yapılabileceği anlamı çıkmaktadır ki bu durumda da davacı/üçüncü kişilere
karşı hükmün etkisi ve aleniyeti sorunu doğmaktadır. Uygulama açısından
büyük öneme sahip bu hüküm, müşteri çevresinin çıkarlarını korumak amacıyla
konulmuştur. Acente, mahkemede taciri temsil ettiği için, alınan mahkeme
kararı acenteye karşı uygulanamaz; sorumluluk tacire aittir (TTK m.105/3).
Acenteliğin Sona Ermesi, Sonuçları ve Zamanaşımı Sona Erme Nedenleri 1.
Belirsiz süreli acentelik sözleşmesi, taraflardan birisince, üç ay önceden
ihbarda bulunularak feshedilebilir (TTK m.121/1), 2. Belirli süre için
yapılmış acentelik sözleşmesi, sürenin bitiminde taraflardan birisince sona
erdirilebilir. Süre dolmasına rağmen tarafların sözleşmenin uygulanmasına
devam etmesi hâlinde, sözleşme, belirsiz süreli hale dönüşür (TTK m.121/2),
3. Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 73 3.
Taraflardan birinin ölümü, iflâsı veya kısıtlanması halinde TBK m.513
uygulanır ve işin niteliğinden ya da sözleşmeden aksi anlaşılmadıkça
sözleşme sona erer (TTK m.121/3). TBK m.513/2’ye göre, anılan nedenlerle
sözleşmenin derhal sona ermesi, müvekkilin çıkarlarını tehlikeye sokmakta
ise, acente (veya mirasçısı/yasal temsilcisi), geçici bir süre işlere devam
etmekle yükümlüdür. 4. İster belirli bir süre ile yapılmış, ister belirsiz
süreli olsun, sözleşme, haklı bir nedene dayanılarak her zaman
feshedilebilir (TTK m.121/1). Haklı nedenin mutlaka kusura dayanması veya
zarar doğmuş bulunması şart değildir. Her olayda, haklı neden olup
olmadığı, fesih hakkını kullanan taraf yönünden, TMK m.2 çerçevesinde,
acentelik ilişkisinin devamının kendisi için katlanılamaz hâle gelip
gelmediğine bakılarak değerlendirilmek gerekir. Şu hâller haklı neden
sayılır: Sürekli olarak görevi savsaklamak, müvekkile ait paraları geç
göndermek veya hiç göndermemek, sürekli hastalık, acentenin sır
saklamaması, sürekli olarak ayıplı mal gönderme gibi. Sona Ermenin
Sonuçları Belirli Koşullarla Tazminat TBK ve TTK, bazı şartlara bağlı
olarak tazminat talep edilmesine olanak tanımaktadır. 1. Sona erme,
taraflardan birinin kusurundan kaynaklanmışsa diğer taraf sözleşmeyi
feshetmek zorunda kalması nedeniyle uğradığı zararların tazminini,
sözleşmeye aykırılıktan dolayı karşı taraftan isteyebilir (TBK m.112). 2.
Haklı bir neden olmadan ve üç aylık ihbar süresine uymaksızın sözleşmeyi
fesheden taraf, başlanmış işlerin tamamlanması yüzünden diğer tarafın
uğradığı zararı tazmine mecburdur (TTK m.121/4). 3. Taraflardan birinin
(müvekkilin veya acentenin) iflâs veya ölümü yahut ehliyetini kaybetmesi
nedeniyle acentelik sözleşmesi sona ererse işlerin tamamen görülmesi
hâlinde acenteye verilmesi gereken ücret miktarına oranla belirlenecek
uygun bir tazminat acenteye ya da onun yerine geçenlere verilir (TTK
m.121/5). Rekabet Yasağı Anlaşması TTK m.123, rekabet yasağı anlaşmasını
düzenlenmiştir. Hükmün içeriğine anahatlarıyla değinmek gerekirse: 1. TTK
m.123/1’e göre, acentenin işletmesine ilişkin faaliyetlerini, sözleşme
ilişkisinin sona ermesinden sonrası için sınırlandıran bu anlaşmanın yazılı
şekilde yapılması ve anlaşma hükümlerini içeren ve müvekkil (tacir)
tarafından imzalanmış bir belgenin acenteye verilmesi gerekir. Anlaşma en
çok, ilişkinin bitiminden itibaren 2 yıllık süre için yapılabilir ve
yalnızca, acenteye bırakılan bölge, müşteri çevresi ve sözleşmelere ilişkin
konuları kapsayabilir. Müvekkilin, rekabet sınırlaması nedeniyle acenteye
uygun bir tazminat ödemesi şarttır. 2. TTK m.123/2 uyarınca, müvekkil,
sözleşme ilişkisinin sona ermesine kadar, sınırlamanın uygulanmasından
yazılı olarak vazgeçebilir. Bu halde müvekkil, vazgeçme beyanından itibaren
6 ay geçmekle tazminat ödemekten kurtulur. 3. TTK m.123/3 gereği, diğer
tarafın kusuruna dayanarak haklı nedenle sözleşmeyi fesheden taraf,
fesihten itibaren 1 ay içinde, rekabet sözleşmesi ile bağlı olmadığını
diğer tarafa yazılı olarak bildirebilir. 74 Ticaret Hukuku 4. TTK m.123’e
aykırı şartlar, acente aleyhine olduğu ölçüde geçersizdir (TTK m.123/4).
Böylece, hükmün, yarı emredici nitelikte olduğu görülmektedir. Zamanaşımı
Acentelik sözleşmesinden doğan bütün talepler beş yıllık zamanaşımına
tabidir (TBK m.147/5). Simsar Sözleşme ilişkisine girmek isteyen tarafların
birbirlerini bulmaları, ayrı yerlerde faaliyet göstermeleri, ayni dili
konuşmamaları gibi çeşitli nedenlerden ötürü güçlük arz eder. Bu güçlüğü
ortadan kaldırmak, sözleşme yapmak isteyen kişileri bir araya getirmek,
sözleşmenin yapılabilmesi için uygun ortam hazırlamak, hatta taraflara
yardımcı olmak üzere tellal veya simsar denilen aracıların faaliyetlerinden
yararlanılır. TBK’da simsarlık en genel şekliyle düzenlenmiş ve aracılık
faaliyetlerinin meslek şeklinde icrası aranmamıştır. Arızi olarak aracılık
yapan kişi de bu hükümlere tabi olur. TBK m.520/2 uyarınca, simsarlık
sözleşmesine, vekâlete dair hükümler uygulanır. Tanımı ve Unsurları TBK
m.521’deki tanıma göre simsarlık, simsarın taraflar arasında bir
sözleşmenin kurulması olanağının hazırlanmasını veya kurulmasına aracılık
etmeyi üstlendiği ve bu sözleşmenin kurulması durumunda ücrete hak
kazandığı sözleşmedir. Simsarlık sözleşmesi bir geçerlilik şekline bağlı
değildir fakat istisna oluşturan taşınmaz simsarlığı yazılı şekle bağlıdır
(TBK m.520/3). Simsarlığın unsurları şunlardır: 1. Simsar, bağımsız bir
tacir yardımcısıdır. Konumu itibariyle simsarın, kendine ait bağımsız bir
işletmesi vardır ve eğer bu işletme, ticari işletme niteliğindeyse, simsar
ayrıca tacir sıfatına da sahiptir (TTK m.12). Simsar, tacire ve diğer
tarafa daimi bir şekilde bağlı değildir. Aralarındaki ilişki geçici
niteliktedir. Bu nedenle, aracılık yapan kişi, taraflardan birisine, süreli
veya süresiz bir sözleşme kapsamında sürekli bağlı ise aracı acentelik veya
pazarlamacılık söz konusu olacaktır. 2. Simsar, sadece tarafların bir
sözleşme kurmasına aracılık eder, tarafları biraraya getirir, genellikle
sözleşme görüşmelerine de katılır, hatta sözleşme taslağını da hazırlar.
Örnek: Yolcu-taksi arasında aracılık yapan taksi durakları, taşınmaz almak
ve satmak isteyenleri ya da ev kiralamak- kiraya vermek isteyenleri bir
araya getiren emlakçılar gibi. 3. Simsarlığın, ücret karşılığında olması
gerekir (TBK m.520/1). Aksi takdirde vekâlet hükümleri uygulanır. Borçları
1. Sözleşmenin kurulmasına aracılık etme (TBK m.520/1). 2. Tarafların
çıkarlarını koruma (TBK m.520/2, 506/2): Tarafsızlığını ihlal eden simsar,
ücret ve masraf isteme hakkını kaybeder (TBK m.523). Hakları 1. Ücret talep
etme: Aracılık hizmeti karşılığı ücret almak, simsarın en önemli hakkıdır
(TBK m.520/1, 521 vd.). Ücret isteme hakkının doğabilmesi için, taraflar
arasında sözleşme yapılması ve geçerli olması gerekir. Ücretin miktarı
konusunda sözleşmeye, orada hüküm yoksa sırasıyla, tarifeye ve teamüle
bakılır (TBK m.522). Miktarın fahiş olması halinde, indirilmesi için
mahkemeden talepte bulunmak mümkündür (TBK m.525). 3. Ünite - Ticari
Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 75 Ücreti hangi tarafın
ödeyeceği konusuna gelince, TBK m.520/1 uyarınca, ücreti, simsar ile
sözleşen kişinin ödemesi gerekir. Fakat simsarın çabası, her iki tarafın da
çıkarına olduğundan, sadece müvekkili için faaliyet göstereceği
kararlaştırılmadıkça, her iki taraf da ücretin borçlusu olarak kabul
edilmelidir. Ücret talep etme hakkının bağlı olduğu zamanaşımı konusunda
TBK m.147/5, “vekâlet, komisyon ve acentelik sözleşmelerinden, ticari
simsarlık ücreti alacağı dışında, simsarlık sözleşmesinden doğan
alacaklar”ın 5 yıllık zamanaşımına tabi olduğunu düzenlemiştir. 2.
Kararlaştırılmışsa giderlerini isteme: TBK m.521/3 uyarınca, simsarlık
sözleşmesinde, simsarın yapacağı giderlerin kendisine ödeneceği
kararlaştırılmış ise, simsarın faaliyeti, sözleşmenin kurulması ile
sonuçlanmamış olsa bile giderleri ödenir. Simsarlığın Son Bulması TBK
m.520/2 uyarınca simsarlık konusunda hüküm bulunmayan hallerde vekâlet
sözleşmesi hükümleri uygulanır. O hâlde vekâlet sözleşmesini sona erdiren
hâller, simsarlık için de uygulanır. Bu sebepler TBK m.512 vd.’de
sayılmıştır: Azletme, istifa, ölüm, ehliyetin kaybı ve iflâs gibi. Aracılık
faaliyetinin tamamlanması da (aracılık edilen sözleşmenin yapılması veya
yapılmayacağının kesinleşmesi) ilişkiyi sona erdirir. Komisyoncu Komisyon
sözleşmesi, TBK m.532 vd.’da düzenlenmiştir. Bazı komisyon sözleşmeleri
hakkında özel düzenlemeler vardır. TBK m.546/3’de saklı tutulan taşıma
işleri komisyonculuğu TTK m.917 vd.’da ve Karayolu Taşıma Kanunu’nda; borsa
komisyoncuları 5174 Sayılı Kanun m.47 vd.’de; sermaye piyasası araçları
komisyonculuğu Sermaye Piyasası Kanunu (m.30 vd.) ve ilgili mevzuatta
düzenlenmiştir. Adı komisyonculuk olmakla birlikte, doğrudan müvekkilleri
adına hareket ettikleri için gerçekte komisyoncu sayılamayacak olan gümrük
komisyoncuları için Gümrük Kanunu’nda özel düzenleme vardır. Tanımı ve
Unsurları TBK m.532 uyarınca alım ve satım işlerinde komisyoncu, ücret
karşılığında, kendi adına ve müvekkili hesabına kıymetli evrak ve
taşınırların alım ve satımını üstlenen kimsedir. Komisyoncu dolaylı
temsilci niteliğinde olduğundan, üçüncü kişi ile yaptığı işlemden doğacak
hak ve borçları müvekkiline (tacire) devredebilmesi için ikinci bir işleme
gerek vardır; Komisyoncu alacakların devri, borçların üstlenilmesi (nakli)
hükümlerince hak ve borçları müvekkile devretmelidir (TBK m.40/3).
Komisyonculuğun unsurları şunlardır: 1. Komisyoncu kendi adına müvekkili
hesabına hareket ettiği için, tacir ile arasında dolaylı temsil ilişkisi
vardır. Komisyoncunun üçüncü kişi ile yaptığı işlemden doğan hak ve borçlar
komisyoncuya ait olur. Bunların müvekkile devri için kural olarak ikinci
bir işleme (alacaklar temlik, borçlar nakil) gerek vardır. 2. Komisyon
sözleşmesinin konusu TBK m.532/1’e göre kıymetli evrak ve taşınır eşyadır.
Fakat bu sayım komisyon sözleşmesi için sınırlayıcı bir sayım değildir. TBK
m.546 kapsamında diğer komisyon işlerinde de TBK.’daki komisyon hükümleri
uygulanır. Yani, konusu kıymetli evrak ve taşınır eşya dışında olan
sözleşmelerde de TBK hükümleri uygulanır. Fakat taşıma işleri
komisyonculuğu bakımından öncelikle TTK hükümlerine başvurulacaktır (TBK
m.546/3). 76 Ticaret Hukuku 3. Komisyoncu ile tacir arasındaki ilişki
sürekli değildir; komisyoncu bağımsız tacir olduğu için bu ilişki geçicidir
(bir veya birkaç defaya özgü). 4. Komisyon sözleşmesi ücret karşılığında
olur; ücretsiz yapılıyorsa o zaman bu sözleşmeye ücretsiz vekâlet
sözleşmesi hükümlerini uygularız. Mutlaka ücret söz konusu olmalıdır. Fakat
TBK anlamında komisyon sözleşmesinden bahsedebilmek için bu komisyonculuğun
meslek edinilmiş olmasına gerek yoktur; arızi olarak bu işi üstlenen kişi
de komisyon hükümlerine bağlıdır (TBK m.546/II). Borçları 1. Müvekkilin
talimatlarına uygun hareket etme: Komisyoncu, talimatlara uymak zorundadır.
TBK m.535-536, özellikle fiyat bakımından komisyoncuya talimat vermeyi
düzenlemiştir. Bu talimata aykırı davrandığı takdirde sorumlu olur. 2.
Müvekkilinin çıkarlarını koruma ve bilgi verme: Komisyoncu müvekkilinin
çıkarlarını korumak ve gerektiğinde bilgi vermek durumundadır (TBK m.533,
534). Aksi takdirde ücret isteme hakkını kaybedebilir (TBK m.540). 3. Hak
ve borçları devretme: Tacir (müvekkil) ile komisyoncu arasındaki ilişki
dolaylı temsil niteliğinde olduğuna göre, üçüncü kişilerle yaptığı
işlemlerden dolayı üstlendiği hak ve borçları ikinci bir işlemle tacire
devretme borcu altındadır. Hakları 1. Ücret isteme: Komisyoncu ücret isteme
hakkına sahiptir. Komisyon genellikle yapılan işin belli bir yüzdesi
şeklinde ödenir. Bu ücrete de komisyon denmektedir. Ücret hakkı, işin
tamamlanması ile doğar. İşin (sözleşmenin) tamamlanmaması tacirin
kusurundan kaynaklanmış ise yine ücret talep edilebilir (TBK m.539-540).
Komisyoncu, üçüncü kişinin tacire olan borçlarını ifa edeceği konusunda
tacire güvence vermiş ise, bunun için ilave bir ücret talep edebilir. Böyle
bir güvence veren kişiye “Dükruar Komisyoncu” denir (TBK m.537). 2. Masraf
ve faiz isteme: TBK m.538 uyarınca komisyoncu, müvekkili yararına yaptığı
masraflarının ödenmesini isteme hakkına sahiptir. Ayrıca, verdiği, ödediği
paralar (avanslar) için faiz de isteyebilir. 3. Hapis hakkı: Komisyoncu,
tacir hesabına sattığı malın bedeli veya tacir hesabına aldığı mal
üzerinde, alacakları ödeninceye kadar hapis hakkına sahiptir (TBK m.541).
4. Bizzat taraf olma: Komisyoncu bazı işlemlere, TBK m.543-545 uyarınca
bizzat taraf olma hakkına sahiptir. Malın bedeli piyasada belliyse veya
komisyoncu kendisiyle sözleşme yapmaya yetkili kılınmış ise kendi kendisi
ile sözleşme yapabilir sözleşmeye bizzat taraf olabilir. Son Bulması ve
Zamanaşımı TBK’daki komisyon ilişkisinde müvekkil ile komisyoncu arasındaki
ilişki sürekli değil arızidir. İşin görülmesiyle komisyonculuk ilişkisi
biter. Ayrıca boşluk bulunan hallerde vekâlet sözleşmesi hükümleri
uygulanır. Azil, istifa ve TBK m.512’de sayılan diğer hâller, (vekâleti
sona erdiren nedenler) burada da geçerlidir. Komisyonculuk sözleşmesinden
doğan talepler için zamanaşımı süresi beş yıldır (TBK m. 147/5). 3. Ünite -
Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 77 Uygulamada çok
sıklıkla rastlanan ve emlak komisyoncusu sıfatıyla faaliyet gösteren
kişilerin tamamı, hukuki-teknik anlamda da komisyoncu sayılabilir mi? CARİ
HESAP Tanımı ve İşlevi İki kişi arasında sürekli bir sözleşme ilişkisi
bulunduğunu ve tarafların sürekli olarak birbirine karşı alacaklı ve borçlu
pozisyonuna geçtiğini düşünelim. Her seferinde, para alışverişinde
bulunmak, gereksiz birçok işlemi ve zahmeti gerektirir. Bu kadar çok
formaliteyi ortadan kaldırmak için, karşılıklı alacakları dönem dönem takas
ve mahsup etmeye yönelik bir anlaşma ile gereksiz para alışverişleri ve
para taşıma sakıncaları önlenebilir. İşte cari hesabın mantığı budur.
Aslında karşılıklı borçların tasfiye edilmesine yönelik özel bir takas
anlaşması söz konusudur. Cari hesabın, ödeme aracı olması yanında, güvence
işlevi ve nihayet bir ölçüde (alacağın ödenmesini geciktirdiği kadarıyla)
kredi işlevi gördüğü söylenebilir. Cari hesap TTK m.89 vd.’de
düzenlenmiştir. Kanundaki tanıma göre, iki kişinin herhangi bir sebep veya
ilişkiden doğan alacaklarını ayrı ayrı istemekten karşılıklı olarak
vazgeçip bunları kalem kalem alacak ve borç şekline çevirerek hesabın
kesilmesinden sonra çıkacak artan tutarı (bakiyeyi) isteyebileceklerine
dair sözleşmeye cari hesap sözleşmesi denir. Bu sözleşme yazılı
yapılmadıkça geçerli olmaz (TTK m.89/2). Cari hesap sözleşmesinde
tarafların tacir olma şartı yoktur. Taraflar tacir olmasa bile, TTK’da
düzenlenmiş olduğu için ticari iş niteliğindedir (TTK m.3). Cari hesap,
borçların tasfiyesine yönelik bir sözleşme olduğuna göre, bu sözleşmenin,
taraflar arasındaki borçları doğuran, satım, acentelik, kredi gibi bir
temel (asıl) ilişki ile birlikte yapılması gerekir aksi takdirde cari
hesabın konusu olmaz. Yargıtay, eTK döneminde, bankacılık uygulamasında
yaygın şekilde rastlanan ve kredi açma sözleşmesi ile birlikte yapılan cari
hesap (borçlu cari hesabı) sözleşmesini, müşterinin daima borçlu olduğu ve
dolayısıyla karşılıklı borçlanma gerçekleşmediği gerekçesiyle eTK m. 87 vd.
anlamında cari hesap saymamıştı. Öğretide çoğunluk ise, bu görüşü
eleştirmekte idi. Cari Hesaba Geçirilebilecek Alacaklar Cari hesaba
geçirilecek alacakları taraflar belirler. Taraflar, normal olarak cari
hesap sözleşmesi yapıldıktan sonraki dönemde doğacak alacaklarını bu hesaba
yazarlar. Fakat taraflar anlaşırlarsa daha önceden doğmuş olan alacaklar da
cari hesap sözleşmesine dâhil edilebilir. Bu durumda, aksi
kararlaştırılmadıkça, bu alacak yenilenmiş olmaz (TTK m.90/1,b). Cari
hesaba para alacakları geçirilir fakat aynı cins olmak koşuluyla para
dışındaki karşılıklı alacaklar da yazılabilir. Şarta bağlı alacaklar da
cari hesap sözleşmesine yazılabilir. Ama hesabın kapanmasından önce şartın
gerçekleşmiş olması şarttır; aksi takdirde ilgili alacak hesaptan
çıkarılır. TTK m.93, cari hesaba geçirilemeyecek olan alacaklarla ilgili
bir düzenleme getirmiştir: Takas edilemeyen alacaklar (TBK m.144) ile
belirli bir amaca harcanmak veya emre amade tutulmak üzere teslim edilen
para ve mallardan doğan alacaklar cari hesaba geçirilmez. Örneğin, bir
tacir, vergi borçlarını ödemesi için acentesine ya da onun olduğu kentte
okuyan oğluna vermesi için karşı tarafa bir miktar para göndermiş ise bu
belirli yöne harcanmak üzere gönderilmiş bir paradır. 5 78 Ticaret Hukuku
TTK m.90/1,c uyarınca, kambiyo senetleri de, bedellerinin alınmış olması
durumunda geçerli olmak koşulu ile cari hesaba kaydedilebilir. Bedeli
tahsil edilemediği takdirde senet sahibine iade edilerek kaydı silinir (TTK
m.91). Cari Hesabın İşleyişi ve Süreler Cari hesapta iki farklı süre
vardır: Sözleşme süresi ve hesap devresi. Sözleşme süresi, cari hesap
anlaşmasının yürürlükte kaldığı süre olup, belirli veya belirsiz olabilir.
Süre belirli ise bu süre sona erdiğinde, belirsiz ise taraflardan birisinin
fesih ihbarı ile ayrıca taraflardan birinin iflâsı ile sözleşme sona erer
(TTK m.98). Taraflardan hangisinin alacaklı olduğu da sözleşme sona
erdikten sonra hesabın kesilmesi ile anlaşılır (TTK m.97). Sözleşme süresi
içerisinde ayrıca birden çok hesap devreleri vardır. Her bir devre sonunda
hesap kapatılarak borç ve alacak kalemleri arasındaki fark, hükmen saptanır
(TTK m.90/1,d). Saptanan bakiyeyi gösteren cetveli alan tarafın bakiyeyi
kabulünden veya kabul etmiş sayılmasından sonra, bakiye hangi taraf için
alacak gösteriyor ise yeni hesap devresine onun lehine ilk alacak kalemi
olarak yazılır (TTK m.94). Aksi öngörülmedikçe, cari hesaba alacak ve borç
kaydı, tarafların o alacak veya işlemle ilgili dava ve savunma haklarını
düşürmez. Sözleşme veya işlem iptal edilirse bundan kaynaklanan kalemler
hesaptan çıkarılır (TTK m. 90/1,a). Acaba kim, ne zaman alacaklı olur? Cari
hesap kesilinceye (sözleşme sona erinceye) kadar kimin alacaklı, kimin
borçlu olduğu belli olmaz. Yalnızca her devre sonunda hesap yapılır ve
hesaba göre alacaklı durumda olan kişinin bakiyesi bir sonraki hesap
devresine o kişinin lehine alacak olarak yazılır; yoksa ödenmesi istenemez.
Bu durum cari hesap sözleşmesi sonuna kadar her devre tekrarlanarak devam
eder. Öğretide çoğunluk, karşılıklı alacaklar arasında takasın da devre
sonunda gerçekleşmiş sayılması gerektiği görüşündedir. Hesap devresi
hakkında cari hesap sözleşmesinde bir hüküm yoksa bu konuda bir ticari
teamül olup olmadığına bakılır. O da yoksa her takvim yılının son günü
hesap devresinin son günü olarak kabul edilir (TTK m.94/2). Bankacılık
uygulamasında hesap devresi üç aydır. Bakiyenin Kabulü ve Faiz Devre
sonunda hesap yapıldığında, hangi tarafın alacaklı olduğu ortaya çıkar.
Örneğin, A’nın alacağı B’ninkinden fazla olduğu için A lehine bir alacak
çıkar. Bu durumda, cari hesabı kim tutuyorsa onun, ortaya çıkan bakiyeyi
gösteren bir cetveli karşı tarafa tebliğ etmesi gerekir. Karşı taraf aldığı
hesap cetveline bir ay içerisinde, noter kanalıyla, taahhütlü mektupla,
telgrafla veya güvenli elektronik imza içeren bir yazıyla itiraz etmezse
bakiyeyi kabul etmiş sayılır (TTK m.94/2). Faiz konusuna gelince; 1. Cari
hesabın alacak sütununa yazılan tutarlar için, sözleşme veya ticari
teamüllere gereğince, kaydolundukları tarihten itibaren faiz işler (TTK
m.90/1,d). 2. Sözleşmenin yapılmasından önce doğmuş bir alacak, tarafların
onayı ile cari hesaba kaydedilirse aksi kararlaştırılmış olmadıkça bu
alacak yenilenmiş olmaz (TTK m.90/1,b). Ancak bakiyenin kabulü ile borç
yenilenmiş olur, eski borç ve alacaklar da sona erer. Bakiye için, tespit
edildiği günden itibaren faiz işletilir (TTK m.95). 3. Ayrıca, TTK m.96
bileşik faize de izin vermektedir. 3. Ünite - Ticari Defterler, Tüccar
Yardımcıları ve Cari Hesap 79 Türk hukukunda birleşik faiz uygulaması kural
olarak yasaktır. TTK m. 8/2’ye göre istisnai olarak, süresi üç aydan az
olmamak ve tarafları tacir olmak şartıyla cari hesap sözleşmelerinde ve her
iki taraf bakımından ticari iş niteliğini taşıyan ödünç sözleşmelerinde
faize faiz yürütülür. Bakiyenin Haczi Taraflardan birinin alacaklısı, hesap
bakiyesi üzerine haciz koydurabilir. Bu halde, haciz günü hesap kapatılır
ve bakiye saptanır. Bu durumda, borcundan dolayı haciz tebliğ edilen taraf
onbeş gün içerisinde haczi kaldırtmadığı takdirde, cari hesabın karşı
tarafı sözleşmeyi feshedebilir. Feshetmez ise, haciz koyduranın durumu,
cari hesaba yeni alacaklar geçirilerek ağırlaştırılamaz. Meğer ki, hesaba
geçirilen kalemler, haciz tarihinden önce doğmuş bir hukuki ilişkiden
kaynaklansın. Haciz koyduran alacaklı, hesap bakiyesinden kendi alacağına
düşen kısmın ödenmesini, ancak hesabın TTK m.94 uyarınca kapatılması
gereken anda isteyebilir (TTK m.100). Cari Hesabın Sona Ermesi ve
Zamanaşımı Cari hesap, kararlaştırılan sürenin sona ermesi, sözleşme
belirsiz süreli ise fesih ihbarı ve taraflardan birinin iflâsı nedenleri
ile sona erer (TTK m.98). Belirli süreli sözleşmelerde ölüm veya kısıtlanma
hâllerinde, taraflar ve kanuni temsilcileri ile halefleri, on gün önceden
bildirmek şartıyla sözleşmeyi feshedebilir ancak bakiyenin ödenmesi,
hesabın TTK m.94 uyarınca kapatılması gereken anda istenebilir (TTK m.99).
Bakiyenin haczi halinde onbeş gün içerisinde haczin kaldırılmaması da diğer
taraf için fesih hakkı ve buna bağlı olarak sözleşmenin sona ermesi
sonucunu doğurur (TTK m.100/2). TTK m.101 uyarınca, cari hesaba ilişkin
davalar, sözleşmenin sona erdiği tarihten itibaren 5 yıllık zamanaşımına
tabidir (eTK’da ise, sürenin ne zaman başlayacağı gösterilmediği için
tartışmalar yapılmakta idi). 80 Ticaret Hukuku Özet Ticari defterlerin
kapsamını ve defterlerin önemini açıklamak. Ticari defter tutmak, bizzat
tacirin kendisi için yararlı ve önemli olduğu gibi, devlet, tüzel kişi
tacirin ortakları ve organları ile tacirin alacaklıları gibi üçüncü kişiler
bakımından da önemlidir. Bu nedenledir ki, defter tutma yükümü ve
yaptırımları konusunda, TTK yanında, Vergi Kanunlarında, İcra ve İflâs
Kanununda ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda hükümler vardır. Tutulması
zorunlu olan defterler, TTK m.64’te sayılmış olup, bunlar, yevmiye (günlük)
defteri, defteri kebir (büyük defter), envanter defteri, pay defteri,
yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere
defteridir. Ticari defter ve belgelerin, kanunda öngörülen süre içerisinde
ve gösterilen yöntemlerle saklanması gerekir. Bu sürede zayi olmaları
halinde de, mahkemeye başvurularak, zayi belgesi alınması gerekmektedir.
Defterlerin delil niteliği taşıma şartlarını anlatmak. Ticari defterlerin
sahipleri lehinde ve aleyhinde delil olma şartları, Hukuk Muhakemeleri
Kanunu’nda düzenlenmiştir. Defterlerin sahibi lehine delil olması için her
iki tarafın da tacir veya en azından defter tutma yükümlüsü olmaları
gerekir. Oysa defterlerin, sahibi aleyhinde delil olması için, karşı
tarafın tacir olma zorunluluğu bulunmamaktadır. Tacir yardımcılarının
türlerini ve temsil yetkilerini açıklamak. İster gerçek, ister tüzel kişi
olsun, bir tacirin bütün işleri tek başına yürütmesine yoktur. Bu nedenle
tacir, işletmesiyle ilgili faaliyetleri yürütürken, başka kişilerin emek ve
mesailerinden de yararlanır. İş ve hizmetlerinden yararlandığı ve kendi
atadığı bu kişilere tacir yardımcıları denilmektedir. Tacir yardımcıları
da, bağımlı veya bağımsız yardımcılar olarak iki ana gruba ayrılır. Bir
yardımcı, tacirin emri, gözetimi ve denetimi altında ve özellikle tacirin
işyerinde çalışıyorsa bağımlıdır. Buna karşılık, bağımsız yardımcıların,
çoğunlukla tacirin işletmesinden ayrı bir işletmesi vardır ve tacirin emri,
denetimi ve gözetimi altında çalışmaları söz konusu değildir. Bağımlı ve
bağımsız yardımcılar da kendi içlerinde taciri temsile yetkili olanlar ve
olmayanlar biçiminde ikiye ayrılırlar. Derslerimiz için asıl inceleme
konumuz, taciri temsil etme yetkisi bulunan yardımcılardır. Bağımlı ve
taciri temsile yetkili olan yardımcılar, ticari temsilci (TBK m.547 vd.),
ticari vekil (TBK m.551) ve pazarlamacı (TBK m.448) olarak ayrılır.
Bağımsız yardımcılar grubundaki acente, taciri temsil etmeye yetkilidir
(TTK m.102,105,107). Fakat bu grupta olan yardımcılardan komisyoncu (TBK
m.532 vd.), taciri doğrudan değil, dolaylı temsile yetkili iken; TBK
m.404’da düzenlenen simsar (tellal), temsil yetkisinden yoksundur. Ayrıca,
bağımsız yardımcılardan acentenin tacir ile ilişkisi süreklilik göstermekte
iken, komisyoncu ve simsarın tacir tarafından her bir iş için
görevlendirilmesine ihtiyaç vardır. Cari hesap sözleşmesinin amacını,
şeklini ve işleyişini açıklamak. Cari hesap sözleşmesi, TTK’da düzenlenmiş
ve yazılı şekle bağlanmış özel bir sözleşmedir. Amacı da, iki kişinin
herhangi bir sebep veya ilişkiden doğan alacaklarını ayrı ayrı istemekten
karşılıklı olarak vazgeçip, bunları kalem kalem alacak ve borç şekline
çevirerek hesabın kesilmesinden sonra çıkacak artan tutarı (bakiyeyi)
isteyebilmelerini sağlamaktır. Böylece gereksiz bir para trafiği ve bazı
formaliteler, önlenmiş olmaktadır. Cari hesap sözleşmesinde tarafların
tacir olma şartı yoktur. Taraflar tacir olmasa bile, TTK’da düzenlenmiş
olduğu için ticari iş niteliğindedir (TTK m.3). Cari hesap, borçların
tasfiyesine yönelik bir sözleşme olduğuna göre, bu sözleşmenin, taraflar
arasındaki borçları doğuran, satım, acentelik, kredi gibi bir temel (asıl)
ilişki ile birlikte yapılması gerekir; aksi takdirde cari hesabın konusu
olmaz. Hangi alacakların cari hesaba geçirileceği, cari hesapta süreler ve
işleyiş, alacağın haczi, faiz ve zamanaşımı konuları, TTK’da
düzenlenmiştir. 1 2 3 4 3. Ünite - Ticari Defterler, Tüccar Yardımcıları ve
Cari Hesap 81 Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıdakilerden hangisi TTK bakımından
ticari defter tutma yükümüne tabi değildir? a. Tacirler b. Tacir gibi
sorumlu olanlar c. Esnaflar d. Tacir sayılanlar e. Donatma iştiraki 2.
Aşağıdakilerden hangisi, TTK’da sayılan ticari defterlerden değildir? a.
Yevmiye defteri b. Defter-i kebir c. Anonim ortaklık pay defteri d.
Gelen-giden evrak defteri e. Envanter defteri 3. Aşağıdakilerden hangisi
ticari temsilcinin yetkisi kapsamı dışında kalır? a. Taşınmaz malları
satmak b. Kambiyo taahhüdünde bulunmak c. Ticari vekil atamak d. Taşınır
mal satın almak e. Tacir adına kefil olmak 4. Aşağıdakilerden hangisi
ticari temsilcinin temsil yetkisi kapsamına dâhildir? a. İşletmenin
malvarlığına dâhil taşınmaz üzerinde ipotek kurmak b. Tacirin iflâsını
istemek c. Taciri mahkemede temsil etmek d. İşletmeye yeni bir ortak almak
e. Başka bir ticari temsilci atamak 5. Pazarlamacıya ilişkin olarak
aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? a. Pazarlamacı bağımlı tacir
yardımcısıdır. b. Pazarlamacı ile tacir arasındaki ilişki sürekli
niteliktedir. c. Pazarlamacı özel yetki verilmedikçe, müşterilerden
tahsilat yapamaz ve ödeme günlerini değiştiremez. d. Pazarlamacı, kendi
yapmamış olduğu işlemler için de müşterilerden tahsilat yapabilir. e.
Pazarlamacılık sözleşmesi, kural olarak şekle tabi değildir. 6.
Aşağıdakilerden hangisi acentelik sözleşmesinin unsurlarından biri
değildir? a. Acente, tacirin bağımsız yardımcısıdır. b. Acente ile tacir
arasındaki ilişki sürekli niteliktedir. c. Acentelik meslek edinilmiş
olmalıdır. d. Acentelik sözleşmesinde tekel hakkı zorunlu unsurdur. e.
Sözleşmeye yetkili acente, müvekkili tacir adına ve hesabına hareket eder.
7. Aşağıdakilerden hangisi acentenin haklarından biri değildir? a. Ücret
isteme b. Olağanüstü masrafları isteme c. Faiz isteme d. Tacirin kârından
pay isteme e. Hapis hakkı 8. Aşağıdakilerden hangisi acentenin müvekkili
taciri temsil yetkisinin kapsamına dâhil değildir? a. Yetkili ise tacir
adına sözleşme yapma b. Tacir adına kefil olma c. Müvekkili tacir adına
beyanlarda bulunma ve kabul etme d. Bizzat teslim ettiği mal bedellerini
alma ve bedelini ödediği malları teslim alma e. Müvekkili taciri mahkemede
temsil etme 9. Aşağıdakilerden hangisi TTK hükümleri uyarınca tutulması
zorunlu defterlerden biri değildir? a. Yevmiye defteri b. Defteri kebir c.
Envanter defteri d. Karar defteri e. İşletme defteri 10. Aşağıdaki
alacaklardan hangisi cari hesaba geçirilebilir? a. Takas edilemeyen
alacaklar b. Belli bir amaca harcanmak üzere teslim edilen paradan doğan
alacaklar c. Emre amade tutulmak üzere teslim edilen paradan doğan
alacaklar d. Emre amade tutulmak üzere teslim edilen mallardan doğan
alacaklar e. Para alacakları 82 Ticaret Hukuku Yaşamın İçinden T.C.
YARGITAY 11. HUKUK DAİRESİ E. 2001/5020, K. 2001/8116, T. 22.10.2001 •
ACENTELİK SÖZLEŞMESİ (Acentenin, Acente Olarak Tayin Edildiği Bölgede Tekel
Hakkının Olması) • TAZMİNAT (Belirli Süreli Acentelik Sözleşmesinden Doğan
Alacağın Tahsili İstemi) • FEVKALADE MASRAFLAR (Belirli Süreli Acentelik
Sözleşmesinden Doğan Alacağın Tahsili Davasında Masrafların Araştırılarak
Belirlenmesinin Gerekmesi) • MAHRUM KALINAN KAR (Belirli Süreli Acentelik
Sözleşmesinden Doğan) ÖZET: 1- belirli süreli acentelik sözleşmesinden
doğan alacağın tahsili istemine ilişkin davada, acentenin acente olarak
tayin edildiği bölgede tekel hakkı bulunduğundan, TTK.nun 127, Maddesi
uyarınca isteyebileceği bir masraf kaleminin var olup olmadığının
saptanması ve yine aynı yasanın 128-131. Maddeleri uyarınca varsa mahrum
kaldığı karın, gerektiğinde davalı kooperatif kayıtları da incelenmek
suretiyle belirlenmelidir. 2- Dava, kooperatif aleyhine açılmış olup, karar
başlığında davalı kooperatif başkanı olduğu anlaşılan kişinin, şahsen
davalı olarak gösterilmesi HUMK.nun 388. maddesine aykırılık teşkil eder.
KARAR: Davacı vekili, müvekkili ile davalı arasında davalının Çaycuma ve
Perşembe acenteliği sözleşmesi yapıldığını sözleşmenin 22.11.1996 tarihine
kadar geçerli olmasına karşın 14.6.1995 tarihinden itibaren davalınin
müvekkili ile irtibatını kestiğini, bu iş için müvekkilinin yaptığı
masraflar toplamının (277.000.000.-) TL olup, (30.000.000.-) TL.de kâr
mahrumiyeti bulunduğunu belirterek fazlaya ilişkin hakları saklı kalmak
kaydıyla (300.000.000.-) TL maddi tazminatın faiziyle birlikte davalıdan
tahsiline karar verilmesini talep ve dava etmiştir. Davalı vekili davaya
cevabında, davacının daha önceden A... Turizm’in acenteliğini yapmakta iken
müvekkili E... firmasına acentelik yapmaya başladığını, E... firmasının iş
yapmaması nedeniyle Ö... firmasına devredildiğini, bunun üzerine davacının
Ö... fırması ile anlaşarak, Ö... firmasının acenteliği satın alma teklifini
de geri çevirerek acenteliğini Osman isimli kişiye devrettiğini, ortada kâr
olamadığı için kâr mahrumiyetinin de söz konusu olmayacağını belirterek,
davanın reddini istemiştir. Mahkemece, iddia, savunma, dosyadaki kanıtlar
ve bilirkişi raporuna nazaran, TTK.nun 134. maddesi uyarınca geçerli bir
sebep olmadan ve 3 aylık ihbar müddetine uyulmaksızın akdi fesheden tarafın
başlanmış işlerin tamamlanamaması yüzünden diğer tarafın uğradığı zararı
tazmine mecbur olduğu, davacının dosya kapsamına ve 25.1.2001 tarihli
oturumdaki beyanına göre, haksız fesih nedeniyle başlayıp bitirmediği
işinin bulunmadığı, böyle bir zararıri iddia ve ispat edilmediği, davacının
30.7.1995 tarihinde işyerini kapattığı ve vergi kaydını sildirdiği, bu
durumda uğradığı ya da mahrum kaldığı herhangi bir zararın söz konusu
olmayacağı gerekçesiyle, davanın reddine karar verilmiştir. Karar, davacı
vekilince temyiz edilmiştir. Kaynak:
http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm 3. Ünite - Ticari Defterler,
Tüccar Yardımcıları ve Cari Hesap 83 Okuma Parçası TÜRKİYE’NİN HER
KÖŞESİNDE ACENTELERİMİZ MEVCUT 30 yıldan uzun bir süredir Anadolu Sigorta
bünyesinde çeşitli sorumluluklar üstlenen, Birinci Genel Müdür
Yardımcılığı’ndan sonra, Anadolu Sigorta’nın kendi içinden yetişen ilk
Genel Müdürü olan Musa Ülken ile sigorta sektörü ve Anadolu Sigorta’nın
geleceği hakkında bir söyleşi yaptık. Anadolu Sigorta’nın acentelere
yaklaşımına da değinen Ülken, acentelerinin memnuniyetini gören ve onlara
katılmak isteyen çok sayıda yeni acente adayı olduğunu, şirket kriterlerine
uygun ve ihtiyaç duyulan noktalardaki acentelerle çalışmayı tercih
ettiklerini söyledi. Ülken sözlerine şöyle devam etti: “Bizim
politikalarımıza, iş yapış şekillerimize uyan acentelerle çalışmaya devam
ediyoruz. Türkiye ekonomisi artık belirli merkezlerin dışına çıkmaya
başladı, özellikle Anadolu kaplanları denilen şirketler ve Anadolu’nun
birçok şehrine yerleşik çok büyük organize sanayiler kuruldu. Dolayısıyla
oralarda da sigorta ihtiyacı var ve bizim acente teşkilatımız da
Türkiye’nin dört bir yanında konumlanmış durumda.” Acentelerin, geleneksel
ürünlerden; kasko, trafik, konut konusunda uzman konumda olduğunu söyleyen
Ülken, özellikle kasko konusunda ne tür hizmetler alınabileceği ve hasar
halinde sigortalılara nasıl yaklaşabileceğini acentelerin çok iyi bildiğini
belirtti. Konut konusunda yeterli bilgiye sahip olan acenteleri, sağlık
alanında daha fazla geliştirmenin faydalı olacağını söyleyen Ülken,
“Anadolu Sigorta olarak acentelerimize, bilhassa eğitim tarafında destek
oluyoruz. Onlara ürünlerimizin kabiliyetlerini anlatarak, ne tür teminatlar
verildiğini, içeriklerini ve o ürünleri ne şekilde pazarlayabileceklerini
öğretiyoruz. Ayrıca teknolojik tarafta her acentenin daha önceden almış
olduğu teklif ve kaçırmış olduğu fırsatları kendi ekranlarına düşürüyoruz.
İstediğimiz ürünleri teşvik etmek ve daha iyi iş yapma imkânı sağlamak için
“Samba” isimli bir programımız var. Bu program ile acenteye yeni iş yazma
ve iş fırsatları yaratmada katkıda bulunuyoruz” dedi. Kaynak:
http://www.sigortacigazetesi.com.tr/manet/3985-
arkamikisarizgari-buyumeye-devam-ediuz.html 1. c Yanıtınız yanlış ise
“Defter Tutmakla Yükümlü olanlar ve Tutuluş İlkeleri” konusunu yeniden
gözden geçiriniz. 2. d Yanıtınız yanlış ise “TTK Uyarınca Tutulacak Ticari
Defterler” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. a Yanıtınız yanlış ise
“Ticari Temsilcinin Yetkileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. c
Yanıtınız yanlış ise “Temsil Yetkisini Kapsamı ve Sınırları” konusunu
yeniden gözden geçiriniz. 5. d Yanıtınız yanlış ise “Pazarlamacının Yetki
Kapsamı” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. d Yanıtınız yanlış ise
“Acente” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. d Yanıtınız yanlış ise
“Acente” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. b Yanıtınız yanlış ise
“Acente” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. e Yanıtınız yanlış ise
“Acente” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. e Yanıtınız yanlış ise
“Cari Hesaba Geçirilebilecek Alacaklar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 84 Ticaret Hukuku Sıra Sizde Yanıt
Anahtarı Sıra Sizde 1 Bu ifade doğru değildir. Ticari defterlerin tutulması
vergi, medeni usul ve icra-iflâs hukuku ile muhasebe bakımından da önem
taşımaktadır. Sıra Sizde 2 Ticari defterlerin fiziki ortamda tutulmaları
halinde açılış onayları ve yevmiye defteriyle yönetim kurulu karar
defterinin kapanış onayları kural olarak noter tarafında yapılmaktadır.
Defterlerin elektronik ortamda tutulması halinde ise açılışlarında ve
yevmiye defteriyle yönetim kurulu karar defterinin kapanışlarında noter
onayı aranmamaktadır. Sıra Sizde 3 Değildir. Onama yükümlülüğünü yerine
getirmeyen tacirin defterleri kanuna uygun tutulmuş sayılmaz ve defter
kayıtları tacir lehine delil olarak kullanılamaz. Sıra Sizde 4 Mümkün
değildir. Ticari temsilcinin temsil yetkisi konu ve miktar olarak
sınırlandırılamaz, bu tür sınırlamalar tescil ve ilan edilemez, iyiniyetli
3 üncü kişilere karşı ileri sürülemez. Sıra Sizde 5 Uygulamada emlak
komisyoncusu diye bilinen kişilerin tümünün hukuki-teknik anlamda
komisyoncu sayılması düşünülemez. Çünkü, bunlara tanınan yetkilerin,
tarafları temsil yetkisi içermediği ve çoğunlukla emlak alıcı ve
satıcılarını buluşturmakla yetindikleri görülmektedir. Bu nedenle,
adlarında komisyoncu sözcüğü bulunsa da, gerçekte genellikle simsar
niteliğinde olduklarını unutmamak gerekir. Arkan, S. (2011), Ticari İşletme
Hukuku, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Enstitüsü Yayını. Bahtiyar, M.
(2012) Ticari İşletme Hukuku, Ders Notları, Soru Örnekleri, İstanbul: Beta
Yayınevi. Kendigelen, A. (2011), Yeni Türk Ticaret Kanunu, Değişiklikler,
Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul: Oniki Levha Yayınevi. Poroy, R.,
Yasaman, H. (2004), Ticari İşletme Hukukunun Esasları. İstanbul. Ülgen, H.,
Teoman, Ö., Helvacı, M., Kendigelen, A., Kaya, A., Nomer-Ertan, F. (2006),
Ticari İşletme Hukuku, İstanbul: Vedat Kitapçılık. Yararlanılan Kaynaklar 4
Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Ortaklık (Şirket) kavramını ve
unsurları açıklayabilecek, Adi ortaklığın önemini ve uygulamadaki başlıca
örneklerini anlatabilecek, Ticaret şirketlerine uygulanacak genel hükümleri
sıralayabilecek, Limited ortaklığın kuruluşu, işleyişi ve yapısını genel
olarak anlatabileceksiniz. Anahtar Kavramlar • Şirket - Ortaklık • Tüzel
Kişilik • Şirket Sözleşmesi • Adi Şirket • Ticaret Şirketi • Limited Şirket
İçindekiler Ticaret Hukuku Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi
Ortaklık, Limited Ortaklık • ORTAKLIK (ŞİRKET) KAVRAMI, UNSURLARI VE
TÜRLERİ • ADİ ORTAKLIK • TİCARET ŞİRKETLERİNİN GENEL HÜKÜMLERİ • LİMİTED
ORTAKLIK TİCARET HUKUKU ORTAKLIK (ŞİRKET) KAVRAMI, UNSURLARI VE TÜRLERİ
Ortaklık (Şirket) ve Unsurları Ortaklığın tanımı ve unsurlarını ortaya
koyan genel bir hüküm TTK’de mevcut değildir. TBK m.620’de ise adi şirket
tanımlanmıştır. Ancak öğretide, adi şirket için yapılan bu tanım, bütün
şirket tipleri için geçerli genel bir tanım olarak kabul edilmektedir.
Tanıma göre ortaklık (şirket), iki ya da daha çok kişinin, ortak bir amaca
ulaşmak için emeklerini ve mallarını (sermayelerini) birleştirmeyi
üstlendikleri bir sözleşmedir. Biz genellikle “ortaklık” kavramını tercih
etmekle birlikte, ifadenin akışı için, bazen de “şirket” sözcüğünü
kullanacağız. TTK MADDE 1531- (1) Bu Kanuna göre “ortaklık”, “kollektif
ortaklık”, “komandit ortaklık”, “anonim ortaklık”, “sermayesi paylara
bölünmüş komandit ortaklık”, “limited ortaklık” ve “kooperatif ortaklık”
terimleri, sırasıyla “şirket”e, “kollektif şirket”e, “komandit şirket”e,
“anonim şirket”e, “sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket”e, “limited
şirket”e ve “kooperatif şirket”e eş anlamda kanuni terimlerdir ve bu
terimler birbirleri yerine kullanılabilir. Bu tanımdan hareket ederek
ortaklığın unsurlarını saptayabiliriz: 1. Kişi, 2. Sözleşme, 3. Sermaye, 4.
Ortak amaç, 5. Ortak amaca ulaşmak için eşit ve aktif ortak çaba (Affectio
Societatis) unsuru. Bu unsurlara kısaca göz atmak gerekirse; Kişi Unsuru
Ortaklık, kişilerin bir araya gelmesi ile kurulduğu için dernek gibi
kişiler arasında oluşturulan bir birliktir. Oysa vakıf mal topluluğudur.
Ortaklığın kurulabilmesi için kural olarak asgari iki kişi yeterlidir (TBK
m.620). Fakat bunun bazı ortaklıklarda istisnaları vardır. Örneğin, anonim
ve limited şirket bir kişi ile (TTK338, 573), kooperatif en az 7 kişi
(KoopK. 2) ile kurulabilir. Bazen azami sayı da gösterilmiştir. Örneğin,
limited ortaklık en fazla 50 kişi ile kurulabilir (TTK m.574/1). Ortaklar
gerçek veya tüzel kişi olabilir, fakat istisna olarak, kollektif ortaklıkta
tüm, komandit ortaklıkta ise komandite ortakların gerçek kişi olmaları
gerekir (TTK m.211,304/3). Bu sınırlamanın nedeni, anılan ortakların şirket
borçlarından dolayı sınırsız sorumlu tutulmasıdır. Kanun koyucu, sınırsız
sorumluluğu, tüzel kişilik yapısı ile bağdaşır nitelikte görmemiştir.
Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 88 Ticaret
Hukuku Bir şirkete ortak olabilmek için özel bir ehliyet kuralı
öngörülmemiş olduğundan, fiil ehliyetine ilişkin Medeni Kanun hükümleri
şirket ortağı olma yönünden de geçerlidir (TMK m.9 vd.,335 vd.,396 vd.).
Özellikle, vesayet altındaki birinin kişisel sorumluluk gerektiren bir
şirkete girmesi veya önemli bir sermaye ile bir şirkete ortak olması için
vesayet makamının izni yanında denetim makamının da onayı gerekir (TMK
m.463, b.3). Acaba şirket ortağı olmak açısından özel meslek engelleri var
mıdır? Bu açıdan bazı kanunlarda özel hükümler ve bazı meslekleri icra eden
kimseler bakımından sınırlamalar vardır. Örneğin, memur, avukat, hâkim,
savcı ve noterler yönünden ticaretle uğraşma yasağı getiren özel hükümler
vardır (Anayasa m.140, DMK m.28, AvK. m.11, NotK. m.50); bu nedenle anılan
görevlerde çalışanlar, kollektif şirketin veya ticari işletme çalıştıran
bir adi şirketin ortağı olamazlar; komandit şirkette komandite ortak sıfatı
taşıyamazlar. Ancak anonim şirket, limited şirket ve kooperatife ortak
olmalarında bir sakınca yoktur; komandit şirketlerde komanditer ortak da
olabilirler. Sözleşme Unsuru Hukukumuzda, tüm şirketler için geçerli genel
bir tanım sayılan TBK m.620, şirketi bir sözleşme olarak nitelediğinden,
ortaklığın temelinde bir sözleşme ilişkisi bulunduğu kabul edilmektedir.
Bununla birlikte ortaklığı, Borçlar Hukukumuzdaki klasik sözleşmeler ile
aynı kefeye koyma olanağı yoktur. Çünkü temelinde bir sözleşme bulunmasına
rağmen, ortaklık, diğer sözleşmelerden oldukça farklı özellikler gösterir.
TBK’nın genel hükümlerinde sözleşme, iki tarafın irade beyanı ile kurulan
ve çoğunlukla iki tarafa borç yükleyen hukuki işlemlerdir. Bu nedenle,
TBK’nın sözleşmelere dair hükümleri burada aynen uygulanamaz; ortaklık
sözleşmesinin niteliği buna uygun değildir. Ancak uygun düştüğü ölçüde ve
aksine bir özel hüküm olmadığı takdirde, TBK’nın genel hükümleri ortaklık
sözleşmelerine de uygulanabilir. TTK, ortaklık sözleşmelerinin
geçerliliğini “resmi onaya bağlı yazılı şekle” bağlamıştır (TTK
m.212,305,339,575). KoopK m.2’de de aynı şekil öngörülmüştür. Buna karşılık
TBK, adi ortaklık sözleşmesi için bir geçerlilik şekli düzenlememiştir; bu
nedenle taraflar iradi şekil kararlaştırabilirler (TBK m.17); ancak
kararlaştırmasalar dahi, ispat kolaylığı açısından yazılı şekil daima
yararlıdır (HMK m.200 vd.). Sermaye Unsuru Ortaklık sözleşmesinde,
ortakların şirkete sermaye (payı) koymaları gerekir. TBK m.620/I,
“emeklerini ve mallarını” diyerek, ortaklığın sermaye unsurundan sözetmiş
ise de bu ifade eksik ve yanıltıcıdır. Çünkü sermaye yalnızca emek ve
maldan oluşmaz ayrıca aradaki “ve” bağlacı, ikisinin birlikte sermaye
olarak getirileceği izlenimi doğurmaktadır. TBK m.621, “para, alacak, mal
veya emek” şeklinde daha geniş bir ifade içermekte ise de bu dahi, sermaye
konulabilecek değerleri belirtmek açısından yetersiz bir hükümdür. TTK
m.127, sermaye olabilecek değerleri oldukça geniş biçimde saymış olmakla
birlikte, bu sayım da sınırlı değildir. Kural olarak ekonomik değer taşıyan
her şey (para, taşınır-taşınmaz mal, hak, alacak, kişisel emek, ticari
itibar gibi değerler birlikte veya ayrı) sermaye olarak getirilebilir.
Ortaklarca getirilecek sermayenin mutlaka eşit değerde ve aynı nitelikte
olması gerekmez. Farklı değer ve nitelikte sermaye konulması mümkün ve
uygulamada yaygındır. Ticaret şirketlerine, ekonomik değer taşıyan her
şeyin sermaye olarak konulabileceği kuralının kanunlardan veya uygulamadan
doğan istisnaları da vardır. Gerçekten bazı şirket türlerine konulabilecek
sermaye konusunda özel düzenlemeFiil Ehliyeti: Bir kişinin kendi fiil ve
işlemleriyle hak sahibi olabilmesi ve borç altına girebilmesi ehliyetidir.
Sözleşme: Karşılıklı iki tarafı oluşturan kişi ya da kişilerin belirli bir
hukuki sonuca ulaşmak üzere birbirine uyan irade açıklamalarıyla
oluşturdukları hukuki işlemdir. 4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel
Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 89 ler vardır. Örneğin, halka açık
anonim ortaklıklarda, halktan toplanan sermayenin nakit olması zorunludur
(SerPK m.12/1); bankaların nakit sermaye ile kurulması gerekmektedir (BanK
m.7/b); menkul kıymetler yatırım ortaklığı da ancak nakit sermaye ile
kurulabilir (SerPK m.49/c). TTK bazı sermaye türleri bakımından özel
sınırlamalar getirmiştir: TTK m.127’de sayılanlar arasında bulunmasına
rağmen, hizmet edimleri, kişisel emek, ticari itibar ve vadesi gelmemiş
alacaklar, anonim şirketlere ve limited şirketlere sermaye konulamaz (TTK
m.342,581); bir komanditer ortak da kişisel emeğini ve ticari itibarını
komandit şirkete sermaye koyamaz (TTK m.307/2). Bu sınırlamaların nedeni,
sınırlı sorumluluğu bulunan ortaklardan dolayı, alacaklıların güvencesini
şirket malvarlığının oluşturduğu, oysa anılan sermaye unusurlarına kesin ve
objektif değer biçilemeyeceği, bilançoda gösterilemeyecekleri ve paraya
çevrilmelerinin zor, hatta imkânsız olacağı düşüncesidir. Ortak Amaç Unsuru
Şirketin amacı konusunda çeşitli düzenlemeler vardır: TBK m.622 uyarınca
adi şirkette amaç kazanç paylaşmaktır. TTK m.211 kollektif şirketin, m.304
komandit şirketin ancak bir ticari işletme çalıştırmak amacıyla
kurulabileceğini öngörmüş; böylece her türlü iktisadi amacın yeterli
olmadığını, örneğin esnaf işletmesi çalıştırmak için bu tür şirketler
kurulamayacağını belirtmiştir. Buna karşılık m.331 anonim şirketin, m.573/3
limited şirketin her tür iktisadi amaçla kurulabileceğini düzenlemiş; KoopK
m.1 ise özel bir ekonomik amaçtan söz etmiş: “...ortakların meslek ve
geçimlerine ilişkin ihtiyaçlarını karşılıklı yardım ve kefalet suretiyle
gidermek” şeklinde özetleyebileceğimiz bir amaç öngörmüştür. Doğrudan kâr
sağlamak ve dağıtmak sözkonusu olamasa bile, kooperatiflerde de ekonomik
amacın varlığı ortadadır. Aslında, bir ticaret şirketine ortak olmak
isteyenin amacı, kâr elde edebilmektir. Dolayısıyla, kooperatiften farklı
olarak TTK’de düzenlenen şirketlerin amacı da sonuçta kâr sağlamak ve bunu
ortaklarına paylaştırmaktır. Bunun karşısında, şirket zarar etmiş ise buna
da şirketin türüne göre şayet sorumlulukları varsa, o ölçüde ortaklar
katlanacaktır. Ortak amaç unsuru, şirketi, dernek ve vakıftan ayırmada
kullanılacak temel ölçütüdür. Dernek ve vakıf, ideal (manevi) amaçlı tüzel
kişilikler olmakla birlikte, eklemek gerekir ki bir dernek veya vakıf da
amacına ulaşmak için ticari işletme çalıştırabilir; bu durumda, dernek kamu
yararına da olmamak, vakıf ise gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi
niteliğindeki işlere harcamamak şartıyla tacir sıfatını kazanır (TTK m.16).
Affectio Societatis Unsuru Aslında TBK m.620’de yapılan tanımda
bulunmamakta ise de, bu unsur, yukarıda değinilen dört unsura, öğreti
tarafından eklenmiştir Söz konusu kavram ile ortak amacı gerçekleştirmek
için ortakların birlikte çaba gösterme niyeti kastedilmektedir. Bu unsur
şahıs şirketlerinde çok ağırlıklıdır. Çünkü bu şirketlerde ortakların
birbirlerini iyi tanımaları, güven duymaları ve işbirliği içerisinde çaba
göstermeleri gerekir. Oysa sermaye şirketlerinde ve özellikle halka açık
anonim şirketlerde bu unsur oldukça zayıflamaktadır. Sermaye şirketlerinde
tüm ortakların aktif çaba göstermeleri beklenemez; çünkü şahıs
şirketlerinden farklı olarak ortak sayısı genellikle fazla, aralarında
ilişki yok veya oldukça zayıf ve sermaye ön planda olduğundan, şirket
yönetimi özel organa verilmiş, denetim için de bağımsız denetçilik sistemi
getirilmiştir. Edim: Bir borç ilişkisinde alacaklının isteyebileceği ve
borçlunun gerçekleştirmek zorunda olduğu davranıştır. 90 Ticaret Hukuku
Bununla birlikte, çok zayıflamış da olsa sermaye şirketlerinde bile bu
unsurdan söz edilebilir; en azından, ortakların, şirketin amacının
gerçekleşmesini önleyici veya zorlaştırıcı davranışlardan kaçınma
yükümlülüğü vardır ve bu yükümün temeli, yine “affectio societatis”e
dayandırılır. Ortaklıkların Sınıflandırılması Ortaklıklar, dört ayrı ölçüte
göre sınıflandırılabilir: 1. Düzenleyen kanun ölçütü açısından, TBK’de
düzenlenen (adi ortaklık), TTK ve KoopK’de düzenlenen (ticaret
ortaklıkları) ve özel düzenlemelere bağlı ortaklıklar şeklinde üçlü bir
ayrım yapılabilir. Özel düzenlemelere bağlı ortaklıklara, tamamen kendi
özel kanunu bulunan Ereğli Demir Çelik AŞ, TC. Merkez Bankası AŞ, İller
Bankası AŞ gibi bazı şirketler yanında, belirli faaliyet dallarını
düzenleyen, Sigortacılık K, Bankacılık K, Finansal Kiralama K. gibi özel
kanunlara tabi olan şirketlerle, Kamu İktisadi Teşebbüslerine dair 233
Sayılı KHK’ya tabi şirketler gösterilebilir. 2. Tüzel kişiliği olup
olmaması ölçütüne göre de tüzel kişiliği olmayan ortaklık (adi ortaklık)
ile tüzel kişiliği olan ortaklıklar (ticaret ortaklıkları ile özel
düzenlemelere bağlı tüm ortaklıklar) şeklinde ikili bir ayrım yapılabilir.
Tüzel kişiliğin bulunması, beraberinde, şirketin, ortaklarından ayrı bir
ticaret unvanına, malvarlığına, ehliyete, yerleşim yerine ve vatandaşlığa
da sahip olmasını getirir. 3. Kişi (şahıs)/sermaye ortaklığı ayrımı, bir
ortaklıkta, ortakların kimlik ve ilişkilerinin mi, yoksa sermayenin mi ilk
planda önem taşıdığına dayalıdır. Eski TK’dan farklı olarak yeni TTK’da bu
ayrım açıkça düzenlenmiş ve ayrıma bazı sonuçlar bağlanmıştır. TTK m.
124/2’de, kollektif ve adi komandit ortaklıklar şahıs, anonim, limited ve
paylı komandit ortaklıklar ise sermaye ortaklığı olarak sayılmıştır. Ayrıca
TTK, şirketlerin genel hükümlerinin uygulanması, ortakların kişisel
alacaklılarının durumu ve bazı yükümlülükler yönünden bu ayrıma önemli
sonuçlar bağlamıştır. 4. Ortaklık borçlarından dolayı ortakların
sorumluluğu açısından, birinci - ikinci derece, sınırlı - sınırsız
sorumluluk ayrımları yapılır. Ortaklık borçlarından dolayı ortaklar birinci
derece (doğrudan) veya ikinci derece (dolaylı) sorumlu olabilir. Ortaklığın
tüzel kişiliği yok ise, ortaklıktan alacaklı olan kişi doğrudan ortaklara
başvurur. Örnek: Adi Ortaklık (TBK m.638/3). Tüzel kişiliği olan
ortaklıklarda, ortaklık borcu için önce tüzel kişiliğe başvurulur. Belli
şartların varlığı halinde ortaklara başvuru hakkı tanınmış ise, bu durumda
ortakların ikinci derecede sorumluğu sözkonusu olur. Kollektif şirketlerde
ortakların şirket borçları nedeniyle, şirket alacaklısına karşı ikinci
derece (dolaylı) sorumluluğu vardır (TTK m.236-237). Adi komandit
şirketlerde komandite ortak, m.317 atfı nedeniyle bir kollektif şirket
ortağı gibi sorumlu iken, komanditer ortak, TTK m.322 uyarınca, sınırlı da
olsa belirli şartların varlığı hâlinde şirket alacaklılarına karşı
sorumludur. K kollektif ortaklığından alacaklı olan A, alacağını en zengin
ortak olduğunu bildiği B’den talep etmiş, B bu borcu ödemekle yükümlü
olmadığını ileri sürerek talebi reddetmiştir. Olayda A’nın mı yoksa B’nin
mi haklı olduğunu düşünürsünüz? Yerleşim Yeri: Bir kimsenin yerleşmek
niyetiyle oturduğu yer, ikametgâhdır. 1 4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında
Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 91 Ortakların sorumlu olduğu
hâllerde de, bu sorumluluk, sınırlı veya sınırsız olabilir. Sınırsız
sorumluluğun geçerli olduğu şirketlerde ortaklar, şirket borçlarından
dolayı, tüm mal varlıkları ile sorumlu olabilmektedir. Örneğin, adi şirket
ile kollektif şirkette tüm, komandit şirketlerde ise komandite ortakların
sorumluluğu sınırsızdır. Buna karşılık, bazı ortaklıklarda ortakların
sorumluluğu belirli bir miktar ile sınırlı olabilir. Örneğin, anonim ve
limited şirketlerde tüm ortakların ve komandit şirketlerde komanditerlerin
sorumluluğu, şirket getirmeyi taahhüt etmiş oldukları sermaye miktarı ile
sınırlıdır. Bir ortak, şirkete koymayı taahhüt etmiş bulunduğu sermaye
payını ifa etmiş ise, sorumluluğu da sona erer. İfa etmemiş olsa bile, bu
sorumluluk üçüncü kişilere değil, şirkete karşı geçerli bir sorumluluktur.
ADİ ORTAKLIK Önemi ve Uygulanma Alanı Adi ortaklık, başlı başına bir şirket
tipi olarak uygulamada, en basit günlük ilişkilerden, en karmaşık
ilişkilere kadar rastlanabilecek bir ortaklıktır. Örneğin, birlikte piyango
bileti alarak ikramiye çıkarsa paylaşmayı kararlaştıran, cep harçlıkları
ile bahçe sahibinden satın alacakları limonu semt pazarında satmaya ve
kazancı bölüşmeye karar veren, bir kahvehaneyi veya marketi alıp birlikte
işleten, bir ticari taksiyi birlikte alıp çalıştıran, sahip oldukları
hayvanları bir araya getirerek süt üreten ve satan, beraberce roman,
tiyatro eseri, film gibi bir fikir ve sanat eseri yaratan kişiler
arasındaki ilişkilerden, konsorsiyumlara ve çok uluslu ortak girişimlere
(joint venture) kadar birçok ilişkiyi adi ortaklık potasına sokmak
mümkündür. Bu arada sözü geçen ve uygulamada da sıkça rastlanan iki kavrama
kısaca değinmek yararlı olacaktır. Konsorsiyum, kişilerin belirli işleri
birlikte gerçekleştirmek amacıyla bir araya gelmeleri ve her birinin,
diğerlerinden bağımsız olarak, işin yalnızca bir kısmının yapılmasından
sorumluluk üstlendiği hallerde ortaya çıkar. Örneğin, metro inşaatının
yapımını birlikte gerçekleştirmek isteyen ve uzmanlıkları farklı olan üç
şirketten birisi yer altı inşaatlarını, diğeri toprakaltı izolasyon ve
donanımlarını, üçüncüsü de raylı sistem yapımını üstlenip, her biri kendi
kısmından sorumluluğu kabul edebilir. Ortak girişim (joint venture) ise,
bağımsız birden fazla gerçek veya tüzel kişinin, belirli bir işi ya da
sürekli bir faaliyeti gerçekleştirmek ve kazanç sağlamak amacıyla, bir
ticaret ortaklığı kurarak (bu arada çifte ortaklık ilişkisi doğabilir) veya
kurmaksızın, bir sözleşme çerçevesinde bir araya gelmeleri ve işin
tamamından müteselsilen sorumlu olmayı üstlendikleri hâllerde ortaya çıkar.
Örneğin, üç şirketin, işin tamamından birlikte ve müteselsilen sorumluluk
üstlenerek bir baraj inşaatının yapımı konusunda anlaşmaları ve ihaleyi
kazanmaları gibi. Ortak girişim konusunda daha fazla bilgi edinmek için
“Ticaret Şirketlerinin Tüzel Kişiliği Bulunmayan Bir Ortaklık Yapısı İle
İşlettikleri Ticari İşletmelerin Ticaret Sicillerine Tescili Hakkında”
STB’nin 2009/2 sayılı tebliğine bakabilirsiniz. RG T. 01.04.2009,S.27187.
Adi ortaklığın önemini ve uygulamasını artıran çeşitli yasal düzenlemeler
de mevcuttur. Örneğin: 1. Adi ortaklık hükümleri, TTK m.126 uyarınca,
belirli bir sırada ticaret şirketlerine de uygulanır. 2. Ticaret şirketi
niteliği kazanamayan ortaklıklar, TBK m.620/2’ye göre adi ortaklık sayılır.
92 Ticaret Hukuku 3. Kollektif ve komandit şirketlerinin kuruluşu
sırasında, ortaklık sözleşmesinin akdedilmesinden itibaren şirketin tüzel
kişilik kazanmasına kadar geçecek olan süre içerisinde, kurucular
arasındaki ilişkiye adi ortaklık hükümleri uygulanır (Bkz. TTK m.214,305).
Kollektif ve komandit şirketlerden farklı olarak, anonim ve limited
şirketlerde, anasözleşmenin imzalanması ile ortaklık tüzel kişiliğinin
doğması arasındaki dönemde, kurucular arasındaki ilişkiyi ön ortaklık
olarak niteleyen Alman sistemi, TTK’da da benimsenmiştir (TTK m.335,585).
4. Birden çok kişinin katılımı ile yapılan ve ayrılmaz bütün oluşturan bir
eserin sahipleri arasındaki ilişkiye adi ortaklık hükümleri uygulanır (FSEK
m.10). Adi Ortaklığın Kuruluşu Ortaklığın tüzel kişiliği bulunmadığı için
kuruluşu oldukça kolaydır. Sözleşme için bir geçerlilik şartı
öngörülmemiştir; taraflar iradi şekil kararlaştırılabilir (TBK m.17). Ancak
ispat kolaylığı sağlamak açısından yazılı şekilde bir ortaklık sözleşmesi
yapmakta daima yarar vardır (HMK m.189,193). Sözleşme yapıldıktan sonra,
başkaca (tescil, izin vb.) bir işleme gerek olmaksızın ortaklık kurulmuş
olur. Hatta, kurulacak ortaklığın işletme konusu, kanunen şekle bağlanmış
işlemleri gerçekleştirmek (örneğin, taşınmaz ticareti yapmak) olsa dahi, bu
durum, ortaklık sözleşmesinin şekle bağlı sayılmasını gerektirmez. Bununla
birlikte, şayet ortaklığa, tapuya kayıtlı bir taşınmaz veya devri kanunda
özel şekle bağlanmış bir hak (marka, patent, fikir ve sanat eseri gibi)
sermaye olarak konuluyorsa, ortaklık sözleşmesindeki sermaye maddesinin
öngörülen şekle uygun olarak düzenlenmesi zorunludur. Adi Ortaklığın Konusu
Her konuda ortaklık yapılabilir; ancak konunun ahlaka, adaba, emredici
hükümlere, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı ve imkânsız olmaması
gerekir. Çünkü sözleşme özgürlüğü ve sınırlarına ilişkin TBK m.26-27
hükümleri, burada da geçerlidir. Örneğin, Yargıtay 4. HD. 18.1.1957 tarihli
kararında, bir mali müşavir ile avukat arasında, avukata müşteri bulmak
amacıyla yapılan ortaklık anlaşmasını, Avukatlık Kanunu’nun emredici
hükmüne ve eBK m.19-20’ye aykırı bularak geçersizliği sonucuna varmıştır.
Adi şirket, bir ticari işletme de işletebilir, bu durumda ortaklar tacir
sıfatını kazanırlar (TTK m.12). Adi Ortaklıkta İç İlişkiler İç ilişki,
ortakların kendi aralarındaki ilişkileri anlatır ve bu kapsamda karşımıza
özellikle, yönetim görev ve yetkileri çıkar. Dış ilişki ise, ortaklarla
üçüncü kişiler arasındaki ilişki olup bu kapsamda özellikle temsil kavramı
gündeme gelir. Tüm şirketlerde olduğu gibi, adi şirkette de iç ilişkiler,
sözleşme özgürlüğü ilkesine bağlıdır. Ortaklık sözleşmesi hükümleri adeta
ortaklığın anayasası sayılır ve iç ilişkilerde bir sorun çıkarsa, emredici
hükümlere aykırı olmayan ortaklık sözleşmesi hükümleri uygulanır (TBK
m.26-27,621 vd.). Emredici hükümler de çoğunlukla üçüncü kişileri, bazen de
ortakları korumak amacıyla sevkedilmiştir. İç ilişkiler kapsamına,
ortaklığın yönetimi yanında, ortaklar arasındaki mülkiyet ilişkisi,
ortaklık kararları ve ortakların borçları ile hakları (sermaye koyma borcu,
kâr-zarar paylaşımı ve ortaklığın denetimi) gibi konular girmektedir.
Bunları ana hatlarıyla ele alırsak; 4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel
Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 93 Ortaklar Arasındaki Mülkiyet
İlişkisi Ortaklığın tüzel kişiliği bulunmadığından getirilen sermaye
ortakların hepsine aittir; yani ortakların elbirliği mülkiyeti vardır (TBK
m.638/1, TMK m.701 vd.). Bu nedenle, konulan sermaye kapsamındaki mal ve
haklar üzerinde tasarruf edilebilmesi, kural olarak ortakların oy birliğine
bağlıdır; ortakların payları da ayırt edilmiş değildir (TMK m.702). Ortağın
alacaklısı, yalnızca ortağa düşecek tasfiye payını haczettirebilir. Fakat
ortaklar isterlerse, elbirliği mülkiyeti yerine, paylı (müşterek)
mülkiyetin uygulanmasını kararlaştırabilirler (TBK m.638/2; TMK m.703/1);
bu durumda ortağın alacaklısı, o ortağın şirketteki payını haczettirebilir
(TMK m.688/3). Ortaklık Kararları Ortaklığın yapısı ve örgütlenmesi ile
ilgili kararlar olup sözleşmenin, sermayenin ve ortaklararası düzenin
değişmesine, yöneticilerin atanması ve azline, hesapların onaylanması ve
kazanç üzerinde tasarrufta bulunulmasına, şirketin sona erdirilmesine
ilişkin kararlar bu kapsamdadır. Bunları, şirketin işletme konusunu elde
etmek amacıyla aldığı ve yönetime ilişkin kararlardan ayırmak gerekir.
Öğretide, yönetime ilişkin olan olağandışı işlemler de ortaklık kararı
kapsamında sayılmaktadır. Ortaklık kararları, kural olarak tüm ortakların
oybirliği ile alınır; sözleşmede çoğunluk öngörülebilir. Bu durumda
çoğunluk, katılım payına göre değil, ortakların tam sayısına göre
hesaplanır (TBK m.624). Ortakların Hak ve Borçları Katılım Payı (Sermaye)
Borcu 6098 sayılı TBK’da “sermaye” yerine “katılım payı” kavramı
kullanılmıştır. Adi ortaklığa konulacak sermayenin türleri konusunda
yetersiz bir düzenleme içeren TBK m.621’deki sayım sınırlı değildir.
Ticaret şirketlerine konulabilecek sermaye türleri konusunda geniş bir
sayım yapan TTK m.127, adi ortaklığa da kıyasla uygulanabilir bir hüküm
sayılmaktadır. Sermaye koymak, her bir ortağın diğer ortaklara olan
borcudur; her ortak, sermaye getirme borcu altındadır. Getirilen sermaye,
şirketin faaliyet konusunun gerektirdiği değer ve nitelikte olmak
zorundadır. Şayet şirket sözleşmesinde aksine hüküm yok ise, ortakların
eşit değerde sermaye getirmeleri gerekir (TBK m.621/2). Bu borcun ifa
edilmemesinin yaptırımları konusunda TBK’de düzenleme bulunmadığı için,
ticaret şirketlerinin genel hükümleri arasındaki TTK m.128 vd. , adi
ortaklığa da kıyasla uygulanabilir. Sermaye para ise, gecikmiş ifa ile
birlikte temerrüt faizi istenebilir; tazminat ve sözleşmede öngörülmüş ise
cezai şart talep edilebilir; somut olayda haklı neden oluşturması
koşuluyla, TBK m.639, b.7’ye dayanılarak şirketin feshi yoluna gidilebilir.
Kazanca, Zarara ve Tasfiye Sonucuna Katılma TBK m.622’ye göre ortaklar,
niteliği gereği şirkete ait olan bütün kazançları aralarında bölüşmekle
yükümlüdürler. TBK m.623/I uyarınca, sözleşmede aksine hüküm yoksa kazanç
ve zarar eşit şekilde paylaşılır. Sözleşmede yalnız kazanç veya zarar
paylaşımı düzenlenmiş, her ikisi düzenlenmemiş ise, yapılan düzenleme,
diğeri bakımından da uygulanır (TBK m. 623/2). Elbirliği Mülkiyeti: Birden
çok kişinin bir eşya üzerinde pay oranları açıkça gösterilmeden mülkiyet
hakkına sahip olmalarıdır. Paylı Mülkiyet: Birden çok kişinin aynı eşya
üzerinde fiilen bölünmüş paylara sahip olmalarıdır. 94 Ticaret Hukuku Bazen
şirkete sermaye olarak emek getirilebilir. İşte kanun koyucu, emeğini
sermaye olarak getiren kişinin zarara katılmayacağını öngören sözleşme
hükümlerini geçerli saymıştır (TBK m.623/3). Hükmün gerekçesi, emeğe
verilen değer olup şirket zarar edince, emek zaten karşılıksız kalacak ve
ilgili kişinin ayrıca zarara katılması, katmerli bir haksızlığa yol
açacaktır. Bu istisna dışında, zarara katılmama şartı geçerli olmaz. Şirket
sona ermiş ve tasfiye yapılmış ise, geriye kalan artı değer veya zarar da
ortaklar arasında paylaştırılır (TBK m.642-643). Rekabet Etmeme Borcu
Ortaklardan hiçbiri kendilerinin veya üçüncü kişilerin menfaatine olarak,
şirkete zarar verecek ve şirket gayesine aykırı düşecek işleri yapamaz,
rekabet oluşturan fiilleri başkası hesabına da yapamaz (TBK m.626). Buna
aykırı davranılmasının yaptırımı kanunda gösterilmemiştir. Genel olarak,
tazminat istenebilir; TBK m.553 hükmü kıyasen uygulanabilir. İnceleme
(Denetleme) Hakkı Ortaklık borçlarından dolayı ortaklar birinci derecede ve
sınırsız sorumlu olduğundan, yönetim yetkisi olmasa bile, ortaklardan her
birine, ortaklık işlerini inceleme yetkisi tanınmıştır. İnceleme hakkı,
emredici olarak düzenlenmiş bir hak olup aksine sözleşme yapılamaz. Hakkın
kullanılması, yöneticilerden bilgi isteme, defter ve kayıtları inceleme ve
bunlardan örnek alma, mali durum özeti çıkarma gibi yollarla gerçekleşir
(TBK m.631). Yöneticiler de bu hakkın kullanılmasına izin vermek ve
kendilerinden talep edilenleri sağlamakla yükümlüdürler. Gider, Faiz ve
Ücret İsteme Hakkı Ortaklardan birisi, şirket işlerini yürütürken birtakım
giderler yapmış veya borçlar üstlenmiş ya da zarara uğramış ise diğer
ortaklar ona karşı sorumlu olurlar (TBK m.627/1). Şirkete avans olarak para
veren bir ortak, verdiği günden itibaren faiz isteyebilir (TBK m.627/2).
Ayrıca, yükümlü olmadığı hâlde şirket işleri için emek harcayan bir ortak,
hakkaniyet gereği bir karşılık (ücret) isteyebilir (TBK m.627/3).
Ortaklığın Yönetimi Yöneticinin Atanması ve Azledilmesi Ortaklar
isterlerse, sözleşmede kimin yönetici olacağını belirleyebilirler.
Belirlememiş iseler, sonradan alacakları bir kararla yönetici
atayabilirler. Aksi sözleşmede öngörülmedikçe, yönetim, dışarıdan birine de
verilebilir; yani yöneticinin ortak olma zorunluluğu yoktur. Ortaklık
sözleşmesinde veya daha sonra alınan bir kararla yönetici atanmamışsa
şirket yönetimi bütün ortaklara aittir (TBK m.625/1).Tüm ortaklar veya
birden çok ortak yönetici ise, kural olarak her biri tek başına yetkilidir;
aksi kararlaştırılabilir (TBK m.625/2). Yönetim yetkisi nasıl verilmiş ise,
aynı şekilde geri alınır. Örneğin, bir kararla atanan yönetici yine bir
kararla görevden alınabilir. Ortaklık sözleşmesi ile atanan yöneticinin
yetkisinin geri alınması için kural olarak sözleşme değişikliği gerekir.
Değişiklik kararı da ortakların oybirliğini gerektirir; sözleşmede
ortakların çoğunluğu ile karar alınacağı kararlaştırılabilir (TBK m.624/1).
4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık
95 Şirket sözleşmesi ile ortaklardan birisine verilen yönetim yetkisi,
haklı bir neden olmadıkça, diğer ortaklar tarafından kaldırılamaz ve
sınırlanamaz (TBK m.629/1). Ortaklık sözleşmesinde yetkinin
kaldırılamayacağına ilişkin bir hüküm bulunsa bile, haklı nedenin varlığı
hâlinde, ortaklardan herbiri mahkeme kararına gerek olmaksızın, ortaklardan
birine verilmiş olan yönetim yetkisini kaldırabilecektir. Zira TBK m.629’da
“...diğer ortaklardan herbiri yönetim yetkisini kaldırabilir”
denilmektedir. Haklı nedenin takdiri, somut olayın özelliklerine göre
hâkime aittir. Özellikle, yönetici ortağın görevini aşırı ölçüde ihmal
etmesi veya iyi yönetim için gerekli olan yeteneği kaybetmesi (TBK
m.629/3), yolsuzluk, gibi hâller, haklı neden sayılır. Yöneticinin
Yetkileri Yönetim yetkisi sadece olağan işleri kapsar. Olağandışı işlerde
ise ortakların oybirliği gerekir ancak gecikmesinde sakınca bulunan (acil)
işlerde yöneticilerden herbiri yetkilidir (TBK m.625/3). Sonuçları oldukça
önemli olmasına rağmen, olağan/olağandışı iş ayrımının ölçütü konusunda
kanunda bir açıklık yoktur. Kanunda yalnızca, genel yetkili vekil atanması
ile olağandışı işlemlerde oy birliği gerektiği düzenlenmiş fakat olağandışı
işlerin neler olduğuna değinilmemiştir. Ortaklar, şirket anayasası
niteliğinde olan sözleşmede, hangi işlerin olağandışı, hangilerinin olağan
sayılacağını belirleyebilirler. Olağandışı işlerden birisi de, yukarıda
değinilen ortaklık kararlarına tabi olan, dolayısıyla kural olarak
oybirliği gerektiren işlerdir. Örneğin, ortaklık sözleşmesinin
değiştirilmesi bu kapsamdadır (TBK m.624). Genel olarak, bir ortaklığın,
yapısına, niteliğine ve işletme konusuna göre sürekli olarak yapageldiği ve
özellikle gündelik işler olağan, bunun dışındakiler ise olağandışıdır.
Fakat bu ölçü çok genel ve soyut olduğundan, somut ölçütün ne olabileceği
konusu, öğretide tartışmalara yol açmıştır. Bir adi şirkette ortaklardan A,
şirketin daha iyi yönetileceği düşüncesiyle profesyonel yöneticiyle
çalışılması gerektiğini ileri sürmekte, diğer ortaklar ise kanun gereği
bütün ortakların yönetici olduğunu bu nedenle isteğinin kabul
edilemeyeceğini savunmaktadırlar. Sizce taraflardan hangisi haklıdır?
Yöneticilerin Hakları Yönetim ve İtiraz Hakkı Yöneticinin temel hakkı,
ortaklığı yönetmektir (TBK m.625). Birden fazla yönetici ortak var ise,
kural olarak her bir yönetici, diğerlerinin katılımı gerekmeksizin işlem
yapabilir. Fakat yönetici ortaklardan birisi, diğer bir yöneticinin
yapacağı işleme, tamamlanmasından önce itiraz etmek suretiyle engel
olabilir. Bu itiraz üzerine, üçüncü kişilerle yapılacak işlem işlem durur;
yani itiraz, dış ilişkide işlemin yapılmasını ve icrasını önler (TBK
m.625/2). İtiraz haksız olsa bile sonuç doğurur; itirazın haklı olup
olmadığı konusunda doğabilecek bir çekişmenin nasıl çözümleneceği konusunda
da kanunda açık bir hüküm yoktur. Öğretide, haksız itiraza muhatap olan
yöneticinin, herhalde sorunun çözümü için konuyu tüm ortaklara
götürebilmesi gerektiği kabul edilmektedir. Ortak olmayan yöneticinin
itiraz hakkı da yoktur; o yalnızca bilgi alma, denetleme ve haklı bir neden
varsa, ortaklığın feshini isteme (TBK m.639, b.7) haklarına sahiptir. 2 96
Ticaret Hukuku Ücret Hakkı Sözleşmeyle veya kararla ücret ödenmesi
kararlaştırılmış ise, yönetici, ücret isteme hakkına sahiptir (TBK
m.628/3,630). Yükümlü olmadığı hâlde ortaklık işleri için emek sarfetmiş
olan bir ortak da TBK m.627/3 uyarınca hakkaniyetin gerektirdiği bir
karşılık ödenmesini isteyebilir. Yöneticilerin Borç ve Yükümlülükleri Özen
Gösterme Borcu Kanun, ortaklardan her biri için şirket işlerinde özen
gösterme yükümünden söz etmiş ise de aslında bu, yönetici ortaklar için
sözkonusudur. Özen göstermeyip zarara yol açarsa tazminat ödeme yükümü
doğar (TBK m.628/1). Yöneticinin özen yükümünün derecesi açısından kanun
ikili bir ayrım yaparak, yöneticinin ücret alıp almadığını gözetmiştir.
Yönetici ücret almıyor ise, özen ölçütü subjektiftir; yani yöneticinin
kendi işlerinde göstereceği özene bakılır. Şayet yönetici ücret alıyor ise
sorumluluğu vekilin sorumluluğu hükümlerine tabidir (TBK m.628/3,
506,396,400), bu durumda özen ölçütü objektif (işin gerektirdiği özen)
olmaktadır. Bir ortak, yönetici olsun veya olmasın, kendi kusuru ile diğer
ortaklara bir zarar verir ise bu zararı tazminle yükümlüdür (TBK m.628/2).
Kanunda, ortaklığın tüzel kişiliği bulunmadığı için, diğer ortaklara
verilen zarardan söz edilmiş ise de aslında zarar şirket ilişkisi nedeniyle
verildiğinden, özellikle, ortakların dolaylı zarara uğradığı hâllerde
tazminatın da şirkete ödenmesi gerektiği düşünülebilir. Hesap Verme Borcu
Yönetici, en az yılda bir kez diğer ortaklara hesap verme ve kâr paylarını
dağıtma yükümü altındadır. Bu süre uzatılamaz, ama kısaltılabilir (TBK
m.630/3). İncelemeye İzin Verme Borcu Yönetici, şirket işlerinin
incelenmesine ve denetim hakkının kullanılmasına izin verme yükümü
altındadır. Bu hak sözleşme ile bertaraf edilemez (TBK m.631). Adi
Ortaklıkta Dış İlişkiler Dış ilişkiler kapsamında, ortaklığın temsili ile
ortakların sorumluluğu konularının ele alınması gerekir: Ortaklığın Temsili
Adi ortaklığın tüzel kişiliği ve ayrı bir yönetim organı bulunmadığı için,
temsil önem taşır. TBK m.637/3, yöneticinin aynı zamanda temsile yetkili
olduğunu varsaymış ise de bunun aksi kararlaştırılabilir. Temsil yetkisine
sahip yönetici ortağın yapacağı önemli tasarruf işlemlerine ilişkin
yetkinin, bütün ortakların oybirliğiyle verilmiş olması ve yetki belgesinde
bu hususun açıkça belirtilmiş olması şarttır. TBK m.637, temsile ilişkin
genel hükümlere paralel bir hüküm getirerek doğrudan/dolaylı temsil ayrımı
yapmıştır. Temsilci tarafından yapılan işlemlerin şirket (ortaklar) adına
olduğunun karşı tarafa açıklanması gerekir. Karşı taraf temsil ilişkisini
zaten biliyor veya bilmesi gerekiyor ya da işlemin kiminle yapıldığı üçüncü
kişi bakımından fark yaratmıyor ise yapılan işler şirketi bağlar (doğrudan
temsil, TBK m.40). Aksi halde dolaylı temsil ilişkisi ortaya çıkar, yani
işlem temsilci ile karşı taraf için bağlayıcı olur; temsilci, alacakları
temlik ve borçları nakil yoluyla tüm ortaklara devreder (TBK m.637, 640).
4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık
97 Ortakların Sorumluluğu Adi ortaklığın tüzel kişiliği olmadığından,
ortakların şirket borçlarından dolayı sorumluluğu birinci derecede,
sınırsız ve müteselsildir. Bir ortağın işlediği haksız fiilden dolayı
sorumluluk ise yalnız o ortağa aittir. Fakat diğer ortaklar kışkırtmak veya
yardımcı olmak suretiyle fiile katılmış iseler, birlikte sorumlu
olacaklardır (TBK m.61). Adi Şirkette Ortakların Değişmesi ve Sonuçları
Kişi ortaklığı niteliğinin doğal sonucu olarak, adi şirkette ortakların
değişmesi çok zordur. Çünkü bu gibi değişiklikler, ortaklık sözleşmesinin
değişmesini gerektirmekte, sözleşme değişiklikleri de ortakların
oybirliğine ihtiyaç göstermektedir. Ancak, ortaklık sözleşmesinde,
ortakların oybirliği yerine, başka bir yetersayı (çoğunluk) öngörülebilir
(TBK m.624). Yeni Ortak Alımı ve Alt Katılım TBK m.632 uyarınca, şirkete
yeni bir ortak alınması, bütün ortakların rızasına bağlıdır. Ortaklardan
birisinin, tek taraflı olarak bir üçüncü kişiye payını devretmesi veya
payına üçüncü kişiyi ortak etmesi hâlinde de bu üçüncü kişi ortak sıfatını
kazanamaz fakat diğer ortaklar rıza gösterirse üçüncü kişi ortak sıfatına
sahip olur. Ortaklıktan Çıkma ve Çıkarılma TBK m.633, adi ortaklıktan
çıkmayı ve çıkarılmayı belli neden ve şartlara bağlamış, ayrıca, çıkma ve
çıkarılmaya bağlı olarak da bazı sonuçları düzenlemiştir. Yasal Durum ve
Öngörülen Nedenler Çıkma ve çıkarılma nedenleri bakımından kanun yanında,
ortaklık sözleşmesi hükümlerine de bakmak gerekir. Kanun TBK m.633’te
öngörülen hüküm uyarınca; bir ortağın fesih bildiriminde bulunması,
kısıtlanması, iflâsı, tasfiyedeki payının cebrî icra yoluyla paraya
çevrilmesi veya ölmesi hâlinde, sözleşmede ortaklığın diğer ortaklarla
devam edeceğine ilişkin bir hüküm varsa, bu durumlardan biri
gerçekleştiğinde, o ortak veya temsilcisi ya da ölen ortağın mirasçısı
ortaklıktan çıkabilir veya diğer ortaklar tarafından yazılı olarak
yapılacak bir bildirimle ortaklıktan çıkarılabilir (TBK m.633). Ortaklık
Sözleşmesi Kanunda sayılan bu hâller dışında da çıkarılmayı gerektiren
nedenler bakımından sözleşmeye hüküm konunabilir. Bu nedenler, aynı zamanda
ortaklığın haklı nedenle feshine (TBK m.639, b.7) yol açacak nitelik
taşıyabilir. Ortaklığı sona erdirmek yerine ilgili ortağı çıkarmak, diğer
ortaklar için tercih nedeni olabilir. Bu açıdan, sözleşmede bazı çıkarılma
nedenleri öngörülmüş ve özellikle haklı nedenle çıkarmaya ilişkin hüküm
konulmuş olup olmadığına bakılmalıdır. Böyle bir hüküm varsa, o hükme göre
davranmak gerekir. 98 Ticaret Hukuku Çıkma ve Çıkarılmaya Bağlı Sonuçlar
Ortaklık Payının Tasfiyesi Bir ortağın ortaklıktan çıkması veya çıkarılması
durumunda payı, diğer ortaklara payları oranında kendiliğinden geçer. Diğer
ortaklar, ortaklıktan çıkan veya çıkarılan ortağa, kullanımını ortaklığa
bıraktığı eşyayı geri vermekle yükümlü oldukları gibi, kendisini ortaklığın
muaccel borçlarından doğan müteselsil sorumluluktan kurtararak ortak
sıfatının sona erdiği tarihte ortaklık tasfiye edilmiş olsaydı ödenmesi
gereken tasfiye payını ödemekle yükümlüdürler. Ortaklığın henüz muaccel
olmayan borçları için diğer ortaklar, çıkan veya çıkarılan ortağı borçtan
kurtarmak yerine, kendisine bir güvence verebilirler. Çıkan veya çıkarılan
ortağın tasfiye payı, ortaklık sıfatının sona erdiği tarih itibarıyla, mali
işlerde uzman bir kişiye hesaplattırılır. Tarafların uzman kişi üzerinde
anlaşamamaları durumunda bu kişi, hâkim tarafından atanır (TBK m.634).
Ortaklık Malvarlığının Yetersizliği Ortaklık sıfatının sona erdiği tarihte,
ortaklığın malvarlığı, borçlarını karşılamaya yetmezse çıkan veya çıkarılan
ortak, payına düşen borç tutarını, zarara katılmaya ilişkin düzenlemeler
çerçevesinde diğer ortaklara ödemekle yükümlüdür (TBK m.635). Tamamlanmamış
İşler Çıkan veya çıkarılan ortak, ortak olduğu dönemde henüz sonuçlanmamış
işlerden doğan kâra veya zarara katılır. Ortaklık sıfatı sona eren kişi, o
hesap yılı sonu itibarıyla, tamamlanmış olan işler sebebiyle varsa
ortaklıktan kendisine düşecek kâr payını; devam eden işler hakkında da
gerekli bilgiyi isteyebilir (TBK m.636). Adi şirkete sermaye olarak sahip
olduğu makinenin kullanım hakkını getiren ortak A, ortaklıktan çıkmak
istediğini ve makinenin kendisine geri verilmesi gerektiğini diğer
ortaklara bildirmiştir. Diğer ortaklar makineyi geri vermeyeceklerini
bildirmişlerdir. Bu durumda A yasal yola başvurabilir mi? Adi Ortaklığın
Sona Ermesi Kanunda açıkça bu ayrım yapılmış olmamakla birlikte, infisah
(dağılma, kendiliğinden sona erme) veya fesih (dağıtma) şeklinde iki grupta
toplanabilecek nedenlerden birisinin gerçekleşmesi, şirketin sona ermesine
yol açar. İnfisah (Dağılma) Nedenleri Bu nedenlerden birisinin
gerçekleşmesi ile ortaklık kendiliğinden sona ermiş, yani dağılmış sayılır.
1. Amacın gerçekleşmesi ya da gerçekleşmesinin imkânsız hâle gelmesi (TBK
m. 639, b.1). 2. Mirasçılar ile ortaklığın devam edeceğine dair önceden
yapılmış bir anlaşma yoksa ortaklardan birinin ölmesi (TBK m.639, b.2). 3.
Sözleşmede ortaklığın süreceğine dair bir hüküm yoksa ortaklardan birinin
iflâs etmesi, kısıtlanması veya tasfiye payının cebri icrayla paraya
çevrilmesi (kişi ortaklığına bağlı özellik) (TBK m. 639, b.3). 4. Belirli
süreli kurulmuş ortaklıkta sürenin dolması (TBK m.639, b.5). Ancak, süre
dolmuş bulunmasına rağmen faaliyetlere fiilen devam edilmesi halinde
ortaklık, belirsiz süreli ortaklığa dönüştürülmüş sayılır (TBK m.640/3). 3
4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık
99 Fesih (Dağıtma) Nedenleri 1. Bütün ortakların sona erdirme isteği (TBK
m.639, b.4). 2. Fesih bildirimi ile de şirket sona erdirilebilir. Ancak
kanun bu hakkı, sözleşmesinde fesih bildirimi hakkı saklı tutulmuş veya
belirsiz süreli ya da ortaklardan birisinin ömrü boyunca sürmek üzere
kurulmuş ortaklıklarla sınırlamıştır (TBK m.639, b.6). Bu üç durumdan son
ikisinin söz konusu olduğu hâllerde, fesih bildiriminin 6 ay önceden
yapılması öngörülmüştür. İlk halde ise, sözleşmedeki hükme göre hareket
edilmelidir. Fesih bildiriminin dürüstlük kurallarına göre ve uygun zamanda
yapılması gerekir, bildirim ancak hesap yılı bitiminde hüküm doğurur (TBK
m.640). 3. Haklı bir sebep varsa mahkeme kararı ile şirket sona erdirilir
(TBK m.639, b.7). Şirket sözleşmesinde 5 yıl için kurulduğu belirtilen X
adi şirketiyle alacaklısı A arasında 5 yıldan sonra bir anlaşmazlık
çıkmıştır. A adi şirketin süresini dolmuş olduğunu ortakların kanuna aykırı
olarak işlem yaptıklarını ve bu nedenle dava açacağını belirtmiştir. Sizce
A haklı mıdır? Sona Ermenin Sonuçları 1. Yönetim yetkisine sahip olan
ortakların, yetkisi ortadan kalkar. Ancak şirket, fesih bildirimi dışında
bir nedenle sona eriyorsa yöneticinin durumu öğrendiği veya öğrenmiş
sayılması gerektiği ana kadar yetkisi devam eder. Şirket, ortaklardan
birisinin ölümü ile kendiliğinden sona eriyorsa ölen ortağın mirasçısı,
diğer ortaklara durumu derhal bildirmek ve ölen ortak aynı zamanda yönetici
ise, gerekli önlemler alınıncaya dek, ölenin yönetim yetkilerini, dürüstlük
kuralı çerçevesinde kullanmaya devam etmekle yükümlü ve yetkilidir. Diğer
ortaklar da geçici olarak şirket işlerini aynı şekilde yürütmeye devam
ederler (TBK m.641). 2. Tasfiye işlemlerinin yapılması gerekir (TBK
m.642-644). Sözleşmede tasfiye memuru atanmamış ise, tasfiye tüm ortaklarca
birlikte gerçekleştirilir (TBK m.644/1). Ortaklar, tasfiye işlerini
yürütmek üzere tasfiye memuru atayabilirler; bu konuda anlaşamadıkları
takdirde, her bir ortak, atamanın hâkim tarafından yapılmasını talep
edebilir (TBK m.644/2). Tasfiye memuruna ödenecek ücret miktarı sözleşmede
belirlenmiş veya ortaklarca oybirliği ile karara bağlanmış değil ise
gereken emek ve şirket malvarlığının geliri dikkate alınmak suretiyle hâkim
tarafından saptanır; şirket malvarlığından, buna olanak bulunmazsa da
ortaklardan müteselsilen karşılanır. Tasfiye usulü ve payın belirlenmesi
konusunda konusunda çıkabilecek uyuşmazlıklar, ilgililerin talebi üzerine
hâkim tarafından çözümlenir (TBK m.644/3 ve 4). 3. Tasfiye, dış ve iç
tasfiye aşamalarından geçer. Önce dış tasfiye yapılır; yani alacaklar
toplanır, borçlar ödenir ve üçüncü kişilerle olan ilişkiler çözülür. Sona
erme, ortakların üçüncü kişilere karşı olan yükümlülüklerini etkilemez (TBK
m.645). Geriye bir artı değer kalmış ise, ortakların masraf ve avans
alacakları ile sermaye paylarının değeri iade edilir. Geriye kâr kalırsa
ortaklara dağıtılır; zarar kalır ise o paylaştırılır (TBK m.643).
Zamanaşımı Bir ortaklık sözleşmesinden doğan ve ortakların birbirleri veya
kendileri ile şirket arasındaki; bir ortaklığın müdürleri, temsilcileri,
denetçileri ile ortaklık veya ortaklar arasındaki alacak davaları, alacağın
muaccel olduğu andan itibaren 5 yıllık zamanaşımı süresine tabidir (TBK
m.147, b.4,149). 4 100 Ticaret Hukuku TİCARET ŞİRKETLERİNİN GENEL HÜKÜMLERİ
Ticaret Şirketleri ve Uygulanacak Hükümler Ticaret şirketlerini sayan
hüküm, TTK m.124’de yer almıştır. Ticaret şirketlerinin genel hükümleri,
kollektif, komandit, limited, anonim ve kooperatif için geçerli olan genel
hükümlerdir. Ancak ilgili şirket için özel hüküm olduğunda, öncelikle o
hüküm uygulanacaktır. Ticaret ortaklıklarına uygulanacak hükümler ve bu
hükümlerin sırası konusunda, genel hükümler arasında yer alan TTK m.126 bir
düzenleme getirmiş ise de bu düzenleme eksik olup öğretide, TBK m.26-27 ve
TTK m.126 hükümlerinden hareketle yapılan ve genellikle benimsenen sıralama
şu şekildedir: 1. Emredici hükümler, 2. Ortaklık sözleşmesi hükümleri, 3.
Her bir ortaklık türüne ilişkin yedek nitelikli hükümler, 4. Tüzel kişilere
ilişkin MK’nın genel hükümleri (TMK m.47-55) ile TTK m.124-210 (ticaret
ortaklıklarının genel hükümleri), 5. TBK m.620 vd. (adi ortaklık
hükümleri), 6. Diğer ticari hükümler (Bkz. TTK m.1), 7. Ticari örf ve âdet
(Bkz. TTKm.1 ve 2), 8. Genel hükümler (Bkz.TMK m.1). Ancak, her bir
ortaklık türüne ilişkin hükümlerden sonraki sıralarda gelen hükümler
uygulanırken, doğrudan değil, her bir ortaklık türünün “niteliğine uygun
olduğu oranda” uygulanması gerekmektedir (TTK m.126). Ticaret Şirketlerinin
Ortak Özellikleri Tüzel Kişilik Bulunması Ticaret şirketlerinin hepsi tüzel
kişiliğe sahiptir. Kuruluşun son aşamasını oluşturan tescil işlemi, tüzel
kişiliğin doğması açısından kurucu bir etki gösterir (TTK
m.125,215,305,355,569,588,KoopK m. 7). Tüzel kişiliğe sahip olmanın da
beraberinde getirdiği bazı sonuçlar vardır: Ortaklarından ayrı ehliyet,
ayrı malvarlığı, ayrı ticaret unvanı, ayrı yerleşim yeri ve ayrı
vatandaşlık gibi. Sınırlı Sayı İlkesine Bağlılık Ticaret ortaklıkları
sınırlı sayı ilkesine bağlıdır; daha açık bir deyişle, kurucular
tarafından, ancak kanunda sayılan ortaklık tiplerinden birisi seçilebilir
veya ortaklık, TBK m.620/2 uyarınca adi ortaklık niteliğinde olur. Kanunda
belirtilenler dışında veya karma tipte yeni bir ortaklık yaratılamaz. Beş
arkadaş birlikte ticaret yapmaya karar vermişler ve aralarındaki ortaklığın
türünün adi limited şirket olacağını ortaklık sözleşmesinde belitmişlerdir.
Bu ortaklığın tescil talebini reddeden ticaret sicil müdürü haklı mıdır?
Hak Ehliyetlerinin İşletme Konusu ile Sınırlı Olmaması Eski TK m.137,
ticaret şirketlerinin hak ehliyetlerini, anasözleşmelerinde yazılı işletme
konusu ile sınırlamış idi. Hak ehliyetinin bulunmadığı yerde, fiil ehliyeti
de olamayacağı için, konu dışı işlemler yok sayılır ve şirketi bağlamaz;
ortakların sonradan toplanarak konu dışı işleme icazet vermeleri dahi,
işlemi geçerli hâle getirmez idi (“Ultra Vires” İlkesi). Öğretide, bu
ilkenin, en azından kişi ortaklıklarında uygulanması eleştirilmekte ve
hatta kanundan tümüyle çıkarılması önerilmekte idi. 5 Ticari örf ve âdet:
Uyuşmazlıkların çözümlenmesinde ve iradelerin yorumlanmasında esas alınan,
bir bölgeye veya bir ticaret dalına ilişkin örf ve âdet kurallarıdır. 4.
Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık
101 TTK m.125/2, AB’nin Şirketler Hukukuna Dair Birinci Yönergesine uyum
sağlamak amacıyla, ticaret şirketlerinin, TMK m.48 çerçevesinde tüm
haklardan yararlanabileceklerini ve borç üstlenebileceklerini öngörmek
suretiyle, işletme konusu ile sınırlı hak ehliyeti (Ultra Vires) kuralına
veda etmiş; bu husustaki kanuni istisnaları ise saklı tutmuştur. Birleşme,
Bölünme ve Tür Değiştirme Olanağı 6102 Sayılı TTK’da, ticaret şirketlerinin
genel hükümleri arasında, birleşme, bölünme ve tür değiştirme ayrıntılı
olarak düzenlenmiştir (TTK m.134-194). Bu kapsamda, şahıs şirketi/sermaye
şirketi/kooperatif şeklindeki üçlü ayrıma (TTK m. 124/2) paralel olarak
hangi şirketlerin birleşebileceği (TTK m.137), hangi şirketlerin hangi
şirketlere bölünebileceği (TTK m.160) ve hangi şirketlerin hangi türlere
dönüştürülebileceği (TTK m.181-182), bu işlemlerin hangi aşamalardan
geçmesi gerektiği, hakların korunması ve sorumluluk, hükme bağlanmıştır.
Kurulların Elektronik Ortamda Yapılabilmesi Olanağı TTK m.1527, ticaret
şirketlerinde kurulların, belirli şartlara bağlı olarak elektronik ortamda
yapılabilmesini düzenlemiştir. Buna göre: 1. Sermaye şirketlerinde, şirket
sözleşmesinde veya anasözleşmede düzenlenmek şartıyla, yönetim kurulu ve
müdürler kurulu tamamen elektronik ortamda yapılabilir veya bazı üyelerin
katıldığı (fiziki) toplantıya, diğer üyeler elektronik ortamda katılabilir
(f.1). 2. Kollektif, komandit, paylı komandit ve limited şirketlerde,
şirket sözleşmesinde veya anasözleşmede düzenlenmek şartıyla, elektronik
genel kurul veya ortaklar kuruluna katılım, fiziki katılımın bütün hukuki
sonuçlarını doğurur (f.2). 3. İlk iki fıkrada öngörülen hâllerde elektronik
ortamda oy kullanma için, şirketin bu amaca tahsis edilmiş bir internet
sitesinin bulunması, ortağın bu yolda talepte bulunması, teknik altyapının
katılıma elverişliliğinin bir teknik raporla kanıtlanması ve oy
kullananların kimliklerinin saklanması şarttır (f.3). 4. Anonim şirketlerde
genel kurullara elektronik katılım fiziki katılımın tüm hukuki sonuçlarını
doğurur. Limited Ortaklık Uygulamada çok yaygın ve önemli bir şirket türü
olup, kısmen anonim, kısmen adi ve kollektif ortaklıklara benzemektedir.
TTK’nın limited ortaklığa ilişkin düzenlemelerinde, hem şahıs şirketi hem
sermaye şirketine özgü bir takım hükümler bulunmaktadır. Ancak TTK limited
şirketin sermaye şirketi karakteristiğini güçlendiren hükümlere yer vermiş
ve limited şirketi bir sermaye şirketi olarak kabul etmiştir. Anonim Şirket
ile Benzerlikleri 1. Ortaklar şirket borçlarından sorumlu olmayıp sadece
taahhüt ettikleri esas sermaye paylarını ödemekle yükümlüdürler (TTK
m.573,603- 607, istisna AATUHK m. 35). 2. Asgari sermaye miktarı (en az
onbin TL), kanunda belirtilmiştir (TTK m.580). 3. Ortakların oy hakkı, kişi
ortaklıklarından farklı olarak, esas sermaye paylarının itibarî değerine
göre hesaplanır (TTK m.618/1). Şirket sözleşmesinde daha yüksek bir tutar
öngörülmemişse her yirmibeş Türk Lirası bir oy hakkı verir (TTK m.618).
Genel kurul kararlarının alınmasında kural olarak çoğunluk ilkesi
geçerlidir (TTK m.620). 102 Ticaret Hukuku 4. Birçok konuda anonim
şirketlere ilişkin hükümlere açık atıflar yapılmış olup, bu hükümler
limited şirketlere de uygulanır (Bkz.TTK m. 578,584,59
2,610,617,622,629,633,634,635,643,644). Kişi (Şahıs) Ortaklıkları ile
Benzerlikleri 1. Esas sermaye payının devri kolaylaştırılmış olsa da, yine
de payın devrinin anonim şirkete göre daha zor olması (TTK m.595), 2. TTK
m.613 ile tüm ortaklar için bağlılık yükümü getirilmesi, 3. Sermaye
artırımı için temsil edilen oyların en az üçte ikisinin ve oy hakkı bulunan
esas sermayenin tamamının salt çoğunluğunun aranması (TTK m.621), 4.
Şirketten çıkma ve çıkarılmaya olanak tanınmış olması (TTK m.638,640) kişi
ortaklıklarına benzer. Tanımı ve Unsurları TTK m.573’de bir tanım yapılmış
olmakla birlikte, bu ve izleyen maddelerden hareketle daha geniş bir tanım
verilebilir: Limited şirket, bir veya daha çok gerçek ve/veya tüzel kişi
tarafından kurulan, kanunen yasak olmayan her türlü ekonomik amaç ve konu
için faaliyet gösterebilen, şirket borçlarından dolayı ortaklığın
malvarlığı ile ortakların ise sadece taahhüt ettikleri esas sermaye payları
ile sınırlı olarak ve yalnızca ortaklığa karşı (şirket sözleşmesinde
öngörülmesi durumunda ek ödeme ve yan edim yükümlülüklerini yerine
getirmekle) sorumlu bulunduğu, esas sermayesi belirli ve sermaye paylarının
toplamından oluşan bir sermaye şirketidir. Ortak Sayısı: Bir veya daha
fazla gerçek veya tüzel kişi ortak olabilir (TTK m.573). Böylece tek ortak
ile limited şirket kurulabilmesine izin verilmiştir. Kanun ortak sayısının
elliyi aşamayacağını kabul etmiştir (TTK m.574/1). Limited ortaklık, anonim
ortaklıkta olduğu gibi bir kişi ile kurulabilmektedir. Niteliğine uygun
düştüğü ölçüde, limited ortaklıklara ilişkin tüm hükümler tek ortaklı
limited şirketlere de uygulanabilir. Ancak, TTK m.574/2 ve 3, 616/3 ve 629
uncu madde özel olarak, bir ortağı bulunan limited şirketleri
düzenlemektedir. Ortak sayısı bire düşerse durum, bu sonucu doğuran işlem
tarihinden itibaren yedi gün içinde müdürlere yazıyla bildirilir. Müdürler,
bildirimin alınması tarihinden başlayarak yedinci günün sonuna kadar,
şirketin tek ortaklı olduğunu, bu ortağın adını, yerleşim yerini ve
vatandaşlığını tescil ve ilan ettirirler, aksi hâlde doğacak zarardan
sorumlu olurlar. Aynı yükümlülük, şirketin bir ortakla kurulduğu hâllerde
de geçerlidir (TTK m.574/2). Ticaretle uğraşmak isteyen A, bir limited
ortaklık kurmak istemektedir. Arkadaşı B limited ortaklığın tek kişi ile
kurulamayacağını belirterek kendisini de işe ortak etmesini istemektedir.
Sizce B haklı mıdır? Ortaklık Borçlarından Sorumluluk: Şirket borçlarından
dolayı şirket, malvarlığı ile sorumludur. Aslında bunun aksi
düşünülemeyeceği için tanımda belirtilmese de olurdu. Ortakların
sorumluluğu ise, taahhüt etmiş bulundukları sermaye payı ile sınırlı ve
yalnızca şirkete karşıdır. Ancak istisnai olarak, Amme Alacaklarının Tahsil
Usulü Hakkındaki Kanunun “Limited Şirketlerin Amme Borçları” başlıklı 35
inci maddesine göre; “Limited şirket ortakları, şirketten tamamen veya
kısmen tahsil edilemeyen veya tahsil edilemeyeceği anlaşılan amme
alacağından sermaye hisseleri oranında doğrudan doğruya sorumlu olurlar ve
bu Kanun hükümleri gereğince takibe tabi tutulurlar”. 6 4. Ünite -
Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 103
İşletme Konusu: Anonim şirketlerde olduğu gibi, ekonomik konularda faaliyet
göstermesi yeterli olup mutlaka bir ticari işletme çalıştırma zorunluluğu
yoktur. Bununla birlikte uygulamada, genellikle ticari işletme sahibi
oldukları görülür. Sigortacılık ve bankacılık yapamazlar (BanK m.7,
Sigortacılık Kanunu m.3). Asgari Esas Sermaye: Limited şirketin esas
sermayesi, en az onbin Türk Lirası olup sözleşmede gösterilmesi zorunludur
(TTK m.580,576/1,c). Burada yazılı en az tutar, Cumhurbaşkanlığı Kararı ile
on katına kadar artırılabilir. Esas sermayenin değiştirilebilmesi
(artırılabilmesi) için özel bir usul ile sözleşme değişikliği yapılması
gerekir (TTK. m590). Limited şirkette esas sermaye, anonim şirkette olduğu
gibi itibarî değerli paylara bölünmüştür (TTK m.583). TTK m.583/3’e göre,
bir ortak birden fazla sermaye payına sahip olabilmektedir. Esas sermaye
paylarının itibarî değerleri farklı olabilir. Ancak esas sermaye paylarının
değerlerinin yirmibeş Türk Lirası veya bunun katları olması şarttır. Tüzel
Kişilik: Limited şirket diğer ticaret şirketleri gibi tüzel kişiliğe
sahiptir (TTK m.125/1). Şirket ticaret siciline tescil ile tüzel kişilik
kazanır (TTK m.588). Anonim şirket ve kooperatiflerde olduğu gibi, limited
ortaklıklarda da işletme konusunun ve şirketin türünü gösteren bir ibarenin
şirketin ticaret unvanında gösterilmesi zorunludur (TTK m.43). Ortaklığın
Kuruluşu Anasözleşmenin yazılı şekilde yapılması ve kurucuların imzalarının
noterce onaylanması şarttır. Birleşme ve tür değiştirme gibi istisnalar
dışında limited ortaklığın oluşumu, genellikle yeni ortaklık kurma yoluyla
gerçekleşir. Yeni ortaklık kurulması üç aşamalıdır. Sözleşmenin
Hazırlanması, İmzalanması ve Noter Onayı Limited şirket anasözleşmesine
yazılması zorunlu kayıtlar şunlardır (TTK m.576): 1. Şirketin ticaret
unvanı ve merkezinin bulunduğu yer. 2. Esaslı noktaları belirtilmiş ve
tanımlanmış bir şekilde, şirketin işletme konusu. 3. Esas sermayenin
itibarî tutarı, esas sermaye paylarının sayısı, itibarî değerleri, varsa
imtiyazlar, esas sermaye paylarının grupları. 4. Müdürlerin adları,
soyadları, unvanları, vatandaşlıkları. 5. Şirket tarafından yapılacak
ilanların şekli. Sözleşmede öngörüldükleri takdirde bağlayıcı olan kayıtlar
ise TTK m.577’de ondört bent halinde sayılmıştır. Kurucular Beyanının
İmzalanması TTK M.586/2.b’de sözleşmenin tescil edilmesi için sicil
müdürlüğüne başvurulurken, TTK m.349’a göre düzenlenmiş kurucular beyanının
başvuru belgelerine eklenmesi gerektiği belirtilmiştir. Tescil ve İlan TTK
m.585, şirketin kurulma ve tüzel kişilik kazanma anını birbirinden ayırt
ederek ön ortaklık sistemini getirmektedir. Buna göre, şirket, kanuna uygun
olarak düzenlenen şirket sözleşmesinde, kurucuların limited şirket kurma
iradelerini açıklayıp, sermayenin tamamını şartsız taahhüt etmeleriyle
kurulur ve ticaret siciline tescil ile tüzel kişilik kazanır (TTK m.588).
Tescil kurucu niteliktedir, yani şirket tescil ile doğar (TTK m.588). 104
Ticaret Hukuku Ortaklığın Organları ve İşleyişi Kanunen zorunlu organlar,
genel kurul (TTK m.616 vd.) ve müdürlerdir (TTK m.623). Zorunlu organlardan
birinin bulunmaması ya da toplanamaması, ortaklığın mahkemece feshine yol
açabilir (TTK m.636/2). TTK m.616’da genel kurulun devredilemez
yetkilerinin, TTK m.625’de ise müdürlerin devredilemez ve vazgeçilemez
görev ve yetkilerinin belirtilmesi suretiyle işlevler ayrılığı ilkesi
benimsenmiştir. Genel Kurul Yetkileri ve Yetki Sınırları TTK. m.616/1’de,
öncelikle genel kurulun devredilemez nitelikteki yetkileri sayılmış; TTK.
m.616/2’de ise şirket sözleşmesinde öngörüldükleri takdirde genel kurulun
devredilemez yetkileri arasına girecek konular belirtilmiştir. Genel kurul,
münhasır (yalnızca kendisine özgü) olmayan yetkilerini müdürlere/ yönetim
komitelerine bırakılabilir; fakat TTK. m.616’da sayılan münhasır
nitelikteki yetkilerini bırakamaz. Tek ortaklı limited şirketlerde, bu
ortak genel kurulun tüm yetkilerine sahiptir (TTK m.616/3). Diğer organlara
özgü yetkiler, üçüncü kişilerin hakları ve ortakların bireysel hakları (TTK
m.622), genel kurulun yetkilerine sınır oluşturur. Genel Kurul Toplantısı
Olağan ve olağanüstü olmak üzere iki tür toplantı vardır (TTK m.617). Genel
kurul, müdür(ler), tasfiye memurları, mahkemenin izniyle tek pay sahibi,
sermayenin en az onda birini oluşturan pay sahipleri (mahkemenin atayacağı
kayyım aracılığıyla) tarafından toplantıya çağrılabilir. Ayrıca, limited
şirketlerde genel kurul toplantı tutanaklarının, bakanlık temsilcisi
tarafından imzalanmasına gerek yoktur. Gündem, genel kurulu toplantıya
çağıran tarafından belirlenir. Genel kurul toplantılarında gündeme bağlılık
ilkesi geçerlidir. Gündemde bulunmayan konular genel kurulda müzakere
edilemez ve karara bağlanamaz (TTK m.413). Çağrısız toplantı yapılması da
mümkündür (TTK m.416). Genel kurul, toplantı gününden en az onbeş gün önce
toplantıya çağrılır (TTK m.414). Şirket sözleşmesi bu süreyi uzatabilir
veya on güne kadar kısaltabilir (TTK m.617/2). Toplantı Yapılmaksızın
(Sirkülasyon/ Elden Dolaştırma Yoluyla) Genel Kurul Yapılması Herhangi bir
ortak görüşme isteminde bulunmadıkça, genel kurul kararları, ortaklardan
birinin gündem maddesi ile ilgili önerisine diğer ortakların yazılı
onayları alınmak suretiyle de verilebilir. Aynı önerinin tüm ortakların
onayına sunulması kararın geçerliliği için şarttır (TTK m.617/4).
Yetersayılar Burada üçlü bir ayrım söz konusudur. Olağan Kararlar: Sözleşme
değişiklikleri (TTK m.589) ve önemli kararlar (TTK m.621) dışında alınan
kararlardır (TTK m.620). Olağan kararlar, kanun veya şirket sözleşmesinde
aksi öngörülmüş olmadıkça, toplantıda temsil edilen oyların salt çoğunluğu
ile alınır (TTK m.620). Kanun koyucu, olağan kararlarda toplantı
yetersayısı aramamıştır. Kayyım: Kanunda öngörülen durumlarda bir işin
görülmesi veya bir malın idaresi için atanan kişidir. 4. Ünite -
Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 105 Önemli
Kararlar: TTK m.621’de sayılan ve istisna oluşturan bazı genel kurul
kararları, temsil edilen oyların en az üçte ikisinin ve oy hakkı bulunan
esas sermayenin tamamının salt çoğunluğunun bir arada bulunması hâlinde
alınabilir. Şirket Sözleşmesinin Değiştirilmesine İlişkin Kararlar: Şirket
sözleşmesi, esas sermayenin üçte ikisini temsil eden ortakların kararıyla
değiştirilebilir (TTK m.589). Oy Hakkı ve Hesaplanması Limited şirkette
ortakların oy hakkı esas sermaye paylarının itibarî değerine göre
hesaplanır (TTK m.618/1). Limited şirket sözleşmesinde daha yüksek bir
tutar öngörülmemişse her yirmibeş Türk Lirası bir oy hakkı verir. Ancak,
sözleşme ile birden fazla paya sahip ortakların oy hakları
sınırlandırılabilir. Ortak, en az bir oy hakkına sahiptir (TTK m.618/1).
Sözleşmede oy hakkı, itibarî değerden bağımsız olarak her esas sermaye
payına bir oy hakkı düşecek şekilde de belirlenebilir (TTK m.618/2).
Böylece limited şirketlerde, itibarî değerden bağımsız olarak her esas
sermaye payına bir oy hakkı vermek suretiyle imtiyaz oluşturulabilir. Oy
hakkının esas sermaye paylarının sayısına göre belirlenmesine ilişkin
şirket sözleşmesi hükmü, denetçilerin seçiminde, şirket yönetimi ya da onun
bazı bölümlerinin denetimi için özel denetçi seçiminde, sorumluluk davası
açılması hakkında karar verilmesinde uygulanmaz (TTK m.618/3). Kararların
Hükümsüzlüğü Anonim şirket genel kurul kararlarının butlanına ve iptaline
ilişkin hükümleri, kıyas yoluyla limited şirketlere de uygulanır (TTK m.622
atfıyla TTK m.445 vd.). Müdür/Müdürler (Yönetim ve Temsil Organı) Müdür
veya Müdürlerin Seçimi Ortaklığın yönetim ve temsili TTK m.623-632’de
düzenlenmiştir. TTK m.623, şirketin yönetiminin ve temsilinin şirket
sözleşmesi ile düzenleneceğini kabul ederek seçilmiş yönetim ilkesini
düzenlemiştir. Limited ortaklıkta müdür(ler) iki şekilde seçilebilirler:
Sözleşme ile: Şirketin yönetimi ve temsili şirket sözleşmesi ile
düzenlenir. Şirket sözleşmesi ile şirketin yönetimi ve temsili, müdür
sıfatını taşıyan bir veya birden fazla ortağa veya tüm ortaklara ya da
üçüncü kişilere verilebilir (TTK m.623). En azından bir ortağın, şirketi
yönetim hakkının ve temsil yetkisinin bulunması gerekmektedir (TTK
m.623/1,son cümle). Şirketin müdürlerinden biri bir tüzel kişi olduğu
takdirde, tüzel kişi bu görevi onun adına yerine getirecek bir gerçek
kişiyi belirler (TTK m.623/2). Genel Kurul Kararı ile: Müdürler, şirket
sözleşmesi dışında genel kurul kararı ile de atanabilirler (TTK m.616/1,b).
106 Ticaret Hukuku Tek Kişilik Şirketlere Özgü Hüküm Sözleşmenin yapılması
sırasında şirket tek ortak tarafından ister temsil edilsin ister edilmesin,
tek ortaklı limited şirketlerde, bu ortak ile şirket arasında yapılan
sözleşmenin geçerli olması, sözleşmenin yazılı şekilde yapılmasına
bağlıdır. Bu zorunluluk, piyasa şartlarına göre günlük, önemsiz ve sıradan
işlemlere ilişkin sözleşmelere uygulanmaz (TTK m.629/2). Müdür veya
Müdürlerin Nitelikleri Limited şirket müdürlerinin nitelikleri TTK’de
açıkça düzenlenmemiştir. Limited şirket müdürü olarak gerçek veya tüzel
kişi seçilebilir. Şirket müdürlerinden biri tüzel kişi olduğu takdirde,
tüzel kişinin bu görevi yerine getirmek üzere, bir gerçek kişiyi
belirleyeceği öngörülmüştür (TTK m.623/2). TTK m.623’te, en azından bir
ortağın şirketi yönetim hakkının ve temsil yetkisinin bulunması gerektiği
(limited ortaklıkta tek müdür varsa onun) kabul edilmiştir. Birden Fazla
Müdürün Seçilmesi Halinde Uygulanacak Hükümler TTK m.624/1’de, şirketin
birden fazla müdürünün bulunması hâlinde, bunlardan birinin, şirketin
ortağı olup olmadığına bakılmaksızın, genel kurul tarafından müdürler
kurulu başkanı olarak atanacağı düzenlenmiştir. Birden fazla müdürün
varlığı hâlinde, bunlar çoğunlukla karar alırlar. Eşitlik hâlinde başkanın
oyu üstün sayılır. Şirket sözleşmesi, müdürlerin karar almaları konusunda
değişik bir düzenleme öngörebilir (TTK m.624/3). Müdürlerin Devredilemez ve
Vazgeçilemez Görevleri Müdürler, kanunların ve şirket sözleşmesinin genel
kurula görev ve yetki vermediği bütün konularda görevli ve yetkilidir.
Müdürler, TTK m.625’de sayılan görevlerini ve yetkilerini devredemez ve
bunlardan vazgeçemezler. Müdürlerin Temsil Yetkisinin Kapsamı ve
Sınırlandırılması TTK m.623/3’te “Müdürler, kanunla veya şirket sözleşmesi
ile genel kurula bırakılmamış bulunan yönetime ilişkin tüm konularda karar
almaya ve bu kararları yürütmeye yetkilidirler”. Müdürlerin temsil
yetkilerinin kapsamına, yetkinin sınırlandırılmasına, imzaya yetkili
olanların belirlenmesine, imza şekli ile bunların tescil ve ilanına anonim
şirketlere ilişkin hükümler kıyas yolu ile uygulanır (TTK m.629/1). Buna
göre, TTK m.370-373 hükümlerinin limited şirketlerde de uygulanması
gerekir. Müdürlerin Yönetim ve Temsil Yetkisinin Geri Alınması Genel kurul
kararıyla, müdür veya müdürler görevden alınabilir; yönetim hakkı ve temsil
yetkisi sınırlanabilir (TTK m.630/1). Her ortak, haklı sebeplerin bulunması
durumunda yöneticilerin yönetim hakkının ve temsil yetkilerinin
kaldırılmasını ve sınırlandırılmasını mahkemeden isteyebilir (TTK m.630/2).
Nelerin haklı sebep olabileceği, TTK m.630/3’te, sayılmıştır. Yöneticinin,
özen ve bağlılık yükümü ile diğer kanunlardan ve şirket sözleşmesinden
doğan yükümlülüklerini ağır bir şekilde ihlal etmesi veya şirketin iyi
yönetimi için gerekli yeteneği kaybetmesi haklı sebep olarak kabul olunur.
Görevden alınan yöneticinin tazminat hakları saklıdır (TTK m.630/4). 4.
Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık
107 Müdürlerin Yükümlülükleri Müdürlerin Özen ve Bağlılık Yükümlülüğü,
Rekabet Yasağı: Müdürler ve yönetimle görevli kişiler, görevlerini tüm
özeni göstererek yerine getirmek ve şirketin menfaatlerini, dürüstlük
kuralı çerçevesinde, gözetmekle yükümlüdürler. Şirket sözleşmesinde aksi
öngörülmemiş veya diğer tüm ortaklar yazılı olarak izin vermemişse müdürler
şirketle rekabet oluşturan bir faaliyette bulunamazlar. Bağlılık yükümü hem
müdürler hem ortaklar açısından sözkonusudur (TTK m.613). Oysa rekabet
yasağı kural olarak ortaklar hakkında değil, sadece müdürler açısından söz
konusudur. Ancak sözleşmeyle, ortakların da şirketle rekabet eden işlem ve
davranışlardan kaçınmak zorunda oldukları öngörülebilir (TTK m.613/2,son
cümle). Müdürlerin Eşit İşlem Yükümlülüğü: Müdürler, ortaklara eşit şartlar
altında eşit işlem yaparlar. Bu yükümlülüğe aykırı olarak alınan müdür
kararları ise batıldır (TTK. m.644 atfıyla TTK. m.391). Müdürlerin Bildirim
Yükümlülüğü: Esas sermayenin kaybı ya da borca batık olması, iflâsın
bildirilmesi hâllerinde anonim şirketlere ilişkin ilgili hükümler kıyas
yoluyla uygulanır (TTK m.633). Müdürlerin Şirkete Karşı Borçlanma Yasağı
(Şirketten borç almama yükümlülüğü): TTK m.644 hükmüne göre, müdürlerin
şirkete borçlanma yasağı ile ilgili olarak anonim şirketlere ilişkin TTK
395 inci madde uygulanır. Müdürlerin Sorumluluğu: Anonim şirkete ilişkin
olan, kurucuların, yönetim kurulu üyelerinin, yöneticilerin ve tasfiye
memurlarının sorumluluğunu düzenleyen 553 üncü denetçilerin sorumluluğuna
ilişkin 554 ilâ 561 inci maddeler limited şirketlere de uygulanır (TTK
m.644). Denetim TTK. m.397’nin beş ve altıncı fıkraları dışında kalan,
anonim şirketin denetçiye, denetime ve özel denetime ilişkin hükümleri
limited şirkete de uygulanır. (TTK. m.635). Bu nedenle tekrardan kaçınmak
için denetçilerle ilgili olarak anonim şirketler kısmında yaptığımız
açıklamalarımıza atıf yapmakla yetiniyoruz. Ortak Sıfatının Kazanılması
Ortak sıfatının kazanılması, aslen veya devren gerçekleşir: Aslen Kazanma
Kuruluş veya sermaye artırımlarında taahhütte bulunan kişiler, tescil ile
ortak sıfatını kazanırlar (TTK m.588,590). Birleşme veya tür değiştirme
hâllerinde de ortak sıfatı aslen kazanılmış sayılır. Devren Kazanma Esas
Sermaye Payının Sözleşme ile Devri Esas sermaye payının devri ve devir
borcunu doğuran işlemler yazılı şekilde yapılır ve tarafların imzaları
noterce onanır (TTK m.595/1). Buna göre, devre ilişkin sözleşmenin yazılı
olarak yapılması ve imzaların noter tarafından onaylanması gerekir. Şirket
sözleşmesinde aksi öngörülmemişse esas sermaye payının devri için, ortaklar
genel kurulunun onayı şarttır. Devir bu onayla geçerli olur (TTK m.595/2).
Sözleşmeye hüküm konulması suretiyle, devrin ortaklar genel kurulunun
onayına bağlı kalmaksızın yapılabileceği kararlaştırılabilir. 108 Ticaret
Hukuku TTK m.595/3’e göre, şirket sözleşmesinde başka türlü düzenlenmemişse
ortaklar genel kurulu sebep göstermeksizin onayı reddedebilir. Böylelikle
genel kurula geniş bir takdir yetkisi verilmiştir. Şirket sözleşmesiyle,
esas sermaye payının devri yasaklanabilir. Şirket sözleşmesi, devri
yasaklamış veya genel kurul onay vermeyi reddetmişse ortağın haklı sebeple
şirketten çıkma hakkı saklı kalır (TTK m.595/4 ve 5). TTK m.595/7,
başvurudan itibaren üç ay içinde genel kurulun devri reddetmemesi halinde,
onayı vermiş sayılacağını kabul etmiştir. Böylece, genel kurulun sessiz
kalarak devri sürüncemede bırakması önlenmek istemiştir. TTK m.595, esas
sermaye payının devrini onaylayan genel kurulda hangi yetersayılarla karar
alınacağını düzenlememiştir. Onay kararının, toplantıda temsil edilen
oyların salt çoğunluğu ile alınması gerekir (TTK m.620). Payın Kanun
Uyarınca Geçişi Esas sermaye payının, miras, eşler arasındaki mal rejimine
ilişkin hükümler veya icra yoluyla geçmesi hâllerinde, tüm haklar ve
borçlar, genel kurulun onayına gerek olmaksızın, esas sermaye payını
iktisap eden kişiye geçer (TTK m.596/1). TTK m.596/4 şirketin, üç ay içinde
esas sermaye payının geçişini açıkça ve yazılı olarak reddetmemesi hâlinde
onay vermiş sayılacağını düzenlemiştir. Esas Sermaye Payının Geçişinin
Tescil Edilmesi Esas sermaye paylarının geçişlerinin tescil edilmesi için,
şirket müdürleri tarafından ticaret siciline başvurulur. Ticaret siciline
tescil kurucu değil, açıklayıcı etkiye sahiptir. Tescil başvurusunun otuz
gün içinde yapılmaması hâlinde, ayrılan ortak, adının bu paylarla ilgili
olarak silinmesi için ticaret siciline başvurabilir. Bunun üzerine sicil
müdürü şirkete, iktisap edenin adının bildirilmesi için süre verir. Sicil
kaydına güvenen iyiniyetli kişinin güveni korunur (TTK m.598/3). Esas
Sermaye Payının Gerçek Değerin Belirlenmesi Kanunda veya şirket
sözleşmesinde esas sermaye payının bedeli olarak gerçek değerin öngörüldüğü
durumlarda, taraflar anlaşamamışlarsa bu değer, taraflardan birinin istemi
üzerine, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesince
belirlenir. Mahkemenin kararı kesindir (TTK m.597). Pay Defteri Şirket,
esas sermaye paylarını içeren bir pay defteri tutar. Ortakların, adları,
adresleri, her ortağın sahip olduğu esas sermaye payının sayısı, esas
sermaye paylarının devirleri ve geçişleri itibarî değerleri, grupları ve
esas sermaye payları üzerindeki intifa ve rehin hakları, sahiplerinin
adları ve adresleri bu deftere yazılır (TTK m.594/1). Bunlara ek olarak,
ortakların pay defterini inceleyebilmeleri öngörülmüştür (TTK m.594/2).
Esas Sermaye Pay Senetlerinin İspat Aracı Şeklinde veya Nama Yazılı Olarak
Düzenlenmesi TTK m.593/2’ye göre, esas sermaye pay senetleri ispat aracı
şeklinde veya nama yazılı olarak düzenlenir. 4. Ünite - Ortaklıklar
Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 109 Ortak Sıfatının
Kaybedilmesi Çıkma Kendi isteği ile bir ortağın ayrılmasıdır. Şu hâllerde
gerçekleşir: 1. Esas sermaye payının tamamen devri ile (TTK m.595). 2. Esas
sermaye payının, miras, eşler arasındaki mal rejimine ilişkin hükümler veya
icra yoluyla geçmesi hâllerinde (TTK m.596). 3. Payın itfası ile. 4. Tüm
ortakların kabul etmesi ile. 5. Sözleşmedeki çıkma nedenlerinin
gerçekleşmesi ile: Şirket sözleşmesi, ortaklara şirketten çıkma hakkını
tanıyabilir, bu hakkın kullanılmasını belirli şartlara bağlayabilir (TTK
m.638/1). 6. Haklı nedenlere dayanarak mahkeme kararı ile: Her ortak, haklı
sebeplerin varlığı hâlinde şirketten çıkmasına karar verilmesi için dava
açabilir. Mahkeme istem üzerine, dava süresince, davacının ortaklıktan
doğan hak ve borçlarından bazılarının veya tümünün dondurulmasına veya
davacı ortağın durumunun teminat altına alınması amacıyla diğer önlemlere
karar verebilir (TTK m.638/2). 7. Birleşme, bölünme, tür değiştirme
durumlarında çıkma hakkının kullanılması ile (TTK m.141,161,191). 8. Çıkma
bildirimine katılma yolu ile (TTK m.639). 9. Çıkma davasına katılma yolu
ile (TTK m.639). 10. Hâkimiyetin hukuka aykırı kullanılması ile (TTK
m.202). Çıkmaya Katılma Ortaklardan biri şirket sözleşmesindeki hükme
dayanarak çıkma istediği veya haklı sebeplerden dolayı çıkma davası açtığı
takdirde, müdür veya müdürler gecikmeksizin diğer ortakları bundan haberdar
ederler (TTK m.639/1). Diğer ortaklardan her biri, haberin kendisine
ulaştığı tarihten itibaren bir ay içinde; şirket sözleşmesinde öngörülen
haklı sebep kendisi yönünden de geçerliyse, kendisinin de çıkmaya
katılacağını müdürlere bildirmek veya açacağı bir dava ile haklı sebepler
dolayısıyla çıkma davasına katılmak hakkına sahiptir (TTK m.639/2).
Çıkarılma Ortağın, rızası dışında ortaklıktan ayrılmasıdır. Şu hallerde
gerçekleşebilir: 1. Ortağın mahkemeden şirketin feshinin istemesi ile (TTK
m.636/3). 2. Şirket sözleşmesinde öngörülen çıkarılma sebeplerinin
gerçekleşmesi ile (TTK. m.640/1). Bir ortağın şirketten çıkarılma
sebeplerinin sonradan şirket sözleşmesine konulabilmesine dair sözleşme
değişikliğinin, şirket sermayesini temsil eden tüm ortakların genel kurul
toplantısında oy birliği ile karar almasıyla mümkün olacağı, kanunda hükme
bağlanmıştır (TTK. m.621/3). 3. Haklı sebebin bulunması durumunda, şirketin
talebi üzerine mahkeme kararı ile (TTK m.640/3). 4. Birleşme ile (TTK
m.141). 5. Hâkimiyetin hukuka aykırı kullanılması ile (TTK m.202).
Çıkarılma kararına karşı ortak, kararın noter aracılığıyla kendisine
bildirilmesinden itibaren üç ay içinde iptal davası açabilir (TTK m.640/2).
110 Ticaret Hukuku Ortakların Hakları Ortakların hakları, anonim
ortaklıklarda olduğu gibi, mali ve kişisel haklar olarak iki grupta ele
alınabilir: Mali Haklar Kâr Payı Hakkı ve Yedek Akçelerle İlişkisi TTK
m.608’e göre, kâr payı, sadece net dönem kârından ve bunun için ayrılmış
yedek akçelerden dağıtılabilir. Kâr payı dağıtımına ancak, kanun ve şirket
sözleşmesi uyarınca ayrılması gereken kanuni yedek akçelerle, şirket
sözleşmesinde öngörülmüş yedek akçeler ayrıldığı takdirde karar
verilebilir. Şirket sözleşmesi ile aksi öngörülmedikçe, kâr payı, esas
sermaye payının itibarî değerine oranla hesaplanır; ayrıca yerine getirilen
ek ödeme yükümlülüklerinin tutarı da kâr payının hesaplanmasında itibarî
değere eklenir (TTK m.608/2). Tasfiye Payı Hakkı Tasfiye usulü ve tasfiyede
şirket organlarının yetkileri hakkında anonim şirketlere ilişkin hükümler
uygulanır (TTK m.643). Yeni Pay Alma Hakkı Şirket sözleşmesinde veya
artırma kararında aksi öngörülmemişse, her ortak, esas sermaye payı
oranında, esas sermayenin artırılmasına katılmak hakkına sahiptir. Rüçhan
hakkının kullanılabilmesi için en az onbeş gün süre verilir (TTK m.591/3).
Kişisel Haklar Genel Kurul Toplantılarına Katılma ve İlgili Haklar Her
ortak, TTK m.617 vd. hükümleri uyarınca genel kurul toplantılarına katılma,
oy kullanma (TTK m.618) ve kararlara karşı butlan ve iptal davası açma
hakkına (TTK m.622 atfıyla,445 vd.) sahiptir. Ortaklık Yönetimine ve
Temsiline Katılma Limited şirket ortakları, sözleşme ile veya genel kurul
kararıyla müdür seçilebilirler (TTK m.623 ve 616/1,b). TTK m.623 ve 616/1
b’ye göre, anonim ortaklıklarda olduğu gibi yönetim organının oluşturulması
zorunludur. Bilgi Alma ve İnceleme Hakkı Her ortak, müdürlerden, şirketin
bütün işleri ve hesapları hakkında bilgi vermelerini isteyebilir ve belirli
konularda inceleme yapabilir (TTK m.614). Genel Kurul Kararların Butlanının
Tespitini ve İptalini İsteme Hakkı Ortaklar, TTK m.622 atfıyla, TTK m.445
vd. uyarınca, genel kurul kararlarının iptalini isteyebilecekleri gibi,
kararların butlanının tespitini de isteyebilirler (TTK m.622). Denetleme
Hakkı Limited şirkette ortakların şirketi denetleme hakkı bulunmamaktadır.
Limited şirketlerde denetim, yeminli mali müşavir, serbest muhasebeci mali
müşavir veya özel denetçi tarafından yerine getirilmektedir. Rüçhan Hakkı:
Öncelik hakkı; anonim ortaklığın sermaye artırımında mevcut ortakların
artırıma öncelikle katılma hakkıdır. 4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel
Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 111 Çıkma Hakkı Sözleşmede, çıkma
hakkı ve nedenleri düzenlenebilir. Fakat böyle bir düzenleme bulunmasa
dahi, haklı nedenlere dayanılarak mahkemeden, çıkmaya izin verilmesi
talebinde bulunulabilir (TTK m.638/1 ve 2). Çıkmaya Katılma Hakkı
Ortaklardan biri şirket sözleşmesindeki hükme dayanarak çıkma istediği veya
haklı sebeplerden dolayı çıkma davası açtığı takdirde, diğer ortaklar çıkma
bildirimine veya çıkma davasına katılabilirler (TTK m.639). Haklı Nedenle
Feshi Talep Hakkı Haklı sebeplerin varlığında, her ortak mahkemeden
şirketin feshini isteyebilir. Mahkeme, istem yerine, davacı ortağa payının
gerçek değerinin ödenmesine ve şirketten çıkarılmasına hükmedebilir (TTK
m.636/3). Ortakların Yükümlülülükleri Ek Ödeme ve Yan Edim Yükümlülüğü TTK.
m.537/2’de ortakların şirket borçlarından sorumlu olmayıp sadece taahhüt
ettikleri esas sermaye paylarını ödemekle ve şirket sözleşmesinde öngörülen
ek ödeme ve yan edim yükümlülüklerini yerine getirmekle yükümlü olacakları
düzenlenmiştir. Limited şirket ortağına ek ödeme ve yan edim yükümlülüğü
getirilebilmesi için bu hususun şirket sözleşmesinde öngörülmüş olması
şarttır. Ek ödeme yükümlülüğünün şirket sözleşmesinde öngörülmesi ancak
şirket esas sermayesi ile kanuni yedek akçeler toplamının şirket zararını
karşılayamaması, şirketin bu ek araçlar olmaksızın işlerine gereği gibi
devamının mümkün olmaması, şirket sözleşmesinde tanımlanan ve özkaynak
ihtiyacı doğuran bir halin gerçekleşmiş bulunması hallerinde istenebilir
(TTK. m.603/1). Bu yükümlülük, şartların gerçekleşmesi durumunda ortaklara
yalnızca şirkete karşı nakdi ödemede bulunma borcu yükler. Bu tutar esas
sermaye payının itibari değerinin iki katını aşamaz (TTK. m.603/3). Haksız
Alınan Kâr Paylarını İade Yükümlülüğü Haksız yere kar almış olan ortak ve
müdür bunu geri vermekle yükümlüdür. İyiniyetli oldukları takdirde ortak
veya müdürün haksız alınan karı geri verme borcu, şirket alacaklılarının
haklarını ödemek için gerekli olan tutarı aşamaz (TTK m.611/1 ve 2).
Bağlılık Yükümlülüğü ve Rekabet Yasağı Ortaklar, şirket sırlarını korumakla
yükümlüdür. Bu yükümlülük şirket sözleşmesi veya genel kurul kararıyla
kaldırılamaz (TTK m.613/1). Ortaklar, şirketin çıkarlarını zedeleyebilecek
davranışlarda bulunamazlar. Özellikle, kendilerine özel bir menfaat
sağlayan ve şirketin amacına zarar veren işlemler yapamazlar TTK m.613/2,
ilk cümlede, bağlılık yükümlülüğünün tüm ortaklar için öngörüldüğü
belirtilmiştir. Şirket sözleşmesiyle, ortakların, şirketle rekabet eden
işlem ve davranışlardan kaçınmak zorunda oldukları öngörülebilir (TTK
m.613/2). Şirket sözleşmesiyle, ortaklar için rekabet yasağı
öngörülebileceğinden, kural olarak ortaklar için rekabet yasağı söz konusu
değildir. Limited ortaklıkta rekabet yasağı sadece müdürler için geçerlidir
(TTK m.626). 112 Ticaret Hukuku Geri kalan ortakların tümü yazılı olarak
onay verdikleri takdirde, ortaklar, bağlılık yükümüne veya rekabet yasağına
aykırı düşen faaliyetlerde bulunabilirler. Ortakların Şirkete Karşı
Borçlanma Yasağı Bu konuda anonim şirketlerin ilgili kısımda yapmış
olduğumuz açıklamalara bakınız (TTK m.644/1,b atfıyla m.358). Ortakların
Sorumluluğu Kural: Ortağın asli borcu, sermaye taahhüdünü ifa etmekten
ibaret olup, bu borcu ifa eden ortağın sorumluluğu sona erer. Fakat
sermayenin iade edilmiş, haksız kâr payı veya faiz ödenmiş olması
hâllerinde sorumluluk o miktarda yeniden doğar (TTK m.611). Bu kuralın
istisnaları şu şekilde sıralanabilir: Ek Ödeme ve Yan Edim Yükümlülüğü Ek
ödeme ve yan edim yükümlüğü tek borç ilkesinin istisnalarını teşkil eder
(TTK m.603-607). Bu konuyla ilgili olarak açıklama yapmak yerine,
ortakların yükümlülüğü kısmında yaptığımız açıklamalara atıf yapmakla
yetiniyoruz. Kamu Borçlarından Sorumluluk 6183 sayılı AATUHK’un 35 inci
maddesi uyarınca, her bir ortak, limited şirketin ödenmeyen veya tahsil
olanağı bulunmayan kamu borçlarından dolayı alacaklı kamu idaresine karşı,
taahhüt ettiği sermaye oranında sorumludur. Limited Ortaklığın Sona Ermesi
Nedenleri Limited şirketin şu nedenlerle sona erer (fesih ve infisah) (TTK
m.636): 1. Sözleşmede yazılı sona erme nedeninin gerçekleşmesi ile (TTK
m.636/1,a). 2. Genel kurul kararı ile (TTK m.636/1,b) 3. İflâsın açılması
ile (TTK m.636/1,c). 4. Kanunda gösterilen nedenlerle (TTK m.636/1,d). 5.
Uzun süreden beri şirketin kanunen gerekli organlarından biri mevcut
değilse veya genel kurul toplanamıyorsa şirketin feshine ilişkin verilecek
karar ile (TTK m.636/2). 6. Bir ortağın talebi üzerine haklı nedenle ve
mahkemece verilecek karar ile (TTK m.636/3). 7. Şirketin kurulmasında kanun
hükümlerine aykırı hareket edilmek suretiyle, alacaklıların, ortakların
veya kamunun menfaatleri önemli bir şekilde tehlikeye düşürülmüş veya ihlal
edilmiş olursa, müdürün/müdürlerin, Ticaret Bakanlığının, ilgili
alacaklının veya ortağın istemi üzerine, şirketin merkezinin bulunduğu
yerdeki asliye ticaret mahkemesince şirketin feshine karar verilir. Ancak,
limited şirketin butlanına veya yokluğuna karar verilemez (TTK m.644/1,b
atfıyla m.353). Sonuçları Sona erme iflâs ve mahkeme kararından başka bir
sebepten ileri gelmişse tescil ve ilan edilir (TTK m.637). Tasfiye
memurlarının atanması ve azilleri ile tasfiyenin yapılması konularında
anonim şirketlere ilişkin hükümler uygulanır (TTK m.643). Birleşme ve tür
değiştirme tasfiyesiz infisaha yol açtığı için bu hâllerde tasfiye
yapılmaz. 4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında Genel Bilgi, Adi Ortaklık,
Limited Ortaklık 113 Özet Ortaklık (Şirket) kavramını ve unsurlarını
açıklamak. Ortaklık (şirket), iki ya da daha çok kişinin, ortak bir amaca
ulaşmak için emeklerini ve mallarını (sermayelerini) birleştirmeyi
üstlendikleri bir sözleşmedir. Bu tanımdan hareket ederek ortaklığın
unsurlarını; 1. Kişi, 2. Sözleşme, 3. Sermaye, 4. Ortak amaç, 5. Ortak
amaca ulaşmak olarak saptamak mümkündür. Adi ortaklığın önemini ve
uygulamadaki başlıca örneklerini anlatmak. Adi ortaklık, başlı başına bir
şirket tipi olarak uygulamada, en basit günlük ilişkilerden, en karmaşık
ilişkilere kadar rastlanabilecek bir ortaklıktır. Örneğin, birlikte piyango
bileti alarak ikramiye çıkarsa paylaşmayı kararlaştıran, cep harçlıkları
ile bahçe sahibinden satın alacakları limonu semt pazarında satmaya ve
kazancı bölüşmeye karar veren, bir kahvehaneyi veya marketi alıp birlikte
işleten, bir ticari taksiyi birlikte alıp çalıştıran, sahip oldukları
hayvanları biraraya getirerek süt üreten ve satan, beraberce roman, tiyatro
eseri, film gibi bir fikir ve sanat eseri yaratan kişiler arasındaki
ilişkilerden, konsorsiyumlara ve çok uluslu ortak girişimlere (joint
venture) kadar birçok ilişkiyi adi ortaklık potasına sokmak mümkündür.
Uygulamada özellikle konsorsiyum ve ortak girişimlere (joint venture) sıkça
rastlanmaktadır. Ticaret şirketlerine uygulanacak genel hükümleri
açıklamak. Ticaret ortaklıklarına uygulanacak hükümler ve bu hükümlerin
sırası konusunda, genel hükümler arasında yer alan TTK m.126’da bir
düzenleme getirilmiş ise de, bu düzenleme, eksik olup, öğretide, TBK
m.26-27 ve TTK m.126 hükümlerinden hareketle yapılan ve genellikle
benimsenen sıralama şu şekildedir: Emredici hükümler, ortaklık sözleşmesi
hükümleri, her bir ortaklık türüne ilişkin yedek nitelikli hükümler, tüzel
kişilere ilişkin MK’nın genel hükümleri (TMK m.47-55) ile TTK m.124-210
(ticaret ortaklıklarının genel hükümleri), TBK m.620 vd. (adi ortaklık
hükümleri), diğer ticari hükümler (Bkz. TTK m.1), ticari örf ve adet (Bkz.
TTKm.1 ve 2), genel hükümler (Bkz.TMK m.1). Limited ortaklığın kuruluşu,
işleyişi ve yapısını genel olarak anlatmak. Limited ortaklığın kurulması,
birleşme ve tür değiştirme gibi istisnalar dışında, genellikle yeni
ortaklık kurma yoluyla gerçekleşir. Yeni ortaklık kurulması, üç aşamadan
oluşmaktadır. Bunlar; yazılı şekilde yapılacak bir sözleşme ve bu
sözleşmede yer alacak imzaların noterce onaylanması aşaması, tescil ve ilan
aşamasıdır. Limited ortaklık organları, genel kurul ve müdür/müdürler
kuruludur. Genel kurulun yetkilerinden bazıları devredilemez nitelikte
olduğu için bu nevi yetkiler müdür/müdürler tarafından kullanılamaz.
Limited ortaklığın yönetim ve temsili müdür/müdürlere aittir. Müdür veya
müdürlerin seçimi, şirket sözleşmesi veya genel kurul kararı ile mümkün
olabilmektedir. Müdürler, kanunla veya şirket sözleşmesi ile genel kurula
bırakılmamış bulunan yönetime ilişkin tüm konularda karar almaya ve bu
kararları yürütmeye yetkilidirler. 1 2 3 4 114 Ticaret Hukuku Kendimizi
Sınayalım 1. Adi ortaklıkla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
yanlıştır? a. Kanunda şirketin kuruluşu hakkında özel bir düzenleme
bulunmaması nedeniyle sözlü olarak adi ortaklık kurulabilir. b. Ortaklık
sözleşmesiyle ya da daha sonradan alınan bir kararla yönetici atanmamışsa
ortaklığın yönetimi tüm ortaklara aittir. c. Ortaklık sözleşmesinde aksine
hüküm olmadıkça kâr ve zarar ortaklar arasında eşit şekilde dağıtılır. d.
Ortaklardan hiç biri diğer ortakların rızası olmaksızın payını devredemez.
e. Ortaklar ortaklık borçlarından dolayı ikinci derecede, sınırsız ve
müteselsilen sorumludur. 2. Gerçek kişiler arasında bir ticari işletme
işletmek amacıyla kurulan ve ortaklarının sorumluluğunun ortaklık
alacaklılarına karşı sınırsız olduğu ticaret şirketi hangisidir? a. Limited
ortaklık b. Kollektif ortaklık c. Paylı komandit ortaklık d. Anonim
ortaklık e. Komandit ortaklık 3. Adi şirkette aksi kararlaştırılmadıkça
ortakların şirket malları üzerindeki hakları ve tasarruf yetkileri
aşağıdakilerden hangisinin hükümlerine tabidir? a. Müşterek mülkiyet b.
Toplu mülkiyet c. Elbirliği halinde mülkiyet d. Ferdi mülkiyet e. İrtifak
hakları 4. Aşağıdaki ortaklıklardan hangisinin tüzel kişiliği yoktur? a.
Adi ortaklık b. Kollektif ortaklık c. Komandit ortaklık d. Limited ortaklık
e. Anonim ortaklık 5. Limited ortaklıklarda asgari ve azami ortak sayısı
nedir? a. 2-üst sınır yoktur b. 2-100 c. 1-üst sınır yoktur d. 1-50 e.
1-100 6. Aşağıdakilerden hangisi anonim ve limited ortaklıklara sermaye
olarak getirilebilir? a. Hizmet edimleri b. Üzerinde haciz veya tedbir
bulunmayan taşınmaz c. Kişisel emek d. Vadesi gelmemiş alacak e. Ticari
itibar 7. Limited ortaklıkların asgari sermaye miktarı nedir? a. 5.000 Lira
b. 10.000 Lira c. 20.000 Lira d. 25.000 Lira e. 50.000 Lira 8. Adi şirketin
bir ticari işletme işletmesi halinde ortaklar hangi sıfatı kazanırlar? a.
Tacir b. Esnaf c. Tüccar d. Şirket sahibi e. İş adamı 9. Aşağıdakilerden
hangisi limited ortaklıklarda müdürlerin yükümlülüklerinden değildir? a.
Özen ve bağlılık yükümlülüğü b. Eşit işlem yükümlülüğü c. Şirkete borçlanma
yasağı d. Rekabet yasağı e. Kâr elde etme yükümlülüğü 10. Aşağıdakilerden
hangisi limited ortaklıklarda ortakların kişisel haklarından değildir? a.
Genel kurul toplantısına katılma hakkı b. Kâr payı alma hakkı c. Bilgi alma
hakkı d. Denetleme hakkı e. Çıkma hakkı 4. Ünite - Ortaklıklar Hakkında
Genel Bilgi, Adi Ortaklık, Limited Ortaklık 115 Yaşamın İçinden T.C.
YARGITAY, 13. HUKUK DAİRESİ, E. 1987/4442, K. 1987/5609, T. 17.11.1987 •
ADİ ORTAKLIĞA SERMAYE OLARAK TAŞINMAZ MÜLKİYETİ KOYMAK • ORTAKLIK
SÖZLEŞMESİNİN YAZILI OLMASI (Geçerlik Şartı) ÖZET: Davalının, ortaklığa
sermaye olarak taşınmaz mülkiyetini koymayı ve yapılacak apartmanda üçüncü
kat dairelerinin davacıya özgüleneceği ( tahsisi ) iddia edildiğine göre,
taşınmaz mülkiyetinin geçirilmesine yönelik böyle bir ortaklık sözleşmesi
yazılı biçimde yapılmalıdır. ........... 1- Dava dilekçesinde, davalının
arsasını ortaklığa koyması ve kendisinin de apartman inşaatı için gerekli
harcamaları karşılaması kaydı ile taraflar arasında adi ortaklık kurulduğu,
anlaşma gereği apartman yapım işinin davalı tarafından yürütüldüğü ve
davalıya inşaatta kullanılmak için T1.100.000 verildiği öne sürülmüştür.
Davalı ise, ortaklığı kabul etmemiş, yapmakta olduğu inşaat için davacının
kendisine peyderpey T1.000.000 ödünç vermek suretiyle yardım ettiğini,
inşaatın tüm masraflarının kendisi tarafından yapıldığını savunmuştur.
Davalının ortaklığa sermaye olarak taşınmaz mülkiyetini koymayı üstlendiği
ve ayrıca yapılacak apartmandan 3. kat dairelerinin davacıya tahsis
edileceği iddia edildiğine göre, taşınmaz mülkiyetinin geçirilmesine
yönelik böyle bir ortaklık sözleşmesinin M.K.’nun 634. maddesi gereğince
yazılı şekilde yapılması gerekir. Burada yazılı şekil geçerlilik koşuludur.
Olayda anılan resmi şekle uygun olarak yapılmış bir sözleşme
bulunmamaktadır. Davalı ortaklığın kurulduğunu kabul etmemiştir. Bu
itibarla taraflar arasında kurulmuş olduğu bildirilen ortaklık sözleşmesi
hukuken geçersizdir ve tarafları bağlamaz. Bu yönün mahkemece re’sen
gözönünde tutulması gerekir. Davalının ceza kovuşturmasında ortaklık
sözleşmesinden bahsetmesi bu sonuca etkili değildir. Davacı, burada
davalıya vermiş olduğu paranın geri alınmasını isteyebilir. O halde
davacının davalıya vermiş olduğu kanıtlanan para miktarının davalıdan
alınmasına karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde hüküm kurulması
Yasa’ya aykırıdır ve bozma nedenidir. Kaynak:
http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm DEVLER KÖPRÜ VE OTOYOLLARA TALİP
Fatih, Boğaziçi köprüleri ve Ankara-İstanbul otoyolunu da kapsayan köprü ve
otoyol özelleştirmeleri için şirketler yarışa girdi. Dün akşam dolan ön
yeterlilik son başvuru tarihi için 15 dev şirket 5 konsorsiyum ile teklif
verdi. Özelleştirme İdaresi’nin önümüzdeki günlerde ön yeterlilik
kriterlerinden geçen şirketleri açıklamasının ardından 31 Ekim’e kadar
şirketlerden son teklifleri istenecek. Şirketlerden ihaleye katılmaları
için 50 milyon dolar teminat alınacak. KOÇ-ÜLKER ORTAK Ön yeterlilik için
Ülker grubuna ait Gözde Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı, Koç Holding ve
UEM Group Berhad ile konsorsiyum kurarken, Nurol, MV, Alsim Alarko, Kalyon
İnşaat ve Fernas şirketleri ortak girişim grubu olarak başvuru yaptı. Zorlu
Holding A.Ş. OHL Concesiones S.A. şirketi ile teklif verirken Fransız Vinci
Concessions Holding ve Ferit Şahenk’e ait Doğuş Grubu ile Hamdi Akın’ın
Akfen’i Autostrade Per I;Italia S.P.A, Makyol Ortak Girişim Grubu
yeterlilik için başvuru yaptı. TEK PAKETTE SATIŞ İhaleye tek paket halinde
çıkılıyor. Kazanan şirket Türkiye’nin en işlek otoyolları ile İstanbul’un
incisi Boğaziçi ve Fatih Sultan Mehmet Köprüsü ve Çevre Otoyollarını 25 yıl
işletme hakkı kazanacak. Kaynak:
http://www.sabah.com.tr/Ekonomi/2012/09/04/
devler-kopru-ve-otoyollara-talip Okuma Parçası 116 Ticaret Hukuku Kendimizi
Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. e Yanıtınız yanlış ise “Adi Şirket” konusunu
yeniden gözden geçiriniz. 2. b Yanıtınız yanlış ise “Şirket Kavramı,
Unsurları ve Türleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. c Yanıtınız
yanlış ise “Adi Şirket” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. a Yanıtınız
yanlış ise “Şirketlerin Türleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. d
Yanıtınız yanlış ise “Limited Ortaklık” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
6. b Yanıtınız yanlış ise “Limited Ortaklık” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. 7. b Yanıtınız yanlış ise “Limited Ortaklık” konusunu yeniden
gözden geçiriniz. 8. a Yanıtınız yanlış ise “Adi Şirket” konusunu yeniden
gözden geçiriniz. 9. e Yanıtınız yanlış ise “Limited Ortaklık” konusunu
yeniden gözden geçiriniz. 10. b Yanıtınız yanlış ise “Limited Ortaklık”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Sıra Sizde 1
Olayda kollektif şirket ortağı olan B haklıdır. Kollektif ortaklığın
borçlarından dolayı birinci derecede ortaklık tüzel kişiliği sorumludur.
Ortakların şirket borçlarından sorumluluğu ikinci derecededir, şirket
alacaklıları ancak kanunda öngörülen bazı hallerin varlığı halinde
ortaklara başvurabilir. Bu haller gerçekleşmedikçe ortaklara başvurulamaz.
Sıra Sizde 2 Adi şirket sözleşmesinde aksi düzenlenmediği takdirde, şirkete
dışarıdan yönetici atanması kanunen mümkündür. Bu nedenle taraflardan
hangisinin haklı olduğunun belirlenebilmesi için şirket sözleşmesine
bakılması gerekir. Eğer sözleşmede aksine bir düzenleme yoksa dışarıdan
yönetici atanabilir. Sıra Sizde 3 Adi şirketten çıkan ortak, sermaye olarak
bir eşyanın kullanımını getirmiş ise diğer ortaklar bunu geri vermekle
yükümlüdürler, bu nedenle A yasal yola başvurabilir. Sıra Sizde 4 Belirli
süreli kurulmuş adi şirkette sürenin dolmasına rağmen ortakların fiilen
faaliyete devam etmeleri halinde, ortaklık belirsiz süreli ortaklığa
dönüşmüş sayılır. Bu nedenle A haklı değildir. Sıra Sizde 5 Bir ticaret
ortaklığı kurmak isteyen kurucuların TTK’da sayılan ortaklık türlerinden
birini seçmeleri zorunludur, bunlar dışında bir ticari ortaklık yaratılması
mümkün değildir. Bu nedenle müdür haklıdır. Sıra Sizde 6 TTK’da limited ve
anonim ortaklıkların tek kişiyle kurulabileceği kabul edilmiştir. Bu
nedenle B haklı değildir. Yararlanılan Kaynaklar Bahtiyar, M. (2012),
Ortaklıklar Hukuku, İstanbul: Beta Yayınevi. Kendigelen, A. (2011), Yeni
Türk Ticaret Kanunu, Değişiklikler, Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul:
Oniki Levha Yayıevi. Pulaşlı, H. (2012), Yeni Şirketler Hukuku, Genel
Esaslar, Ankara: Adalet Yayınevi. Tekinalp, Ü. (2011), Yeni Anonim ve
Limited Ortaklıklar Hukuku ve Tek Kişi Ortaklığının Esasları, İstanbul:
Vedat Kitapçılık. Yıldız, Ş. (2007), Limited Şirketler Hukuku, İstanbul. 5
Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Anonim ortaklığın kuruluş işlem
ve aşamalarını belirtebilecek, Yönetim kurulunun oluşumu, işleyişi ve
üyeleriyle ilgili genel bilgileri anlatabilecek, Ortaklığın denetim
türlerini ve denetime ilişkin genel kuralları açıklayabileceksiniz. Anahtar
Kavramlar • Anonim Ortaklık • Anasözleşme • Genel Kurul • Yönetim Kurulu •
İç Denetim • Dış Denetim • Bağımsız Denetim • Sermaye İçindekiler
Ticaret Hukuku Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim •
ANONİM ORTAKLIK, KURULUŞU VE ANASÖZLEŞMESİ • ANONİM ORTAKLIĞIN ORGANLARI VE
ÖZELLİKLE YÖNETİM KURULU • ANONİM ORTAKLIKTA DENETİM TİCARET HUKUKU ANONİM
ORTAKLIK, KURULUŞU VE ANASÖZLEŞMESİ Anonim Ortaklığın Önemi, Yarar ve
Sakıncaları Anonim şirket en yaygın şirket tipi olmasa da bu tipteki
şirketler, bankacılık, sigortacılık, sermaye piyasası ve devletin ekonomik
faaliyetleri gibi kilit alanlarda ve büyük sermayeler gerektiren önemli
sektörlerde uğraş vermektedirler. Bu nedenle ekonomik açıdan en önemli ve
etkili şirket tipi olup kapitalist ekonomik sistemin egemen olduğu tüm
ülkelerde, bu sistemin temel taşlarındandır. Anonim ortaklık hukuki açıdan
da büyük öneme sahiptir. Çok ortaklı olmaya uygun yapısı, sermayesi ve
faaliyetlerinin çapı gibi nedenlerle bu tür ortaklıklarda, çıkar
çatışmaları ve uyuşmazlıklara, diğer ortaklıklara oranla hayli fazla
rastlanır. Ayrıca, anonim ortaklığa ilişkin kanun hükümleri, yapılan
atıflar nedeniyle diğer bazı ortaklıklarda da uygulanmaktadır ki; bu da
ilgili hükümlerin önem ve uygulamasını daha da artırmaktadır. Sahip olduğu
önem, bu tip şirketin yarar ve sakıncalarını da beraberinde getirmektedir.
Başlıca yararları olarak şunlar sayılabilir: 1. Tek başlarına işe yaramayan
ve atıl durumda bulunan küçük tasarrufların bir araya gelmesini sağlayarak
büyük sermayeler oluşturur; bu sermayeleri ekonominin hizmetine sunarak
büyük yatırımlar yapılmasına ve önemli projelerin hayata geçirilmesine
zemin yaratır. 2. Asgari bir sermayeyle kurulması mümkün, ortaklarının
sorumluluğu sınırlı ve payların devri şahıs şirketlerine oranla kolay ve
tek kişi ile kurulması mümkün olduğu için, çok sayıda kişinin bir araya
gelmesine ve dolayısıyla çok büyük sermayelerin toplanmasına elverişlidir.
Pay sahibi sayısının 500’ü aşması, şirketin, halka açık anonim ortaklık
hükümlerine tabi olmasına (bir başka deyişle sınıf değiştirmesine) yol açar
(SerPK. m.16/1). 3. Anonim şirketler, özel mülkiyetin halka yayılmasına
katkıda bulunur; küçük tasarruf sahipleri, bu şirketlere ortak olmak
suretiyle, hem dolaylı olarak büyük iş ve yatırımların ortağı konumuna
girerler; hem şirket kârından pay alma olanağı kazanırlar. Anonim
Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim Atıf: Gönderme demektir. 120
Ticaret Hukuku 4. Özellikle menkul kıymet borsaları gelişmiş ve
kurumsallaşmış ülkelerde, şirkete girmek ve çıkmak oldukça kolaydır; çünkü
borsa, şirket hisselerinin el değiştirmesi için en elverişli pazar
ortamıdır. Bununla birlikte anonim şirket, tamamen sakıncasız bir şirket
tipi de değildir. Başlıca şu gibi sakıncalarından söz edilebilir: 1. Anonim
şirketler, çoğunluk ilkesine göre yönetildiği için bazen örgütlü küçük bir
azınlık şirket yönetimini ele geçirerek şirketi, çoğunluk çıkarları değil,
kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirebilir. Böylece, bir yandan
çoğunluk, diğer yandan kamu çıkarları zarara uğratılabilir. 2. Çok sayıda
ortağı olabilmesine rağmen, ortakların büyük kısmı, genel kurul
toplantılarına ilgisiz kalmaktadır. Bu ilgisizlik, büyük bir güç boşluğu
anlamına da gelmekte ve küçük ama örgütlü bir azınlık, şirkete egemen
olabilmektedir. Yönetici ve kural olarak denetçiler de genel kurulca
seçildiğinden, genel kurulda fiilen çoğunluğu ele geçiren kişi ve gruplar,
uygun bulduklarını yönetici ve denetçiyi seçmektedirler. 3. Şirketin sahip
olabildiği büyük ekonomik güç nedeniyle, bu tip şirketlerde tekelleşme
eğilimi ve tehlikesi daha fazladır. Tekelleşme de serbest piyasa
ekonomisine ve rekabetçi ortama vurulan bir darbedir. Bu nedenledir ki
tekelleşmeyi önlemek ve bu tür şirketlerin piyasadaki hâkim durumlarını
kötüye kullanmalarını önlemek için özel yasal düzenlemeler yapılması
gereksinimi doğar. Ülkemizdeki 4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında
Kanun’un temel amaçlarından birisi de budur. Anonim ortaklıkların sermaye
piyasasındaki faaliyetleri ve rekabet hukuku açısından getirilen
düzenlemelere ilişkin bilgiye http://www.spk.gov.tr/,
http://www.imkb.gov.tr/, http://www.rekabet.gov.tr/ adreslerinden
ulaşabilirsiniz. Anonim Ortaklığın Tanımı ve Unsurları TTK m.329’daki iki
fıkrayı birleştirmek suretiyle anonim şirket, sermayesi belirli ve paylara
bölünmüş, borçlarından dolayı sorumluluğu malvarlığı ile ortaklarının
sorumluluğu ise taahhüt etmiş oldukları sermaye miktarı ile sınırlı ve
yalnızca şirkete karşı olan ortaklık şeklinde tanımlanabilir. Bu tanımda
yeralan unsurlar, sermaye, şirketin malvarlığı ile sorumluluğu ve
ortakların sınırlı ve şirkete karşı sorumluluğu şeklinde belirlenebilir.
Sermaye Unsuru ve Özellikleri Eski TK m.269 vd.’daki “esas sermaye” kavramı
yerine, TTK m.329 vd.’da, “sermaye” denilmiş olması bilinçli ve
isabetlidir. Çünkü yeni kanun, önceden sadece halka açık anonim şirketlere
tanınmış bir olanak olan kayıtlı sermaye sisteminden yararlanmaya, halka
kapalı anonim şirketler için de izin vermiştir (m. 332, 460 vd.). Her iki
sistemi kapsayan ortak bir kavram olarak da “sermaye” denilmiştir. İki ayrı
sermaye sistemine kısaca değinecek olursak; 1. Kayıtlı sermaye sistemi,
anasözleşmede gösterilen alt ve üst limitler arasında, yönetim kurulu
kararı ile ve anasözleşme değişikliği usulüne uyulmaksızın sermaye
artırımına izin veren bir sistemdir (TTK. 460 vd.). Alt limit, başlangıç
sermayesi; üst limit, kayıtlı sermaye ve bu ikisi 5. Ünite - Anonim
Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 121 arasında, fiilen
ulaşılan, yani karşılığında pay oluşturulmuş olan rakama da çıkarılmış
sermaye denilmektedir (TTK. 332/1-2; SerPK. 3/b,d,l). Bu sistemi benimseyen
AŞ’lerde, sermaye artırımı için anasözleşme değişikliği usulüne uymak
gerekmemekte; şirketin ihtiyaçları ve piyasa şartları doğrultusunda,
yönetim kurulu kararları ile kolayca sermaye artırımı yapılabilmektedir. 2.
Esas sermaye sisteminde ise, kuruluş sırasında şirketin anasözleşmesinde
gösterilerek ticaret siciline tescil edilen ve daha sonra
değiştirilebilmesi (artırılması veya azaltılması), anasözleşme değişikliği
gerektiren (TTK m.456 vd.) bir tek rakam vardır; o da esas sermayedir. Bu
rakam, anasözleşme değişikliği yapılmadıkça artmayacağı ve azalmayacağı
için, sisteme, “sabit sermaye sistemi” de denilmektedir. Şu halde, TTK
m.329’daki sermaye, sabit sermaye sisteminde “esas sermaye”, kayıtlı
sermaye sisteminde ise “çıkarılmış sermaye”yi ifade etmektedir. Tanımdan
anlaşılmamakla birlikte, değişik hükümlerden hareketle, sermaye rakamının
dört özelliği bulunduğu söylenebilir. Esas sermaye sistemiyle kayıtlı
sermaye sistemi arasında, sermaye artırımına ilişkin nasıl bir farklılık
bulunmaktadır? Nakit ile İfade Edilmesi Şirketin unsurlarından sermayeyi
incelerken, TTK m. 127’den hareketle, ekonomik değer taşıyan her şeyin
kural olarak sermaye konulabileceğini belirtmiştik. Şu halde anonim şirkete
para, mal, hak, alacak gibi değerler sermaye konulabilmekte; fakat
getirilen sermaye payının mutlaka (Türk Lirası) olarak ifade edilmesi
gerekmektedir. Ayın sermaye getirilmesi durumunda değer biçme açısından
kanunda özel hükümler mevcuttur (TTK m.339/2,e, 342-343, 551). TTK’de esas
sermayenin en az elli bin Türk Lirası, kayıtlı sermaye sistemini kabul
etmiş anonim ortaklıklarda ise başlangıç sermayesinin en az yüz bin Türk
Lirası olması öngörülmüştür. Ayrıca kanun koyucu Cumhurbaşkanlığına bu
belirlenen asgari tutar(lar)ı artırabilme konusunda yetki tanımış, böylece
kanun değişikliğine gerek kalmadan bu asgari tutarların değişebilmesinin
yolunu açmıştır (TTK m.332/1). TTK m.330’da, özel kanunlara bağlı anonim
ortaklıklara, özel hükümler dışında bu Kanunun anonim ortaklıklara ilişkin
hükümlerinin uygulanacağı belirtildiğinden, asgari sermaye tutarı
bakımından özel kanunlardaki istisnalar saklıdır (istisnalara örnek olarak
bankalar, sigorta şirketleri, finansal kiralama şirketleri, uluslararası
fuarcılık, umumi mağazacılık vb. mevzuatındaki özel hükümler
gösterilebilir). Tamamen Taahhüt Edilmiş Olması Esas veya çıkarılmış
sermayenin, ortaklığın kuruluşu sırasında, sermaye artırımı söz konusu ise
artırım sırasında tamamen taahhüt edilmiş ve nakit sermayenin, ödenmesi
öngörülmüş olan kısmının da ödenmiş olması gerekir (TTK m.332, 344).
Önceden Belirlenmiş ve Sabit Olması Esas veya çıkarılmış sermaye,
ortaklığın kuruluşu sırasında belirlenen ve anasözleşmede gösterilen sabit
bir rakamdır. Sabit olması, sermayenin ileride hiç değiştirilemeyeceği 1
122 Ticaret Hukuku anlamına gelmez; fakat değiştirilebilmesi için, esas
sermaye sisteminde anasözleşmenin değiştirilmesi gerekir. Buna karşılık
kayıtlı sermaye sisteminde yönetim kurulu, çıkarılmış sermayeyi, kayıtlı
sermaye rakamına kadar artırabilir ve bunun için TTK m.456 vd.’daki artırım
usulüne uyması gerekmez. Fakat anasözleşmede yazılı kayıtlı sermaye
rakamının yükseltilmesi veya indirilmesi için, anasözleşme değişikliği
(özellikle genel kurulun kararı) gerekmektedir. Paylara Bölünmüş Olması Pay
(hisse) kavramının, esas/çıkarılmış sermayenin bir parçası/ pay senedi/
ortaklık statüsü olmak üzere üç anlama geldiği belirtilmektedir. 1. İlk
anlama göre, esas/çıkarılmış sermayenin pay sayısına bölünmesi ile her bir
payın itibari (nominal) değeri ortaya çıkmaktadır. Her payın itibari değeri
anasözleşmede gösterilmelidir (TTK m.339/2,c). İtibari değer, şirketin
kuruluş sırasında kural olarak gerçek değere (piyasa fiyatına) eşittir.
Şirketin malvarlığı artarsa gerçek değer de artar, azalırsa gerçek değer de
azalır. Kanunda payların itibari değerlerinin en az bir kuruş olduğu ve bu
itibari değerin birer kuruş ve katları olarak yükseltilebileceği kabul
edilmiş; bu değerin, Cumhurbaşkanınca yüz katına kadar artırılabileceği
düzenlenmiştir (TTK m.476). Örneğin: Bir anonim şirketin anasözleşmesine
göre, esas/ çıkarılmış sermayesi 100.000 Türk Lirası olup nominal değerleri
eşit ve her birinin değeri 100 Türk Lirası olan paylara bölünmüş ise, 1000
adet payı vardır. Yani pay sayılarının nominal değerleri ile çarpılması,
sermaye rakamını verecektir. Payların eşit itibari değerde olması da
zorunlu değildir. 2. İkinci anlamda pay, payın bağlandığı kıymetli evrakı
(pay senedini) ifade etmektedir. TTK m.584 vd. hükümleri, pay senetlerinin
türleri, tür değiştirmesi, bastırılması, şekli ve özellikle devrini,
ayrıntılı olarak düzenlemiştir. 3. Üçüncü anlamda, her bir pay, bir
ortaklık statüsünü temsil etmekte; yani paya sahip olan kişi, o pay
nedeniyle bazı hak ve yükümlerin de sahibi olmaktadır. Şahıs şirketlerinden
farklı olarak, ortaklık statüsü kişilere değil paylara bağlıdır. Malvarlığı
ile Sorumluluk Her kişi gibi anonim şirket de alacaklılarına karşı
malvarlığı ile sorumludur. Malvarlığı, şirketin tüzel kişi sıfatıyla
belirli bir anda sahip olduğu mevcut hak, alacak, borç ve yedekleri
anlatır. Bu kavram, esas/çıkarılmış sermayeden farklı olarak sabit değil,
değer ve içerik yönlerinden ortaklığın faaliyetleriyle bağlantılı olarak
değişiklikler gösteren bir kavramdır. Ortakların sorumluluğu sınırlı olduğu
için, şirket alacaklılarının tek güvencesini de ortaklık malvarlığı
oluşturur. Bu nedenle kanun koyucu, malvarlığı değerinin esas/çıkarılmış
sermaye rakamı altına düşmemesi, ortakların sermaye taahhütlerinin şirkete
gerçek değeri ile getirilebilmesi ve sermayenin iade edilmemesi için
çeşitli önlemlere yer vermiştir: Nominal değerden aşağı bir bedelle pay
oluşturulamaması (m. 347); aynî sermayeye bilirkişilerce değer biçilmesi
(m. 343); ancak bilançoda gözüken kazançtan veya bunun için ayrılmış
yedeklerden kâr dağıtılabilmesi (m. 523 vd.); malvarlığı değerinin azalması
hâlinde duruma göre alınması gereken tedbirler öngörülmüş olması (m.
376-377); şirketin kendi paylarını iktisap ve rehin olarak kabul etmesinin
sınırlanması ve belirli şartlara bağlanması (m. 379 vd.) gibi. İtibari
Değer: Hisse senedinin üzerinde yazılı olan değerdir. 5. Ünite - Anonim
Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 123 Ortakların Sınırlı
Sorumluluğu Ortaklar şirkete getirmeyi taahhüt ettikleri sermaye miktarı
ile sınırlı olarak sorumludurlar. Bir ortak, ortaklığa karşı tek (aslî)
borcu olan sermaye taahhüdünü ifa etmişse, sınırlı sorumluluğu da sona
ermiş olur; tüm ortaklar oy birliği ile karar almadıkça, ortaklar yeni bir
sermaye taahhüdü altına sokulamazlar. TTK m.421/2,a’da, bilanço
zararlarının kapatılması için yükümlülük ve ikincil yükümlülük koyan
kararların alınabilmesi için oy birliğinin şart olduğu hükme bağlanmıştır.
TTK m.329/2’de, ortakların sınırlı sorumluluğunun ortaklığa karşı olduğu
açıkça belirtilmiştir. Bu durumda, şirketten alacağını tahsil edemeyen bir
şirket alacaklısı, sermaye borcunu henüz ifa etmemiş ortağa değil, şirket
tüzel kişiliğine başvurabilecek, ortağın sermaye koyma borcunun ifasını ise
ancak şirketin yönetim kurulu (TTK m.481), şayet şirket iflâs halinde ise
iflâs idaresi veya tasfiye hâlinde tasfiye memurları isteyebilecektir (TTK
m.542/1,a). Anonim Ortaklık Türleri Uygulaması oldukça fazla ve birçok türü
bulunan anonim ortaklıkları sınıflandırırken, çeşitli ölçütlerden hareket
edilebilir. Biz, iki ölçütü kullanarak ortaklık türlerine değineceğiz.
İlki, yukarıda, ticaret ortaklıklarını sınıflandırırken de kullandığımız,
özel hükümlere bağlı olup olmamaları açısından yapılan ve anonim
ortaklıklara da uygulayabileceğimiz ölçüttür. Diğeri ise, halka açık olup
olmamaları ölçütüdür. Özel Hükümlere Bağlı Olup Olmama Açısından Anonim
ortaklıkların bir kısmı hakkında mevzuatta, öncelikle uygulanacak özel
hükümler mevcut iken, diğer (özel düzenlemelere tabi olmayan) anonim
ortaklıklar TTK hükümlerine bağlıdır. Özel Hükümlere Bağlı Anonim
Ortaklıklar Bu gruptaki ortaklıkları da kendi aralarında üç alt başlığa
ayırmamız mümkündür: Kendi Özel Kanunu Bulunan Ortaklıklar: Örneğine
oldukça az sayıda rastlansa da bazı anonim ortaklıklar hakkında çıkarılmış
özel kanunlar vardır: Ereğli Demir Çelik Fabrikaları AŞ Kanunu, TC. Merkez
Bankası K ve İller Bankası AŞ Kanunu gibi. Bu tür anonim ortaklıklar,
öncelikle kendi özel kanunlarına tabidirler; özel kanunlarda boşluk bulunan
hâllerde TTK hükümleri, genel hüküm olarak bu ortaklıklara da
uygulanmaktadır. Nitekim TTK m.330’a göre, özel kanunlara bağlı anonim
ortaklıklar, özel hükümler dışında, TTK’nın anonim ortaklıklar için
öngördüğü hükümlere tabidir. Belirli Faaliyet Dallarına İlişkin Özel
Düzenlemelere Bağlı Ortaklıklar: Ülke ekonomisi yönünden büyük önem
taşıyan, bu nedenle büyük sermaye, sağlıklı işleyiş ve güven gerektiren
bazı alanlarda faaliyet gösterme özel hükümlerle düzenlenmiş; bu alanlarda
çalışacak ortaklıkların da anonim ortaklıklar tipinde örgütlenmesi zorunlu
kılınmıştır. Örneğin, Bankalar Kanunu’nda (m.7) bankaların; 6362 sayılı
Sermaye Piyasası Kanunu’nda yatırım ortaklıklarının (m.43), ipotek
finansman kuruluşlarının (m. 60), varlık kiralama şirketlerinin (m.61),
merkezi takas kuruluşlarının (m.77), merkezi saklama kuruluşlarının (m.
80), Sigortacılık Kanunu’nda (m. 3/2) sigorta ve reasürans şirketlerinin;
6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu’nda
(m.2) “finansal kiralama şirketi”, “faktoring 124 Ticaret Hukuku şirketi”
veya “finansman şirketi”nin; Umumi Mağazalar Kanunu’nda (m. 2) işletici
şirketlerin, Ödünç Para Verme İşleri Hakkında 90 Sayılı KHK.’da (m.12)
finansman ve faktoring şirketlerinin anonim ortaklık tipinde olması
gerektiği düzenlenmiştir. Özel hüküm olmayan hususlarda, bu gruptaki anonim
ortaklıklar için de, genel hüküm olarak TTK. hükümleri uygulanır. 233
Sayılı KHK Düzenlemesine Bağlı Ortaklıklar: Devletin ekonomik hayatta aktif
biçimde rol oynaması için tasarlanmış ve karma ekonomik sistemin bir aracı
olan Kamu İktisadi Teşebbüsleri’ni düzenleyen 233 Sayılı KHK, KİT
statüsündeki anonim ortaklıklara ilişkin hükümler içermektedir. KİT’lerin
bağlı ortaklıkları ve iştiraklerinin anonim ortaklık tipinde olması
zorunludur (KHK m. 2, b.5-6). Bu kararnamede boşluk bulunan hallerde bu
ortaklıklara da TTK hükümleri uygulanacaktır (KHK m. 23, b.2; m. 28, b.4;
TTK m.330). Genel Hükümlere Bağlı Ortaklıklar Yukarıda belirtilen özel
hükümlere tabi olmayan anonim ortaklıklar, doğrudan genel hükümlere (TTK ve
ilgili mevzuata) bağlıdırlar. Halka Açık Olup Olmama Açısından Oldukça
önemli sonuçlar doğuran bir ayrım olup, temel önemi, halka açık anonim
ortaklıkların öncelikle SerPK ve ilgili mevzuata tabi olması; boşluk
bulunan hâllerde yine TTK hükümlerinin genel hüküm olarak uygulanmasıdır.
Halka açık olmayanlar ise doğrudan TTK ve ilgili mevzuat hükümlerine
tabidirler. SerPK m.3/g uyarınca HAAO, pay senetlerini halka arz eden ve
arz etmiş sayılan ortaklıklardır. Şu hâlde halka açıklık niteliği, ya
payların fiilen halka arzı ile ya da fiilen halka arz edilmese dahi, kanun
gereği, payların halka arzedilmiş sayılması ile kazanılabilmektedir.
HAAO’lar da kendi içerisinde, pay senetleri borsada (İMKB’de) işlem
görenler (Borsa şirketleri) ve görmeyenler şeklinde ikiye ayrılır. Borsa
şirketleri, SerPK. yanında Borsa mevzuatına ve denetimine de tabidirler.
Payları borsada işlem görmeyen anonim ortaklıklar, halka açık ortaklık
statüsünü kazandıktan sonra en geç iki yıl içinde paylarının işlem görmesi
için borsaya başvurmak zorundadırlar (SerPK. m.16/2). Kurucu Sıfatı ve
Kuruluş Aşamaları Kuruluş, ortaklık tüzel kişiliğinin doğması için kanunun
öngördüğü tüm işlem ve aşamaların gerçekleşmesi sürecini ifade eder. Kanun,
anasözleşmenin hazırlanmasından başlayan ve tescile dek devam eden aşamalar
öngörmüş olup bir aşama tamamlanmadan diğerine geçilememektedir. TTT
tedrici kuruluş sistemine yer vermemiş; fakat kuruluştan hemen sonra halka
açılmaya olanak tanıyan bir düzenleme getirmiştir (TTK m.346). Kurucu
Sıfatı Anasözleşmeyi imzalayan ve sermaye koymayı taahhüt eden gerçek
ve/veya tüzel kişiler kurucu sıfatını kazanır (TTK m.337/1). Bir kişi,
başkası hesabına pay taahhüdünde bulunmuş ve anasözleşmeyi imzalamışsa,
adına hareket edilen kişi de kuruluştan doğan sorumluluk bakımından kurucu
sayılır (TTK m.337/2). Halka Arz: Pay senetlerinin satın alınması için her
türlü yoldan halka çağrıda bulunulması, halkın bir anonim ortaklığa
katılmaya veya kurucu olmaya davet edilmesidir. 5. Ünite - Anonim
Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 125 Anasözleşmenin
Hazırlanması ve İçeriği TTK m.337 anlamında kurucu sıfatı henüz
kazanılmadığı için kurucu adayı diyebileceğimiz kişilerce, kanuna uygun bir
anasözleşmenin hazırlanması veya hazırlatılması gerekir. Anasözleşme,
ortaklığın anayasası niteliğindedir. Bu nedenle ortaklığın başlangıcından
sona ermesine kadar tüm hususlarda önemli olabilecek temel bir belgedir;
ortaklığın kurulması için birtakım bilgilerin bu belgede gösterilmesi
zorunlu olduğu gibi, bazı hususların geçerlilik kazanması için de
anasözleşmeye yazılması gerekir. Anasözleşme içeriğine giren ve girebilen
tüm hususları, anasözleşme içeriğine dâhil olmada pay sahiplerinin
iradelerinin etkisi ve geçerlilik yönlerinden ele almak suretiyle üç ana
başlık altında toplamak mümkündür. Anasözleşmede bulunmaları zorunlu
hususlar (zorunlu içerik), öngörülmeleri koşulu ile anasözleşmede
bulunmaları zorunlu hususlar (şartlı zorunlu içerik) ve nihayet
anasözleşmede bulunabilen hususlar (ihtiyari içerik). Ancak; TTK m.340, bu
gruba girebilecek hususları oldukça sınırlandıran ve TTK’nın anonim (ve m.
529 nedeniyle limited şirket) hükümlerine emredici nitelik veren bir ilke
içermektedir. Hüküm, anasözleşmenin, TTK’nın anonim şirketlere ilişkin
hükümlerinden ancak kanunda buna açıkça cevaz verilmişse ayrılabileceğini
düzenlemiştir. Buna göre, anasözleşmenin kanundan ayrı bir düzenleme
getirmesi ancak kanunun buna açıkça izin vermesi şartına bağlıdır. Kanun
açıkça izin vermedikçe, anasözleşmede kanundan sapan bir düzenlemeye yer
verilmesi mümkün değildir. TTK m.340 hükmü, öğretide yoğun bir şekilde
eleştirilmektedir. Eleştirilen bu hükmün gayet açık ve emredici lafzına
uygun şekilde anlaşıldığı takdirde, kanunda gösterilen bazı hususların
anasözleşmeye yazılması zorunludur; kanunun izin verdiği hususlarda pay
sahiplerince öngörülen diğer bazı hususların geçerli olması da, kural
olarak anasözleşmeye hüküm konulması şartına bağlıdır. Anasözleşmenin
ihtiyari nitelikte hüküm içerebilmesi için dahi, kanunun buna dair açık
izin vermiş bulunması gerekmektedir. Anasözleşmede Bulunması Zorunlu
Hususlar Bu hususlar TTK m.339/2’de sayılmış olmakla birlikte, ortaklığın
türüne ve halka açık nitelik taşımasına bağlı olarak başka kanunlarda da
(örneğin SerPK m. 15 gibi) zorunlu hususlar gösterilmiş olabilmektedir.
Burada yalnızca TTK m.339/2’de gösterilen zorunlu unsurları sayarsak; 1.
Şirketin ticaret ünvanı ile merkezinin bulunacağı yer (m. 339/2, a), 2.
Esaslı noktaları belirtilmiş ve tanımlanmış işletme konusu (m. 339/2, b),
3. Şirketin sermayesi ile her payın itibari değeri ile bunların ödenmesinin
şekil ve şartları (m. 339/2, c), 4. Pay senetlerinin nama veya hamiline
yazılı olacakları (m. 339/2, d), 5. Yönetim kurulu üyelerinin sayıları, bu
kişilerden ortaklık adına imza atmaya yetkili olanlar ve ilk yönetim kurulu
üyelerinin kimler olduğu (m. 339/2, g, 339/3), 6. Genel kurulların
toplantıya ne şekilde çağrılacakları (m. 339/2, h), 7. Şirkete ait
ilânların nasıl yapılacağı (m. 339/2, i), 8. Pay sahiplerinin taahhüt
ettiği sermaye paylarının tür ve miktarları (m. 339/2, j), 9. Şirketin
hesap dönemi (m. 339/2, k). 126 Ticaret Hukuku Sayılan bu zorunlu hususları
içermeyen bir anasözleşme, emredici hükümlere aykırılık nedeniyle geçersiz
olacak (TBK m.26-27, TTK 339), izne tabi ortaklıklarda Bakanlık izin
vermekten (TTK m.333) ve ayrıca sicil memuru tescilden kaçınacaktır (TTK
m.32). Öngörülmeleri Koşuluyla Anasözleşmede Bulunması Zorunlu Olan
Hususlar Bu hususların ortak özelliği, anasözleşmede bulunmalarının mutlak
gerekli olmamasıdır. Bu açıdan, anasözleşme içeriğine dâhil olmalarının
temelinde ihtiyarilik mevcuttur. Fakat ileride ele alacağımız tamamen
ihtiyari nitelikteki hususlardan farklı olarak geçerlilik kazanabilmeleri
için anasözleşmede öngörülmeleri zorunludur. Örneğin, kuruluşla ilgili
hükümler (m. 339/2, e bendi) birden fazla paya sahip olanlara tanınacak oy
sayısının sınırlandırılması (m. 434); yönetim kurulu üyelerinin görev
süreleri ve tekrar seçilmeleri yasağı (m. 362), yönetim yetkilerinin devri
(m. 367), temsilde çift imza kuralının aksi (m. 370); yönetim kurulu
kararlarının pay sahiplerine bildirim şekli (TTK m. 354/1,h), cezai şart
ödenmesi ve temerrüt faiz oranı (m. 482), imtiyazlı pay yaratılması (m.
478), kayıtlı sermaye sisteminin kabul edilmesi gibi, kanunda gösterilen
birçok husus, ancak anasözleşmeye yazılmış olmaları şartıyla geçerlilik
kazanabilecektir. Anasözleşmede Bulunabilecek İhtiyari Hususlar Bu son
gruba anasözleşmeye yazılabilen, ancak yazılmasa dahi başka bir hukuki
işlem formu içerisinde de (örneğin genel kurul veya yönetim kurulu kararı
ya da bazen alelade bir borçlar hukuku taahhüdü olarak) geçerlilik
kazanabilen hususlar girer. Örneğin: 1. TTK m.347/1’e göre, anasözleşmede
hüküm veya genel kurul kararı varsa, primli pay senedi çıkarılabilir. 2.
TTK m.366/1, yönetim kurulu başkan ve/veya başkan vekilinin, yönetim kurulu
kararı veya anasözleşmede hüküm olması şartıyla genel kurul kararı ile
seçilebileceğini düzenlemiştir. 3. TTK m.394/1 uyarınca, yönetim kurulu
üyelerine, tutarı anasözleşme veya genel kurul kararı ile belirlenmek
şartıyla, huzur hakkı, ücret, prim ve yıllık kârdan pay ödenebilir. 4. TTK
m.536/1, tasfiye memurlarının anasözleşme veya genel kurul kararı ile
atanabileceğini düzenlemiştir. 5. TTK m.539/3 gereği, birden çok tasfiye
memuru var ve aksi anasözleşmede veya genel kurul kararında öngörülmemiş
ise, işlemlerin şirketi bağlaması için, unvan altında iki tasfiye memuru
imzası yeterlidir. 6. TTK m.543/3’e göre, anasözleşme veya genel kurul
kararında aksine hüküm bulunmadıkça, tasfiye payı dağıtımı para olarak
yapılır. Kanun’da hiçbir hüküm olmayan hususlarda ise, tamamen ihtiyari,
yani bir borçlar hukuku sözleşmesine konu olabilecek hususların
anasözleşmeye yazılmasına, TTK m.340 hükmü engel oluşturmaktadır. Kurucu
İmzaları, Noter Onayı TTK m.339 uyarınca, anasözleşme, kurucularca noter
huzurunda imzalanacak ve imzalar noterce onaylanacaktır. Bu şeklin resmi
onamaya bağlı yazılı şekil olduğu kabul edilmek gerekir. 5. Ünite - Anonim
Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 127 Ön Ortaklık Kavramı ve
Niteliği TTK m.335’de oldukça ilginç bir hüküm getirilmiştir. Hükme göre,
şirket, kurucuların, sermayenin tamamını ödemeyi şartsız taahhüt ettikleri
ve şirket kurma iradelerini açıkladıkları, kanuna uygun düzenlenmiş bulunan
anasözleşmedeki imzalarının noterce onaylanması ile kurulur; tüzel
kişiliğin tescil ile doğacağına dair m. 355/1 saklıdır. Bu düzenleme ile
şirketin pay sahipleri arasında kurulma ve tüzel kişilik kazanma anları
birbirinden kesin çizgilerle ayrılmakta ve anonim ortaklık kurmak amacıyla
bir araya gelen kurucuların, ortaklığın tesciline kadarki dönemde
aralarında oluşan ilişkinin, Alman Hukuku örnek alınarak ön ortaklık
sayıldığı görülmektedir. Pay Bedellerinin Ödenmesi TTK m.344/2’ye göre,
nakden taahhüt edilen payların itibari değerlerinin en az yüzde yirmi beşi
tescilden önce, nakdi sermayenin geri kalanı da anonim ortaklığın tescilini
izleyen yirmi dört ay içinde ödenecektir. Kayıtlı sermaye sistemini kabul
edecek şirketlerde de gerek kuruluşta gerek sermaye artırımlarında, nakdi
sermaye taahhütleri yönünden yine m. 344 uygulanacaktır (TTK 460/3, 459/3).
Gerekiyorsa Bakanlık İzni Kuruluş sistemlerini açıklarken belirttiğimiz
üzere, TTK m.333 ve ona dayanarak Bakanlıkça yürürlüğe konulacak tebliğ
uyarınca, faaliyet konusu yönünden belirlenecek bazı şirketlerin kuruluşu
ve anasözleşme değişiklikleri izne bağlıdır. Tescil ve İlân Ortaklık,
merkezinin bulunduğu yerin ticaret siciline yapılacak tescille tüzel
kişilik kazanır (TTK m.354-355). Tescil kurucu niteliktedir; daha sonra
yapılacak ilân ise açıklayıcıdır. Bakanlık iznine bağlı anonim
ortaklıklarda bu iznin alınmasından, diğer anonim ortaklıklarda TTK
m.335’de öngörülen “şirketin” kurulması tarihinden itibaren otuz günlük
süre içinde, anonim ortaklık, merkezinin bulunduğu yer ticaret siciline
tescil olunur (m. 354). Kuruluştan Sonra Payların Halka Arzedilmesi Olanağı
Anasözleşmede taahhüt edilmiş olup da taahhüt sahiplerince, şirketin
tescilinden itibaren en geç iki ay içinde halka arzedileceği anasözleşmede
belirtilmiş ve ayrıca garanti edilmiş bulunan nakdi payların karşılıkları,
satıştan elde edilen gelirden ödenir. Halka arz, sermaye piyasası mevzuatı
uyarınca yapılır. Satış süresi sonunda, payların itibari değerlerinin,
varsa çıkarma primlerinin karşılığı şirkete, giderler düşüldükten sonra
kalan tutar ise, senetlerini halka arzeden pay sahiplerine ödenir. Halka
arzedildiği hâlde süresinde satılamayan pay bedellerinin tamamı, süresinde
halka arzedilmeyenlerin bedellerinin ise yüzde yirmibeşi, iki aylık süreyi
izleyen üç iş günü içinde ödenecektir (m. 346). Kuruluş İşlemlerindeki
Eksiklik ve Aykırılıkların Yaptırımı Sorunu Kanunkoyucu, TTK m.353 ile
ortaklığın tüzel kişilik kazanmasından sonra, artık yokluk ya da butlanının
ileri sürülememesini temel bir ilke olarak kabul etmiş ve fesih davasını
hükme bağlamıştır. TTK m.353’de, kuruluşta ve sermaye artırımında önemli
sebeplerin varlığında, kuruluş eksikliklerinden dolayı tescil ve ilândan
itibaren üç aylık hak düşürücü süre içinde, belirli şartlarla, ortaklığın
feshi davası açılabilmesine olanak tanınmıştır. 128 Ticaret Hukuku Böylece,
anonim ortaklığın kuruluşu sırasında kanunda öngörülen işlemlerin eksik
yapılması ya da hiç yapılmaması veya iradelerin sakatlanmış olması veya
anasözleşmenin zorunlu içeriğine uyulmaması gibi durumlarda anonim ortaklık
her nasılsa tescil edilip tüzel kişilik kazanmışsa ne yapılacağına ilişkin
boşluk doldurulmuştur. Kanunkoyucunun kuruluştaki sakatlıkların varlığı
hâlinde fesih davasını tercih etmesinin nedeni bu davanın ileriye doğru
etkiyi sağlamasıdır. Kuruluş sırasında kanun hükümlerine aykırılık
suretiyle alacaklıların, pay sahiplerinin ve kamunun menfaatlerinin önemli
şekilde tehlikeye düşmesi durumunda, paysahipleri, alacaklılar ve Bakanlık,
anonim ortaklığın tescil ve ilânından itibaren üç ay içinde ortaklığın
feshi için dava açabileceklerdir. Kuruluş Sırasında Yapılan İşlemlerden
Ortaklığın Sorumluluğu Henüz tüzel kişiliğin doğmamış olduğu bir aşamada,
ortaklığı temsilen işlem yapılması, özel bir hükümle düzenlenmiştir. TTK
m.355/2 hükmüne göre, “Tescilden önce şirket adına işlem yapanlar ve
taahhütlere girişenler, bu işlem ve taahhütlerden şahsen ve müteselsilen
sorumludurlar. Ancak, işlem ve taahhütlerin, ileride kurulacak şirket adına
yapıldığı açıkça bildirilmiş ve şirketin ticaret siciline tescilinden sonra
üç aylık süre içerisinde bu taahhütler şirket tarafından kabul olunmuşsa,
yalnız şirket sorumlu olur”. Kuruluştan Sonra Devralma Nakit dışı sermaye
ile ortaklık kurulması, mahkemeye başvurma, bilirkişi seçimi, değer
takdiri, anasözleşmeye bu değerin yazılması gibi bir takım ağır ve ek
formaliteler gerektirmektedir. Kurucular, bu formalitelerden kaçınarak,
ortaklığın tescilinden sonra işletme veya bazı ayınları devralmak
isteyebilirler. Kanuna karşı hile oluşturan bu davranışlar, ortaklığa,
ortaklara ve alacaklılara zarar vereceği için m. 356 hükmü ile bir
yaptırıma bağlanmış ve bazı özel önlemler getirilmiştir. TTK m. 356
hükmünün uygulanma şartları şunlardır: 1. Ortaklığın tescilinden itibaren
iki yıl içinde, bir işletme veya ayın şirketçe devralınmalı veya
kiralanmalıdır (ayın, süre ve işlem türü koşulu). 2. Devralınan veya
kiralanan değer, ortaklık sermayesinin 1/10’unu geçmelidir (değer koşulu).
3. Bu devir veya kiralama, şirketin işletme konusuna girmemeli veya cebri
icra yoluyla da gerçekleşmemelidir (konu ve alış şekli koşulu). Yani
şirketin işletme konusuna giren veya girmese bile cebri icra yoluyla
edinilen işletme ve ayınlar hakkında bu madde uygulanmaz (m. 356/5). Hükmün
Sonuçları TTK m.356 kapsamına giren devralma ve kiralamalar, genel kurulca
tasdik ve ticaret siciline tescil edilmedikçe geçerli olmaz. Geçerlilik
kazanabilmesi için, kendisinden kaçınılan kanun hükümlerinin amacı
doğrultusunda bazı formalitelere uyulması gerekmektedir: 1. Yönetim
kurulunun başvurusu üzerine, şirket merkezinin olduğu yerin asliye ticaret
mahkemesince bilirkişi atanır ve değer tespiti yaptırılır (m. 356/2). 2.
Ağırlaştırılmış yetersayı ile genel kurulun toplanması, konuyu görüşmesi ve
onay kararı alması gerekir (m. 356/3, 421/3-4). 3. Sözleşme genel kurulun
onay kararıyla birlikte tescil ve ilân olunur (m. 356/4). Buradaki tescil
kurucu niteliktedir. 5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu
ve Denetim 129 ANONİM ORTAKLIĞIN ORGANLARI VE ÖZELLİKLE YÖNETİM KURULU
Zorunlu Organlar ve İlişkileri Kişi ortaklıklarında da tüzel kişilik
bulunmasına rağmen, ortak sayısının az ve sorumluluklarının sınırsız
olması, ortakların şirket işlerini bizzat yapmak istemelerine yol
açmaktadır. Bu nedenle, kişi ortaklıklarında organlaşmaya gidilmemiştir.
Buna karşılık, sayıca fazla, aralarındaki ilişki olmayan veya sınırlı
düzeyde olan ve sorumlulukları sınırlı ortaklardan oluşan anonim
ortaklıklarda bir organlaşmaya ve iş bölümüne gidilmiştir. TTK sisteminde,
genel kurul ve yönetim kurulu olmak üzere, kanunen zorunlu iki organa yer
verilmiştir. Bu organlardan birinin uzun süre yokluğu veya genel kurulun
toplanamaması durumunda, ortaklığın feshi için, pay sahiplerine, şirket
alacaklılarına ve Bakanlığa, dava açma yetkisi tanınmıştır (TTK m.530). TTK
genel kurul ve yönetim kuruluna tanınan devredilemez yetkileri gösteren
maddeler öngörmektedir (TTK m.408/2, 375 ve ayrıca TBK m.374). Bu hükümler
ile organlar arası görev ve yetki ayrımının belirgin hâle geldiği ve
yönetim kurulunun görev ve yetkilerinin ön plana çıkarıldığı söylenebilir.
Yönetim Kurulu Yönetim kurulu, ortaklığın yönetim ve temsil organı olup,
bulunmaması bir fesih nedenidir (TTK m.530). Yönetim kurulunun tek kişiden
oluşması mümkündür(m. 359/1); üye sayısı anasözleşmede gösterilir (m.
339/1, g). Yönetim Kurulunun Görev ve Yetkileri Yönetim kurulu, kanun ve
anasözleşme uyarınca genel kurulun yetkisine bırakılanlar dışında, şirketin
işletme konusunun gerçekleştirilmesi için gerekli her tür işlem ve işler
hakkında karar alma konusunda yetkilidir (m. 374). YK, görev ve yetkilerini
kural olarak topluca (kurul şeklinde) kullanır; istisnai bazı işlerde
üyelerin bireysel olarak yetkileri vardır. TTK’de öngörülen ve kurul olarak
kullanılan yetki ve görevlerin başlıcaları şunlardır: 1. Ortaklığı yönetmek
ve temsil etmek (m. 365 vd.). Yönetim iç ilişkide, temsil ise dış ilişkide
gündeme gelir. Bu kapsamda ticari temsilciler ve vekilleri (m. 368),
müdürler ile aynı işleve sahip imza yetkililerini atama ve azletme yetkisi
de vardır (m. 375/1,d). 2. Ortaklığın denetimi ve üst düzeyde yönetimi için
gerekli düzenin kurulması (m. 375/1,a-c). Yönetim teşkilatını belirleme (m.
375/1,b) ve yönetimle görevli kişilerin kanunlara, anasözleşmeye, iç
yönergelere ve yazılı talimatlara uygun davranıp davranmadığının üst
gözetimine de yetkilidir (m. 375/1,e). 130 Ticaret Hukuku 3. Ortaklık
malvarlığının borca batık hâle düşmesi durumunda mahkemeye bildirim ve
birtakım önlemler alınması (m. 375/1,g ve 376 vd.). 4. Genel kurul
toplantılarının hazırlanması ve yürütülmesi (m. 375/1,f, 410 vd.),
anasözleşme değişikliği, sermaye artırımı ve azaltımları hazırlıklarının
yapılması ve yürütülmesi, gerekiyorsa Bakanlıktan izin alınması (m. 453
vd., 456-475). 5. Şirket defterlerinin tutulması, yıllık faaliyet
raporlarının ve kurumsal yönetim açıklamalarının hazırlanması (m. 375/1,f).
6. Ortaklığın sona ermesi ve tasfiye işlemleri ile ilgili görev ve yetkiler
(m. 535-536 vd.). 7. Kanunun öngördüğü tescil ve ilân işlemlerinin
yaptırılması (m. 455, 471 gibi). 8. Genel kurul kararlarının uygulanması,
gerekirse alınan kararlara karşı iptal davası açılması (m. 445 vd.). 9.
Nama yazılı pay senetlerinin devrine izin verilmesi ve yeni malikin pay
defterine kaydedilmesi (m. 492 vd.). 10. Sermaye artırımlarında yeni
çıkarılan paylar üzerinde mevcut ortakların rüçhan (yeni pay alma)
haklarını kullanmalarının sağlanması (m. 461). 11. İmtiyazlı pay sahipleri
genel kurullarının gerektiğinde toplantıya çağrılması (m. 454/2). 12.
Özellikle kayıtlı sermaye sistemini benimsemiş ortaklıklarda yönetim
kuruluna, anasözleşmeye hüküm konularak önemli bazı başka yetkilerin
tanınabilmesi de mümkündür (TTK m.460, SerPK m.12). Örneğin sermaye
artırımlarında rüçhan haklarını kısıtlama, imtiyazlı paylar yaratma,
imtiyazları kısıtlama, primli pay çıkarma gibi. Yönetim kurulunun
kullanacağı yukarıdaki yetkilerin büyük bir kısmı, devredilemez görev ve
yetkiler niteliğindedir (TTK m.375). Ayrıca, sahip olduğu bazı görev ve
yetkiler kurul şeklinde kullanılmakla birlikte, bazı yetki ve görevler
bireysel olup her bir üye bunları tek başına kullanabilir. Örneğin,
uygulanması kişisel sorumluluk doğuracak genel kurul kararlarının iptalini
dava etme (m. 446/1,d), yönetim kurulunun toplantıya çağrılması için
başkandan talepte bulunma (m. 392/7), bilgi alma ve inceleme hakkı (m. 392)
gibi. Yönetim kurulunun en önemli görev ve yetkisi, ortaklığı yönetmek ve
temsil etmek olduğundan bunları ayrı ayrı ele almak gerekir: Yönetim Görev
ve Yetkileri Yönetim, ortaklık iş ve ilişkilerinin yürütülmesi yanında,
ortaklık ile ortaklar arasındaki ilişkileri düzenleyen kanun ve anasözleşme
hükümlerinin öngördüğü görev ve yetkileri de kapsar. Ortaklık iş ve
ilişkilerinin yürütülmesine örnek olarak, gündelik işlerin yapılması, memur
ve müstahdemlerin atanması, ticari temsilcilerin atanması ve azli,
defterlerin tutulması, yazışmaların yürütülmesi, tebligat yapılması ve
kabul edilmesi verilebilir. Ortaklık ile ortaklar arasındaki ilişkilerin
düzenlenmesine örnek olarak da genel kurulu davet, toplantı hazırlıkları
yapılması, tutanak ve cetvellerin düzenlenmesi, sermaye borcunda mütemerrit
ortaklara karşı işlem yapılması, rüçhan haklarının kullandırılması, nama
yazılı pay devirlerine izin verilmesi, ortakların aydınlatılması (bilgi
verilmesi) sayılabilir. Borca Batıklık: Şirketin tüm aktiflerinin muaccel
olsun olmasın, tüm borçlarını karşılamaya yetmemesidir. 5. Ünite - Anonim
Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 131 Yönetim kurulu
ortaklığın işletme konusu içerisinde kalmak (istisna, m. 371/2) koşuluyla
kural olarak her konuda yönetime ve temsile yetkilidir. İstisna olarak,
genel kurula (anasözleşme ve esas sermaye değişikliği, fesih, hesapları
onaylama ve kâr dağıtımı kararları) özgü yetkiler ile ortaklığın denetimi
gibi işler sayılabilir. Görev ve Yetkilerin Kullanılması (Toplantılar)
Yönetim kurulu, ortaklık işlerinin yürümesi açısından asgari ve zorunlu
nitelik taşıyan, örneğin, defterlerin tutulması, bilanço ve yıllık
raporların düzenlenmesi gibi bazı işleri, ayrıca karar almasına gerek
olmaksızın yerine getirir. Fakat karara ihtiyaç göstermeyen bu gibi işler
dışında, görev ve yetkilerini, alacağı kararlara dayanarak kullanır.
Yönetim kurulu, kararlarını kural olarak yapılması gereken toplantılarda
alır. Her üye, yapılacak toplantılara katılmak, toplantıda görüş beyan
etmek, oy kullanmak hak ve yetkisine sahiptir; toplantılara katılmak aynı
zamanda bir görevdir. Toplantılara mazeretsiz katılmamak, üyenin
sorumluluğuna yol açabilir (m. 553 vd.). Yönetim kurulu, her yıl, üyeleri
arasından bir başkan ve ona vekâlet etmek üzere en az bir başkan vekili
seçer; anasözleşmede aksi öngörülebilir. Bunlar dışında, işlerin gidişini
izlemek, belli konularda rapor hazırlamak, kararlarını uygulatmak veya iç
denetim amacıyla içlerinde, üyelerinin de bulunabileceği komisyon ve
komiteler oluşturabilir (TTK m.366/2). Pay senetleri borsada işlem gören
şirketlerde, yönetim kurulu, şirketin varlığını, gelişmesini ve devamını
tehlikeye düşüren sebeplerin erken teşhisi, bunun için gerekli önlemler ile
çarelerin uygulanması ve riskin yönetilmesi amacıyla, uzman bir komite
kurmak, sistemi çalıştırmak ve geliştirmekle yükümlüdür. Diğer şirketlerde
bu komite, denetçinin gerekli görüp bunu yönetim kuruluna yazılı olarak
bildirmesi hâlinde derhâl kurulur ve ilk raporunu kurulmasını izleyen bir
ayın sonunda verir (TTK m.378). Yönetim Kurulunun Toplantıya Daveti:
Yönetim kurulu, başkan ya da başkan vekilinin yapacağı davet ile
toplanabilir. Üyelerden herhangi birisi de başkan ya da vekilinden,
toplantı çağrısı yapmasını yazı ile isteyebilir (m. 392/7). Daveti yapan
veya yaptıran, toplantının gündemini de belirler. Toplantıya davet usulü
kanunda düzenlenmemiştir. Önemli olan, toplantıdan haberdar edecek ve
herhangi bir uyuşmazlık çıktığında bu hususu ispatını sağlayacak bir
şekilde davetin yapılmış olmasıdır. Davetin, iyiniyet ve somut olayın
özellikleri çerçevesinde belirlenecek bir süre önceden yapılması da
gerekir. Davette gündemin de gösterilmesi gerekir ise de genel kurul
toplantılarından farklı olarak yönetim kurulu toplantılarında gündeme
bağlılık kuralı geçerli değildir. Yönetim kurulu toplantılarına katılmak
her üye için bir görev de olduğuna göre, böyle bir kurala gerek
duyulmamıştır. Gündemde olmayan konularda karar alınabileceği gibi, gündeme
sonradan madde de eklenebilir. A anonim ortaklığının yönetim kurulu
toplantısında üye B, ortaklık hesaplarının tutulmasında gerekli özeni
göstermediği düşüncesiyle muhasebe elemanının görevine son verilmesini
istemiştir. Üye C yönetim kurulu toplantı gündeminde bu konunun yer
almadığını ve görüşme yapılamayacağını ileri sürmüştür. Sizce C haklı
mıdır? 2 132 Ticaret Hukuku Toplantı Yeri, Zamanı, Usulü ve Karar: Kanunda,
yönetim kurulunun toplanma yeri ve zamanı hakkında bir hüküm yoktur. Bu
konular, çıkarılacak bir iç yönetmelikle düzenlenebilir; yoksa serbestçe
belirlenir. Yönetim kurulu toplantılarında her bir üye, bir oy kullanma
hakkına sahiptir. Oyun bizzat kullanılması gerekir; üyeler birbirlerini
temsilen oy kullanamaz ve toplantılara vekil aracılığı ile de katılamazlar
(m. 390/2). Kural olarak açık oylama yapılır fakat gizli oylama yapılmasına
da karar verilebilir. Çekimser oy konusunda kanunda hüküm yok ise de
çekimser oy kullanılması mümkündür ancak ret oyu olarak kabul edilmektedir.
Toplantının içeriği bir tutanakla tespit edilmek ve katılan tüm üyelerin
imzasına sunulmak zorundadır. Kararların geçerliliği, yazılıp imzalanmasına
bağlıdır (m. 390/5). Tüm yönetim kurulu üyelerinin toplantıdaki görüş, oy,
muhalefet şerhlerini tutanağa geçirtme hakları vardır. Üyeler, bu yolla da
kusursuzluklarını kanıtlayıp, müteselsil sorumluluktan kurtulabilirler (TTK
m.553 vd.). Elden dolaştırma yoluyla karar alınması yöntemi: TTK
m.390/4’deki hüküm uyarınca, hiçbir üye toplantı yapılması talebinde
bulunmamak şartıyla, toplantı yapılmaksızın, bir üyenin belirli bir konuda
ve karar şeklindeki yazılı önerisine, en az üye tam sayısının çoğunluğunun
yazılı onayı alınarak da karar verilebilir. Fakat bu yöntemle karar almanın
geçerlik şartı, aynı önerinin tüm üyelere yapılmış olmasıdır. Onayların
aynı kâğıtta yer alması zorunlu değil ise de onay imzalı kâğıtlar karar
defterine yapıştırılmak veya kabul oyu verenlerin imzasını içeren bir
karara dönüştürülmek gerekir. Bu yola, daha çok, aciliyet veya toplanma
güçlüğü olan hâllerde başvurulmaktadır. Bir üyenin dahi görüşme yapılmasını
istemesi hâlinde, elden dolaştırılarak veya toplantısız karar alınamaz.
Doğaldır ki burada, toplantı yetersayısı söz konusu olmaz. Kanun, karar
yetersayısı olarak üye tamsayısının çoğunluğunu yeterli görmüştür (m.
390/4). Toplantıda veya toplanmaksızın alınan kararlar “karar defteri”ne
geçirilmelidir; (m. 64/4, 375/1,f). Kararların yazılı olması ve imzalanması
geçerlilik şartıdır (m. 390/5). Elektronik yönetim kurulu toplantısı yapma
olanağı: TTK m.1527, yönetim kurulunun elektronik ortamda yapılabilmesine
izin vermektedir. TTK m.1527’ye göre, anasözleşmede öngörülmüş olması
şartıyla, yönetim kurulu elektronik ortamda yapılabilir. Bazı üyelerin
fiziken mevcut bulundukları bir toplantıya bir kısım üyelerin elektronik
ortamda katılması yoluyla da gerçekleştirilebilir. Bu hâllerde Kanun’da
veya anasözleşmede öngörülen toplantı ile karar nisaplarına ilişkin
hükümler aynen uygulanır (TTK m.1527/1). Bu kararlar güvenli elektronik
imza ile imzalanabilecekleri gibi, daha sonra, fizikî imza ile de kayıt
altına alınabilirler. Ticaret Bakanlığı tarafından konuya ilişkin olarak,
“Ticaret Şirketlerinde Anonim Şirket Genel Kurulları Dışında Elektronik
Ortamda Yapılacak Kurullar Hakkında Tebliğ” yayınlanmıştır (RG. T
29.08.2012, S 28396). Yönetim Kurulu Üyesinin Toplantıya Katılma Yasağı:
Yönetim kurulu üyeleri, kendisinin şirket dışı kişisel menfaatiyle veya
eşinin ya da alt ve üst soyundan birinin yahut üçüncü dereceye (bu derece
dâhil) kadar, kan ve kayın hısımlarından birinin, kişisel ve şirket dışı
menfaati ile şirketin menfaatinin çatıştığı konularda, o toplantıya
katılamazlar. Bu yasak, dürüstlük kuralı gereği olan diğer durumları da
kapsar. Şüpheli durumlarda kararı yönetim kurulu verir; bu oylamaya ilgili
5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 133 üye
katılamaz. Menfaat çatışması yönetim kurulu tarafından bilinmiyorsa ilgili
üyenin açıklama yükümü de vardır. Böyle bir konunun görüşülmesi söz konusu
ise, ilgili üyenin toplantıdan çıkması ve çıkış nedenini tutanağa
geçirtmesi gerekir. Bunlara aykırı hareket eden üye ile durumu bilmesine
rağmen itiraz etmeyen üyeler ve ilgili üyenin toplantıya katılmasını karara
bağlayan üyeler, ilgili işlem yüzünden ortaklığın uğradığı zararı tazminle
yükümlüdür (TTK m. 393). Toplantı ve Karar Yetersayısı: TTK m.390/1
uyarınca, anasözleşmede aksine ağırlaştırıcı bir hüküm öngörülmemiş ise,
yönetim kurulu, üye tam sayısının çoğunluğu ile toplanır. Karar yetersayısı
ise mevcudun çoğunluğudur. Oylamada eşitlik durumunda, konu, sonraki
toplantıya bırakılır; yine eşitlik çıkarsa söz konusu öneri reddedilmiş
sayılır (m. 390/3). Yönetim kurulunun elektronik ortamda yapılması hâlinde
de toplantı ve karar yetersayılarına ilişkin kural uygulanır (TTK m.390/1,
1527/1). Bununla birlikte, anasözleşmede farklı yetersayılar kabul
edilebilir; toplantı yetersayısı olarak “tüm üyelerin oy birliği” veya “beş
kişilik YK’da en az dört üyenin olumlu oyu” gibi sadece ağırlaştırıcı bir
hüküm anasözleşmede öngörülebilir. Yönetim Kurulu Kararlarının Hükümsüzlüğü
Yokluk, butlan ve iptal edilebilirlik yaptırımlarının yönetim kurulu
kararlarına uygulanıp uygulanamayacağının değerlendirilmesi gerekmektedir.
Yokluk ve Butlan: TTK, yönetim kurulu kararlarının yokluğuna ilişkin
hükümlere yer vermemiştir. Bununla birlikte genel hükümlerin burada da
uygulanması mümkündür (TTK m.1, TMK m.5, TBK m.26-27). Bir yönetim kurulu
kararından söz edebilmek için iki kurucu unsura ihtiyaç vardır. Bunlar,
ortada bir yönetim kurulunun mevcut olması ve emredici hükümlere uygun
şekilde karar almasıdır. Bu unsurlardan birinin bulunmamasına yol açacak
aykırılıklar, kararı “yok” kılar. Örneğin, toplantı yapılmadığı ve elden
dolaştırma ile karar da alınmadığı halde toplantı yapılıp karar alınmış
gibi gösterilmiş ise veya eTK dönemindeki uygulama ve baskın görüş
uyarınca, toplantı ve karar yetersayılarına uyulmaksızın karar alınmış ise,
yokluk gündeme gelecektir. Kanun, örnek niteliğinde dört neden sayarak,
yönetim kurulu kararlarının batıl olduğunun tespitini açık hükme
bağlamıştır. Sayılan bu dört butlan nedeni şunlardır (m. 391/1): 1. Eşit
işlem ilkesine aykırı kararlar: TTK m.357, eşit işlem ilkesini düzenlemiş
olup bu ilke, genel kurul kararları gibi, yönetim kurulu kararları
bakımından da uyulması gerekli bir sınır oluşturmaktadır. Örneğin, pay
senedi bastırma, bazı pay sahiplerine senetlerin derhal verilmesi,
diğerlerinin senetlerinin bir yıl sonra genel kurul sırasında teslim
edilmesine dair veya pay sahiplerinin muaccel olmuş nakit sermaye
taahhütlerinin ifasında ya da kâr payı dağıtımında bazı pay sahipleri
yararına eşitsizlik yaratan kararlar batıldır (m. 391/1, a). 2. Anonim
şirketin temel yapısına uymayan veya sermayenin korunması ilkesini
gözetmeyen kararlar: Genel kurul kararları gibi, yönetim kurulu kararları
da anonim şirketin temel yapısına uymalıdır. Anonim şirketin temel yapısı,
anonimlik, sermayenin paylara bölünmüşlüğü, her bir payın bir pay sahipliği
konumu oluşturması, ortakların sınırlı ve sadece şirkete karşı sorumluluğu,
pay devri serbestliği, bağımsız denetime bağlı olma, organlar arası
işlevler ayrılığı ve organların devredilemez yetkileri bulunması ve Yokluk:
Hukuki işlemin kurucu unsurlarından bir ya da birkaçında eksiklik bulunması
nedeniyle, işlemin hukuki açıdan varlık kazanamamasıdır. Butlan: Belli bir
sakatlık nedeniyle, baştan itibaren kendilerine bağlanan hukuki sonucu
doğurmayan ve geçerli hale getirilemeyen işlemlerdir. Batıl: Butlan
nedeniyle sakat hukuki işlemlere verilen addır. 134 Ticaret Hukuku
yönetimin hesap verebilirliği gibi ilkelere dayanmaktadır (m. 391/1, b). Bu
ilkelere aykırılık oluşturan yönetim kurulu kararları da batıl
sayılacaktır. Örneğin, pay sahiplerine sermaye borcu dışında ve kendi
rızaları da aranmaksızın ek ödeme yükümü getirilmesine, genel kurullarda
pay sayısına değil, kafa sayısına göre veya her bir payın itibari değerine
bakılmaksızın pay sayısına göre oy kullandırılacağına, pay sahibi olmayan
birine, kâr payı, tasfiye payı, genel kurul toplantılarına katılma ve oy
kullanma gibi pay sahipliği hakları tanınmasına ilişkin kararlar gibi.
Sermayenin korunması ilkesine aykırı kararlar da batıldır. Örneğin, itibari
değersiz veya asgari itibari değerin altında pay oluşturulmasına (m. 476),
şirketin kendi paylarını izin verilen ölçü dışında edinmesine (m. 379 vd.),
finansal tabloların ve faaliyet raporlarının incelemeden (m. 437)
kaldırılmasına, pay sahiplerinin (m. 358) ve yöneticilerin (m. 395/2)
koşulsuz olarak şirkete borçlanabilmesine, karşılığı ödenmeksizin de
hamiline senet çıkarılabilmesine (m. 484/2), sermaye için faiz ödenmesine
(m. 509-510), yedek akçelerin (m. 519 vd.) çözülerek tamamen pay
sahiplerine dağıtılmasına ilişkin yönetim kurulu kararı gibi. 3. Pay
sahiplerinin özellikle vazgeçilemez nitelikteki haklarını ihlal eden veya
bunların kullanılmalarını kısıtlayan ya da güçleştiren kararlar: Genel
kurula katılma, katılmıyor/katılamıyorsa kendisini temsil ettirebilme, oy
kullanma, iptal davası, sorumluluk davası gibi kanunun tanıdığı dava açma
haklarını kullanma, kâr dağıtımda payını talep etme gibi hakları ortadan
kaldıran, kısıtlayan veya kullanımını zorlaştıran yönetim kurulu kararları
da batıldır (m. 391/1, c).Nakit sermaye borçları muaccel olmamasına rağmen,
ancak borcunu ifa eden pay sahiplerinin genel kurul toplantılarına
alınmasına ilişkin karar gibi. 4. Diğer organların devredilemez yetkilerine
giren ve bu yetkilerin devrine ilişkin kararlar: Genel kurulun (m. 408/2)
veya yönetim kurulunun (m. 375) devredilemez yetkilerine aykırılık
oluşturan ya da şirkete bağımsız denetçi atanmasına gerek olmadığına, zira
denetimin genel kurulca seçilecek denetçi tarafından yapılacağına dair
yönetim kurulu kararları batıl olacaktır (m. 391/1, d). Yokluğun ve
butlanın ileri sürülmesi bir süreye ve şekle bağlı değildir. Hukuki çıkarı
olan herkes, dava yoluyla hükümsüzlüğü tespit ettirebileceği gibi, bunu
defî olarak da ileri sürebilir. Hükümsüzlük, yargıç tarafından da
kendiliğinden dikkate alınır. İptal Davası: TTK’da, yalnızca genel kurul
kararlarının iptal davasına konu olması öngörülmüş (m. 445 vd.) fakat
yönetim kurulu kararları yönünden bu davaya, kural olarak yer verilmemiş
olup; bu kuralın iki istisnası mevcuttur: 1. Şirketlerin yapısal
değişikliklerinde yönetim organı kararlarının iptaline dair m. 192/2, 2.
Halka kapalı anonim şirketlerde de kayıtlı sermaye sistemine geçme iznine
paralel olarak yönetim kurulu kararlarının iptaline ilişkin m. 460/5. Hükme
göre, pay sahipleri ve yönetim kurulu üyeleri, m. 445’de öngörülen
nedenlerin varlığı durumunda, kararın ilânı tarihinden itibaren bir ay
içinde, yönetim kurulu kararlarına karşı iptal davası açabilirler; bu
davaya, m. 448-451 hükümleri kıyas yoluyla uygulanacaktır. 5. Ünite -
Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 135 Bu durumlar
dışındaki yönetim kurulu kararları aleyhine iptal davası açılıp
açılamayacağı eski TK döneminde olduğu gibi tartışmalıdır. Yönetim
Yetkisinin Devri Yönetim hak ve görevi kural olarak, yönetim kurulu
tarafından kullanılır ise de istisna olarak, yönetim hak ve görevinin
üyeler arasında bölünmesi veya murahhaslara bırakılması mümkündür (eTK
m.319; TTK m.367). TTK m.367/1 uyarınca, yönetim kurulu anasözleşmeye
konulacak bir hükümle, düzenleyeceği bir iç yönergeye göre, yönetimi,
kısmen veya tamamen bir veya birkaç yönetim kurulu üyesine veya üçüncü
kişiye devretmeye yetkili kılınabilir. Bu iç yönerge şirketin yönetimini
düzenler; bunun için gerekli olan görevleri, tanımlar, yerlerini gösterir,
özellikle kimin kime bağlı ve bilgi sunmakla yükümlü olduğunu belirler. TTK
m.367’de sözü geçen tamamen devirden kasıt, yönetim kurulunun devredilemez
görev ve yetkileri dışında kalan yetkilerin (devredilebilir yetkilerin)
tamamının devridir. Kısmi devir ise, devredilebilir yetkilerin bir kısmının
devridir. Yetkilerin Bölünmesi: Anasözleşme ve yönerge kapsamında, yönetim
işlerinin yönetim kurulu üyeleri arasında bölünüp bölünmeyeceği ve şayet
bölünecek ise bunun nasıl yapılacağı saptanır. Örneğin, teknik işler bir
üyeye, hukuki işler başka bir üyeye verilerek bölme gerçekleştirilebilir.
Bölme, üyelere yapılabileceği gibi, m. 366/2’de öngörülen komite ve
komisyonlara da yapılabilir. Bunun en önemli sonucu, kural olarak, herkesin
kendi yetkisindeki işlerden sorumlu tutulmasıdır (m. 553/2). Fakat
anasözleşme ve iç yönergede öngörülmemiş olmasına rağmen fiilen bölme
halinde bu kural uygulanmaz; tüm üyeler müteselsilen sorumlu olur.
Yetkilerin Devri: TTK m.367/1 çerçevesinde, yönetim işlerinin tamamı veya
bir kısmı, yönetim kurulu üyesine (yerleşmiş deyimle murahhas üyeye) veya
üçüncü kişiye (murahhas müdüre) bırakılabilir. Bu durumda, yetki kimde ise
sorumluluk da kural olarak o kişi veya kişilerde olacaktır (m. 367/2;
553/2). Şu halde, devredilen yetkiler nedeniyle diğer veya tüm yönetim
kurulu üyeleri, kural olarak sorumlu tutulamazlar. İstisnaen iki hâlde,
diğer veya tüm üyeler yine sorumludur: 1. TTK m.375’te yönetim kuruluna
özgü/devredilemez sayılan ve kurul şeklinde kullanılabilecek yetkiler
nedeniyle, 2. TTK m.553/2 uyarınca, yetki devri yapılan kişinin
(murahhasın) seçiminde, makul derecede özen gösterildiğinin kanıtlanamaması
nedeniyle. Temsile İlişkin Görev ve Yetkiler Ortaklığı üçüncü kişilere ve
ortaklara karşı temsil etme görev ve yetkisi, kural olarak yönetim
kurulundadır (m. 365). Fakat istisnaen diğer organların da ortaklığı temsil
yetkisi vardır: Yönetim kurulu üyelerinin seçimlerinde (m. 359) ve
kuruluştan sonra devralmada (m. 356) ortaklığı genel kurulun temsil etmesi,
mevcut yönetim kurulu üyelerine karşı sorumluluk davasında (m. 553 vd.)
kayyımın ortaklığı temsil etmesi, tasfiye sürecinde ortaklığı tasfiye
memurlarının temsil etmesi (m. 536 vd.) gibi. Temsil Yetkisi ve
Kullanılması Temsil, adına yapılan işlemlerle ortaklığın hak ve borç sahibi
yapılmasıdır. Yönetim kurulu, ortaklığın kanuni temsilcisi olup temsil
yetkisini, ortaklık adına ve onun unvanı altında imza atmak suretiyle
kullanır (m. 371). Bu 136 Ticaret Hukuku nedenle, ortaklığı temsile yetkili
olanların, göreve başlarken imza örneklerini (imza sirkülerlerini) notere
onaylatıp sicile tevdi etmeleri gerekir (m. 40/2, 372, karş. m. 39/2).
Birlikte temsil (çift imza) kuralı gereğince, ortaklık adına düzenlenen bir
belgenin geçerli olması için, yönetim kurulu tek kişilik değil ise,
anasözleşmede aksi öngörülmedikçe, temsile yetkili olanlardan ikisinin
imzasının bulunması yeterlidir; yoksa tüm temsilcilerin imzası gerekmez (m.
370/1). Ancak bu kuralın istisnaları vardır: 1. Yönetim kurulu ikiden çok
üyeli olmasına rağmen, anasözleşmede, temsil yetkisi sadece bir üyeye veya
ikiden çok üyeye verilebilir hatta tüm yönetim kurulu üyelerinin imzası
aranabilir. 2. Ortaklığa ticari temsilci, ticari vekil (m. 368) veya
sınırlı yetkileri olan bir vekil atanmış ise, bu kişi, yetkili olduğu
konularda ortaklığı tek başına temsil edebilir. Yetki sınırlamaları
konusunda TBK hükümleri uygulanır. 3. Birlikte temsil geçerli olsa bile,
her bir temsilci ortaklığın pasif temsilinde (ortaklığa yapılacak ihtar,
ihbar ve tebligatları kabulde) tek başına yetkilidir. Yönetim kurulu,
ortaklığı temsil etmeye yetkili olan kişilere ve temsil şekline ilişkin
kararını notere onaylatıp sicile vermek, tescil ve ilân ettirmek zorundadır
(m. 373/1). Temsil yetkisinin tescilinden sonra, ilgili kişilerin seçimine
veya atanmalarına ilişkin herhangi bir sakatlık, şirketçe, üçüncü kişilere
karşı, ancak sakatlığın bu kişilerce bilindiğinin (müspet vukufun)
kanıtlanması koşuluyla öne sürülebilir (m. 373/2). Temsil yetkisinin
kaldırılması durumunda, bu hususun da tescil ve ilân edilmesi gerekir (TTK
m.373/1, 31/1). Temsil Yetkisinin Bölünmesi ve Devri Yönetim gibi, temsil
yetkisinin de bölünmesi ve murahhaslara devredilmesi mümkündür (m. 370/2).
Bölünme Temsil yetkisi yönetim kurulu üyeleri arasında bölünebilir (m.
370/2). Konu, miktar, değer gibi yönlerden yapılacak bölmeler yalnızca iç
ilişkide (talimat niteliğinde) geçerli olup üçüncü kişilere karşı kural
olarak öne sürülemez. Devir Temsil yetkisi de murahhaslara (üye veya
müdüre) devredilebilir. Eğer yetki dışarıdan birisine (murahhas müdüre)
bırakılacaksa, yönetim kurulu üyelerinden en az birisine de temsil yetkisi
verilmelidir (m. 370/2). Böylece, temsil yetkisinin tamamen dışardan
birilerine verilmesi önlenmiştir. Temsil Yetkisinin Sınırları Temsil
yetkisinin kanundan ve anasözleşmeden kaynaklanan sınırları şunlardır:
İşletme Konusu Şirketin işletme konusu, hak ehliyetine değil fakat fiil
ehliyetine sınır oluşturur. Nitekim m. 371/2 temsil yetkisinin şirket
amacına ve işletme konusuna giren her tür iş ve işlemi kapsadığı kuralını
koyduktan sonra, üçüncü kişinin Murahhas: Bir iş için görevlendirilen kurul
adına tam yetkili kişidir. 5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim
Kurulu ve Denetim 137 iyiniyetli olması şartıyla, ona karşı, şirketin
konusu dışında yapılan işlemin de şirketi bağlayacağını hükme bağlamış
ayrıca anasözleşmenin ilân edilmiş olmasını da, üçüncü kişinin
kötüniyetinin ispatı bakımından tek başına yeterli saymamıştır. Bu durumda
şirket, kendi temsilcisinin konu dışına çıkarak yaptığı işlem nedeniyle,
temsilcisini görevden alabilir (m. 364) ve/veya üçüncü kişi karşısındaki
sorumluluğu nedeniyle temsilcisine rücu edebilir. Yer ve Birlikte Temsil
Ortaklığın işletme konusu içerisinde de temsil yetkisine yer ve/veya
birlikte temsil sınırlaması getirilebilir. Böyle sınırlamaların tescil ve
ilân edilmesi (m. 371/3) şartıyla, üçüncü kişilere karşı öne sürülmesi
mümkündür. TTK m.367 uyarınca bölünen veya devredilen yetkiler de yer veya
birlikte temsil şeklinde sınırlanabilir (m. 371/3). Diğer Sınırlamalar
Yukarıda belirtilenler dışında yapılacak (konu, değer, nitelik gibi
yönlerden) sınırlamalar iç ilişkide geçerli olup talimat niteliği taşır;
tescil ve ilân edilemez. Böyle bir sınırlama yapılmış ise, her nasılsa
tescil ve ilân edilmiş bulunsa dahi, aksi özel olarak kanıtlanmadıkça,
üçüncü kişilerin iyiniyetli oldukları, yani bu sınırlamayı bilmedikleri
varsayılır (m. 371/3). Haksız Fiillerden Sorumluluk Ortaklığın temsilcisi
ve yöneticilerinin, görevleri sırasında işledikleri haksız fiiller
nedeniyle de ortaklık sorumlu olur. Fakat üçüncü kişinin zararını tazmin
eden ortaklığın, zarar veren kişiye rücu hakkı vardır (m. 371/ 5). Yönetim
Kurulu Üyeliği ve Üyelerin Hukuki Durumu Kurul olarak yönetim kurulu ile
anonim şirket arasında organ-tüzel kişi ilişkisi vardır. Tüzel kişiler,
organları eliyle hak edinebilir ve borçlanabilirler (TMK m.50). Yönetim
kurulu üyeleri (organ görevlileri) ile ortaklık arasında ise sözleşme
ilişkisi vardır. Bu sözleşme genellikle vekâlet niteliğinde olmakla
birlikte, bazen hizmet niteliği taşıyabilir. Yönetim Kurulu Üyelerinin
Nitelikleri Kanunda yönetim kurulu üyeleri için bazı nitelikler
öngörülmüştür: 1. Yönetim kurulu, tek kişiden de oluşabilir (m. 359/1). 2.
Yönetim kurulu üyesi gerçek kişi olabileceği gibi, tüzel kişi de olabilir.
Fakat bir tüzel kişinin yönetim kuruluna üye seçilmesi durumunda, tüzel
kişiyle birlikte tüzel kişi adına sadece bir gerçek kişi de tescil ve ilân
olunur. Bu husus, şirketin internet sitesinde yayınlanır. Tüzel kişi adına,
sadece tescil edilmiş olan bu kişi toplantılara katılıp oy kullanabilir.
Tüzel kişi adına başka bir gerçek kişinin toplantılara katılarak oy
kullanmasına imkân yoktur (TTK m.359/2). 3. Yönetim kurulu üyesinin pay
sahibi olması şart değildir. 4. Gerçek kişi üyenin tam ehliyetli olmaları
gerekir. Yönetim kurulu üyesinin/ üyelerinin ve tüzel kişi adına tescil
edilecek olan gerçek kişinin tam ehliyetli olması gerekmektedir (TTK
m.359/3). 138 Ticaret Hukuku 5. Seçilme engeli bulunmaması gerekir. Üyeliği
sona erdiren ve m. 363/2’de sayılan nedenlerin daha baştan var olmasının,
seçilmeye de engel oluşturacağı, açıkça hükme bağlanmıştır (m. 359/4).
Ayrıca, bağımsız denetçilik, yönetim kurulu üyeliği ile bağdaşmaz (m.
400/1). Devlet Memurları Kanunu, Noterlik Kanunu gibi özel mevzuatta da,
üyeliği engel hükümler vardır; fakat böyle özel hükümlere rağmen seçilen
kişinin üyeliği geçerli olup, hakkında öngörülen yaptırımlar uygulanır.
Avukatlık ise yönetim kurulu üyeliğine engel işlerden değildir (AvK
m.12/f). 6. Anasözleşme ile yönetim kurulu üyesinin belli niteliklere sahip
olması koşulu (örneğin, belirli mesleklerde deneyim, belirli alanlarda
yükseköğrenim görmüş olma gibi) getirilip getirilemeyeceği konusunda
doğrudan bir hüküm mevcut değildir. Bununla birlikte, m. 363/2’de, üyeliği
sona erdiren nedenler arasında, anasözleşmede öngörülen niteliklerin
kaybından da söz edilmiş bulunulmasından dolayı, m. 340’a istisna olarak
anasözleşmeye bu konuda hüküm konulabileceği sonuca varılmalıdır. Bir
anonim ortaklıkta pay sahibi olan K kollektif ortaklığı, yapılacak genel
kurul toplantısında yönetim kurulu üyeliği için aday olmayı amaçlamakta,
ancak mevcut yönetim kurulu üyeleri, tüzel kişilerin yönetim kuruluna
seçilemeyeceğini belirtmektedir. Sizce K kollektif ortaklığı yönetim kurulu
üyeliğine seçilebilir mi? Yönetim Kurulu Üyeliğinin Kazanılması Yönetim
kurulu üyesi sıfatının kazanılması ve kaybedilmesi durumlarının tescil ve
ilânı gerekir. Her iki durumda da tescil açıklayıcıdır (TTK m.339/3, 354/1,
g, 31/1, 373). Üye sıfatının kazanılması çeşitli şekillerde
gerçekleşebilir. Anasözleşme ile Atama İlk yönetim kurulu üyeleri
anasözleşmede gösterilir (m. 339/3); tescil ve ilân edilir (m. 354/1,g).
Genel Kurul Tarafından Seçim Kuruluştan sonraki dönemlerde, yönetim kurulu
üyeleri genel kurulca seçilir (m. 359/1). Görev süreleri en çok üç yıl
olup, anasözleşmede aksine hüküm yoksa yeniden seçilmeleri mümkündür (m.
362). Hatta mevcut üyelerin azli ile yerlerine yenilerinin seçilmesi,
gündeme madde olmasa bile her zaman, haklı nedenle (m. 364/1) veya
gündemdeki finansal tabloların müzakeresi maddesine dayanılarak (m. 413/3)
gerçekleştirilebilir. Kamu Tüzel Kişisince Atama Anasözleşmeye konulacak
bir hükümle, ortak olmasa dahi, kamu tüzel kişilerinden (devlet, il özel
idaresi, belediye, köy ve diğerleri) birisine, işletme konusu kamu hizmeti
olan anonim ortaklığın yönetim kurulunda temsilci bulundurma hakkı
verilebilir (m. 334). Kamu tüzel kişisince atanan üye, diğer üyelerin hak
ve yetkilerine sahiptir fakat atanmaları ve azilleri ile yerlerine
yenisinin atanması, ilgili kamu tüzel kişisinin yetkisindedir (m. 334/2 ve
3). 3 5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 139
Yönetim Kurulu Tarafından Geçici Seçim Bir üyelik boşaldığı takdirde
yönetim kurulu, seçilme şartlarına sahip birisini geçici olarak seçer ve
ilk genel kurul toplantısında da bu kişiyi genel kurulun onayına sunar (m.
363/1). Genel kurul onaylarsa, bu kişi görevine devam eder ve selefinin
görev süresini tamamlar; aksi takdirde de yerine birisini seçer. Genel
Kurul Tarafından Yedek Üye Seçimi Sorunu Genel kurulun, ilerde boşalacak
üyelikler için önceden yedek üye seçip seçemeyeceği konusunda kanunda hüküm
yoktur. Yönetim Kurulu Üyeliğinin Kaybedilmesi Üyeliğin kaybına yol açan
nedenler şunlardır: Azil Anasözleşme ile atanmış olsalar dahi, üyeler,
genel kurulca azledilebilirler. Üye seçilen tüzel kişiyi temsil eden gerçek
kişi de, temsil ettiği tüzel kişi tarafından her zaman değiştirilebilir.
İstifa Tek taraflı ve bozucu yenilik doğuran bir hak niteliğinde olup
yönetim kurulu kabulüne gerek olmaksızın her zaman kullanabilir.
Kendiliğinden Sona Erme Nedenleri Üyenin iflâsı, ehliyetinin kısıtlanması,
üyelik için gerekli yasal şartları veya anasözleşmede öngörülebilecek
nitelikleri kaybetmesi, üyeliği kendiliğinden sona erdirir (m. 363/2). Ölüm
de bir sona erme nedenidir. Görev süresinin bitmesi durumunda da görev sona
erer. TTK m.362/1 uyarınca süre en çok üç yıl ise de bu sürenin
kısaltılması için anasözleşmeye hüküm konabileceği, yoksa süreyi ancak
genel kurulun kısaltabileceği kabul edilmelidir. Kamu tüzel kişilerince
atanan yönetici ve denetçilerin görev süresini de üç yılı aşmamak üzere bu
tüzel kişiler belirler (TTK m.334/3). Görev sürelerinin dolması halinde,
ilgili yöneticilerin bu sıfatları ve yetkilerinin kendiliğinden sona
erdiğinin kabulü gerekir. Bununla birlikte, yeni Kanun, genel kurulun,
süresi dolmuş bulunsa bile yönetim kurulu üyelerince toplantıya
çağrılabileceğini hükme bağlamıştır (m. 410/1). Yönetim Kurulu Üyelerinin
Hakları Haklar, mali nitelikte olanlar ve kişisel haklar şeklinde iki gruba
ayrılır. Kişisel Haklar Bunlar, mali nitelik taşımayan ve üyeler için aynı
zamanda birer borç (yükümlülük) niteliğinde olan haklardır: YK.
toplantılarına, yönetim ve temsile katılma, görüş bildirme, oy kullanma (m.
365), bilgi alma ve inceleme (m. 392), YK toplantısı yapılmasını ve gündeme
madde ilave edilmesini talep etme hakkı (m. 392/7), uygulanması kişisel
sorumluluğuna yol açabilecek GK. kararlarına karşı iptal davası açma hakkı
(m. 446/1,d) ve kayıtlı sermaye sisteminde yönetim kurulu kararlarına karşı
iptal davası açma hakkı (m. 460/5) gibi. 140 Ticaret Hukuku Bilgi alma ve
inceleme hakkı, TTK m.392’de, ayrıntılı biçimde düzenlemiştir: 1. Her üye,
şirketin iş ve işlemleri hakkında soru sorabilir, bilgi isteyebilir,
inceleme yapabilir. Bir üyenin bilgi, belge, defter, yazı vb.’nin yönetim
kuruluna getirtilmesi, üyelerce incelenmesi, tartışılması, bir konu ile
ilgili çalışandan veya yöneticiden bilgi alınması reddedilemez (m. 392/1).
Üyeler ve diğer yöneticiler de yönetim kurulunda bilgi vermekle yükümlüdür;
bir üyenin bu konudaki talebi reddedilemez ve sorusu yanıtsız bırakılamaz
(f. 2). 2. Yönetim kurulu toplantıları dışında da her üye, başkanın izni
ile yöneticilerden bilgi alabilir ve gerekli ise başkandan, şirket defter
ve dosyalarının incelemeye sunulmasını isteyebilir (f. 3); başkan bu istemi
reddederse, konu iki gün içinde yönetim kurulu toplantısına getirilir.
Kurul toplanamaz veya talep reddedilir ise üye mahkemeye başvurabilir,
mahkeme dosya üzerinden karar verir ve kararı kesindir (f. 4). 3. Yönetim
kurulu başkanı, kurul izni olmaksızın, kurul toplantıları dışında bilgi
alamaz, defter ve dosyaları inceleyemez. Başkanın isteminin reddi halinde
de dördüncü fıkra uygulanır (f. 5). 4. Üyelerin bu maddeden kaynaklanan
hakları kısıtlanamaz ve kaldırılamaz; fakat anasözleşme ve yönetim kurulu
kararı ile bilgi alma ve inceleme hakları genişletilebilir (f. 6). Her
üyenin, başkandan, kurulu toplantıya çağırmasını isteme yetkisi vardır (f.
7). Mali Haklar Yönetim kurulu üyelerinin mali nitelik taşıyan bazı hakları
vardır. Huzur Hakkı: Yönetim kurulu üyelerine, katıldıkları her toplantı
başına ödenebilecek ücrettir. Tutarı anasözleşmede veya genel kurul
tarafından belirlenebilir (m. 394). Ücret: Genel kurul kararı ile huzur
hakkı yerine veya onun yanında üyelere aylık ücret verilmesi öngörülebilir.
Hatta huzur hakkı ödenmeyeceği anasözleşmede öngörülmüş olsa dahi ücret
ödenebilir. Miktarı anasözleşmede saptanmamış ise genel kurul kararı ile
belirlenir (m. 394). Kazanç Payı: Çalışmalarını teşvik etmek amacıyla,
yönetim kurulu üyelerine kazançtan belli bir oranda pay verilmesi,
anasözleşmede hüküm bulunmasına bağlıdır (m. 394, 339/2,f). Kazanç payı,
yalnızca net kârdan ve kanuni yedek akçe ayrıldıktan, ayrıca pay
sahiplerine ödenmiş sermayenin % 5’i oranında veya anasözleşmede öngörülen
daha yüksek oranda kâr payı dağıtıldıktan sonra verilebilir (m. 511).
İkramiye: Anasözleşmede hüküm bulunmasına ve ortaklığın kâr etmesine gerek
olmaksızın, genel kurul kararı ile başarılarından dolayı yönetim kurulu
üyelerine ikramiye verilmesi mümkündür. Aslında hak değil bir lütuf
niteliğindedir. Miktarı anasözleşmede saptanmamış ise genel kurul
tarafından belirlenir (m. 394). Ayrıca kazanç payından farklı olarak,
ikramiye ödenmesi, ortaklığın kâr etmesi şartına bağlı değildir. Ortaklık
zarar etmiş bulunmasına rağmen, yönetim kurulu gayretli çalışmış, örneğin
bir önceki yıla oranla zararı azaltmış ise ikramiye ödenebilir. Prim: Genel
kurul kararı ile bir teşvik unsuru olarak prim de ödenebilir. Tutarı
anasözleşmede veya genel kurul tarafından belirlenebilir (m. 394). 5. Ünite
- Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 141 Bir anonim
ortaklıkta yönetim kurulu üyesi olan A ödenen huzur hakkının yetersiz
olduğu gerekçesiyle yönetim kurulu üyelerine ücret de ödenmesini talep
etmektedir. Diğer yönetim kurulu üyeleri ise huzur hakkı alınması halinde
ücret ödenemeyeceğini ileri sürmektedirler. Bu görüşleri sizce doğru mudur?
Yönetim Kurulu Üyelerinin Görev ve Yükümlülükleri Yönetime Katılma Görevi
Yönetim kurulu toplantılarına katılmak, görüş belirtmek, oy kullanmak,
gerekirse karşı çıkmak, hem bir yetki hem bir borç ve yükümlülük
niteliğindedir. Bilgi Alma ve İnceleme Yükümlülüğü Bu hem hak, hem yüküm
niteliğinde sayılmak gerekir. Üyelerin, ortaklık işlerinin yerinde ve
usulüne uygun gidip gitmediği konusunda bilgi edinme ve inceleme yükümü
vardır. Özellikle yönetim kurulu üyelerinin sorumluluktan kurtulması veya
daha az kusuru olduğunu kanıtlaması (m. 553 vd.) , anılan yükümlerin
gereğince ifasına da bağlıdır. Ortaklık ile İşlem Yapma ve Borçlanma
Yasağına Uyma Yükümlülüğü Yönetim kurulu üyesi, kendisi veya başkası adına,
şirket ile bir işlem yapamaz. Bu yasak genel kurul kararı ile ortadan
kaldırılabilir. Yasağa uyulmadığı takdirde işlem askıda hükümsüz olup
ortaklık işlemin kendisi yönünden geçersizliğini öne sürebilir fakat
yönetim kurulu üyesi bunu ileri süremez (tek taraflı bağlamazlık).
Bankacılık Kanunu hükümleri saklıdır (TTK 395/1 ve 4). Yönetim kurulu
üyesinin bu davranışı, tazminatı da gerektirebilir (m. 553). Pay sahibi
olmayan yönetim kurulu üyeleri ile yönetim kurulu üyelerinin pay sahibi
olmayan 393 üncü maddede sayılan yakınları şirkete nakit borçlanamaz. Bu
kişiler için şirket kefalet, garanti ve teminat veremez, sorumluluk
yüklenemez, bunların borçlarını devralamaz. Aksi hâlde, şirkete borçlanılan
tutar için şirket alacaklıları bu kişileri, şirketin yükümlendirildiği
tutarda şirket borçları için doğrudan takip edebilir (TTK m. 395/2).
Şirketler topluluğuna dâhil şirketler ise, m. 202 saklı kalmak şartıyla,
birbirlerine kefil olabilir ve garanti verebilir (m. 395/3). Ortaklık ile
Rekabet Etmeme Yükümlülüğü Yönetim kurulu üyesi, “şirketin ortaklık
konusuna giren ticari iş türünden bir işlemi” kendisi veya başkası hesabına
yapamayacağı gibi, aynı tür işlerle uğraşan bir ortaklığa sınırsız sorumlu
ortak sıfatıyla da giremez. Rekabet etmeme yükümlülüğü (rekabet yasağı),
genel kurul tarafından verilen izinle kaldırılabilir (m. 396/1). Rekabet
yasağına aykırı işlem yapan üyeye karşı ortaklık şu seçimlik hakları
kullanabilir: 1. İşlemden doğan zararın tazmini, 2. Yapılan işlemin
ortaklık adına yapılmış sayılması, 3. Üçüncü kişiler hesabına yaptığı
işlemlerden doğan menfaatlerin ortaklığa devri. Bu haklardan birisini seçme
yetkisi, diğer üyelere aittir. Hakların kullanımı, aykırılığın öğrenildiği
tarihten itibaren üç aylık ve herhalde gerçekleşmelerinden itibaren bir
yıllık zamanaşımına tabidir (m. 396/2 ve 3). 4 142 Ticaret Hukuku Süt
üreten S anonim şirketinin yönetim kurulu üyesi A diğer üyelerin bilgisi
dâhilinde aynı konuda faaliyet gösteren bir kollektif ortaklık kurmuştur.
Aradan iki yıl geçtikten sonra A’ya kızan diğer yönetim kurulu üyesi B,
rekabet yasağına aykırı davrandığı gerekçesiyle A aleyhine tazminat davası
açılmasını istemektedir. Sizce bu dava açılabilir mi? Görüşmelere Katılma
Yasağı Yönetim kurulu üyesi, kendisinin şirket dışı kişisel menfaatiyle
veya alt ve üst soyundan birinin ya da eşinin yahut üçüncü dereceye kadar
kan ve kayın hısımlarından birinin, kişisel ve şirket dışı menfaatiyle
şirketin menfaatinin çatıştığı konuların görüşüleceği yönetim kurulu
toplantısına katılamaz. Bu yasak, dürüstlük kuralı gereği olan durumlarda
da uygulanır. Şüpheli hâllerde kararı yönetim kurulu verir; bu oylamaya da
ilgili üye katılamaz. Menfaat çatışması yönetim kurulu tarafından
bilinmiyorsa ilgili üye bunu açıklamak ve yasağa uymak zorundadır (m.
393/1). Aksi takdirde, yasağı çiğneyen üye ile menfaat çatışması var ve
bilinmekte iken ilgili üyenin toplantıya katılmasına karşı çıkmayan üyeler
ve ilgili üyenin toplantıya katılması yönünde oy kullanan üyeler, o işlem
yüzünden ortaklığın uğradığı zararı tazmin etmekle yükümlü olurlar (m.
393/2). Özen ve Bağlılık Yükümlülüğü TTK m.369 uyarınca, yönetim kurulu
üyeleri ve yöneticiler, görevlerini ifa ederken tedbirli bir yönetici özeni
gösterme ve şirket menfaatlerini dürüstlük kuralına uyarak gözetme yükümü
altındadırlar (m. 368/1). ANONİM ORTAKLIKTA DENETİM Denetim, en genel
anlamda, belirli faaliyet ve işlemlerin kurallara uygun olarak
gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğinin değerlendirilmesi olarak
tanımlanabilir. Denetim iradesinin ortaklık içerisinden veya dışarıdan
olmasına göre, iç ve dış denetim şeklinde ikili bir ayırım yapılabilir: İç
Denetim Anonim ortaklıkların iç denetiminden genel olarak anlaşılan,
ortaklığın işleyişi ile ilgili olarak, şirket adına yapılan ve elde edilen
sonucun pay sahiplerine sunulduğu denetimdir. Anonim ortaklıklarda iç
denetim faaliyeti, 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (eTK’nın) 347 ilâ
359 uncu maddeleri arasında düzenlenmiş bulunan denetçi (birden çok kişi
ise denetçiler/denetim kurulu) tarafından yerine getirilmekte idi. TTK
denetçiyi, kanunen zorunlu organ olmaktan çıkarmış ve iç denetim görevini
yerine getiren bir organa yer vermemiştir. Fakat yönetim kurulu tarafından
ona bağlı, ihtiyari bir alt organ veya komite/komisyon olarak iç denetçilik
oluşturulmasına da bir engel olmadığı ve m. 375, fıkra 1’in a,b,c ve e
bentlerinin buna dayanak oluşturabileceği görülmektedir. Aşağıda, yeni
Kanun’un getirdiği bağımsız dış denetim sistemi anahatlarıyla ele
alınacaktır. 5 5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve
Denetim 143 Dış Denetim Ortaklığın, dışarıdan ve yetkili bazı kişi ya da
kurumlar tarafından denetlenmesi olarak tanımlanabilir. Bu denetim, Devlet
adına kamu tüzel kişilerince yapılan denetim ile bağımsız denetçiler
tarafından yapılan denetim şeklinde ikiye ayrılabilir. Devlet Tarafından
Yapılan Denetim Devlet tarafından yapılan denetim ile ilgili olarak
anlaşılması gereken, temelde Bakanlık denetimidir. Ticaret Bakanlığının,
ortaklıkları denetleme ve ortaklıklar ile ilgili hususlarda ikincil
düzenlemeler yapma yetkisi bulunmaktadır (TTK 210). Bakanlığın denetim ile
ilgili yetkilerine ilişkin olarak aşağıda belirtilen örnekler verilebilir:
1. TTK’de, Bakanlık Tebliğinde belirlenen anonim ortaklıkların kuruluşu ve
anasözleşme değişiklikleri, Bakanlığın iznine bağlanmıştır (TTK 333). Bu
madde uyarınca, kuruluş ve anasözleşme değişikliklerine ilişkin bu haller
dışında; hukuki konumu, niteliği ve işletme konusu ne olursa olsun, anonim
ortaklığın kuruluşu ve anasözleşme değişiklikleri herhangi bir makamın
iznine bağlanamaz. 2. TTK. uyarınca, kuruluşu ve anasözleşme değişikliği
izne tabi bulunan anonim ortaklıkların genel kurul toplantılarında
Bakanlığın temsilcisi hazır bulunur; diğer ortaklıklarda, hangi hallerde
Bakanlık temsilcisinin bulunacağı ile ilgili usul ve esasları Bakanlık
tarafından yayımlanan yönetmelikle belirlenmiştir (m. 407/3, 1527/5; Anonim
Şirket Genel Kurul Toplantılarının Usul ve Esasları İle Bu Toplantılarda
Bulunacak Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Temsilcileri Hakkında Yönetmelik,
m.32). 3. Yine, 640 sayılı KHK m.2/ uyarınca, TB, ortaklıkları denetlemekle
görevli olup KHK’nın 9 uncu maddesine göre, İç Ticaret Genel Müdürlüğü,
kuruluşuna izin verilecek olan anonim ortaklıklar ile genel kurul
toplantılarında Bakanlık temsilcisi bulunacak anonim ortaklıkları
belirlemek ve bunların işlemlerini yürütmekle görevlidir. 4. Nihayet TTK
m.210/3 ve 530/1 hükümleri, Bakanlığın denetim yanında, fesih için
mahkemeye başvurma yetkisini de düzenlemektedir. Bağımsız
Denetçiler/Denetim Kurumları Tarafından Yapılan Denetim Bağımsız Denetim
ile İlgili Mevcut Özel Düzenlemeler Son yıllarda, başta ABD. olmak üzere
birçok ülkede yaşanan muhasebe yolsuzlukları ve ortaya çıkan ekonomik
krizler nedeniyle zarar gören halk, finansal piyasalara güvensizlik duymaya
başlamış; bu nedenle özel düzenlemeler yapılmış, üst kurullar oluşturulmuş
ve ilgili yasalara tabi ortaklıkların bağımsız denetimlerine ilişkin sıkı
bazı önlemler getirilmişlerdir. Bu düzenlemeler, genellikle birbirine
paralel kurallar içermektedir. Türk Hukukundan bazı örnekler vermek
gerekirse, 6362 sayılı SerPK m. 62 vd, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu, m.
15, 33, 36, 39/II ve 93 ve ilgili yönetmelik, 5684 sayılı Sigortacılık
Kanunu m. 18/ II, 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım
Sistemi Kanunu m. 21 ve ilgili yönetmelikler, 4628 sayılı Elektrik Piyasası
Kanunu, 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu m. 91 ve 3568 sayılı Serbest
Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu ve ilgili
ikincil düzenlemeler. 144 Ticaret Hukuku Örnek verilen bu mevzuat hükümleri
uyarınca oluşturulan üst (düzenleyici) kurullar tarafından yapılan
düzenlemelere göre yetkilendirilen Bağımsız Denetim Kuruluşları piyasada
faaliyette bulunan anonim ortaklıkları denetlerler. Denetim, ortaklık
dışında, ortaklıktan bağımsız denetçiler tarafından gerçekleştirildiğinden,
yapılan bu denetim, dış denetimdir. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu ile
Getirilen Bağımsız Denetim Tanım Anonim ortaklıklarda bağımsız denetim,
genel olarak, ortaklığın bir faaliyet dönemine ilişkin finansal
tablolarının kanuna, ana sözleşmenin finansal tablolara ilişkin
düzenlemelerine ve Türkiye Muhasebe Standartlarına uygun olup olmadığını
Türkiye Denetim Standartları çerçevesinde denetlemek ve sonucu bir rapora
bağlamak şeklinde tanımlanabilir (m. 398/1). Denetime Tabi Ticaret
Ortaklıkları TTK’nın 397 ilâ 406 ncı maddelerinde, anonim ortaklıkların
bağımsız denetimleri ve bunu yapacak denetçi ile ilgili düzenlemeler
getirilmiştir. TTK m.397/5 uyarınca, tüm anonim ortaklıklar değil, sadece
Cumhurbaşkanlığınca belirlenecek şirketler TTK m.398 anlamında denetime
tabidir. Bağımsız denetimin gerçekleştirilebilmesi için, denetlenecek
ortaklık ile denetçi arasında bir denetim sözleşmesinin yapılması
gerekmektedir. Bu düzenlemeler, yapılan atıflar nedeniyle, limited
ortaklıklar (m. 635/1) ve paylı komandit ortaklıklar (m. 565/2) için de
geçerli olacaktır (Ayrıca bkz. geçici madde 6/3). TTK m.397/5 uyarınca,
Cumhurbaşkanınca belirlenen ölçütleri sağlamayan anonim ortaklıklar,
Cumhurbaşkanınca çıkarılacak yönetmelikliğe göre denetlenir. Denetçi
Olabilecekler ve Nitelikleri Denetçi, bağımsız denetim yapmak üzere,
yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir unvanını taşıyan
ve Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunca
yetkilendirilen kişiler ve/veya ortakları bu kişilerden oluşan sermaye
şirketi olabilir (TTK 400). Denetçilerin nitelikleri, TTK m.400’de ifade
edilmiştir. Kimlerin denetçi olamayacağını belirten bu kurallara
bakıldığında, esasen denetçinin bağımsızlığını sağlama amaçlı ve genel
standartlarla ilgili kurallar olduğu görülmektedir. Denetçinin denetlenen
ortaklıktan bağımsız olmasını sağlamak amacıyla, tüm denetim
standartlarında benzeri kurallara yer verilmiştir. Denetimin Konusu ve
Kapsamı Denetimin konusu ve kapsamı, m. 398’de düzenlenmiştir. Denetçi,
denetime tabi ortaklığın veya topluluğun finansal tablolarını, konsolide
tablolarını ve yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporlarını
denetleyecektir. Bu denetimin kapsamına, envanterler de dâhil olmak üzere,
ortaklığın veya topluluğun muhasebesinin denetimini de girmektedir (m.
397/1). Denetime tabi olduğu hâlde, denetlettirilmemiş finansal tablolar
ile yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, düzenlenmemiş hükmündedir (m.
397/2, son cüme). Denetçi finansal tabloların ve yıllık raporun, denetleme
sürecinde elde ettiği bilgilerle uyumlu olup olmadığını da inceleyecektir
(m. 397/1). Eğer, denetçinin raporunu sunmasından sonra finansal tablolar
ile yıllık faaliyet raporunda bir de- 5. Ünite - Anonim Ortaklığın
Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 145 ğişiklik yapılırsa ve yapılan bu
değişiklik denetleme raporunu etkileyecek nitelikteyse denetçi, finansal
tablolar ile yıllık faaliyet raporunu yeniden denetleyecek ve denetim
sonucunu raporla özel olarak açıklayacaktır (m. 397/3). Ayrıca denetçi, 378
inci madde uyarınca riskin erken saptanması ve yönetimi amacıyla bir
komitenin kurulup kurulmadığını; kurulmuş ise, komite tarafından verilmiş
bulunan raporları da inceleyerek komitenin yapısını ve uygulamalarını
açıklayan bir rapor hazırlar ve raporuna ekler (TTK m.398/4). Denetim
Standartları ve Kamu Gözetimi Kurumu 660 sayılı Kamu Gözetimi, Muhasebe ve
Denetim Standartları Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Hükmünde Kararname uyarınca, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim
Standartları Kurumu (kısaca Kamu Gözetimi Kurumu) kurulmuştur. Bu Kurul,
muhasebe ve denetim standartlarını belirleme yetkisine sahiptir. Kurul’un
kurulması ile Türkiye Muhasebe Standartları Kurulunun varlığı sona
erdirilmiştir. Denetimde uygulanacak standartlar, Kamu Gözetimi Kurumunca
yayımlanan uluslararası denetim standartlarıyla uyumlu Türkiye Denetim
Standartları’dır (TTK m.397/1). KHK m.23/1 uyarınca, kamu yararını
ilgilendiren kuruluşlarda denetimi, sadece Bağımsız Denetim Kuruluşu
yapabilir. KHK m.2/1,ğ, kamu yararını ilgilendiren kuruluşları
sıralamıştır. Bunlar; halka açık anonim ortaklıklar, bankalar, sigorta,
reasürans ve emeklilik şirketleri, faktoring şirketleri, finansman
şirketleri, finansal kiralama şirketleri, varlık yönetim şirketleri,
emeklilik fonları, ihraççılar, sermaye piyasası kurumları, faaliyet
alanları, işlem hacimleri, istihdam ettikleri çalışan sayısı ve benzeri
ölçülere göre önemli ölçüde kamuoyunu ilgilendirdiği için Kurum tarafından
bu kapsamda değerlendirilen kuruluşlardır. 660 Sayılı KHK uyarınca,
yukarıda sayılanlar yanında, Kurum tarafından öngörülen kuruluşlar da
bağımsız denetime tabi olacaklardır. Denetçi Sıfatının Kazanılması
Denetçiyi kural olarak, denetlenecek ortaklığın genel kurulu seçer. Bu
yetki, genel kurulun devredilemez yetkilerindendir (TTK m. 408/2,c). Ancak,
ortaklığın herhangi bir nedenle denetçisiz kalması durumuna ilişkin olarak,
Kanun, iki istisnai düzenleme getirmiştir. Bunlardan ilki, denetçinin
mahkeme tarafından seçilmesi (m. 399/6); ikincisi ise, denetçinin feshi
ihbarda bulunması durumunda, denetçinin yönetim kurulu tarafından
seçilmesidir (m. 399/9). Denetçinin genel kurul tarafından seçilmesinin
yanında, istisnai düzenlemelere yer verilmesinin nedeni, ortaklığın
denetçisiz kalmasını ve bir boşluğa yol açılmasını önlemektir. Denetim, bir
anlamda yönetimin de denetimi olduğundan, denetçiyi kural olarak, genel
kurul seçer. Genel kurul, denetçiyi, her faaliyet döneminde ve herhalde
görevini yerine getireceği faaliyet dönemi bitmeden seçmelidir. Genel
kurulun denetçiyi seçmesi durumunda, yönetim kurulu gecikmeksizin denetim
görevi verilen denetçiyi ticaret siciline tescil ettirmeli ve TTSG’de ilân
ettirmelidir. Genel kurul, faaliyet döneminin dördüncü ayına kadar,
denetçiyi seçmelidir (TTK m.399/6 ve 1. Aşağıdaki hallerde ise, denetçiyi
mahkeme seçer (m. 399/2,4 ve 6): 1. Genel kurul denetçiyi dördüncü aya
kadar seçemezse, 2. Genel kurul kararı geçersiz ise (iptale tabi veya bâtıl
ise), 3. Denetçi kendisine sunulan iş teklifini reddederse, 146 Ticaret
Hukuku 4. Denetçi sözleşmeyi feshederse, 5. Denetçi hakkında görevden alma
davası açılmış ise, eş zamanlı olarak mahkeme yeni bir denetçi atar.
Mahkemenin denetçi seçimine ilişkin kararı kesindir. Ücret mahkeme
tarafından belirlenir. Ücrete üç işgünü içerisinde itiraz edilebilir.
Yönetim kurulunun denetçiyi seçme yetkisi, m. 399/9’da düzenlenmiştir.
Yönetim kurulu, ilk genel kurul toplantısında istifa nedeni ile birlikte,
yeni seçilen denetçiyi genel kurulun onayına sunmalıdır. Denetim Sözleşmesi
Taraflarının Yükümlülükleri Denetçinin Yükümlülükleri 1. Denetimi Türkiye
Denetim Standartlarına uygun olarak yürütmek (m. 397/1, 378/1), 2. TTK
m.378 uyarınca, risklerin erken saptanması ve yönetimi amacıyla bir komite
kurulup kurulmadığını; kurulmuşsa bu komitenin faaliyetleri, uygulamaları
ve açıklamaları ile ilgili bir rapor düzenlemek ve denetim raporu ile
birlikte yönetim kuruluna vermek (m. 398/4), 3. Borcunu gereği gibi yerine
getirmek. Bununla anlaşılması gereken, denetçinin, Türkiye Denetim
Standartlarına uygun olarak yürüttüğü denetimin sonucunu, yasada belirtilen
içerikte ve şekilde denetim raporu yazması ve denetlenen ortaklık yönetim
kuruluna teslim etmesidir (m. 378/1, 402/7). Bu hâlde borç sona erer.
Denetçi raporu, m. 402’de belirtilen esaslara uygun olmalıdır. 4. Sır
saklamak (m. 404). Denetlenen Ortaklığın Yükümlülükleri 1. Denetim Ücretini
Ödeme: Denetlenen ortaklığın temel borcudur. TTK’de ücretin ne şekilde
belirleneceği ile ilgili bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak, denetçinin
mahkeme tarafından atanması durumunda, denetim ücretini mahkeme belirler
(m.399/7). Ücrete ilişkin karara 3 iş günü içinde itiraz edilebilir.
Mahkemenin kararı kesindir. Denetlenen ortaklığın denetim ücretini
ödememesi, denetçinin denetleme sözleşmesini haklı nedenle feshetme
nedenidir. 2. Denetim Çalışmaları İçin Gerekli Bilgi ve Belgeleri Sağlama:
Denetlenen ortaklığın yönetim kurulu, finansal tabloları ve yıllık faaliyet
raporunu düzenlettirip onaylatarak gecikmeden denetçiye verir. Yönetim
kurulu üyeleri, denetimin gereği gibi yürütülebilmesi için, denetime konu
olan tüm bilgi ve belgeleri denetçinin incelemesine hazır hâle
getirmelidirler (TTK m.401/1). Aksi hâlde, kusurunun varlığında TTK m.553
uyarınca sorumlu olurlar. Denetim Raporunun Sonuçları: Denetçi tarafından
verilecek olan denetim raporunda, denetçinin bildirdiği görüşe bazı
sonuçlar bağlanmıştır: 1. Olumlu Görüş: Olumlu rapor verilmesi, yönetim
kurulunun finansal tablolar ile yıllık faaliyet raporları ile ilgili yasa,
anasözleşme hükümleri ve muhasebe standartlarına aykırı olmaması anlamına
gelir. Bu hâlde denetçi, yönetim kurulunun finansal tablolara ilişkin
sorumluluğuna gidilmesini gerektirecek bir nedeni olmadığını açık bir
şekilde ifade eder. Gerekçe uyarınca, denetçinin olumlu görüş içeren bir
rapor vermesi, yönetim kurulu üyelerinin ibralarında dayanak oluşturur.
Ancak, 5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 147
belirtmek gerekir ki olumlu rapor, yönetim kurulunun ortaklığı iyi
yönettiği anlamına gelmediği gibi; sorumluluğuna gidilmesine de engel
oluşturmaz (m. 403/1 ve 2). 2. Sınırlandırılmış Olumlu Görüş: Denetçinin
çekincelerinin bulunması durumunda vereceği görüştür. Bu durum, finansal
tablolarda düzeltilebilecek aykırılıkların bulunduğu ve bu aykırılıkların
açıklanmış sonucu etkileyecek ölçüde kapsamlı ve büyük olmadığı anlamına
gelir. Denetçi, sınırlamanın konusu, kapsamı ve düzeltmenin ne şekilde
yapılacağı ile ilgili açıklamayı da raporunda yapar. Sonuç olarak, elde
ettiği sonuçlar açısından denetçi büyük ölçüde olumlu görüşe sahiptir.
Genel kurul gerekli önlemleri ve düzeltmeleri de karara bağlar. Bu hâlde,
aykırılıkların giderilmesi mümkün olduğundan, yönetim kurulu üyelerinin
istifa etmelerine gerek yoktur (m. 403/3). 3. Görüş Bildirmekten Kaçınma:
Ortaklık defterlerinde, denetlemenin uygun bir şekilde yapılmasına ve
sonuçlara varılmasına engel olacak ölçüde belirsizliğin bulunması veya
denetlenecek konularda ortaklık tarafından önemli kısıtlamaların yapılması
durumunda, gerekçelerin açıklanması koşulu ile denetçi tarafından verilen
görüştür (m. 403/4). Denetçi, kaçınma görüşüne varmasını gerekli kılan
olguları ispatlayabilecek vasıtalardan yoksun olsa da bu görüşü verebilir.
Kaçınma, olumsuz görüşün sonuçlarını doğurur. 4. Olumsuz Görüş: Olumsuz
görüşün verilmesi durumunda, yönetim kurulu, dört iş günü içinde genel
kurulu toplantıya çağırır ve toplantı gününden itibaren geçerli olmak üzere
istifa eder. Anasözleşmede aksi öngörülmemişse, eski yönetim kurulu üyeleri
yeniden seçilebilir. Yeni yönetim kurulu altı ay içinde, kanuna,
anasözleşmeye ve standartlara uygun finansal tablolar hazırlatır ve bunları
denetleme raporu ile birlikte genel kurula sunar (m. 403/5). Ortaklık ile
Denetçi Arasındaki Görüş Ayrılıkları (Yorum Davası): Ortaklık ile denetçi
arasında, yılsonu hesapları, finansal tablolar ve yönetim kurulunun yıllık
faaliyet raporları ile ilgili olarak ilgili kanunun, ilgili tasarrufun veya
anasözleşme hükümlerinin yorumu veya uygulaması konusunda doğan görüş
ayrılıkları hakkında, yönetim kurulunun veya denetçinin istemi üzerine
ortaklığın merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesi dosya üzerinde
inceleme yapar ve karar verir. Mahkemenin vermiş olduğu karar kesindir.
Dava giderleri, ortaklığa aittir (m. 405). Denetim Sözleşmesinin Sona
Ermesi: Anonim ortaklık ile denetçi arasında yapılmış bulunan denetim
sözleşmesi, tarafların anlaşması ile sona erdirilemez. Taraflardan birinin
sözleşmeyi sona erdirmesi gerekir. 1. Denetlenen Ortaklığın Sözleşmeyi Sona
Erdirmesi: TTK m.399 uyarınca, anonim ortaklığın sözleşmeyi sona
erdirebilmesi, ancak denetçiyi görevden alma davasını açması ile mümkündür.
Görevden alma davası, ortaklık merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret
mahkemesinde açılır. Davayı azınlık (sermayenin 1/10’u, halka açık
şirketlerde 1/20’si) veya yönetim kurulu açmalıdır. Azınlığın bu davayı
açabilmesi için, genel kurulun denetçi seçimine ilişkin kararına olumsuz oy
kullanması, bunu tutanağa geçirtmesi ve seçimin yapıldığı genel kurul
toplantısından geriye doğru üç aydan beri pay sahipliği sıfatını taşıması
gerekir. 148 Ticaret Hukuku Davanın, denetçi seçimine ilişkin genel kurul
kararının TTSG’de yayınlanmasından itibaren üç hafta içinde açılması
gerekir. Üç haftalık süre, hak düşürücü süredir. 2. Denetçinin Sözleşmeyi
Sona Erdirmesi: TTK, anonim ortaklıktan farklı olarak, denetçiye tek
taraflı olarak sözleşmeyi sona erdirme hakkı tanımıştır. Denetçi bu davayı
iki halden biri var ise açabilir. Bunlar: a. Hakkında görevden alınma
davasının açılmış olması. b. Haklı bir nedenin varlığı. Özel Denetim
Belirli bazı olayların aydınlatılması amacıyla yapılan denetime, özel
denetim; bu görevi yerine getiren kişiye özel denetçi denir. Özel
denetçinin görevi, ilgili konuda inceleme ve denetleme yapmak ve elde
ettiği sonucu bir raporla açıklamaktır. Özel denetim, TTK’nın 438 ilâ 444
üncü maddeleri arasında yer almaktadır. Özel Denetçinin Niteliği Özel
denetçi, denetlenecek olan işlem veya olayla ilgili olarak uzmanlığı
bulunan kişi veya kişilerdir. Kanun burada, muhasebeci veya mali müşavir
olma şartı koymamıştır. Özel Denetçinin Seçimi TTK uyarınca, her pay
sahibi, gündemde bir kural bulunmasına gerek olmaksızın özel denetim
yapılmasını genel kuruldan isteme yetkisine sahiptir. Pay sahibinin bu
talepte bulunabilmesi için, Kanunun aradığı koşullar (m. 438/1): 1. Özel
denetimin pay sahipliği haklarını kullanmak için gerekli olması, 2. Bilgi
alma ve/veya inceleme haklarının kullanılmış olmasıdır. Pay sahibinin
talebinin genel kurul tarafından kabul edilmesi durumunda, anonim ortaklık
veya bir pay sahibinin 30 gün içinde başvurusu ile ortaklık merkezinin
bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesinden özel denetçi atanmasını
istenebilir (m. 438/2). Genel kurul talebi reddederse, azınlık (sermayenin
1/10’una, HAAO’larda 1/20’sine sahip olan pay sahipleri) veya paylarının
itibari değeri toplamı en az 1.000.000 Türk Lirası olan pay sahipleri üç ay
içinde ortaklık merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesinde özel
denetçi atanmasını isteyebilir (m. 439/1). Mahkeme talebi dinledikten
sonra, uygun bulursa, inceleme konusunu belirleyerek bir veya birden fazla
bağımsız uzman görevlendirir (m. 440). Denetim Faaliyetinin Yürütülmesi TTK
uyarınca, özel denetçiye, denetim görevini yerine getirebilmesi için
gerekli bilgi ve belgelerin verilmesi gerekir. Özel denetim, amaca yararlı
süre içinde ve ortaklık işlerini gereksiz yere aksatmaksızın
gerçekleştirilmelidir (m. 441/1 ve 3). Özel denetçi, inceleme sonucunu
ortaklığın sırlarını koruyarak mahkemeye ayrıntılı bir rapor verir.
Mahkeme, raporu ortaklığa tebliğ eder. Mahkeme raporun açıklanması istemi
ile ilgili olarak, raporun açıklanmasının ortaklığın sırlarını veya
ortaklığın korunmaya değer diğer menfaatlerini zarara uğratıp
uğratmayacağını dikkate alarak karar verir (m. 442/1-2). Mahkeme ortaklık
ve istem sahiplerine, açıklanan rapor hakkında değerlendirmeleri bildirme
ve ek soru sormak olanağı tanır (m. 442/3). Yönetim kurulu, genel kurula
raporu ve yönetim kurulunun buna ilişkin değerlendirmesini sunar (m. 443).
5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 149 Özet
Anonim ortaklığın kuruluş işlem ve aşamalarını belirtmek. Anonim ortaklığın
kuruluşu, ortaklık tüzel kişiliğinin doğması için kanunun öngördüğü tüm
işlem ve aşamaların gerçekleşmesi sürecini ifade eder. Kanun,
anasözleşmenin hazırlanmasından başlayan ve tescile dek devam eden aşamalar
öngörmüş olup, bir aşama tamamlanmadan diğerine geçilememektedir. Bu
aşamaların ilki, anasözleşmenin kanundaki zorunlu içerik şartlarını uygun
olarak hazırlanıp kurucular tarafından imzalanması ve bu imzaların noterce
onaylanması aşamasıdır. Daha sonra ise, kurucular beyanı ve bir kısım pay
bedellerinin ödenmesi aşaması gelmektedir. Bakanlık iznine bağlı anonim
ortaklıklarda bu iznin alınması ise üçüncü aşamayı oluşturmaktadır. Ancak
izne tabi olmayan bir şirket ise, bu aşamaya gerek kalmamaktadır. Son aşama
ise, tescil ve ilândır. Yönetim kurulunun oluşumu, işleyişi ve üyeleriyle
ilgili genel bilgileri anlatmak. Yönetim kurulu, ortaklığın yönetim ve
temsil organı olup, bulunmaması bir fesih nedenidir. Yönetim kurulu üye
sayısına ilişkin, bazı istisnai durumlar dışında, herhangi bir belirleme
öngörülmemiştir. Dolayısıyla yönetim kurulu tek kişiden de
oluşabilmektedir. Yönetim kurulu üye sayısı, şirket anasözleşmesinde
gösterilir. Yönetim kurulu üyesi, şirket anasözleşmesi ile genel kurul
kararı ile kamu tüzel kişisi tarafından ve yönetim kurulu tarafından geçici
yönetim kurulu üyesi atanması gibi farklı şekillerde atanabilir.
Anasözleşme ile atanmış olsalar dahi, üyeler, genel kurulca
azledilebilirler. Üye seçilen tüzel kişiyi temsil eden gerçek kişi de,
temsil ettiği tüzel kişi tarafından her zaman değiştirilebilir. Yönetim
kurulu, kanun ve anasözleşme uyarınca genel kurulun yetkisine bırakılanlar
dışında, şirketin işletme konusunun gerçekleştirilmesi için gerekli her tür
işlem ve işler hakkında karar alma konusunda yetkilidir. Yönetim kurulu,
görev ve yetkilerini kural olarak topluca (kurul şeklinde) kullanır;
istisnai bazı işlerde üyelerin bireysel olarak yetkileri vardır. Yönetim
kurulu üyelerinin hakları, kişisel haklar ve mali haklar olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır. Kişisel haklar, yönetim kurulu toplantılarına, yönetim ve
temsile katılma, görüş bildirme, oy kullanma (m. 365), bilgi alma ve
inceleme (m. 392), yönetim kurulu toplantısı yapılmasını ve gündeme madde
ilave edilmesini talep etme hakkı, uygulanması kişisel sorumluluğuna yol
açabilecek genel kurul kararlarına karşı iptal davası açma hakkı ve kayıtlı
sermaye sisteminde yönetim kurulu kararlarına karşı iptal davası açma
hakkından oluşmaktadır. Mali haklar ise, huzur hakkı, ücret, kazanç payı,
ikramiye ve primden oluşmaktadır. Yönetim kurulu üyelerinin yükümlülükleri
ise, yönetim kurulu toplantılarına katılmak, görüş belirtmek, oy kullanmak,
gerekirse karşı çıkmak yükümlülüğü, bilgi alma ve inceleme yükümlülüğü,
ortaklık ile işlem yapma ve borçlanma yasağına uyma yükümlülüğü, ortaklık
ile rekabet etmeme yükümlülüğü, görüşmelere katılma yasağı, özen ve
bağlılık yükümlülüklerinden oluşmaktadır. Ortaklığın denetim türlerini ve
denetime ilişkin genel kuralları açıklamak. Denetim iradesinin ortaklık
içerisinden veya dışarıdan olmasına göre, iç ve dış denetim şeklinde ikili
bir ayırım yapılması mümkündür. İç denetim, ortaklığın işleyişi ile ilgili
olarak, şirket adına yapılan ve elde edilen sonucun pay sahiplerine
sunulduğu denetimdir. Dış denetim ise, ortaklığın, dışarıdan ve yetkili
bazı kişi ya da kurumlar tarafından denetlenmesi olarak tanımlanabilir. Bu
denetim, Devlet adına kamu tüzel kişilerince yapılan denetim ile bağımsız
denetçiler tarafından yapılan denetim şeklinde ikiye ayrılır. Devlet
tarafından yapılan denetim Ticaret Bakanlığı aracılığıyla gerçekleştirilir.
Bağımsız denetim ise, yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali
müşavir unvanını taşıyan ve Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları
Kurumunca yetkilendirilen kişiler ve/veya ortakları bu kişilerden oluşan
sermaye şirketleri tarafından gerçekleştirilir. Denetçi, yapacağı denetim
sonucunda bir rapor hazırlar ve denetimin sonuçlarını bu raporunda
belirtir. Denetçinin hazırlayacağı rapor dört farklı durumu içerebilir.
İlki, olumlu görüş yazısı, diğeri olumsuz görüş yazısı, bir diğeri sınırlı
olumlu görüş yazısı ve sonuncusu da görüş vermekten kaçınma şeklinde
olabilir. 1 2 3 150 Ticaret Hukuku Kendimizi Sınayalım 1. Anonim ortaklık
yönetim kuruluna ilişkin aşağıdaki bilgilerden hangisi doğrudur? a. Yönetim
kurulu en az 3 kişiden oluşur. b. Yönetim kurulu toplantılarında oyun
bizzat kullanılması gerekir. c. Yönetim kurulu toplantılarında üyeler
birbirini temsilen oy kullanabilir. d. Yönetim kurulunun elden dolaştırma
yoluyla karar alması hiçbir koşulda mümkün değildir. e. Yönetim kurulu
toplantılarının fiziken yapılması şarttır. 2. Yönetim kurulu üyesinin
niteliklerine ilişkin olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a. Yönetim
kurulu tek kişiden oluşabilir. b. Yönetim kurulu üyesi gerçek kişi
olabileceği gibi tüzel kişi de olabilir. c. Yönetim kurulu üyesinin pay
sahibi olması şarttır. d. Yönetim kurulu üyesinin tam ehliyetli olması
gerekir. e. Yönetim kurulu üyesinin seçilme engeli bulunmamalıdır. 3.
Anonim ortaklık yönetim kurulu kural olarak hangi yetersayı ile toplanır?
a. Üye sayısının yarıdan bir fazlası b. Üye sayısının tamamı c. Üye
sayısının yarısı d. Üye sayısının çoğunluğu e. Üye sayısının dörtte üçü 4.
Anonim ortaklık anasözleşmesinde gösterilen alt ve üst limitler arasında,
yönetim kurulu kararı ile ve anasözleşme değişikliği usulüne uyulmaksızın
sermaye artırımına izin veren sisteme ne ad verilir? a. Kayıtlı sermaye
sistemi b. Esas sermaye sistemi c. Başlangıç sermayesi d. Çıkarılmış
sermaye e. Yabancı sermaye 5. Anonim ortaklık aşağıdaki işlemlerden
hangisinin gerçekleştirilmesi ile pay sahipleri arasında kurulmuş olur? a.
Ticaret Bakanlığından kuruluş izni alınmasıyla b. Anasözleşmenin noterce
onaylanmasıyla c. Anasözleşmenin marka sicilinde tescil edilmesiyle d.
Ticaret mahkemesinden kuruluş izni alınmasıyla e. Anasözleşmenin pay
sahiplerince imzalanmasıyla 6. Aşağıdakilerden hangisi anonim ortaklığın
anasözleşmesinde bulunması zorunlu hususlardan biri değildir? a. Ortaklığın
ticaret ünvanı b. Ortaklığın merkezi c. Ortaklığın sermayesi d. Pay
sahiplerinin taahhüt ettiği sermaye paylarının tür ve miktarları e.
İmtiyazlı pay yaratılması 7. Aşağıdakilerden hangisi anonim ortaklık
yönetim kurulunun görevlerinden biridir? a. Genel kurul kararlarının iptali
için dava açılması b. Anonim ortaklık anasözleşmesinin değiştirilmesine
karar verilmesi c. Anonim ortaklığın bilançosunun onaylanması d. Anonim
ortaklığın bölünmesine karar verilmesi e. Yönetim kurulu üyelerinin
ibralarına karar verilmesi 8. Türk Ticaret Kanununa göre, kayıtlı sermaye
sistemini kabul etmiş anonim ortaklıklarda başlangıç sermayesi en az ne
kadar olmalıdır? a. Türk Ticaret Kanununda başlangıç sermayesi
belirlenmemiştir b. Elli bin Türk Lirası c. Yüz bin Türk Lirası d. Bir Türk
Lirası e. Bir milyon Türk Lirası 5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu,
Yönetim Kurulu ve Denetim 151 Yaşamın İçinden 9. Aşağıdakilerden hangisi
anonim ortaklık yönetim kurulu üyelerinin haklarından biri değildir? a.
Bilgi alma ve inceleme hakkı b. Yönetim kurulu toplantısı yapılmasını talep
etme hakkı c. Yönetim kurulu toplantısı gündemine madde ilave edilmesini
talep etme hakkı d. Yönetim kurulu toplantılarında oy kullanma hakkı e.
Kendisinin şirket dışı kişisel menfaatiyle şirketin menfaatinin çatıştığı
konuların görüşüleceği toplantılarında hazır bulunma hakkı 10. Aşağıdaki
hallerden hangisinde denetçiyi yönetim kurulu seçebilir? a. Genel kurul
denetçiyi dördüncü aya kadar seçemediğinde b. Denetçi kendisine sunulan iş
teklifini reddeddiğinde c. Denetçi hakkında görevden alma davası
açıldığında d. Denetçi istifa ettiğinde e. Genel kurul kararı geçersiz
olduğunda T.C. YARGITAY, 11. HUKUK DAİRESİ, E. 2002/12946, K. 2003/7430, T.
14.7.2003 • ANONİM ŞİRKET GENEL KURUL KARARININ İPTALİ (Genel Kurul
Çağrısının Yetkisiz Organ Tarafından Yapıldığı İddiası - Paydaşların Tamamı
Genel Kurula Katıldığından Butlanının İleri Sürülemeyeceği) • GENEL KURUL
ÇAĞRISI (Görev Süresi Bitse de Yöneticilerin Genel Kurula Çağrı Görevinin
Devam Ettiği Çağrının Geçersiz Olmadığı - Paydaşların Tamamı Genel Kurula
Katıldığına Göre Çağrının Yetkisiz Organ Tarafından Yapıldığından Bahisle
İptalinin İstenemeyeceği) • ................ ÖZET: Bütün paydaşlar
katıldıklarına göre, anılan toplantılara çağrının yetkisiz organlarca
yapıldığından bahisle ve sırf bu nedenle bu toplantıların batıl olduğu
iddiası kabul edilemez.Görev süresi bitmiş olsa dahi yöneticilerin genel
kurula çağrı görevlerinin devam ettiğinin ve eski yöneticilerce yapılacak
böyle bir çağrının geçersiz olmadığının da kabulü gerekmektedir.
........................ Mahkemece toplanan deliller ve yaptırılan
bilirkişi incelemesi sonucuna göre, genel kurula çağrıya yetkili bir
yönetim kurulunun bulunmadığı, yönetim kurulunun kendi ibrasında oy
kullandığı ve rüçhan haklarının kullanımı konusunda yönetim kurulunca çağrı
yapılmadığı için genel kurulların geçersiz olduğu gerekçesiyle, davanın
kabulüne karar verilmiştir. Kararı, davalı vekili temyiz etmiştir. 1- Dava,
anonim şirket genel kurul kararlarının batıl olduğunun tespiti istemine
ilişkindir. Batıl olduğu ileri sürülen genel kurul toplantılarına T.T.K’nun
370/1 nci maddesi hükmü uyarınca bütün paydaşlar katıldıklarına göre,
anılan toplantılara çağrının yetkisiz organlarca yapıldığından bahisle ve
sırf bu nedenle bu toplantıların batıl olduğu iddiası kabul edilemez. Kaldı
ki, görev süresi bitmiş olsa dahi yöneticilerin genel kurula çağrı
görevlerinin devam ettiğinin ve eski yöneticilerce yapılacak böyle bir
çağrının geçersiz olmadığının da kabulü gerekmektedir. Dairemizin
uygulaması da bu yöndedir. Mahkemece açıklanan hususlar gözetilerek,
sonucuna göre işlem, inceleme ve değerlendirme yapılması gerekirken, genel
kurulu toplantıya çağrı yetkisi bulunmayan yönetim kurulunca yapılan çağrı
doğrultusunda gerçekleşen genel kurul toplantılarının batıl olduğu
gerekçesine dayalı hüküm tesisi yerinde görülmediğinden, kararın bu nedenle
davalı şirket yararına bozulması gerekmiştir. Kaynak:
http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm 152 Ticaret Hukuku Okuma Parçası
ŞİRKET DENETİMİNDE SON TANGO Yıllardır eleştiriliyordu... Şirket denetçisi
olmak için okur-yazar olma şartı bile aranmıyor diye... Gerçekten de
koskoca şirketlere denetçi olmak için hiçbir özellik, hiçbir nitelik
aranmıyordu... Yeni Türk Ticaret Kanunu (YTTK) ile şirketlerin denetimi, bu
bağlamda denetçilik müessesesi konusunda önemli değişikler öngörüldü.
Sadece anonim şirketler değil limited şirketler de denetim kapsamına
alındı. Bağımsız denetim konusunda esaslar belirlendi. Denetçilerin, ancak
ortakları yeminli mali müşavir (YMM) veya serbest muhasebeci mali müşavir
(SMMM) unvanını taşıyan bir bağımsız denetleme kuruluşu olabileceği, orta
ve küçük ölçekli şirketlerin bir veya birden fazla YMM veya SMMM’yi denetçi
olarak seçebilecekleri öngörüldü. Ancak çoğu küçük ve orta ölçekli, hatta
bazıları gayri faal olan 700 bin civarındaki şirkete herhangi bir ayrım
olmaksızın bağımsız denetçi görevlendirme zorunluluğu getirilmesi özellikle
denetim maliyetleri açısından eleştiri konusu oldu. ................ KAMU
GÖZETİMİ KURUMU 2000’li yılların başlarında ABD’de yaşanan Enron skandalı
sonrası şirketlerin finansal tablolarının doğruluğu ve güvenirliliğinin
temel sigortası olan bağımsız denetim uygulamaları sorgulanmaya, öncelikle
ABD ve sonrasında Avrupa Birliği ve tüm dünya ülkelerinde kamu gözetim
kurulları oluşturulmaya başlandı. Bu bağlamda ülkemizde de 660 sayılı KHK
ile Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu kuruldu.
Beklenen ve olması gereken de buydu. Yapılan düzenlemeyle SPK, BDDK, Hazine
Müsteşarlığı, EPDK gibi kurum ve kuruluşların bağımsız denetimiyle ilgili
çok başlılığa son verilip, bağımsız denetimde tek başlı bir yapı
oluşturuldu. Ancak Kamu Gözetimi Kurumunun, hem muhasebe standartlarını hem
denetim standartlarını belirleme hem de kamu gözetimi yetkisini bünyesinde
bulundurması, bu üç alanda yetkili tek ve güçlü bir otorite oluşturması
yeni bir tartışmayı başlattı. ÇEYREK ASIRLIK TECRÜBE GÖZ ARDI EDİLMEMELİ
Bağımsız denetim konusu bu alanda iki kurumu ön plana çıkardı. Bunlardan
ilki tek yetkili düzenleyici ve denetleyici üst kurul olarak 660 sayılı KHK
ile kurulan Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu.
İkincisi ise bağımsız denetim uygulamalarını yürütecek meslek mensuplarının
üst birliği olan TÜRMOB. Uluslararası uygulamalara bakıldığında muhasebe ve
denetim standardını belirleyen kurumlar ile bağımsız denetimin gözetimini
yapan kurumun farklı kurumlar olduğu görülmektedir. Örneğin ABD’de muhasebe
standartlarını Finansal Muhasebe Standartları Kurulu (FASB) belirlerken,
Amerikan muhasebe meslek örgütü Amerikan Mali Müşavirler Enstitüsü (AICPA)
denetim standartlarını belirlemekte. Denetim uygulamalarının gözetimi ise
PCAOB adlı kamu kurumu niteliğindeki Kamu Gözetimi Kurulu tarafından
yürütülmekte. Kaynak:
http://www.aksam.com.tr/sirket-denetiminde-son-tango-7529y.html Kendimizi
Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. b Yanıtınız yanlış ise “Yönetim Kurulu”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. c Yanıtınız yanlış ise “Yönetim
Kurulu” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. d Yanıtınız yanlış ise
“Yönetim Kurulu” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. a Yanıtınız yanlış
ise “Anonim Ortaklığın Kuruluşu” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. b
Yanıtınız yanlış ise “Anonim Ortaklığın Kuruluşu” konusunu yeniden gözden
geçiriniz 6. e Yanıtınız yanlış ise “Anonim Ortaklığın Kuruluşu” konusunu
yeniden gözden geçiriniz 7. a Yanıtınız yanlış ise “Yönetim Kurulu”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. c Yanıtınız yanlış ise “Anonim
Ortaklığın Tanımı ve Unsurları” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. e
Yanıtınız yanlış ise “Yönetim Kurulu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. d Yanıtınız yanlış ise “Dış Denetim” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
5. Ünite - Anonim Ortaklığın Kuruluşu, Yönetim Kurulu ve Denetim 153 Sıra
Sizde Yanıt Anahtarı Sıra Sizde 1 Esas sermaye sisteminde sermayenin
artırılabilmesi için bu konuda bir genel kurul kararı alınması ve
anasözleşmenin değiştirilmesi gerekir. Buna karşılık kayıtlı sermaye
sisteminde ise sermaye artırımı yönetim kurulu kararıyla gerçekleşmekte,
anasözleşmenin değiştirilmesi gerekmemektedir. Sıra Sizde 2 C haklı
değildir. Yönetim kurulu toplantı gündeminde yer almayan konuda karar
alabileceği gibi, gündeme sonradan da madde ekleyebilir. Sıra Sizde 3
Yönetim kuruluna gerçek kişiler gibi tüzel kişiler de seçilebilir. Ancak
bir tüzel kişinin yönetim kuruluna üye seçilmesi durumunda, tüzel kişiyle
birlikte tüzel kişi adına sadece bir gerçek kişi de tescil ve ilân olunur.
Sıra Sizde 4 Anonim ortaklıkta genel kurul kararı ile huzur hakkı yerine
veya onun yanında üyelere aylık ücret verilmesi öngörülebilir. A’nın
talebinin yerine getirilebilmesi için bu konuda bir genel kurul kararının
varlığı gereklidir. Eğer ücret ödenmesi konusunda bir genel kurul kararı
varsa ücret ödenir, yoksa ödenmez. Kararın doğruluğu genel kurul kararına
göre belirlenir. Sıra Sizde 5 A rekabet yasağına aykırı davranmıştır. Bu
aykırılık nedeniyle dava açılması, aykırılığın öğrenildiği tarihten
itibaren üç aylık ve herhalde aykırılığın gerçekleşmesinden itibaren bir
yıllık zamanaşımına tabidir. Olayda zamanaşımı süresi dolduğu için dava
açılması mümkün değildir. Bahtiyar, M. (2012), Ortaklıklar Hukuku,
İstanbul: Beta Yayınevi. Kendigelen, A. (2011), Yeni Türk Ticaret Kanunu,
Değişiklikler, Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul: Oniki Levha Yayınevi.
Pulaşlı, H. (2012), Yeni Şirketler Hukuku, Genel Esaslar, Ankara: Adalet
Yayınevi. Tekinalp, Ü. (2011), Yeni Anonim ve Limited Ortaklıklar Hukuku ve
Tek Kişi Ortaklığının Esasları, İstanbul: Vedat Yayıncılık. Yararlanılan
Kaynaklar 6 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Anonim ortaklıkta
genel kurul toplantı türlerini ve karar alma usulünü anlatabilecek, Genel
kurul kararlarındaki sakatlıkların yaptırımlarını açıklayabilecek, Anonim
ortaklığın sona erme nedenlerini sıralayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar •
Genel Kurul • Yetersayı • Yokluk • Butlan • İptal Davası • İnfisah • Fesih
• Tasfiye İçindekiler Ticaret Hukuku Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın
Sona Ermesi • GENEL KURUL • ANONİM ORTAKLIĞIN SONA ERMESİ TİCARET HUKUKU
GENEL KURUL Pay sahipleri veya temsilcilerinin katılımı ile yılda en az bir
defa ve gerektiğinde toplanan bir organ olup ortaklığın bir çok konudaki
kararları genel kurulda alınır. Aldığı kararlar, toplantıya katılsın
katılmasın tüm ortakları, organları ve ortaklığı bağlar (TTK m.423).
Yürütme değil, karar organı olduğu içindir ki sorumluluğu da yoktur;
sorumluluk, alınan kararları uygulayan yönetim kurulunda ve organ niteliği
olmamasına rağmen denetçilerdedir (TTK m.553 vd.). Pay sahipleri şirket
işlerine ilişkin haklarını -istisnalar saklı kalmak üzere- kural olarak
genel kurulda kullanır (TTK m.407). Genel kurul kararlarının iptalini ve
geçersizliğinin tespitini talep hakkı (m. 445 vd.) gibi kanunda tanınan
dava hakları, bilgi alma ve inceleme hakkı (m. 437) gibi genel kurul
dışında kullanılan haklar, kanunda belirtilen istisnalar arasında
sayılabilir. TTK’nin getirdiği önemli bir yenilik elektronik genel kurul ve
oy kullanmaya dair, “genel kurullara elektronik ortamda katılma, öneride
bulunma, görüş açıklama ve oy verme, fiziki katılmanın ve oy vermenin bütün
hukuki sonuçlarını doğurur” hükmüdür. Ancak bu tür katılma ve oy verme,
bazı teknik altyapıyı ve ayrıntılı usul hükümlerini gerektirdiğinden
uygulama, Ticaret Bakanlığınca hazırlanan bir yönetmeliğin çıkarılmasına
bağlanmış; yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile birlikte, sistemin
uygulanması, sadece borsa şirketlerinde zorunlu kılınmıştır; diğer
şirketler ise ihtiyari olarak elektronik toplantı ve oy kullanma usulünü
uygulayabilirler (TTK m.1527/5). Ticaret Bakanlığı tarafından çıkarılan
“Anonim Şirketlerde Elektronik Ortamda Yapılacak Genel Kurullara İlişkin
Yönetmelik” (RG. T. 28 Ağustos 2012, S. 28395) ve “Anonim Şirketlerin Genel
Kurullarında Uygulanacak Elektronik Genel Kurul Sistemi Hakkında Tebliğ”
(RG. T. 29 Ağustos 2012, S. 28396) ile genel kurulların elektronik ortamda
yapılmasına ilişkin esaslar ve ayrıntılar düzenlenmiştir. Genel Kurulun
Yetkileri ve Yetki Devri Genel kurulun kanunda ve anasözleşmede açıkça
öngörülmüş olan durumlarda karar alacağını hükme bağlayan m. 408, genel
kurulun devredilemez görev ve yetkilerini de ikinci fıkrasında toplu olarak
göstermiştir. Bu hükme göre, çeşitli hükümlerde öngörülmüş bulunan
devredilemez yetki ve görevler saklı kalmak şartıyla, Genel Kurul ve Anonim
Ortaklığın Sona Ermesi 156 Ticaret Hukuku 1. Anasözleşmenin değiştirilmesi;
2. Yönetim kurulu üyelerinin seçimi, görev süreleri, ücretleri ile huzur
hakkı, ikramiye ve prim gibi haklarının belirlenmesi, ibraları hakkında
karar verilmesi, görevden alınmaları, 3. Kanunda öngörülen istisnalar
dışında denetçinin seçimi ile görevden alınmaları (Krş. m. 399), 4.
Finansal tablolara, yönetim kurulunun yıllık raporuna, yıllık kâr üzerinde
tasarrufa, kâr paylarının belirlenmesine, yedek akçenin sermayeye veya
dağıtılacak kâra katılması dâhil kullanılmasına dair kararların alınması,
5. Kanunda öngörülen istisnalar dışında ortaklığın feshi, 6. Önemli
miktarda şirket varlığının toptan satışı (önemli miktarın ne olduğu,
uygulamada soruna yolaçabilir), genel kurulun devredilemez yetkisine giren
konulardandır. Tek pay sahipli anonim ortaklıklarda bu pay sahibi, genel
kurulun tüm yetkilerine sahiptir. Tek pay sahibinin genel kurul sıfatıyla
alacağı kararların geçerliliği, bu kararların yazılı olması şartına
bağlıdır (TTK m.408/3). Kanunun diğer bazı maddelerinde de genel kurula
özgü yetki ve görevlere ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Örneğin,
anonim ortaklığın birleşmesi ( m. 151), bölünmesi (m. 173) ve tür
değiştirmesi (m. 189), tasfiye memurunun atanması (m. 536/I) ve görevden
alınması (m. 537/I) konularında da genel kurul yetkilidir. Kanunda doğrudan
öngörülenlerin dışında, yine kanunda açıkça öngörülen hususlarda
anasözleşmeye hüküm konulması yoluyla da genel kurula görev ve yetki
verilebilir (m. 340, 408/1). X anonim şirketinin genel kurul toplantısında,
yönetim kuruluna şirket anasözleşmesini istediği tarihte ve istediği
içerikte değiştirme yetkisi tanınmıştır. Pay sahibi A bu karara muhalefet
etmiş ve iptal davası açacağını bildirmiştir. Sizce A haklı mıdır? Genel
Kurulun Yetkilerinin Sınırları Ortaklığın karar organı olması ve önemli
birçok konuda karar alma yetkisi bulunmasına rağmen, genel kurulun
yetkileri şu sınırlamalara tabidir. Genel Kurula Açık Yetki Vermeyen Kanun
Hükümleri TTK’da, genel kurulun, kanunda ve anasözleşmede açıkça öngörülmüş
bulunan hâllerede karar alabileceği hükme bağlanmıştır (m. 408/1).
Anasözleşmeye hüküm konulmasına dair m. 340’ın getirdiği kanuni sınırlama
da düşünülürse, genel kurulun yetkilerinin kanun hükümleri ile sınırlanmış
olduğu sonucuna varmak gerekir. Yönetim Kuruluna ve Denetçilere Özgü
Yetkiler Yönetim kurulu ve denetçilere tanınmış olan yetkilerin kapsamına
giren hususlarda da genel kurul karar alamaz; bu sınırlama da yine kanun
hükümlerinden kaynaklanır. Çünkü hem m. 408/1 hem yönetim kurulu ve
denetçilere dair kanun hükümleri bunu gerektirir. Örneğin, ortaklığın
yönetiminde ve dışarıya karşı temsilinde yönetim kurulu yetkilidir; genel
kurul bu yetkiyi kullanamaz (m. 365 vd., 375). TTK m.374’te, yönetim kurulu
ve kendisine bırakılan alanda yönetimin, kanun ve anasözleşme uyarınca
genel kurulun yetkisinde bırakılmış bulunanlar dışında, şirketin işletme
konusunun gerçekleştirilmesi için gerekli olan her çeşit iş ve işlemler
hakkında karar 1 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona Ermesi
157 almaya yetkili olduğu belirtilmiş; m. 375’te de, yönetim kurulunun
devredilemez ve vazgeçilemez nitelikteki görev ve yetkileri sayılmıştır.
Böylece, organlar arasında işlevler ayrılığı ilkesi benimsenmiştir.
Ortaklığın bağımsız denetimini yapmak denetçilerin yetkisindedir (TTK m.397
vd.). TTK m.398 uyarınca denetime tabi olacak şirketler Cumhurbaşkanlığınca
belirlenir (TTK m.397/4) ancak genel kurul ihtiyari nitelikte iç denetçi
seçebileceği gibi, belirli konuların incelenmesi için de özel denetim
yapılması istemini onaylayabilir (m. 438). Fakat istemi onaylaması hâlinde
özel denetçiyi seçme yetkisi mahkemede olduğu gibi, genel kurulun özel
denetim istemini reddetmesi halinde de azınlığın talebi üzerine, yine
mahkemece özel denetçi atanabilir (TTK m.39 vd.). İmtiyazlı (Ayrıcalıklı)
Paylar TTK m.478 uyarınca, ilk anasözleşme ile veya anasözleşme değişikliği
yoluyla, bazı paylar lehine, diğer paylara oranla ek ve üstün haklar
sağlayan imtiyazlı paylar yaratılabilir. İmtiyazlar, kâr dağıtımında,
tasfiye payı dağıtımında, rüçhan hakkında, oy hakkı (m. 479) gibi haklarda
paya tanınan üstün bir hak veya kanunda öngörülmemiş yeni bir pay sahipliği
hakkıdır. Ayrıca, m. 360 uyarınca, yönetimde temsil edilme hakkı imtiyaz
konusu olabilir. Örneğin; imtiyazlı paylara birden fazla oy hakkı tanınmış
ya da yönetici seçiminde grup imtiyazı denilen bir hak sağlanmış olabilir.
İmtiyazlı paylar, genel kurula özgü olan yetkiye sınırlar getirir. Şöyle ki
m. 454’e göre, anasözleşme değişikliğine, sermayenin artırılması konusunda
yönetim kuruluna yetki verilmesine dair genel kurul kararları, imtiyazlı
pay sahiplerinin haklarına zarar verici nitelikte ise, bu genel kurul
kararlarının uygulanabilmesi için, hakları zarara uğrayacak olan imtiyazlı
pay sahiplerinin kendi aralarında toplanıp genel kurulun karara bağladığı
bu değişiklik teklifini onaylamaları gerekir. Böyle bir onay
gerçekleşmedikçe genel kurul kararı uygulanamaz. Azınlık Hakları TTK,
sermayenin belirli bir kısmını (kural olarak onda birini, halka açık
şirketlerde yirmide birini) temsil eden pay sahiplerine birtakım haklar
tanımış olup azınlık hakları öngörülen hususlarda genel kurulun yetkileri
sınırlıdır. Örneğin, azınlık genel kurulun toplantıya çağrılmasını
isteyebilir (m. 411-412) veya finansal tabloların müzakeresinin bir ay
sonraya bırakılmasını isteyebilir (m. 420). Bireysel Haklar TTK’deki bazı
haklar, her bir pay sahibine bireysel olarak (münferiden) tanınmıştır.
Örneğin, kural olarak her pay sahibi, genel kurula katılma (m. 425),
kendisini temsil ettirebilme (m. 427 vd.), oy kullanma (m. 434 vd.), alınan
kararlara karşı iptal ve butlanın tespiti davası açma (m. 445 vd.), bilgi
alma ve inceleme (m. 437), özel denetim isteme (m. 438) haklarına sahip
olup genel kurul, kanunun tanıdığı bu tür bireysel hakları kural olarak
sınırlayamaz (istisnaya örnek, m. 434/2). Üçüncü Kişilerin Hakları
Ortaklığa karşı üçüncü kişi konumunda bulunanların hakları, genel kurulca
tek taraflı olarak ihlal edilemez. Örneğin, ortaklık yönetim kurulu ile bir
inşaat sözleşmesi yapan yüklenicinin bu işlemden doğan hakları, onun rızası
dışında, genel kurulca ortadan kaldırılamaz veya sınırlanamaz. Bu haklara
saygı gösterilmesi, ahde vefa ilkesinin zorunlu bir gereğidir. Üçüncü Kişi:
Bir sözleşmenin taraflarıyla onların temsilcilerinin dışındaki kişilerdir.
158 Ticaret Hukuku Genel Kurul Toplantıları Toplantı Türleri, Zaman, Yer ve
Gündemleri 1. Genel kurul toplantıları, yapılış zamanı açısından olağan ve
olağanüstü (m. 409), çağrı yapılıp yapılmaması açısından çağrılı ve
çağrısız (m. 410-416), fiziken bir araya gelinip gelinmemesi açısından ise,
fiziken yapılan (m. 415 vd.) ve elektronik ortamda yapılan (m. 1527-1528)
toplantılar biçiminde ayrımlara tabi tutulmalıdır. Yapılış zamanı
açısından, olağan ve olağanüstü olmak üzere iki tür genel kurul toplantısı
vardır (TTK m.409/1). Olağan toplantı her faaliyet dönemi sonundan itibaren
üç ay içinde yapılır. Vergi mevzuatı ile TTK m.507-509’daki “dönem kârı” ve
“yıllık bilanço” ibareleri nedeniyle, faaliyet dönemi, hesap dönemine ve
takvim yılına tekabül ettiği için, hesap dönemi sonu olan 31 Aralık’tan
itibaren üç aylık sürede, yani Mart ayı sonuna kadar bu toplantı
yapılmalıdır. Yapılmaması veya geciktirilmesi, m. 553 vd. uyarınca,
sorumluluğa yol açabilir. Yetersayı sağlanamadığı (m. 418) veya azınlık
talep ettiği (m. 420) için olağan toplantı bir ya da birkaç kez ertelenmiş
ise, izleyen toplantılar da olağan toplantı sayılır. Olağanüstü toplantılar
ise, belirli bir dönemi olmaksızın, gerektiği zamanlarda yapılan
toplantılardır (m. 409/2); ihtiyaca göre bazen bir yılda bir kaç kez
yapılabilir ya da yıllarca hiç yapılmayabilir. 2. Anasözleşmede aksine
hüküm bulunmadığı sürece, toplantılar, şirket merkezinin bulunduğu yerde
yapılır (m. 409/3); anasözleşmede, toplantıların, şirket merkezinin olduğu
yer dışındaki bir yerde yapılması öngörülebilir. 3. Gündem, genel kurulu
toplantıya çağıran tarafından belirlenir (TTK m.413/1). Fakat olağan
toplantılarda, organların seçimine, finansal tablolara, yönetim kurulunun
yıllık raporuna, kârın kullanım şekline, dağıtılacak kâr ve kazanç
paylarının oranlarının belirlenmesine, yönetim kurulu üyelerinin ibraları
ile faaliyet dönemini ilgilendiren ve gerekli görülen diğer konulara
ilişkin müzakere yapılır, karar alınır (m. 409/1). Şu hâlde, olağan genel
kurul toplantısının her yıl yapılması ve asgari gündemi kanunda sayılan
konuları karara bağlaması gerekmektedir. Olağanüstü toplantı gündemi ise
doğal olarak kanunda gösterilmemiştir; çünkü toplantıya duyulan gereksinim,
gündemini de belirler. Gündeme Bağlılık Kuralı İster olağan ister
olağanüstü olsun, kanundaki istisnalar saklı kalmak kaydıyla, gündemde
bulunmayan konular müzakere edilemez ve karara bağlanamaz (m. 413/2). Bu
kural gereğince, genel kurul toplantısının gündemi önceden bellidir; gündem
ilân ve davet mektuplarında mutlaka gösterilmelidir; gündemde belirtilmeyen
konularda kural olarak görüşme yapılamaz ve karar alınamaz. TTK m.413’e
göre; yönetim kurulu üyelerinin görevden alınmaları ve yenilerinin seçimi
finansal tablolarının müzakeresi maddesiyle ilgili sayılır. Bu madde ile
genel kurula, yönetim kurulu üyelerini her olağan genel kurul toplantısında
görevden alabilme olanağı tanınmıştır. Bu istisnai düzenleme yanında diğer
bir istisna oluşturan m. 364/1 hükmüne göre, “yönetim kurulu üyeleri esas
sözleşme ile atanmış olsalar dahi, gündemde ilgili bir maddenin bulunması
veya gündemde madde bulunmasa bile haklı bir sebebin varlığı hâlinde, genel
kurul kararıyla her zaman görevden alınabilirler”. Bu düzenleme, yönetim
kurulu üyelerinin görevden alınmaları yönünden, gündeme bağlılık ilkesine
haklı nedenlerin varlığına bağlı olarak istisna getirmiştir. 6. Ünite -
Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona Ermesi 159 Nihayet, ilgili kanun
hükümleri gereği, genel kurul toplantısı sırasında kullanılabilecek bazı
azınlık hakları ve bireysel haklar için de gündemde madde bulunması söz
konusu edilemez: Finansal tabloların müzakeresinin bir ay sonraya
bırakılmasını isteyebilme (m. 420), özel denetim isteme (m. 438 vd.),
kuruluş ve sermaye artırımlarından doğan sorumluluğun ibrasını önleme (m.
559) gibi. X anonim ortaklığının usulüne uygun olarak toplanan genel
kurulunda, gündemde belirtilmemesine rağmen, faaliyet konusunun
değiştirilmesi kararlaştırılmıştır. Toplantıya katılmamış olan pay sahibi
A, yönetim kuruluna başvurarak kararın iptali için dava açacağını
bildirmiş, yönetim kurulu üyeleri ise toplantıya çağrı usulünde bir
eksiklik bulunmadığını ve kararın iptalinin mümkün olmadığını
bildirmişlerdir. Sizce yönetim kurulu üyeleri haklı mıdır? Toplantıya
Çağırmaya Yetkili Olanlar TTK m.410’a göre; genel kurulu toplantıya
çağırmaya yetkili olanlar, yönetim kurulu, görevleri ile ilgili konularda
tasfiye memurları, belirli şartlarla her bir pay sahibi (m. 410) ve azınlık
(m. 411-412) olarak sayılmıştır. Çağrıya yetkili olanlar arasında yönetim
görevini üstlenen kayyımlar ve iflâs idaresi sayılmamış ise de ilgili kanun
hükümleri uyarınca atanan bu görevlilerin de yetkisi bulunduğu kuşkusuzdur.
Bunları ayrı ayrı ele almak gerekirse; Yönetim Kurulu İster olağan isterse
olağanüstü toplantı olsun, genel kurulu davet etme yetkisi yönetim
kurulundadır. Yönetim kurulu, bu yetkisini, toplanıp karar alarak kullanır.
Zamanı gelmesine rağmen olağan toplantı davetine karar verilmez veya
ihtiyaç var iken olağanüstü toplantı çağrısı yapılmaz ise yönetim kurulunun
sorumluluğu doğar (m. 553 vd). TTK m.410/1’e göre görev süresi dolan
yönetim kurulu üyeleri de genel kurulu toplantıya çağırma konusunda
yetkilidir. Pay Sahibi TTK m.410/2’ye göre; yönetim kurulu toplanamıyor ya
da toplanmasına rağmen genel kurulu toplantıya çağıracak kararı alamıyorsa
veya yönetim kurulu mevcut değilse, tek bir payın sahibi bile mahkemeye
başvurarak kendisine genel kurulu toplantıya çağırma izni verilmesini talep
edebilir; mahkemenin kararı kesindir. Azınlık Pay Sahipleri TTK m.411’e
göre, sermayenin en az onda birini, halka açık anonim şirketlerde yirmide
birini oluşturan pay sahipleri, yönetim kurulundan, yazılı olarak
gerektirici sebepleri ve gündemi belirterek, genel kurulu toplantıya
çağırmasını veya genel kurul zaten toplanacak ise, karara bağlanmasını
istedikleri konuları gündeme koymasını isteyebilirler. Anasözleşme ile
çağrı hakkı daha az sayıda (doğrusu daha az oranda olmalı) paya sahip pay
sahiplerine tanınabilir. Çağrı istemi noter aracılığı ile yapılır. Yönetim
kurulu çağrıyı kabul ettiği takdirde, genel kurul en geç kırk beş gün
içinde yapılacak şekilde toplantıya çağrılır; aksi hâlde çağrı istem
sahiplerince yapılır. Kıkbeş günlük sürenin başlangıcı yönetim kurulunun
karar tarihidir. TTK m.412’de azlığın çağrıya ilişkin talebi yönetim kurulu
tarafından reddedildiği veya isteme yedi iş günü içinde cevap verilmediği
takdirde, aynı pay sahiplerinin başvurusu üzerine, genel kurulun toplantıya
çağrılmasına şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret
mahkemesinin karar verebileceği düzenlen2 İflâs: Alacaklının alacağının
tahsili amacıyla, iflâs organları tarafından, borçlunun haczi mümkün tüm
malvarlığı üzerinde gerçekleştirilen tasfiye usulüdür. 160 Ticaret Hukuku
miştir. Mahkeme çağrı yapılmasını uygun bulursa bir kayyım atar ve
kararında kayyımın görev ve yetkilerini gösterir. Zorunluluk olmadıkça
mahkeme dosya üzerinden karar verir; karar kesindir. Tasfiye Memurları
Tasfiye hâlindeki ortaklıkta, görevleri ile ilgili konularda tasfiye
memurları da genel kurulu toplantıya çağırma yetkisine sahiptirler. İflâs
İdaresi İflâs yoluyla tasfiyede, müflis ortaklığın yasal temsilcisi iflâs
idaresi olduğu için, genel kurulu toplantıya çağırabilir. Kayyım TTK m.412
dışında, genel hükümler uyarınca da kayyım atanması gündeme gelebilir.
Ortaklık yönetim organından yoksun kalmış ve mahkemece, TMK m.426/4
uyarınca yönetim kurulu yerine kayyım atanmış ise, kayyım da toplantı
çağrısı yapabilir. Anonim Şirket Genel Kurul Toplantılarının Usul ve
Esasları İle Bu Toplantılarda Bulunacak Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
Temsilcileri Hakkında Yönetmelik m.9/5; (ayrıca bkz. m.36/1,ç) uyarınca da,
herhangi bir nedenle organsız kalan şirketlerde ve ayrıca azlık pay
sahiplerinin, genel kurulun toplantıya çağrılmasına ilişkin talebinin
yönetim kurulu tarafından reddedilmesi veya yedi iş günü içerisinde olumlu
cevap verilmemesi üzerine Kanunun 412 nci maddesi gereğince genel kurul
mahkemece atanmış kayyımlar tarafından toplantıya çağrılabilir. Toplantıya
Çağrı Usulü Çağrı veya davet usulü yönünden iki tür toplantının ayırt
edilmesi gerekir. Çağrılı Genel Kurul Bir çağrı (davet) üzerine yapılacak
toplantılarda çağrı şekli, m. 414’de belirlenmiştir. Davet ilânı,
anasözleşmede gösterilen şekilde ve TTSG’de yayımlanacak ilân ile yapılır.
TTK m.414’de ilânın ayrıca şirketin internet sitesinde de yer alacağı
belirtilmiştir. Ancak, 6335 sayılı Kanun’un 34üncü maddesi ile TTK m.1524
tamamen değiştirilmiş ve internet sitesi oluşturma zorunluluğu, TTK m.397/4
uyarınca denetime tabi sermaye şirketleri ile sınırlandırılmıştır. Buna
göre, internet sitesinde genel kurul çağrı ilânının yer alması gerekliliği
de, internet sitesi kurma zorunluluğu olan şirketler için söz konusu
edilebilir. Çağrı, ilân ve toplantı günleri hariç olmak üzere, toplantı
tarihinden en az iki hafta önce yapılır. İlâna ek olarak, pay defterinde
yazılı pay sahipleri ile önceden şirkete pay senedi veya pay sahipliğini
ispatlayıcı belge vererek adreslerini bildiren pay sahiplerine, toplantı
günü ile gündem ve ilânın çıktığı veya çıkacağı gazeteler, iadeli taahhütlü
mektupla bildirilir. Ayrıca kanunda bildirilen bir takım belgelerin genel
kurul toplantısından en az onbeş gün önce, ortaklık merkez ve şubelerinde,
pay sahiplerinin incelemelerine hazır bulundurulmaları da gerekir (TTK
m.437/1). Çağrısız Genel Kurul Bütün payların sahipleri veya
temsilcilerinin hazır bulunması ve aralarından birisinin itiraz etmemesi
durumunda davet usulüne uyulmaksızın toplantı yapılabilir (m. 416).
Özellikle küçük ve aile tipi anonim ortaklıklarda yaygın olarak
kullanıMüflis: Hakkında ticaret mahkemesi tarafından iflâs kararı verilen
gerçek veya tüzel kişidir. 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona
Ermesi 161 lan bu usulde, çağrıya ilişkin olanlar dışındaki tüm hükümlere
uyulması gerekmektedir (Gündeme bağlılık, görüşme, oy kullanma, karar
yetersayılarına uyma ve karar alma, tutanak düzenleme gibi). TTK. m.416’ya
göre, davetsiz bir genel kurul, toplantı yetersayısı var olduğu sürece
karar alabilir. Şu hâlde, çağrısız genel kurulun karar alabilmesi için
gerekli toplantı yetersayısı (tüm payların temsili zorunluluğu), sadece
toplantının açılışında değil, toplantı süresince de aranır. TTK m.416/2’de,
çağrısız toplanan genel kurulda, gündeme oybirliği ile madde eklenebileceği
ve bunun aksine anasözleşme hükmünün geçersiz olacağı düzenlenmiştir. Genel
Kurul Toplantılarına Katılma Yetkisi, Hazır Bulunanlar Listesi ve Oy Hakkı
TTK. 415/1’e göre, genel kurul toplantısına, yönetim kurulu tarafından
düzenlenen “hazır bulunanlar listesi”nde adı bulunan pay sahipleri katılır.
Hazır bulunanlar listesinde adı yer alan senetsiz (çıplak) payların,
ilmuhaberlerin, nama yazılı pay senetlerinin sahipleri ve SerPK. m. 30/2
uyarınca kayden izlenen pay sahipleri, bizzat veya temsilci aracılığı ile
genel kurul toplantısına katılabilirler. Gerçek kişiler kimlik, tüzel kişi
temsilcileri vekaletname sunmak zorundadırlar (m. 415/2). Kayden izleme,
pay senetlerinin fiziki olarak basılmadan, aynı nitelik ve hakları
taşıyacak şekilde elektronik ortamda izlenmesidir. Hamiline yazılı pay
senedi sahipleri, genel kurulun toplantı gününden en geç bir gün önce bu
senetlere zilyet olduklarını kanıtlayarak giriş kartı alırlar ve bunları
sunarak toplantıya katılabilirler. Ancak, kartın verilmesinden sonraki bir
günde hamiline pay senedini devraldığını kanıtlayan pay sahipleri de
toplantıya katılabilir (m. 415/3). Genel kurula katılma ve oy kullanma
hakkı, pay sahipliğini kanıtlayan belgelerin veya pay senetlerinin depo
edilmesi şartına bağlanamaz (m. 415/4; SerPK. 30/1). Genel kurula
katılabilecekler listesi, yönetim kurulunca hazırlanır; yönetim kurulu
başkanı tarafından imzalanır ve toplantı yerinde, toplantı başlamadan hazır
edilir. Listenin içermesi gereken asgari unsurlar m.417/3’te
gösterilmiştir. Genel kurula katılanlarca imzalanan liste, hazır bulunanlar
listesi adını alır (m. 417/4). Merkezi Kayıt Kuruluşu, pay senetlerini ve
bunlara ilişkin hakları kayden izlemek üzere kurulmuş bir anonim şirkettir.
Senede bağlanmamış paylar ile nama yazılı pay senetlerinde ve
ilmühaberlerde, pay defterine kayıtlı pay sahibi veya onun yazılı olarak
yetkilendirdiği kişi, hamiline yazılı pay senetlerinde senedin zilyedi
anonim ortaklığa karşı pay sahipliği haklarını kullanma yetkisine sahiptir
(TTK m.426/1). Bir payın üzerinde intifa hakkı bulunması durumunda, aksi
kararlaştırılmamışsa, oy hakkı intifa hakkı sahibi tarafından kullanılır.
Ancak intifa hakkı sahibi, pay sahibinin çıkarlarını hakkaniyete uygun
şekilde gözetmeksizin hareket ederse ona karşı sorumludur (TTK m.432/2).
Genel kurula bizzat veya temsilcisi aracılığı ile fiziken veya elektronik
ortamda katılan her bir pay sahibi, en az bir oy hakkına sahiptir (TTK
m.434/2). TTK m.434’e göre, her pay sahibinin kanunen en az bir oy hakkı
bulunmaktadır. Buna İlmühaber: Sonradan pay senediyle değiştirilmek üzere
çıkarılan belgedir. İntifa Hakkı: Başkasına ait malları kullanma ve
bunlardan yararlanma yetkisini veren haktır. 162 Ticaret Hukuku göre TTK
sisteminde oydan yoksun pay oluşturulması mümkün değildir. Buna karşılık,
SerPK m.14/A ve ona dayanılarak çıkarılan SPK Tebliği, HAAO’larda oydan
yoksun pay senetleri çıkarılabilmesine izin vermiştir. Bu tür senet
sahipleri, genel kurula katılabilir, görüş açıklayabilirler, sadece genel
kurulda oy kullanamazlar. Bu yoksunluk karşılığında onlara anasözleşme ile
bazı imtiyazlar tanınır. Her pay sahibinin en az bir oy hakkına sahip
olması kuralını ortadan kaldıran genel kurul kararları, butlan yaptırımına
tabidir (TTK m.447/1,a). Oy hakkı, payın bedelinin (nakit sermaye
borcunun), kanunen veya anasözleşme ile belirlenmiş bulunan en az
miktarının (m. 344, 459/3, 460/3) ödenmesi ile doğar. Pay sahipleri, genel
kurulda oy haklarını, paylarının toplam itibari değeriyle orantılı olarak
kullanacaklardır; oylar, elektronik ortamda katılma yoluyla da
kullanılabilir. TTK, birden çok paya sahip olanların kullanacağı oy
sayısına, anasözleşme ile bir üst sınır konulmasına da izin vermektedir (m.
434/2). TTK m.478/2’ye göre oyda imtiyaz tanınması mümkündür. TTK
m.479/1’de sadece “eşit itibari değerli paylara farklı sayıda oy hakkı
tanınması” yöntemi ile oyda imtiyazlara izin verilmiştir. Ayrıca, TTK’de
oyda imtiyaz tanınması hâlinde oy sayısına üst sınır konulmuş ve oyda
imtiyazın kullanılamayacağı hâller belirtilmiştir. (TTK m.479/2,3). TTK.
m.436’ya göre, pay sahipleri, kendileri ve belirli derecedeki yakınları ile
ortaklık arasındaki işlere dair görüşmelerde oy kullanamayacakları gibi,
pay sahibinin ve sayılan yakınlarının ortağı oldukları şahıs şirketleri ya
da hakimiyetleri altındaki sermaye ortaklıkları ile anonim ortaklık
arasındaki kişisel nitelikteki bir işe ve işleme ilişkin konularda da oy
kullanamayacaklardır. SerPK. m.29/6’ da, TTK. 436 ncı maddeye atıf yapılmak
suretiyle oydan yoksunluk düzenlenmiştir. Şirket yönetim kurulu üyeleri ile
yönetimde görevli imza yetkilileri de, yönetim kurulu üyelerinin ibrasına
ilişkin kararlarda, kendilerine ait paylardan doğan oy haklarını
kullanamazlar. Yoksunluğun konuluş nedeni, bir kişinin kendisi veya
yakınlarının ilgili oldukları bu gibi konularda şirketin değil,
kendilerinin ve yakınlarının çıkarlarını gözetecekleri endişesidir. Fakat
yoksunluk devamlı nitelikte olmayıp belirli kişi ve konularla sınırlıdır.
Bu durumlarda oydan yoksun kişi, toplantılara katılabilir, söz alabilir,
yalnızca oy kullanamaz. Kullandığı takdirde kararın iptal edilebilirliği
gündeme gelir. Genel Kurul Toplantılarında Temsil ve Türleri Genel Olarak
TTK m.425’e göre, pay sahibi paylarından doğan haklarını kullanmak için
genel kurula kendisi katılabileceği gibi, pay sahibi olan veya olmayan bir
kişiyi de temsilci olarak genel kurula yollayabilir. Temsilcinin paysahibi
olmasını öngören anasözleşme hükümleri geçersizdir. Kanun, genel kurula
katılma ve oy haklarını temsilci sıfatıyla kullanan kişinin, temsil
edilenin talimatlarına uyması gerektiğini, fakat talimata aykırılığın oyu
geçersiz kılmayacağını hükme bağlamıştır. Bu durumda, temsil edilenin
temsilciye karşı hakları saklıdır (TTK m.427/1). Bir pay birden çok kişinin
ortak (paylı veya elbirliği) mülkiyetinde ise, bu kişiler, ya içlerinden
birisini ya da üçüncü bir kişiyi, genel kurulda temsilci olarak
atayabilirler (m. 432/1). 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona
Ermesi 163 Hamiline yazılı pay senedini, rehin, hapis hakkı, saklama
sözleşmesi veya kullanım ödüncü sözleşmesi ve benzeri sözleşmeler nedeniyle
elde bulunduran kimse, pay sahipliği haklarını ancak pay sahibi tarafından
özel bir yazılı belge ile yetkilendirilmişse kullanabilir (TTK m.427/2). A,
pay sahibi olduğu anonim şirketin genel kurul toplantısına iş yoğunluğu
nedeniyle katılamayacağı için eşi B toplantıya gitmiştir. Şirket
yetkilileri B’ye ortak olmadığı gerekçesiyle toplantıya katılamayacağını
bildirerek salona almamışlardır. Sizce görevliler haklı mıdır? Adi Temsilci
Adi temsilci genel hükümler anlamındaki temsilci olup kendisine temsil
yetkisinin yazılı olarak verilmesi gerekir (TTK m.426). Tevdi Eden
Temsilcisi Tevdi eden teriminden, payını kayden veya pay senedini fiziken
bir kişiye bırakan ve kendisini genel kurulda temsil ettirmek isteyen
kişinin anlaşılması gerekir. TTK m.429’a göre; kendisine pay senedi tevdi
edilen kişi, aynı zamanda pay sahibini genel kurulda temsil etme hakkı ile
donatılmışsa tevdi eden temsilcisi olarak nitelendirilecektir. Tevdi eden
temsilcisi, oy haklarını tevdi eden adına kullanma yetkisine sahipse, nasıl
hareket etmesi gerektiği konusunda talimat almak için, her genel kurul
toplantısından önce, tevdi edene başvurmak zorundadır. Zamanında istenmiş
olup da talimat alınamamışsa, tevdi edilen kişi, katılma ve oy haklarını,
tevdi edenin genel talimatı uyarınca kullanır; böyle bir talimatın yokluğu
hâlinde oy, yönetim kurulunun yaptığı öneriler yönünde verilir (TTK
m.429/1,2). Tevdi eden temsilcisi kendisine verilen talimata aykırı oy
kullanmış ya da talimatın bulunmadığı durumlarda genel talimata ya da genel
talimatın yokluğunda yönetim kurulu üyelerinin önerilerine aykırı oy
kullanmışsa bunun yaptırımının ne olacağı hükümde belirtilmediğinden,
sorunun çözümü uygulama ve öğretiye kalmıştır. Tevdi olunan kişiler, bu
kişilerin bağlı olacakları esas ve usuller ile temsil belgesinin içeriği
Bakanlıkça bir yönetmelik ile düzenlenir (TTK m.429/3). Genel Kurul
Toplantı ve Karar Yetersayıları Genel kurulda alınan kararlar, toplantıya
katılsın veya katılmasın herkesi bağladığından (m. 423), kanun koyucu,
toplantı yapılabilmesi ve karar alınabilmesi için belirli oranda katılım
olmasını öngörmüştür. Yetersayılar toplantı türüne göre değil, gündem
konusuna göre değişebilmekte ve ilk toplantıda yetersayı sağlanamadığı
takdirde, kanun sonraki toplantıda bazen daha düşük yetersayıları yeterli
görmektedir. Ayrıca, karar alınmasında, olumlu oyların o konudaki karar
yetersayısını sağlaması aranmakta; yani, çekimser oyların, olumsuz yönde
(kararın reddine dair) sayılacağı genellikle kabul edilmektedir. Toplantı
yetersayısı iki türlüdür: Basit (Olağan) Yetersayılar Kanunda veya
anasözleşmede aksine daha ağır bir yetersayı öngörülmüş olmadıkça, genel
kurul, sermayenin en az dörtte birini karşılayan payların sahiplerinin veya
temsilcilerinin varlığıyla toplanır. Bu oranın toplantı süresince korunması
şarttır. İlk toplantıda bu oran sağlanamadığı takdirde, ikinci toplantının
yapılabilmesi için nisap aranmaz. Kararlar toplantıda hazır bulunan oyların
çoğunluğu ile verilir (TTK m.418). 3 164 Ticaret Hukuku Ağırlaştırılmış
Yetersayılar Kanun bazı konularda karar alınabilmesi için ağırlaştırılmış
yetersayılar öngörmüştür. Özellikle anasözleşme değişikliklerinde ilgili
konuya göre farklı yetersayılar aranmaktadır. Ağırlaştırılmış nisaplar TTK
m.421’de düzenlenmiş ise de bu madde dışında da ağırlaştırılmış
yetersayılar içeren hükümler vardır (TTK m.151, 173, 189 gibi). Ayrıca,
eklemeliyiz ki anasözleşme değişiklikleri için yapılacak genel kurul
toplantılarında, oyda imtiyazlar dikkate alınmaz ve her pay, sahibine bir
oy hakkı sağlar (m. 479/3,a). Ağırlaştırılmış yetersayılara bağlı hâller
şunlardır: Genel Anasözleşme Değişiklikleri Kanunda veya anasözleşmede
aksine ağırlaştırıcı bir hüküm bulunmadığı takdirde, anasözleşmeyi
değiştiren kararlar, şirket sermayesinin en az yarısının temsil edildiği
genel kurulda, toplantıda mevcut bulunan oyların çoğunluğu ile alınır. İlk
toplantıda öngörülen toplantı nisabı elde edilemediği takdirde, en geç bir
ay içinde ikinci bir toplantı yapılabilir. İkinci toplantı için toplantı
nisabı, şirket sermayesinin en az üçte birinin toplantıda temsil
edilmesidir. TTK m.421/1 anasözleşme değişikliklerinde geçerli olan nisaba
ilişkin genel kuralı ortaya koyduktan sonra, maddenin diğer fıkralarında
özellikli bazı durumlar gösterilmiş ve daha farklı yetersayılar
öngörülmüştür: Pay Sahiplerinin Taahhütlerinin Artırılması veya İkincil
Yükümlülükler Konulması ile Ortaklık Merkezinin Yurt Dışına Çıkarılması
Bilanço zararlarının kapatılması için yükümlülük ve ikincil yükümlülük
getiren ve ortaklık merkezinin yurt dışına taşınmasına ilişkin anasözleşme
değişikliği kararları, sermayenin tümünü oluşturan payların sahiplerinin
veya temsilcilerinin oy birliğiyle alınır. İkincil yükümlülükler
anasözleşme değişikliği yoluyla ortaklıktaki payların bir kısmına
bağlanmışsa bu hükmü yükümlü olan payların sahiplerinin oy birliği şeklinde
anlamak amaca daha uygun olacaktır. Bu yetersayıya ilk toplantıda
ulaşılamadığı takdirde, izleyen toplantıda da aynı yetersayı aranacaktır
(TTK m.421/4). İşletme Konusunun Tamamen Değiştirilmesi, İmtiyazlı Pay
Oluşturulması, Nama Yazılı Payların Devrinin Sınırlandırılması ve Esas
Sermayenin Azaltılması TTK’de, ortaklık işletme konusunun tamamen
değiştirilmesi; imtiyazlı pay oluşturulması, nama yazılı payların devrinin
sınırlandırılmasına yönelik anasözleşme değişikliklerinde ise sermayenin en
az yüzde yetmiş beşini oluşturan payların sahiplerinin veya temsilcilerinin
olumlu oyları aranmaktadır. Esas sermayenin azaltılması kararının payların
sahiplerinin veya temsilcilerinin olumlu oylarıyla alınması gerekmektedir.
Yukarıda belirtilen orana ilk toplantıda ulaşılamadığı takdirde izleyen
toplantılarda da aynı yetersayının aranacağı düzenlenmiştir (TTK m.421/4).
Pay Senetleri Menkul Kıymet Borsalarında İşlem Gören Anonim Şirketlerin
Bazı Kararları Pay senetleri menkul kıymet borsalarında işlem gören
şirketlerde, sermayenin artırılması ve kayıtlı sermaye tavanının
yükseltilmesine ilişkin anasözleşme değişiklikleri ile birleşmeye,
bölünmeye ve tür değiştirmeye ilişkin kararların alınabilmesi için
yapılacak genel kurul toplantılarında, anasözleşmelerinde aksine Menkul
Kıymet: Bir sermaye veya alacağı temsil eden ve sahibine gelir getiren,
dolaşım yeteneğine sahip senetlerdir. Menkul Kıymet Borsası: Menkul
kıymetlerin arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır. 6. Ünite - Genel
Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona Ermesi 165 hüküm yoksa 418 inci maddedeki
toplantı nisabının uygulanacağı belirtilmiştir (m. 421/5). Düzenleme
yalnızca pay senetleri borsada işlem gören anonim ortaklıklara
uygulanacaktır. Bu nitelikte olmayan halka açık anonim ortaklıklar hükmün
kapsamı dışındadır. Yetersayıların Anasözleşme ile Değiştirilebilmesi TTK
m.418’e göre; genel kurullar, bu Kanunda veya anasözleşmede, aksine daha
ağır bir nisap öngörülmüş bulunan durumlar hariç, sermayenin en az dörtte
birini karşılayan payların sahiplerinin ya da temsilcilerinin varlığıyla
toplanır. Kanunun açık ifadesi uyarınca basit yetersayılar anasözleşme ile
ancak artırılabilir ancak hafifletilemez. Ağırlaştırılmış nisaplar da
anasözleşme ile daha da artırılabilir ancak hafifletilemez (TTK m.421/1).
Halka açık ortaklıkların genel kurul toplantılarında, ortaklık merkezinin
yurt dışına taşınması ile bilanço zararlarının kapatılması için yükümlülük
ve ikincil yükümlülük koyan kararlar hariç olmak üzere, TTK. m.418
uygulanır (SerPK. m.29/3). Halka açık ortaklıklarda yeni pay alma
haklarının kısıtlanmasına, kayıtlı sermaye sisteminde yönetim kuruluna yeni
pay alma haklarını kısıtlama yetkisinin verilmesine, sermaye azaltımına ve
23 üncü maddenin birinci fıkrasına göre belirlenen önemli nitelikteki
işlemlere ilişkin kararların genel kurulca kabul edilebilmesi için,
toplantı nisabı aranmaksızın, ortaklık genel kuruluna katılan oy hakkını
haiz payların üçte ikisinin olumlu oy vermesi şartı aranır. Ancak,
toplantıda sermayeyi temsil eden oy hakkını haiz payların en az yarısının
hazır bulunması hâlinde, toplantıya katılan oy hakkını haiz payların
çoğunluğu ile karar alınır (SerPK. m.29/6). Anasözleşme ile daha ağır
nisaplar öngörülebilir. Oy Sözleşmeleri Oy sözleşmeleri konusunda, TTK’da
bir düzenleme yoktur. Bununla birlikte öğreti, sözleşme özgürlüğü
çerçevesinde bu anlaşmaları geçerli saymaktadır. Oy hakkının, ortaklık
karar organlarında belli yönde kullanılması, kullanılmaması veya çekimser
kalınmasını sağlamak amacıyla ortaklar arasında veya ortaklar ile üçüncü
kişiler arasında yapılan anlaşmalara oy sözleşmeleri denilmektedir. Oy
sözleşmeleri, pay sahipleri sözleşmesi veya başka bir sözleşme içinde veya
tamamen ayrı bir sözleşme şeklinde yapılabilir. TTK m.340’ın getirdiği
sınırlama nedeniyle, oy anlaşmaları, ortaklık anasözleşmesinde yer alamaz.
SPK tarafından yürürlüğe konulan Seri: IV, No: 8 Sayılı “Halka Açık Anonim
Ortaklık Genel Kurullarında Vekâleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla
Vekâlet veya Hisse Senedi Toplanmasına İlişkin Esaslar Tebliği” oy
sözleşmelerinin geçerlilik sınırları yönünden önemli hükümler içermektedir.
Toplantıların Yapılması ve Yürütülmesi Katılım ve Bakanlık Temsilcisi Genel
kurula katılabilecekler listesi, yönetim kurulu tarafından imzalanır ve
toplantıdan önce genel kurulun yapılacağı yerde bulundurulur. Genel kurula
katılanların imzaladığı liste, hazır bulunanlar listesi adını alır (TTK
m.417/2,4). TTK m.407/3’de, m. 333 gereğince, kuruluşu ve anasözleşme
değişiklikleri izne bağlanan şirketlerin genel kurul toplantılarında
“Bakanlık Temsilcisi”nin yer alacağı, diğer anonim şirketler için hangi
durumlarda Bakanlık temsilcisinin bulunacağı ile görevlendirme esasları,
görev, yetki ve ücretlerinin Bakanlıkça çıka- 166 Ticaret Hukuku rılacak
bir yönetmelikle düzenleneceği hükme bağlamıştır. Anonim Şirket Genel Kurul
Toplantılarının Usul ve Esasları İle Bu Toplantılarda Bulunacak Gümrük ve
Ticaret Bakanlığı Temsilcileri Hakkında Yönetmelik, 28 Kasım 2012 tarihli
ve 28481 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu
kapsamda Bakanlık temsilcisinin bulunması gereken toplantılarda, önce
Ticaret İl Müdürlüklerine başvurularak ücreti yatırılmalı ve temsilcinin
gönderilmesini talep edilmelidir; temsilcinin toplantıya katılımı
sağlanmadığı veya katılmasına rağmen tutanakları imzalamadığı takdirde,
alınan kararlar geçersiz olur (TTK m.422/1). Temsilcinin görev ve
yetkileri, yalnızca orada oturmak ve imza atmaktan ibaret değildir;
toplantıya nezaret etmesi, mevzuata uygun davranılıp davranılmadığını
gözetmesi ve bir aykırılık görürse bunu raporuna yazması gerekir. İç
Yönerge Anonim şirket yönetim kurulunca, genel kurulun çalışma esas ve
usullerine ilişkin kuralları içeren bir iç yönerge hazırlanır. Bu
yönergenin asgari unsurları, Bakanlık tarafından belirlenir ve genel
kurulun onayından sonra yürürlüğe konulur. İç yönergenin tescil ve ilânı da
zorunludur (TTK m.419/2). Toplantının Yönetimi Anasözleşmede aksine
herhangi bir düzenleme yoksa toplantıyı, genel kurul tarafından seçilen,
pay sahibi sıfatını taşıması şart olmayan bir başkan yönetir. Başkan,
tutanak yazmanını ve gerek görürse oy toplama memurunu belirleyerek
başkanlığı oluşturur. Gereğinde başkan yardımcısı da seçilebilir (TTK
m.419/I). Toplantı, divan başkanınca tarafsız bir şekilde yönetilmeli,
hakkaniyet ve iyiniyet çerçevesinde herkes, ilgili konuda görüş ve
eleştirilerini açıklayabilmelidir. Başkan, zaman darlığı nedeniyle konuşan
sayısı ve sürelerini sınırlayabilir. Görüşmeler gündem sırasına göre olur;
farklı yetersayılara tâbi gündem maddeleri var ve gerekiyorsa, yetersayının
varlığı araştırılır. Alınan kararlar tutanağa geçirilir; karara karşı çıkan
isterse muhalefet şerhi yazdırır. Kararların, tereddüt doğurmayacak şekilde
ve gerekli yetersayılarla alınarak tutanağa yazılması gerekir. Karara karşı
çıkan ve muhalefet şerhi yazmak isteyen ortakların şerhleri yazılır veya
yazılı olarak verdikleri şerhler tutanağa eklenir. Karar alınması için
yapılacak oylama, kural olarak açık ve el kaldırma yoluyla yapılır.
Ortakların talep etmesi durumunda oylamanın şekli, genel kurulca belirlenir
(bkz. Bakanlık Temsilcisi Yön. 20). Tutanak ve Önemi Düzenlenecek tutanak,
pay sahiplerini veya temsilcilerini, bunların sahip oldukları payları,
gruplarını, sayılarını, itibarî değerlerini, genel kurulda sorulan
soruları, verilen cevapları, alınan kararları, her karar için kullanılan
olumlu ve olumsuz oyların sayılarını içerir. Bu anlamda, tutanak genel
kurulda alınan kararları ve yapılan seçimleri kanıtlama işlevine sahiptir.
Tutanak, toplantı başkanlığı ve Bakanlık temsilcisi tarafından imzalanır;
aksi hâlde alınan kararlar geçersizdir (m. 422/1). TTK m.422’de, tutanakta
bulunması gereken diğer unsurların eksik olmasının hukuki sonucu ise
belirtilmemiştir. Yönetim kurulu, tutanağın noterce onaylanmış bir suretini
derhâl ticaret sicili müdürlüğüne vermek ve bu tutanakta yer alan tescil ve
ilâna tabi hususları tescil 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın
Sona Ermesi 167 ve ilân ettirmekle yükümlüdür; tutanak ayrıca hemen
internet sitesi kurma zorunluluğu olan şirketlerin internet sitesine de
konulur (TTK m.422). Aynı işlemler tek kişilik anonim ortaklıklarda da
uygulanacaktır. Hükümde bu tutanağın ne zamana kadar düzenleneceğine
ilişkin azami bir süre öngörülmediğinden, somut olaya göre davranmak ve
mümkün olan en kısa sürede düzenlemek gerekecektir. Genel Kurul
Kararlarının Hükümsüzlüğü Genel kurul kararlarının varlık ve geçerlilik
kazanabilmesi için gerekli şartlar, kanunun çeşitli hükümleri ile
saptanmıştır. Bir karar, oluşması ve içeriği açısından bu hükümlere ve
bunlar çerçevesinde düzenlenmiş anasözleşme hükümlerine aykırılık taşıdığı
takdirde hukuken sakatlanır. Hukuki sakatlık, ihlal edilen hukuk kuralının
niteliğine göre dört şekilde ortaya çıkar: Yokluk, butlan, iptal
edilebilirlik (iptal davası) ve askıda hükümsüzlük. TTK, bunlardan iptal
davasını ve butlanı açıkça düzenlemiş; askıda hükümsüzlükten açıkça söz
etmemekle birlikte, bu yaptırıma yolaçacağı kabul edilen hallere de yer
vermiştir. Bununla birlikte, yokluk yaptırımına ilişkin genel hükümlerin,
TTK m.1, TMK m. 5,TBK m.26-27 ve 646 hükümleri yoluyla genel kurul
kararlarına da uygulanacağı tartışmasızdır. Yokluk Bir hukuki işlemin
doğabilmesi için öngörülen kurucu/şekli nitelikteki emredici hükümlere
aykırılık, işlemin unsurlarında eksikliğe yol açar ve işlemi “yokluk” ile
zedeler. Yok sayılan işlem, şeklen dahi meydana gelmemiştir. Yokluk, çıkarı
olan herkes tarafından her zaman öne sürülebilir ve tespit ettirilebilir;
hâkim tarafından da resen dikkate alınır. Tespit hükmü açıklayıcı
niteliktedir. Emredici hükümlere göre, genel kurul kararlarının
oluşabilmesi için iki kurucu unsur gereklidir: Birincisi genel kurul
toplantısı yapılması, ikincisi toplantıda karar alınmasıdır. Bunların
birisindeki eksiklik durumunda, işlem (karar) hiç doğmamış sayılır; yani
baştan itibaren yoktur. Dolayısıyla bir toplantı yapılmadığı veya karar
alınmadığı halde alınmış gibi gösterilir ise, karar yokluk yaptırımına tabi
olur. Örneğin, çağrı, yetkili kişi veya organlarca yapılmamış ise veya TTK
m.416’daki istisna dışında, çağrı yapılmaksızın toplantı yapılmış ve karar
alınmış ise ya da oylama yapılmaksızın karar alınmış ise yokluk yaptırımı
uygulanır; genel kurul toplantısı yapılmaksızın veya toplantı dışında
kullanılan oylar ile alınan bir karar yoktur; katılması gereken toplantıda
Bakanlık temsilcisinin hazır bulunmadığı veya terk ettiği toplantıda alınan
bir karar yine yoktur; TTK m.416’ya göre bir pay sahibi veya temsilcisi
hazır bulunmaz ya da toplantıya itiraz ederse çağrısız toplantı yapılamaz,
yapılırsa yok sayılır. Öğretide çoğunluk ve Yargıtay, toplantı ve karar
yetersayılarına uyulmaksızın alınan kararların da yoklukla sakatlanacağı
görüşündedirler. Butlan TTK m.447’de bazı butlan nedenleri düzenlenmiş
olmakla birlikte, bu nedenlerin sınırlı sayıda olmadığı, hem sayılan
örneklerin başındaki “özellikle” sözcüğünden hem hükmün gerekçesinden
açıkça anlaşılmaktadır. Şu hâlde, m. 447/1’de sayılan üç bent dışında,
kanunun diğer bazı hükümlerinden veya genel hükümlerden (TBK m.26-27)
kaynaklanan butlan nedenleri olabilir. 168 Ticaret Hukuku Kanunda Sayılan
Butlan Nedenleri TTK m.447’de sayılan üç bent ile diğer bazı maddelerde
öngörülen nedenler şunlardır: Pay sahibinin, genel kurula katılma, asgari
oy, dava ve kanundan kaynaklanan vazgeçilemez nitelikteki haklarını
sınırlandıran veya ortadan kaldıran kararlar: Sınırlanması veya tamamen
kaldırılması, pay sahibinin rızası ile dahi mümkün olmayan, sadece pay
sahibinin yararları için değil, aynı zamanda anonim şirketin temel yapısı
gereği, kanunen tanınan ve korunan haklar, vazgeçilmez olarak
nitelenmiştir. Genel kurula katılma, kendisini genel kurulda temsil
ettirebilme, asgari oy, kanunda tanınan dava hakları gibi. Pay sahiplerinin
genel kurula katılma haklarını ortadan kaldıran veya sınırlayan ya da
sermaye borcunun tamamen ifa edilmiş olması, ikincil yükümlülüklerin ifa
edilmiş olması, şirkete borç veya şirket borçlarına kefalet verilmiş
bulunulması gibi ek şartlara bağlayan kararlar, asgari oy hakkını ortadan
kaldıran veya sınırlandıran kararlar batıldır. Ayrıca, yukarda sayılan
haklar dışında da, kanunun tanıdığı vazgeçilemez nitelikte haklar olduğu
belirtilmektedir: Eşit işleme tabi tutulma hakkı (m. 357), kârdan yoksun
bırakılmama hakkı gibi. Bu hakları kaldıran veya sınırlayan kararlar da
batıl sayılacaktır. Örneğin, ana sözleşmede imtiyaz hükmü mevcut değilken,
aynı konumdaki ortaklara farklı kâr payı ödenmesini öngören veya ödenme
zamanı konusunda ayrıcalık yaratan ya da sermaye artırımında yeni paylardan
alma konusunda bir kısım ortaklara haksız kısıtlama getiren genel kurul
kararları eşitlik ilkesine aykırıdır. Pay sahibinin bilgi alma, inceleme ve
denetleme haklarını, kanunen izin verilen ölçü dışında sınırlandıran
kararlar: Bilgi alma ve inceleme hakkına dair m. 437’de, hakkın kapsamı ve
kullanılma esasları gösterilmiş, maddenin son fıkrasında da, bu hakkın
anasözleşme ve şirket organlarından birinin kararı ile kaldırılamayacağı ve
sınırlanamayacağı belirtilmiştir. Bu hakkın daha önce kullanılması şartına
bağlı olarak da, her pay sahibine, özel denetim isteme hakkı tanınmıştır
(m. 438 vd.). Kanunda düzenlenen bu haklar da kanuni sınırlar dışında
sınırlanamaz; kullanılmaları şarta bağlanamaz ve zorlaştırılamaz. Aksi
takdirde ilgili genel kurul kararı batıl olur. Anonim şirketin temel
yapısını bozan veya sermayenin korunması hükümlerine aykırı olan kararlar:
Anonim şirketin temel yapısı, anonimlik, sermayenin paylara bölünmüşlüğü,
her bir payın bir pay sahipliği konumu oluşturması, ortakların sınırlı ve
sadece şirkete karşı sorumluluğu, pay devri serbestliği, bağımsız denetime
bağlı olma, organlar arası işlevler ayrılığı ve organların devredilemez
yetkileri bulunması ve yönetimin hesap verebilirliği gibi ilkelere
dayanmaktadır. Bu ilkelere aykırılık oluşturan genel kurul kararları da
batıl sayılacaktır. Sermayenin korunması amacına yönelik hükümlere aykırı
kararlar: Örneğin, itibari değersiz veya asgari itibari değerin altında pay
oluşturulmasına (m. 476), şirketin kendi paylarını izin verilen ölçü
dışında edinmesine (m. 379 vd.), finansal tabloların ve faaliyet
raporlarının incelemeden (m. 437) kaldırılmasına, pay sahiplerinin (m. 358)
ve yöneticilerin (m. 395/2) şirkete borçlanabilmesine, karşılığı
ödenmeksizin de hamiline senet çıkarılabilmesine (m. 484/2), sermaye için
faiz ödenmesine (m. 509-510), yedek akçelerin (m. 519 vd.) çözülerek
tamamen pay sahiplerine dağıtılmasına ilişkin kararlar gibi kararlar da
batıldır. 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona Ermesi 169 Genel
Hükümlere Dayanan Butlan Nedenleri Bir hukuki işlem, kurucu/şekli
nitelikteki hükümlere aykırılık taşımadığından varlık kazanmış olabilir
fakat işlem, öze (konusuna) ilişkin emredici hükümlere (TBK m.26-27) aykırı
ise örneğin, karar, konusu itibarıyla diğer kanunlardaki mutlak emredici
hükümlere, ahlaka, adaba, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı ya da
imkansız ise o karar batıldır. Yokluktaki gibi, butlanda da kesin
geçersizlik söz konusudur; hakim bunu resen göz önünde bulundurur ve herkes
bu geçersizliği bir süreye bağlı olmaksızın ileri sürebilir ve tespit
ettirebilir. Fakat davacının dilerse tespit yerine iptal davası açabileceği
de kabul edilmektedir. Butlanı öne sürmek bakımından azami bir süre
konulmasına gerek olup olmadığı tartışmaya açıktır; fakat herhâlde, aradan
uzun bir süre geçtikten sonra butlan iddiasında bulunmak, somut olayın
özelliklerine gore TMK m.2’ye aykırı sayılarak dava reddedilebilir. Askıda
Hükümsüzlük Yokluk ve butlan yaptırımına yol açacak bir aykırılık
bulunmamasına rağmen, bazen bir işlemin hukuki geçerlilik kazanabilmesi
için ek birtakım şartların gerçekleşmesine de ihtiyaç varsa askıda
hükümsüzlük gündeme gelir. Ek şart gerçekleşir ise işlem tamamen geçerli,
gerçekleşmez ise tamamen geçersiz olur; bu arada geçecek süreçte ise işlem
askıda hükümsüzdür. Hükümsüzlük her zaman bir tespit veya itiraz konusu
yapılabilir ve hâkim tarafından resen dikkate alınır. Örneğin, TTK m.454’de
öngörülen hâllerde, genel kurulun anasözleşme değişikliği için aldığı
karar, imtiyazlı pay sahiplerinin haklarına zarar verici nitelikte ise,
kararın uygulanabilmesi, imtiyazlı pay sahiplerinin onay kararına ihtiyaç
gösterir. TTK m.455’deki tescil işlemi de böyledir. İptal Davası Anonim
ortaklıkta kararların alınmasında kural olarak çoğunluk ilkesi geçerlidir
(TTK m.418, 421). Genel kurulda alınan kararlar toplantıya katılmayanlar
ile katılıp da karara muhalif oy verenler için de bağlayıcıdır (m. 423). Bu
nedenle uygulamada genel kurul kararlarına karşı iptal davası açılmasına
sıkça rastlanır. Davanın Maddi Hukuka İlişkin Şartları İptal davası
açılması ve davanın başarısı, üç şartın varlığına bağlıdır. Bir Genel Kurul
Kararının Mevcut Olması: Ortada bir genel kurul kararı bulunmalıdır. Bu
anlamda genel kurul kararları arasına, red kararlarının, azınlık pay
sahipleri kararlarının, imtiyazlı pay sahipleri kurulu (m. 454)
kararlarının da gireceği kabul edilmektedir. Kararın Kanuna, Anasözleşmeye
ve Dürüstlük Kuralına Aykırılık Taşıması: 1. Kanuna aykırılık: Bir kararın
oluşabilmesi için kanunun kurucu/şekli nitelikteki mutlak emredici
kurallarına aykırılığın yokluk yaptırımına yol açtığına yukarıda
değinmiştik. TTK m.447’de sayılan örnekler dışında, TBK m.26-27 uyarınca,
kararın konusu yönünden emredici hükümlere aykırılığının yaptırımı da
butlandır. TTK m.445’de ise, kanuna aykırılık taşıyan genel kurul
kararlarına karşı iptal davası düzenlenmiştir. Böyle olunca, bir genel
kurul kararının ne zaman kanuna aykırılık gerekçesiyle yok veya batıl (TBK
m.26-27), ne zaman aynı gerekçe ile iptal edilebilir (TTK m.445) olduğu,
eTK dönemindekine benzer tartışmalar yaratacaktır. Bu nedenle, mutlak
hükümsüzlük hâlleri (yokluk ve butlan) ile iptal edilebilirlik hâllerinin
birbirinden ayırt edilmesi zorunluluğu doğmakta ve soruna ilişkin olarak
daha önceden beri yapılan tartışmalar, değerini büyük ölçüde korumaktadır.
170 Ticaret Hukuku 2. Anasözleşmeye Aykırılık: Ortaklığın kuruluşu
açıklanırken belirtildiği üzere, anasözleşmede, mutlak zorunlu ve
öngörülmesi şartıyla bulunması zorunlu hususlar ile yine kanunun izin
verdiği ihtiyari hususlar bulunur. Bu kapsamda, yedek hükümlerden ayrılan
veya emredici hükümleri daha da ağırlaştıran hükümlere de yer verilebilir.
Emredici bir kanun hükmü anasözleşmeye de yazılmış ise, anasözleşmeye değil
kanuna aykırılık doğar. Anasözleşmeye aykırılık taşıyan kararlara karşı
iptal davası açılabilir. Örneğin, anasözleşmede yönetim kurulu üye sayısı
üç gösterilmesine ve gündeminde sayı değişikliği bulunmamasına rağmen genel
kurul beş üye seçmiş ise bu karar anasözleşmeye aykırıdır. 3. Dürüstlük
Kuralına Aykırılık: TTK m.445, TMK m.2 anlamında dürüstlük kuralı ve hakkın
kötüye kullanılması yasağına aykırı genel kurul kararlarını da iptale tabi
kılmıştır. Hâkim, her bir somut olayda bu açıdan inceleme yapmalı ve
ortaklık çıkarları ile çoğunluğun çıkarları arasında paralellik olup
olmadığını araştırmalıdır. Örneğin, küçük pay sahiplerini daha da zayıf
duruma düşürmek, rüçhan haklarını kullanmalarına engel olabilmek için uygun
olmayan bir zamanda ve/veya çok yüksek miktarda sermaye artırımı yapılması,
hakların en az zarar verecek şekilde kullanılması ilkesine ve dolayısıyla
iyiniyete aykırılık oluşturabilir. Davanın Tarafları, Dava Açma Şartları ve
Süresi Yokluk ve butlandan farklı olarak, kararın iptal edilebilirliği için
mutlaka bir dava açılması gerekmektedir. Mahkeme iptal kararı verirse,
karar hükümsüz kalmaktadır. TTK, davanın tarafları ile dava açma şartlarını
ve dava açma süresini özel olarak düzenlemiştir. Davacı Sıfatı İptal
davasını açabilecek olanlar, dava açma şartları yönünden üç grupta ele
alınmaktadır: Pay sahipleri, organ olarak yönetim kurulu ve yönetim kurulu
üyelerinden her birisi. Pay Sahipleri: Kanun, toplantıya katılan ile
katılsın-katılmasın her bir pay sahibi şeklinde ikili bir ayrım
yapmaktadır: 1. Toplantıya katılanlar: Toplantıya katılmış olup da karara
olumsuz (red) oy veren pay sahibinin iptal davası açabilmesi için
muhalefetini tutanağa geçirtmiş olması gerekir (m. 446/1,a). Muhalefet her
bir karar için ayrı ayrı olabileceği gibi, toplu olarak da tutanağa
yazılabilir. Toplantı başkanlığı muhalefetin tutanağa yazılması istemine
uymaz ise, Bakanlık temsilcisinin bunu sağlaması, görevi ve yetkisi
gereğidir aksi hâlde sorumluluğu doğar. Muhalefetin gerekçeli olması mümkün
fakat zorunlu değildir. Karar lehinde oy verenler, çekimser kalanlar ve
aleyhte oy kullanmasına rağmen muhalefetini tutanağa geçirtmeyenler dava
açamazlar. Fakat irade fesadı nedeniyle oyun geçersizliğine dayanılarak
kararın da iptali istenebilir; bu durumda muhalif kalma ve tutanağa
yazdırtma şartı aranmaz. 2. Toplantıya katılsın/katılmasın tüm pay
sahipleri: Toplantıya katılmış olsun olmasın, red oyu versin vermesin, her
bir pay sahibi, toplantıya çağrının usulüne uygun yapılmadığını veya
gündemin gereği gibi ilân edilmediğini, toplantıya katılma yetkisi
bulunmayanların toplantıya katılıp oy kullandıklarını, genel kurula
katılmasına ve (doğrusu veya olmalı) oy kullanmasına haksız olarak izin
verilmediğini iddia eden pay sahipleri, bu aykırılıkların, kararın
alınmasında etkili olduğunu da öne sürerek iptal davası açabilirler (m.
446/1,b). Dürüstlük Kuralı: Bir kişinin haklarını kullanırken ve borçlarını
yerine getirirken dürüst, namuslu, aklı başında, orta zekâlı her insanın
benzer olaylarda izleyeceği yolda hareket etmesini gerektiren kuraldır.
İrade Fesadı: İrade bozukluğu, bir kimsenin iradesiyle, irade açıklaması
arasında meydana gelen uygunsuzluktur. 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim
Ortaklığın Sona Ermesi 171 Çağrı usulüne aykırılık, çağrının yok
sayılmasına yol açacak derecede ağır ise, genel kurul kararı da yoktur
fakat davet var ama usulüne uygun değil ise kararın iptali dava edilebilir.
Fakat çağrı usulüne veya gündemin açıklanması gereğine aykırılığa rağmen
toplantıya katılan birisine dava açma hakkı tanınmış olması, TMK m.2 ile
çelişkili gözükmektedir. Organ Olarak Yönetim Kurulu: Genel kurul
kararlarını uygulamakla yükümlü olan organ yönetim kuruludur. Bu nedenle
genel kurul iptal edilebilir bir karar aldığında organ olarak yönetim
kuruluna da iptal davası açma hakkı tanınmıştır (m. 446/1,c). Yönetim
kurulu, önce toplanarak iptal davası açmak için bir karar almalıdır.
Davanın açılması bir şarta bağlı değildir. Yönetim Kurulu Üyelerinden Her
Biri: Alınacak olan kararın uygulanması, hukuki ve/veya cezai açıdan
kişisel sorumluluklarına yol açacak nitelikte ise, her bir yönetim kurulu
üyesinin de iptal davası açma hakkı vardır (m. 446/1,d). Anılan şartın
varlığını mahkeme resen araştırmalıdır. Davalı Sıfatı Davalı ortaklık olup,
onu yönetim kurulu temsil eder. Fakat yönetim kurulu dava açmışsa ortaklığı
temsil etmek üzere kayyım atanmalıdır. Şirketin iflâsı hâlinde iflâs
idaresi, iflâs dışında bir nedenle tasfiye durumunda tasfiye memuru,
tasfiye amacına yönelik işlemlerle ilgili olarak alınan kararların iptali
davasında şirketi temsil edebilir; diğer işlerde yine yönetim kurulu temsil
etmelidir. Yönetim kurulu üyelerinin çoğunluğu bireysel olarak dava
açmışsa, şirkete yine kayyım atanması gerekir. Dava Açma Süresi ve Yetkili
Mahkeme Kararın alındığı tarihten itibaren 3 aylık süre içinde dava
açılmalıdır. Süre hak düşürücüdür, hâkim resen dikkate alır. Yetkili ve
görevli mahkeme, şirket merkezinin bulunduğu yerin asliye ticaret
mahkemesidir (m. 445/1). Davada basit yargılama usulü uygulanır (TTK
m.1521). Butlan ve İptal Davalarına İlişkin Çeşitli Hükümler TTK m.448-451,
“Çeşitli Hükümler” üst başlığı altında, butlanın tespiti ve iptal
davalarına dair bazı düzenlemeler getirmiştir: Butlan veya iptal davası
açıldığı hususu ile duruşma günü, yönetim kurulu tarafından usulen ilân
edilir; şirketin internet sitesinde açıklanır. İptal davaları, bu süre
dolmadan başlamaz; birden çok dava açılır ise bu davalar birleştirilerek
görülür (m. 448/2). Mahkeme, şirketin talebi üzerine, muhtemel zararlara
karşı davacıların teminat göstermesine karar verebilir; teminatın niteliği
ve miktarını mahkeme belirler (m. 448/3). Genel Kurul Kararının
Uygulanmasının Ertelenmesi İptal veya butlanın tespiti davası açılması,
yönetim kurulunun sorumluluğu saklı kalmak üzere, kararın uygulanmasını
önlemez. Ancak mahkeme yönetim kurulu üyelerinin görüşünü aldıktan sonra
kararın uygulanmasının ertelenmesine (icranın geri bırakılmasına) karar
verebilir (m. 449). Mahkeme Kararın Sonuçları Mahkeme, butlan veya iptal
davasını kabul ederse, kesinleşen ilâm, davada taraf olsun olmasın bütün
pay sahipleri ile şirket organlarını ve organ üyelerini bağlar 172 Ticaret
Hukuku (m. 450). Mahkeme butlanın tespiti veya iptal davasını reddettiği
takdirde, davanın kötü niyetle açıldığı kanıtlanarak, ortaklığın uğradığı
zarardan dolayı davacıların müteselsil sorumluluğuna başvurulabilir (TTK
m.451). ANONİM ORTAKLIĞIN SONA ERMESİ Sona Erme Nedenleri Sona erme
nedenleri, infisaha ve feshe yol açan nedenler şeklinde ikiye ayrılır:
İnfisah Kanunda ve şayet öngörülmüş ise anasözleşmede gösterilen bir
nedenin gerçekleşmesi ile ayrıca karar alınmasına, ihbarda bulunulmasına
yahut mahkeme kararına gerek olmaksızın ortaklığın kendiliğinden sona
ermesidir. Şu hâllerde ortaya çıkar: Sürenin Sona Ermesi Zorunlu olmamakla
birlikte, anasözleşmede hüküm bulunmak şartıyla, ortaklık belirli bir süre
ile sınırlı olarak kurulabilir. Belirli süreden bir zaman ölçüsü ile değil
de bir işin tamamlanmasına bağlı olarak da söz edilmesi mümkündür. Örneğin,
bir şehrin metro inşaatını yapmak için kurulan şirketin süresinin metro
inşaatı bitimine ya da sınırlı bir konuda ve ruhsat alınmasına bağlı olarak
faaliyet gösterecek ortakların ruhsat süresi sonuna dek sürmesi gibi.
Belirli süreli bir ortaklık, bu süre bitiminden önce fesih kararı alabilir
ya da anasözleşme değişikliği yoluyla süreyi kısaltabilir veya uzatabilir.
Fakat belirlenen sürenin değiştirilemeyeceği yönünde anasözleşmede bir
hüküm var ise, bu hâlde sürenin beklenmesinde ve süre bitiminde ortaklığın
tasfiye sürecine girmesinde zorunluluk olacaktır. Sürenin
değiştirilemeyeceğine ilişkin anasözleşme kaydı, TTK m.452/1 anlamında
“aksine esas sözleşmede hüküm” kapsamına gireceği için, tüm ortaklar rıza
göstermedikçe TTK m.529/1, d yolu ile süre bitiminden önce ortaklığın
feshine de olanak kalmaz. Anasözleşmede öngörülen sürenin dolmasına rağmen
faaliyetlere devam edilmesi hâlinde ise ortaklık sona ermeyecek ve belirsiz
süreli ortaklık hâline gelecektir (TTK m.529/1-a). İşletme Konusunun Elde
Edilmesi veya İmkansızlaşması Ortaklığın işletme konusu, yalnız bir köprü
veya metro inşaatı yapımı gibi çok sınırlı ise, inşaatın tamamlanması yahut
yapımının imkansız hâle gelmesi hâlinde bu sona erme sebebi ortaya
çıkabilir. Sermayenin 2/3’ünün Kaybedilmesine Rağmen Gerekli Önlemlerin
Alınmaması Kanunda öngörülen infisah sebeplerinden bir tanesi de TTK
m.376/2’de düzenlenen sermayenin 2/3’ünün kaybedilmesine rağmen gerekli
önlemlerin alınmaması hâlidir. Maddede, öngörülen önlemlerin alınmaması
hâlinde şirketin kendiliğinden sona ereceği (infisahı) hükme bağlanmıştır.
Ortaklığın İflâsı Mahkemece ortaklığın iflâsına karar verilmesi üzerine
ortaklık infisah eder. İflâs kararı ortaklık alacaklılarının ortaklığın
iflâs yoluyla takibi sonucu verilebileceği 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim
Ortaklığın Sona Ermesi 173 gibi, ortaklığın aktiflerinin ortaklık
borçlarını yetmeyeceğinin anlaşılması üzerine ortaklığın (yönetim
kurulunun) talebi ile de söz konusu olabilir (TTK 376/3). Anasözleşmede
Öngörülen Bir İnfisah Sebebinin Gerçekleşmesi Sona erme sebeplerini
düzenleyen TTK m.529/1’in (c) bendinde infisah sebeplerini de kapsayacak
şekilde yerinde bir ifadeyle anasözleşmede öngörülmüş “herhangi bir sona
erme sebebinin” gerçekleşmesi, bir sona erme sebebi olarak sayılmıştır.
Fesih Kanunda ve şayet öngörülmüş ise anasözleşmede gösterilen bir nedenin
gerçekleşmesi hâlinde, ortaklığı sona erdirme yetkisine sahip olan kişi
veya makamlarca ortaklığın dağıtılmasıdır. Fesih nedenleri iki başlıkta
toplanabilir: Mahkemece Fesih Organlardan Birisinin Eksikliği veya
Toplanamaması Uzun süredir şirketin kanunen zorunlu organlarından birisinin
mevcut olmaması veya genel kurulun toplanamaması hâlinde pay sahipleri,
şirket alacaklıları yahut Bakanlığın talebiyle mahkemece durumun uygun hâle
getirilmesi için öncelikle süre tayin edilmek şartıyla ortaklığın feshine
karar verilebilir (TTK m.530/1). X anonim şirketinde pay sahibi olan A, pay
sahibi B’nin iflâs etmesi nedeniyle şirketin devamının mümkün olmadığını ve
bu nedenle fesih davası açacağını söylemektedir. Sizce A haklı mıdır? Kamu
Düzenine veya İşletme Konusuna Aykırı Faaliyet ve İşlemlerde Bulunulduğu
Gerekçesiyle Bakanlığın Dava Açması TTK m.210/3’de kamu düzenine ya da
işletme konusuna aykırı işlemlerde veya bu yönde hazırlıklarda ya da
muvazaalı iş ve faaliyetlerde bulunduğu belirlenen ticaret şirketleri
hakkında, özel kanunlardaki hükümler saklı kalmak kaydıyla, Ticaret
Bakanlığınca fesih davası açılabileceği düzenlenmiştir. Hükümde ayrıca,
dava açılması; söz konusu işlem, hazırlık ve faaliyetlerin öğrenilmesinden
itibaren bir yıllık süreye tabi tutulmuştur. Anasözleşmede Öngörülen Fesih
Sebeplerinden Birinin Gerçekleşmesi Anılan hükme dayanılarak ana sözleşmede
infisah sebepleri kararlaştırılabileceği gibi bazı fesih nedenleri de
gösterilebilir. Örneğin bir marka veya patent kullanma sözleşmesinin
feshine bağlı olarak ortaklığın feshi veya “ortaklığın üst üste beş yıl
süreyle zarar etmesi hâlinde sermayenin onda birini oluşturan azınlık
ortaklığın feshini mahkemeden talep edebilir” tarzında m. 531 hükmü
dolayısıyla ortaklığın feshine yol açabilecek özel bir haklı sebep hâli
anasözleşmede öngörülebilir. 4 Muvazaa: Tarafların üçüncü kişileri aldatmak
amacıyla, gerçek iradelerine uymayan bir işlem yapmaları, fakat görünürdeki
bu işlemin geçerli olmayacağı konusunda anlaşmalarıdır. 174 Ticaret Hukuku
Ortaklığın Haklı Sebeple Feshi Haklı sebeple feshi bir sona erme sebebi
olarak düzenleyen TTK m.531’e göre; haklı sebeplerin varlığı hâlinde,
sermayenin en az onda birini ve halka açık şirketlerde yirmide birini
temsil eden pay sahipleri, mahkemeden, ortaklığın feshini talep
edebilirler. Haklı sebep kavramının tanımına maddede yer verilmemiştir.
Öğretide genel olarak tanımlandığı şekliyle, azınlığın hakkaniyete uygun ve
objektif olarak ortaklığın devam etmesinden umduğu faydaları ortadan
kaldıran ve ortaklığın devamını çekilmez hâle getiren olgular haklıdır.
Esasen haklı sebep kavramı somut olaya göre belirlenmesi gereken bir kavram
olup haklı sebebe sonuç bağlanan hâller TMK m.4 uyarınca hâkime takdir
yetkisi tanınan hâllerdendir. Anonim ortaklıklarda haklı sebep örnekleri
genellikle çoğunluk gücünün kötüye kullanılmasından ileri gelmekle birlikte
istisnaen az sayıda ortaktan meydana gelen anonim ortaklıklarda kişisel
sebepler de ortaklığın feshi için haklı sebep oluşturabilir. Ortaklığın kâr
elde etmesine rağmen pay sahiplerine uzun süre kâr payı dağıtılmaması yahut
çok düşük miktarda kâr payı verilmesi, buna karşılık yöneticilere yüksek
miktarda ödemeler yapılması, ortaklık kaynaklarının yalnız çoğunluk
amaçlarına hizmet edecek şekilde kullanılması, sürekli şekilde eşit işlem
ilkesine aykırı davranılması başlıca haklı sebep örnekleri olarak
sayılabilir. Haklı sebeplerin varlığı hâlinde mahkemece ortaklığın feshine
karar verebileceği gibi, davacı pay sahiplerinin paylarının gerçek
değerinin ödenerek ortaklıktan çıkmalarına yahut duruma uygun düşen ve
kabul edilebilir bir çözüme de hükmedilebilir (m. 531, c. 2). Çıkma dışında
mahkemenin öngörebileceği çözümler için İsviçre ve Türk öğretisinde dile
getirilen başlıca öneriler; mahkemece ortaklığın bölünmesi, anasözleşmenin
değiştirilmesi, bu kapsamda kâr dağıtılmasına, oy hakkına, bilgi alma
hakkına ilişkin düzenlemeler yapılması, genel kurul yerine karar alınması,
bu kapsamda mevcut yöneticilerin değiştirilmesi, kâr dağıtımı kararı
verilmesi, ayrıca müdür atanması vb. hususlarda yönetim kurulu kararları
alınması, değiştirilmesi ve icrasına hükmedilmesi olarak sayılabilir. Haklı
sebeple fesih davası ortaklık için son çare olarak başvurulması gereken bir
çözüm tarzıdır. Genel Kurulca Fesih Genel kurul, ortaklığın sona ermesi
(TTK m.529/1, d), bir başka ortaklıkla birleşerek sona ermesi (TTK m.136)
yahut tam bölünme yoluyla sona ermesi (TTK m.159/1,a) yönünde karar
alabilir. Bunun için, kanunda ve varsa anasözleşmede öngörülen artırılmış
toplantı ve karar yetersayılarına uyulması gerekir. Sona Ermenin Sonuçları
ve Tasfiye Tasfiyesiz infisaha yol açan hâller dışındaki bir nedenle sona
erme, şirket malvarlığının tasfiyesini gerektirir (TTK m.439-454). Tasfiye
sürecine giren bir ortaklığın tüzel kişiliği devam eder; fakat ortaklığın
ehliyeti, organları ve yönetimi konusunda, kanun gereği birtakım
değişiklikler oluşur. Tasfiye, ortaklık malvarlığının paraya çevrilmesi,
alacakların tahsil edilip borçların ödenmesi, geriye bir miktar artarsa, bu
miktarın tasfiye bakiyesi dağıtımı hükümlerince dağıtılması ve ortaklık
kaydının sicilden terkin ettirilmesi için yapılması gereken işlemlerin
bütününü ifade eder. 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona
Ermesi 175 X anonim şirketinin yetkilileri, genel kurulda fesih kararı
alınması üzerine ticaret sicili müdürlüğüne başvurarak, şirketin sicilden
silinmesini talep etmişlerdir. Sicil müdürlüğü talebi reddetmiştir. Red
kararı sizce haklı mıdır? Tasfiye İlkeleri 1. Tasfiye sırasında tüzel
kişilik devam eder (m.545). 2. Ortaklık amacı, kendiliğinden tasfiye
amacına dönüşür; Ortaklık, bu amaçtan dolayı kural olarak yeni işlem ve
faaliyetlere girişemez. Ticaret ünvanına “Tasfiye Hâlinde” ibaresi eklenir
(m. 533). 3. Organlar varlıklarını sürdürür. Ancak, tasfiye sırasında
ortaklık organlarının görev ve yetkilerinin, tasfiyenin yapılabilmesi için
zorunlu olmakla birlikte tasfiye memurlarınca yapılamayan işlemlerle
sınırlı hâle gelir (m. 535). 4. İflâs dışındaki sona erme nedenlerinden
biriyle tasfiye, tasfiye memurlarınca yapılır. İflâsda ise iflâs idaresince
tasfiye yapılır (m. 534). Tasfiye Memurları Tasfiye, kural olarak yönetim
kurulu tarafından yapılır fakat anasözleşmede tasfiye memurları
gösterilebileceği gibi, sonradan, genel kurul tarafından seçilmeleri de
mümkündür. Tasfiye memurunun ortaklardan olması zorunlu değildir.
Anasözleşme ve atama kararında aksi öngörülmedikçe, ücret hakları vardır
(m. 536/1). Şirketin feshine mahkemece karar verilmiş ise, tasfiye
memurları da mahkemece atanır (m. 536/3). Temsile yetkili tasfiye
memurlarından en az birisinin Türk vatandaşı olması ve yerleşim yerinin
Türkiye’de bulunması şarttır (m. 536/4); yoksa ne yapılması gerektiği
konusunda kanun düzenlemiştir (m. 537/3). Atanma yöntemi ne olursa olsun,
genel kurulun daima bu memurları azletme ve yerlerine yenilerini seçme
yetkisi vardır; haklı nedenlere dayanarak mahkemece azil ve yerlerine atama
yapılması da istenebilir (m. 537). Tasfiye memurlarının da tescil ve ilânı
gerekir (m. 536/2). Tasfiye memurları, bu süreçte, ortaklık organları
yanında, tasfiye işleri ile sınırlı olarak yönetim ve temsile yetkili olup
(m. 539) kanunda belirtilen işleri (m. 540 vd.) yaparlar. Ortaklığın hak
ehliyeti ve tasfiye amacı sınırları içerisinde görev ifa ederler fakat
tasfiye amacı dışında yaptıkları işlemler de şirketi bağlar; meğer ki
üçüncü kişinin kötüniyeti kanıtlanmış bulunsun (m. 539/2). Genel kurulu
toplantıya çağırma ve önemli olmayan miktardaki aktifleri satma yetkileri
de vardır (m. 535/2; 538). Kural olarak birlikte hareket ederler; birden
çok iseler, çift imza kuralı geçerlidir (m. 539/3) fakat anasözleşme veya
genel kurul kararı ile tek başlarına yetkili kılınabilirler. Ayrıca,
gecikmesinde sakınca olan işler ile pasif temsilde (ihtar, ihbar gibi
beyanları kabul) tek başlarına yetkili oldukları gibi; devri mümkün olmayan
yetkiler dışında, belirli işlerin yapılması için birbirlerine veya üçüncü
kişiye temsil yetkisi verebilirler (539/1). Tasfiye İşleri İflâs dışındaki
sona erme hâli, yönetim kurulu tarafından tescil ve en çok birer hafta ara
ile üç kere ilân ettirilir. İlanda, üçüncü ilândan itibaren bir yıl
içerisinde ortaklık alacaklılarının, belgeleriyle birlikte başvurması
gerektiği duyurulur. Tasfiye sürecinde, memurlarca yapılacak işlemler
kısaca şunlardan ibarettir: İlk envanter ve bilançonun hazırlanması,
defterlerin tutulması, alacaklıları davet, şirketin alacaklarını tahsil
etme, günlük işlemlerin yürütülmesi ve başlanmış 5 176 Ticaret Hukuku
işlerin bitirilmesi, aktiflerin paraya çevrilmesi, şirket borçlarının
ödenmesi, tasfiye artığı (bakiyesi) varsa dağıtılması ve nihayet, şirketin
sicilden terkini ile tüzel kişiliğin sona erdirilmesi (m. 540-541), kanunda
gösterilen diğer tasfiye işlerinin yapılması (m. 542). Tasfiye artığının
dağıtımı, kural olarak, ortakların ödedikleri sermaye payı oranında
yapılır. Fakat anasözleşmede, tasfiye payı almada imtiyazlı paylar
öngörülmüş ise, imtiyazlar dikkate alınır (m. 543). Ortaklık borçları,
mevcutlarından fazla ise, tasfiye memurları, durumu derhâl şirket
merkezinin bulunduğu yerin asliye ticaret mahkemesine bildirmek
zorundadırlar; mahkeme de iflâsın açılmasına karar verir (m. 542/1,c). Ek
Tasfiye ve Tasfiyeden Dönme Ek tasfiye, tasfiyenin bitmesinden sonra, ek
işlerin yapılmasının zorunlu olduğu hâllerde gündeme gelmektedir. Bu
hâllerde son tasfiye memurları, yönetim kurulu üyeleri veya alacaklılar,
şirket merkezinin olduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesine başvurarak ek
işlemler yapılana dek, şirketin yeniden tescilini talep edebilirler.
Mahkeme talebi yerinde görür, yani ek işlerin yapılmasını zorunlu bulursa,
yeniden tescil kararı verir; aynı veya yeni bir ya da birkaç kişiyi tasfiye
memuru olarak atayıp tescil ve ilân ettirir (m. 547). Tasfiyeden dönme ise,
şirketin, süresinin dolması veya genel kurul kararı ile sona erdiği
hâllerde, malvarlığı dağıtımına başlanmamış olması şartıyla gündeme
gelmektedir. Bu hâl ve şartlarda, genel kurul sermayenin en az yüzde
altmışının olumlu oyu ile şirketin devamına karar verebilir; bu karar
tasfiye memurlarınca tescil ve ilân ettirilir. Anasözleşme, söz konusu
yetersayısı ağırlaştırabilir veya başkaca önlemler içerebilir (TTK
m.548/1). 6. Ünite - Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona Ermesi 177 Özet
Anonim ortaklıkta genel kurul toplantı türlerini ve karar alma usulünü
anlatmak. Genel kurul toplantıları, yapılış zamanı açısından olağan ve
olağanüstü, çağrı yapılıp yapılmaması açısından çağrılı ve çağrısız,
fiziken bir araya gelinip gelinmemesi açısından ise, fiziken yapılan ve
elektronik ortamda yapılan toplantılar biçiminde ayrımlara tabi
tutulmaktadır. Genel kurulu toplantıya çağırma yetkisi olanlar, yönetim
kurulu, pay sahipleri, azınlık pay sahipleri, tasfiye memurları, iflâs
idaresi ve mahkemece atanmış kayyımlardır. Genel kurul toplantı ve karar
yetersayıları bakımından aranan nisaplar ikiye ayrılmaktadır. Bunlar,
basit(olağan) yetersayılar ve ağırlaştırılmış yetersayılardır. Kanunda veya
anasözleşmede aksine daha ağır bir yetersayı öngörülmüş olmadıkça, genel
kurul, sermayenin en az dörtte birini karşılayan payların sahiplerinin veya
temsilcilerinin varlığıyla toplanır. Bu oranın toplantı süresince korunması
şarttır. İlk toplantıda bu oran sağlanamadığı takdirde, ikinci toplantının
yapılabilmesi için nisap aranmaz. Kararlar toplantıda hazır bulunan oyların
çoğunluğu ile verilir. Ağırlaştırılmış yetersayılar ise, genel anasözleşme
değişiklikleri, paysahiplerinin taahhütlerinin artırılması veya ikincil
yükümlülükler konulması ile ortaklık merkezinin yurt dışına çıkarılması,
işletme konusunun tamamen değiştirilmesi ve pay senetleri menkul kıymet
borsalarında işlem gören anonim şirketlerin bazı kararları açısından
öngörülmüştür. Genel kurulda, karar alınması için yapılacak oylama, kural
olarak açık ve el kaldırma yoluyla yapılır. Ortakların talep etmesi
durumunda oylamanın şekli, genel kurulca belirlenir. Genel kurul
kararlarındaki sakatlıkların yaptırımlarını açıklamak. Genel kurul
kararlarındaki sakatlıklar, ihlal edilen hukuk kuralının niteliğine göre
dört şekilde ortaya çıkar. Bunlar; yokluk, butlan, iptal edilebilirlik
(iptal davası) ve askıda hükümsüzlüktür. Anonim ortaklığın sona erme
nedenlerini sıralamak. Anonim ortaklığın sona erme nedenleri, infisaha ve
feshe yol açan nedenler şeklinde ikiye ayrılır. İnfisaha yol açan sebepler;
ortaklık belirli bir süre için veya belirli bir işin yapılmasına yönelik
kurulmuşsa öngörülen sürenin dolması veya işin tamamlanması, işletme
konusunun elde edilmesi veya imkânsızlaşması, sermayenin 2/3’ünün
kaybedilmesine rağmen gerekli önlemlerin alınmaması, ortaklığın iflâsı,
anasözleşmede öngörülen bir infisah sebebinin gerçekleşmesi gibi
sebeplerdir. Feshe yol açan sebepler ise, mahkemece fesih ve genel kurulca
fesih olmak üzere ikiye ayrılır. Mahkemece fesih sebepleri, organlardan
birinin eksikliği veya toplanamaması, kamu düzenine veya işletme konusuna
aykırı faaliyet ve işlemlerde bulunulduğu gerekçesiyle Bakanlığın dava
açması, anasözleşmede öngörülen fesih sebeplerinden birinin gerçekleşmesi,
ortaklığın haklı sebeple feshi gibi sebeplerdir. Genel kurulca fesihte ise,
ortaklığın sona ermesi, bir başka ortaklıkla birleşerek sona ermesi, tam
bölünme yoluyla sona ermesi gibi sebepler mevcuttur. 1 2 3 178 Ticaret
Hukuku Kendimizi Sınayalım 1. Anonim ortaklık genel kurulunu toplantıya
davet konusunda aşağıdakilerden hangisi yetkili değildir? a. Görev süresi
dolmuş olsa bile yönetim kurulu b. Tasfiye işleriyle sınırlı olmak üzere
tasfiye memurları c. Azınlık d. Denetçi e. İflâs idaresi 2. Anonim
şirketlerde oy hakkı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a. Oy
hakkı anasözleşme ile sınırlandırılabilir. b. Oy hakkı payın itibari
değerine göre belirlenir. c. Oy hakkı fiziki veya elektronik genel kurulda
kullanılabilir. d. Oy hakkı temsilci aracılığı ile kullanılamaz. e.
Anasözleşme ile oyda imtiyazlı paylar yaratılabilir. 3. Genel kurul
kararlarının hükümsüzlüğüne ilişkin olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi
yanlıştır? a. Genel kurul kararlarına karşı iptal davası kararın alındığı
tarihten itibaren 3 ay içinde açılmalıdır. b. TTK’da genel kurul
kararlarının butlanı düzenlenmiştir. c. TTK’da genel kurul kararlarının
yokluğu düzenlenmiştir. d. Genel kurul toplantısında oy kullanmasına izin
verilmeyen paysahibi, oyunun kararın alınmasına etkili olduğunu ispat
etmesi şartıyla kararın iptalini isteyebilir. e. Paysahibinin bilgi alma
hakkını kanunen izin verilen ölçü dışında sınırlandıran genel kurul
kararları yoklukla sakattır. 4. Aşağıdakilerden hangisi genel kurulun görev
ve yetkilerinden değildir? a. Anasözleşmenin değiştirilmesi b. Dağıtılacak
kâr paylarının belirlenmesi c. Tasfiye memuru atanmasına karar verilmesi d.
Nama yazılı pay senetlerinin devrine izin verilmesi ve yeni malikin pay
defterine kaydedilmesi e. Önemli miktarda şirket varlığının toptan satışına
karar verilmesi 5. Azınlık pay sahiplerinin genel kurul toplantısı
çağrısına ilişkin talebine yönetim kurulu tarafından kaç gün içinde cevap
verilmezse, azınlık mahkemeye başvurabilir? a. 15 b. 10 c. 7 d. 5 e. 3 6.
Anonim ortaklık genel kurulu kural olarak hangi basit yetersayı ile
toplanır? a. 1/2 b. 1/4 c. 2/3 d. 3/4 e. 1/3 7. Anonim ortaklıklarda şirket
merkezinin yurt dışına taşınması için yapılacak toplantıda karar
yetersayısı aşağıdakilerden hangisidir? a. Sermayenin yüzde yetmiş beşi b.
Toplantıya katılanların yüzde altmışı c. Toplantıya katılanların çoğunluğu
d. Toplantıya katılanların oy birliği e. Tüm ortakların oy birliği 8.
Anonim ortaklıklarda olağan genel kurul toplantısı hangi süre içinde
yapılmalıdır? a. Her faaliyet dönemi sonundan itibaren 3 ay içinde b. Her
faaliyet dönemi sonundan itibaren 1 ay içinde c. Her faaliyet dönemi
sonundan itibaren 2 ay içinde d. Her faaliyet dönemi sonundan itibaren 15
gün içinde e. Her faaliyet dönemi sonundan itibaren 10 gün içinde 9. Anonim
ortaklık genel kurulunda alınan kararlardan dolayı sorumluluk kime aittir?
a. Pay sahiplerine b. Azınlık pay sahipleri c. Genel kurula d. İflâs
idaresine e. Yönetim kuruluna 10. Anonim ortaklığın, sürenin dolması veya
genel kurul kararı ile sona erdiği hâllerde, malvarlığının dağıtımına
başlanmamış olmak kaydı ile genel kurulun sermayenin en az yüzde altmışının
olumlu oyu ile ortaklığın devamına karar vermesine ne ad verilir? a.
Tasfiye b. Tasfiyeden dönme c. Ek tasfiye d. İflâs e. Konkordato 6. Ünite -
Genel Kurul ve Anonim Ortaklığın Sona Ermesi 179 Yaşamın İçinden Okuma
Parçası T.C. YARGITAY, 11. HUKUK DAİRESİ, E. 2005/13648, K. 2007/590, T.
22.1.2007 GENEL KURUL KARARININ İPTALİ (Davacı Ortaklar Adına Toplantıya
Katılmak İsteyen Avukat Tarafından İbraz Edilen Vekâletnamenin Geçersiz
Olması - Toplantı Salonunun Yakınında Bulunan ve Genel Kurula Katılmaları
Engellenmemiş Davacıların Kendi İsteğiyle Genel Kurula Katılmadığının
Kabulü Gereği) ........................ ÖZET: Tanık ifadelerine göre
davacıların olağan üstü genel kurul toplatısına katılmalarına engel
olunmamış olduğu, kendi istekleri ile toplantıya katılmadıkları, bu nedenle
davacıların iptal davası açma hakları olmadığının kabulü gerekir. KARAR:
Davacılar, davalı şirketin toplam %10 hisseli ortakları olduklarını,
26.08.2004 tarihinde yapılacak olağan üstü genel kurulda temsil edilmek
üzere avukatlarına vekalet verdiklerini, anılan günde hazır olan vekillerin
hükümet komiseri tarafından pay adedi yazılı olmadığından bahisle
toplantıya alınmadığını, yan binada olan kendilerinin iki dakika içinde
gelmelerine rağmen hükümet komiserinin toplantının bittiğinden bahisle
toplantıya almadığını, genel kuruldaki usule ve alınan kararlara
itirazlarının tutanağa geçirilmesi isteklerinin komiser tarafından
oyalanarak tutanağa yazılmadığını, yasal haklarını kullanamadıklarını ileri
sürerek, genel kurul kararının iptaline karar verilmesini talep ve dava
etmiştir. Davalı vekili, davacıların vekâleten katılmak istedikleri genel
kurula vekaletnamelerinin geçersiz olması nedeniyle katılamadıklarını,
TTK.nun 381. maddeye dayalı olarak bu davayı açamayacaklarını savunarak
davanın reddini istemiştir. Mahkemece, iddia, savunma ve dosyadaki
belgelere göre, davacılar adına toplantıya katılmak isteyen avukat
tarafından ibraz edilen vekâletnamenin komiserler yönetmeliğinin 23.
maddesine göre geçersiz olduğu, toplantı başladıktan sonra davacı Melih
Çolak’ın toplantı salonu dışında, Mehmet Çolak’ın bina dışında olduğu,
tanık ifadelerine göre davacıların katılmalarına engel olunmamış olduğu,
kendi istekleri ile toplantıya katılmadıkları, bu nedenle davacıların iptal
davası açma hakları olmadığı gerekçesiyle, davanın reddine karar
verilmiştir. Kaynak: http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm ANONİM
ŞİRKETLERDE ELEKTRONİK GENEL KURUL Anonim şirketlerin genel kurullarına
elektronik ortamda katılmaya, öneride bulunmaya, görüş açıklamaya ve oy
kullanmaya imkân tanıyan elektronik genel kurul sisteminin kuruluşunu,
işleyişi, teknik hususlar ile güvenlik kriterlerine ilişkin usul ve
esasları belirlendi. Gümrük Ve Ticaret Bakanlığı’nın Anonim Şirketlerin
Genel Kurullarında Uygulanacak Elektronik Genel Kurul Sistemi Hakkında
Tebliği Resmi Gazete’de yayımlandı. Anonim şirketin genel kurul
toplantısına elektronik ortamda şahsen veya temsilcileri aracılığıyla
katılmak isteyen hak sahipleri, bu tercihlerini genel kurul tarihinden iki
gün öncesine kadar Elektronik Genel Kurul Sistemi’nden (EGKS) bildirecek.
Bu süre, payları Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) tarafından kayden izlenen
borsaya kote şirketlerde bir gün olarak uygulanacak. Şirket, genel kurula
katılma taleplerini en geç iki iş günü içinde kontrol ederek EGKS’den kabul
veya reddedecek. Anonim şirket genel kurul toplantısına elektronik ortamda
katılım için sisteme giriş, genel kurulun ilân edilen başlama saatinden bir
saat öncesinde başlayacak, genel kurulun başlama saatinden beş dakika
öncesine kadar sürecek. Kaynak: http://www.haberx.com/ 180 Ticaret Hukuku
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. d Yanıtınız yanlış ise “Genel Kurul”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. d Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul”konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. c Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. d Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. c Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. b Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. e Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. a Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. e Yanıtınız yanlış ise “Genel
Kurul” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. b Yanıtınız yanlış ise
“Tasfiye ve Tasfiyeden Dönme” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde
Yanıt Anahtarı Sıra Sizde 1 Şirket anasözleşmesinin değiştirilmesi genel
kurulun devredilmez yetkileri arasındadır. Bu nedenle A haklıdır. Sıra
Sizde 2 Yönetim kurulu üyeleri haklı değildir, çünkü genel kurul
toplantısına çağrıda hiçbir eksiklik olmasa da, genel kurul toplantısında
gündeme bağlılık kuralına uyulmamıştır. Gündemde yer almayan konularda
kural olarak karar alınamaz. Sıra Sizde 3 Şirket görevlileri haklı
değildir. Pay sahibi kendisini temsilen, pay sahibi olan veya olmayan bir
kişiyi genel kurul toplantısına gönderebilir. Sıra Sizde 4 Pay
sahiplerinden birinin iflâsı şirketin feshine veya infisahına neden olmaz.
A haklı değildir. Sıra Sizde 5 Karar haklıdır, sona erme nedenlerinden
birinin gerçekleşmesiyle anonim ortaklık kural olarak tasfiye hâline girer.
Tasfiye işlemlerinin tamamlanmasından sonra şirketin ticaret sicilinden
silinmesi olanaklı hâle gelir. Yararlanılan Kaynaklar Bahtiyar, M. (2012),
Ortaklıklar Hukuku, İstanbul: Beta Yayınevi. İmregün, O. (1989), Anonim
Ortaklıklar, İstanbul: Yasa Yayınevi. Kendigelen, A. (2011), Yeni Türk
Ticaret Kanunu, Değişiklikler, Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul: Oniki
Levha Yayınevi. Moroğlu, E. (2009), Anonim Ortaklıkta Genel Kurul
Kararlarının Hükümsüzlüğü, İstanbul: Vedat Kitapçılık. Poroy, R. /Tekinalp,
Ü./ Çamoğlu, E. (2009), Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku, İstanbul: Vedat
Kitapçılık. Pulaşlı, H. (2012), Yeni Şirketler Hukuku, Genel Esaslar,
Ankara: Adalet Yayınevi. Tekinalp, Ü. (2011), Yeni Anonim ve Limited
Ortaklıklar Hukuku ve Tek Kişi Ortaklığının Esasları, İstanbul: Vedat
Kitapçılık. 7 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Anonim şirkette
pay ve pay sahipliği kavramlarını açıklayabilecek, Pay sahibinin hak ve
borçlarını anlatabilecek, Anonim şirketin çıkarabileceği menkul kıymet
türlerini belirtebileceksiniz. Anahtar Kavramlar • Pay • Pay Senedi • Nama
Yazılı Pay Senedi • Hamiline Yazılı Pay Senedi • Bağlam • Kâr Payı • Tahvil
• Menkul Kıymet İçindekiler Ticaret Hukuku Pay Sahipliği ve Menkul
Kıymetler • ANONİM ORTAKLIKTA PAY VE PAY SAHİPLİĞİ • ANONİM ORTAKLIKTA
MENKUL KIYMETLER TİCARET HUKUKU ANONİM ORTAKLIKTA PAY VE PAY SAHİPLİĞİ Paya
İlişkin İlkeler En önemli kavramlardan birisi olan payın, üç farklı anlamda
kullanıldığı, yukarıda, anonim ortaklığın tanımı ve unsurları başlığı
altında açıklanmıştı. Öğreti, kanunun çeşitli hükümlerinden hareketle, paya
ilişkin aşağıda belirtilen ilkeleri ortaya koymuştur. Tescil ile Oluşma
Pay, kuruluşta veya sermaye artırımlarında, tescil ile oluşur (TTK
m.354-355, 455-456, 486/2). Senede Bağlanmasının Etkisi Payın senede
bağlanması, paya bağlı haklar ve borçlarda kural olarak bir değişikliğe yol
açmaz fakat senede bağlanmış payların tedavül yeteneği daha yüksektir.
Senede bağlanmamış (çıplak) paylar da her tür (satış, rehin, intifa, haciz,
önalım, alım, geri alım gibi) işlemlere konu olabilir fakat senede
bağlanmış olup olmaması, paya ilişkin işlemlerin şekli yönünden farklılık
yaratabilir. Örneğin, bedeli tamamen ödenmiş olan çıplak payın devri,
alacağın temliki hükümlerine (yazılı şekle) tabidir fakat senede bağlı
payların devri, senedin türüne göre değişir. Payın Bölünmezliği İlkesi
Uyarınca payın sağladığı haklar bir bütün olup bu haklar ayrı kişilerce
kullanılamaz. Bir payın birden çok maliki varsa, bu hâlde de müşterek
temsilci aracılığıyla hakların kullanılması gerekir. İtibari değerlerini
değiştirmek suretiyle payların bölünmesi veya birleştirilmesi için de
anasözleşme değişikliği ve ayrıca birleştirmede, her pay sahibinin rızası
gerekir (TTK m.477). Devir Serbestliği İlkesi Gereğince, senede bağlanmış
olsun olmasın, paylar devredilebilir. Kollektif, komandit ve limited
ortaklıklardan farklı olarak, anonim ortaklıklarda pay devri için diğer
ortakların rızası gerekmez. Fakat devir serbestliği kuralı, nama yazılı
hisse senetleri yönünden istisnaya uğramaktadır (bkz. TTK m. 490 vd.).
Devir serbestliği ilkesi ve istisnaları ile devir şekilleri konusu ilerde
ayrıca anlatılacaktır. Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler Malik: Bir şeye
sahip olan kişi, mülkiyet hakkı sahibidir. 184 Ticaret Hukuku Pay Türleri
Paylar, çeşitli yönlerden sınıflandırılmakta ve oluşan türlere de farklı
hukuki sonuçlar bağlanmaktadır. Nakit Karşılığı Pay / Ayın Karşılığı Pay
Kural olarak, pay sahiplerinin anonim ortaklığa getirecekleri sermayenin
nakit (para) olması zorunluluğu yoktur; para dışındaki değerlerin de
sermaye konulması mümkündür (TTK. 128, 342). Ayın sermayeye değer biçilme
yöntemi (m. 343) ve değerin anasözleşmede gösterilmesi gerektiği, kanunda
özel olarak düzenlenmiştir (m. 339/1,e). Oy Hakkı Olan Pay / Oydan Yoksun
Pay TTK m.434/2’ye göre, her pay sahibi, yalnız bir payı olsa bile en az
bir oy hakkını haizdir fakat birden çok paya sahip olanlara tanınacak oy
sayısı anasözleşme ile sınırlandırılabilir. Şu hâlde, TTK’ya göre, kural
olarak oysuz pay olamaz. Özellikle eklemeliyiz ki oy hakkı, payın kanunen
veya anasözleşme ile belirlenmiş bulunan en az miktarının ödenmesi ile
doğar (m. 435). İtibari Değeri Olan Pay / İtibari Değeri Olmayan Pay TTK
m.476 uyarınca, payın itibari değeri en az bir kuruştur; bu değer ancak
birer kuruş ve katları olarak yükseltilebilir. Bu değer,
Cumhurbaşkanlığınca yüz katına kadar artırılabilir. Bu kurala aykırı
şekilde çıkarılan paylar geçersizdir; çıkaranlar da zararlardan
müteselsilen sorumludurlar. Şu hâlde, itibari değersiz pay olmaz. İtibari
değerden aşağı bir bedelle de senet çıkarılamaz fakat itibari değerlerinden
daha yüksek bir bedelle (primli, agiolu) çıkarılabilmeleri için de
anasözleşmede hüküm bulunması veya genel kurulun karar alması gerekir (m.
347). TTK, itibari değere önemli bazı sonuçlar bağlamış; pay sahipliği
haklarının kullanımı ve primli çıkarılacak paylarda primin hesabı gibi bazı
konularda itibari değeri ölçü kabul etmiştir. TTK m. 434, pay sahiplerinin
oy haklarını, genel kurulda, paylarının toplam itibari değeriyle orantılı
olarak kullanacaklarını açık hükme bağlamıştır. Ayrıca, kazanç ve tasfiye
payı dağıtımında pay oranına, hatta pay karşılığında yapılan ödemelerin
sermayeye olan oranına bakılır (m. 507, 508). İmtiyazlı Pay / Adi Pay İlk
veya değiştirilmiş anasözleşme ile, bir kısım paylara imtiyaz tanınabilir;
imtiyaz, kâr payı, tasfiye payı, rüçhan ve oy hakkı gibi hususlarda
diğerlerine oranla paya tanınan üstün bir hak veya kanunda öngörülmemiş
yeni bir pay sahipliği hakkıdır (m. 479-480, 360). Böyle bir ayrıcalıkla
donatılmış paylara imtiyazlı pay, böyle bir ayrıcalık tanınmamış olanlara
ise adi pay denilmektedir. İmtiyazlar ancak anasözleşme ile oluşturulur.
TTK imtiyazı, “paya tanınan üstün bir hak veya kanunda öngörülmemiş yeni
bir pay sahipliği hakkı” şeklinde tanımladıktan sonra, 360’ıncı maddesinde,
“belirli pay gruplarına, özellik ve nitelikleriyle belirli bir grup
oluşturan pay sahiplerine ve azınlığa yönetim kurulunda temsil edilme
hakkı” tanınması yoluyla da imtiyaz oluşturulmasına izin vermiştir. 7.
Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 185 İmtiyaz konusu olabilecek
haklar sınırlı değildir; nitekim m. 478/2’deki “gibi” sözcüğü de bunun
kanıtıdır. Kâr ve tasfiye payı dağıtımı, rüçhan ve oy hakkı yanında, bu
sözcüğe dayanılarak tahvil ve intifa senetleri alma, ortaklık tesislerinden
yararlanma gibi birçok hususta imtiyaz oluşturulabileceği kabul
edilmektedir. Ülkemizde özellikle oy hakkında imtiyaza daha çok
rastlanabilmektedir. Örneğin, bazı payların sahipleri genel kurul
toplantılarında ellerindeki pay başına birer oy kullanırlarken
anasözleşmede diğer bazı payların her birisinin beşer oy hakkı sağlayacağı
düzenlenmiş olabilir. Böylece, eşit itibari değerli paylardan bir kısmına
oyda imtiyaz tanınmış olur (TTK m. 479/1). Öte yandan TTK, farklı itibari
değerdeki paylara eşit oy hakkı tanınması yoluyla düşük itibari paylar
lehine bir imtiyaz sağlanmasına izin vermemiştir (m. 479). Kanun, bir paya
en çok onbeş oy hakkı tanınabileceğini düzenlemek suretiyle bir üst sınır
getirmiştir fakat kurumsallaşmanın gerektirdiği veya haklı bir nedenin
kanıtlandığı durumlarda bu sınırlama uygulanmayacaktır. Bu iki durumda,
şirket merkezinin bulunduğu yerin asliye ticaret mahkemesinin, gerekçeyi
inceleyip, sınırlamadan istisna etme kararı vermesine gerek vardır (m.
479/2). Oyda imtiyaz, anasözleşme değişikliklerinde, ibra ve sorumluluk
davası açılmasında uygulanmaz (m. 479/3). Bir ortaklıkta imtiyazlı payların
bulunmasının en önemli sonucu, imtiyazlı paylara zarar verici nitelikteki
anasözleşme değişiklikleri, kayıtlı sermaye sistemine geçiş ve sistem
içinde yönetim kurulunca yapılacak sermaye artırımlarında, karar, imtiyazlı
pay sahiplerinin haklarını ihlal edici nitelikte ise, kararın
uygulanabilmesi için, imtiyazlı pay sahipleri özel kurullarının ayrıca
toplanarak ilgili kararı onaylamalarına gerek bulunmasıdır (TTK m. 454).
Bedelli Pay / Bedelsiz Pay Sermaye artırımlarında, artırılan sermaye
ortaklık içi kaynaklardan karşılanıyor ise, artırılan kısım karşılığı
çıkarılan paylar, bir bedel alınmaksızın, artırımın tescili anında mevcut
pay sahiplerine dağıtılır. Bu paylara bedelsiz (yeniden ödemesiz veya
gratis) paylar denilir ve bedelsiz pay alma hakkı, kaldırılamaz,
sınırlanamaz ve bu haktan vazgeçilemez (m. 462/3). Buna karşılık, dış
kaynaklardan sermaye artırımı yapılıyorsa çıkarılacak yeni paylardan almak
isteyen mevcut ortakların ve üçüncü kişilerin, ortaklığa pay bedellerini
ödemeleri gerekir (m. 461). Bu paylara ise bedelli paylar denilir. Pay için
hisse, pay senedi için hisse senedi ifadeleri de kullanılmaktadır. Pay
Sahipliği Pay sahibi, payın veya pay senedinin maliki olan gerçek veya
tüzel kişidir. Bir kişi birden çok paya sahip olabileceği gibi, miras,
birlikte satın alma gibi yollarla, bir pay üzerinde birden çok kişinin
mülkiyet veya başka bir hakkı da söz konusu olabilir (m. 477/1). Pay sahibi
olabilme açısından özel bir ehliyet aranmamıştır; TMK’daki ehliyet
hükümleri burada da geçerlidir. Ayrıca, Türk vatandaşı olma şartı da kural
olarak öngörülmemiştir (istisnai örnek olarak bkz. TTK m. 940/4,b). Pay
Sahipliğinin Kazanılması Burada, kazanma türleri ile pay sahipliğinin
kazanılmasında devir serbestliği kuralının ele alınması gerekir. 186
Ticaret Hukuku Pay sahipliği aslen veya devren kazanılır. 1. Aslen kazanma,
kuruluşta ve sermaye artırımında sermaye taahhüdünde bulunulması yoluyla
gerçekleşir. Birleşme ve tür değiştirme sonucu çıkarılan payların da aslen
kazanıldığı kabul edilir. 2. Devren kazanma ise, payın başkasından, satım,
trampa, bağışlama gibi bir işlemle devralınması şeklinde olur. Pay
sahipliğinin miras, cebri icra ve evlilikteki mal rejimleri uyarınca
iktisabı da devren kazanma kapsamında olmakla birlikte özellik gösteren
durumlar olduğundan, kanunda özel hükümler mevcuttur. Payın Serbestçe
Devredilebilmesi İlkesi ve İstisnaları Tipik sermaye ortaklığı niteliğine
bağlı olarak anonim ortaklıklara özgü temel ilkelerden birisi de senede
bağlanmış olsun olmasın, payın serbestçe devredilebilmesidir. Bu ilke, pay
sahibinin, herhangi bir makam, organ veya kişinin izni veya icazetini
almasına gerek olmaksızın payını devredebilmesini ifade etmektedir. Oysa
kollektif, adi komandit ve limited ortaklıklarda pay serbestçe
devredilemez; bunun için diğer tüm veya belirli oranda ortakların rızası
gerekmektedir (TTK m. 226/2, 315, 595). İlkenin kapsamına, payın
devredileceği kişiyi seçme serbestîsi de gireceğinden, payı devralacak
olanın kimliği ve kişiliği önem taşımaz; herhangi bir gerçek veya tüzel
kişi, pay mülkiyetini edinmenin tabi olduğu usule uymak suretiyle pay
sahipliğini kazanabilir. TTK m. 489-490 vd. hükümleri uyarınca, anonim
ortaklık payları kural olarak serbestçe devredilebilir. Paylara devir ve
tedavül kolaylığı sağlanması amaçlandığı içindir ki kıymetli evrak
niteliğine sahip pay senetleri çıkarılabilmesine olanak tanınmış, hatta
senetlerin “hamiline” yazılabilmesine de izin verilmiştir (TTK m. 484/1).
Ayrıca, m. 486, hamiline yazılı senetlerin, pay bedeli ödendikten itibaren
üç ay içinde, nama yazılı senetlerin ise azınlığın talebi halinde yönetim
kurulu tarafından bastırılması ve dağıtılması zorunluluğu getirmiş ise de
senede bağlanmış paylar ile çıplak paylar arasında, pay sahipliği
haklarının içeriği ve sınırları açısından fark yoktur. Pay sahibi haklarını
senetsiz de kullanabilir çünkü pay sahipliği haklarının kullanılabilmesi
pay senedi çıkarılmış olmasına bağlı değildir. Bununla birlikte şayet pay
senedi çıkarılmış ise, payın devri kolaylaştırılmış ve ayrıca pay sahibine
başka bazı olanaklar tanınmış olur. Sermaye borcunda temerrüt nedeniyle
ıskat (m. 482-483), birleşmede ayrılma akçesi vererek çıkarma (m. 141),
şirketler topluluğunda hakim şirketin, belirli koşullarla, bağlı sermaye
şirketindeki azınlığın paylarını satın alması (m. 208) ve haklı nedenle
fesih davasında mahkemenin payın gerçek değerinin davacıya ödenerek
şirketten çıkarılmasına karar vermesi (m. 531) gibi özel ve istisnai
hükümler bir yana, anonim şirkette pay sahiplerinin ortaklıktan çıkma veya
çıkarılmaları, kural olarak söz konusu olmadığı için, bu eksikliği giderici
bir çare olarak da payların serbestçe devredilebilmesi kuralı
öngörülmüştür. Payların serbestçe devrine izin verilmesinin daha da önemli
bir nedeni, anonim ortaklıklarda pay sahiplerinin kişiliğine önem
verilmemiş olmasıdır. Alacaklıların yegane güvencesini ortaklık malvarlığı
oluşturduğundan, sermaye ile onun karşılığı olan malvarlığının korunmasını
ve iade edilmesini sağlamak amacıyla da kanunda, çeşitli önlemlere yer
verilmiştir (bkz. m. 347, 358, 376-377, 378, 379 vd., 395, 551, 514-523
gibi). Sermaye borcunu ifa etmek dışında ortaklar -istisnai Kıymetli Evrak:
Hakkın senede bağlı olduğu, senetten ayrı olarak ileri sürülemediği ve
devredilemediği senetlerdir. Hamiline Yazılı Senet: Senedin metninden,
senedi elinde bulunduran kim ise, o kimsenin hak sahibi sayılacağı
anlaşılan senettir. Iskat: Sona erdirme, düşürme demektir. 7. Ünite - Pay
Sahipliği ve Menkul Kıymetler 187 nitelikteki ikincil yükümlülükleri bir
yana bırakırsak- başka yükümlülük ve borçlar altına sokulamayacakları için
kanun koyucunun bu yaklaşımı yerindedir. Fakat devredilebilirlik mutlak bir
kural olmayıp kanundan veya iradeden doğan istisnaları mevcuttur. Kanun
koyucu, bazen bizzat ortaklık tüzel kişiliğini, bazen pay sahiplerini,
alacaklıları ya da kamu menfaatini koruma düşüncesi ile ortaklığın “anonim”
niteliğine ve payları devir serbestliğine sınırlamalar koymuştur.
Gerçekten, mutlak ve sınırsız bir devir serbestisi geçerli kılınsaydı,
ortaklık hiç de istenmeyen kişi ve grupların egemenliğine geçebilir;
örneğin, rakipler, yabancı uyruklu, geçimsiz veya uzak durulan bazı
insanlar ortak olabilir veya pay sahiplerinin üstlendikleri ikincil
yükümlülükler (m. 480/4) sayesinde faaliyet gösteren bir ortaklığın
payları, bu yükümlülükleri ifa edemeyecek kişilere geçebilirdi. Şu hâlde,
payların devredilebilmelerini sınırlamak veya zorlaştırmak gerekli, hatta
zorunlu olabilmektedir. Getirilen bu sınırlamalar ile ya üçüncü kişilere
yapılan devirler tümü ile hükümsüz bırakılmış ya da pay sahipliği
konumundaki değişim, belirli bir makamın onayına bağlı kılınmıştır.
İstisnai nitelikteki bu tür kanuni sınırlamaların yanı sıra, pay sahipleri
de gerek anasözleşmeye koyacakları “bağlam” (m. 492-495) düzenlemeleri
yoluyla, gerek kendi aralarında veya üçüncü kişilerle yapacakları borçlar
hukuku sözleşmeleri ile payların devrini bir takım koşullara
bağlayabilecekler ve bu sayede pay sahiplerinin “kişiliklerini” ön plana
çıkarabileceklerdir. Kanundan Doğan İstisnalar TTK’da ve diğer bazı özel
kanunlarda, pay devrini yasaklayan, kısıtlayan veya izne bağlayan istisnai
hükümler yer almaktadır. Bu istisnalara kısaca değinmek gerekir. Türk
Ticaret Kanunu’nda Öngörülen İstisnalar Anonim Şirketin Kendi Paylarını
Edinme veya Taahhüt Etme Yasağı Kuralı Edinmenin Şartları: TTK m. 379’a
göre, bir ortaklık kendi paylarını, sermayesinin onda birini aşan veya bir
işlem sonucu aşacak olan miktarda, ivazlı olarak devralamayacağı gibi,
rehin olarak da kabul edemez; bu yasak, bir üçüncü kişinin kendi adına
ancak şirket hesabına aldığı veya rehnettiği paylar için de uygulanır (Oran
Şartı). Payların, öngörülen sınır içinde iktisap veya rehin olarak kabulü
için, m. 379/2 uyarınca, genel kurulun yönetim kurulunu yetkilendirmesi
şart olup en çok beş yıl ile sınırlandırılmış bu yetkilendirmede, kabul
edilecek payların itibari değerleri (ve) sayıları belirtilerek toplam
itibari değerleri ile ödenecek bedelin alt ve üst sınırları gösterilmelidir
(Yetkilendirme Şartı). Kanun, oran ve yetkilendirme şartlarına ilave olarak
edinilecek pay bedelleri düşüldükten sonra, kalan şirket net aktifinin, en
az, esas veya çıkarılmış sermaye ile kanun ve anasözleşme uyarınca
dağıtımına izin verilmeyen yedek akçe toplamı kadar olmasını da şart koşmuş
(Net Aktif Yeterliliği Şartı); ayrıca, öngörülen şartlarla edinilecek
payların bedellerinin tamamen ödenmiş olmasını da (Karşılığı Ödenmiş Paylar
Bulunması Şartı) aramıştır (m. 379/3 ve 4). Edinme Yasağının Amacı ve
Yaptırımı: Emredici bu düzenlemeye aykırı sözleşmeler geçersiz olduğu gibi
(m. 379/1), bu yasağı dolanma (kanuna karşı Bağlam: Anasözleşmede yer alan
ve nama yazılı pay senetlerinin devrini kısıtlayan hükümlerdir. 188 Ticaret
Hukuku hile) niteliğindeki bazı işlemler de geçersizdir (m. 380). Yasağın
konuluş amacı, ortaklık sermayesinin iade edilmesini, malvarlığının
azaltılmasını ve edinilecek payların spekülatif işlemlere konu yapılmasını
önlemektir. Yasağın İstisnaları: Kanun, anılan yasağın istisnalarını da
düzenlemiş olup, bu hâllerde, ortaklığın, 379uncu madde hükümleri ile bağlı
olmaksızın kendi paylarını edinmesinde sakınca görmemiştir: 1. Paylar,
sermaye azaltılmasına dair m. 473-475 hükümleri uyarınca devralınıyorsa (m.
382/1,a). 2. Payların devralınması külli halefiyet kuralı gereği ise (m.
382/1,b). 3. Devralma, bir kanuni satın alma yükümünden doğuyorsa (m.
382/1,c). 4. Bedellerinin tümü ödenmiş olmak şartı ile ve cebri icradan,
şirketin bir alacağının tahsili amacına yönelik alınıyorsa (m. 382/1,d). 5.
Şirket, bir menkul kıymetler şirketi ise (yani devralma ortaklığın işletme
konusuna giriyor) (m. 382/1,e). 6. Şirket, bedelleri tamamen ödenmiş bu
payları bedelsiz devralıyor ise (m. 383, aynı hüküm, yavru şirket
paylarının ana şirket tarafından alınmasında da kıyasen uygulanacaktır).
Edinilen Payların Ne Yapılacağı: Kanunun izin verdiği bu istisnai hâllerde
ortaklığın, kendi devraldığı payları ne yapması gerektiği de
gösterilmiştir: 1. TTK m. 382’nin b-d bentlerine göre alınan paylar,
devirleri şirketin kaybına yol açmayacak ilk fırsatta ve her hâlde en geç
üç yıl içinde elden çıkarılmak zorundadır (kuralın istisnası için bkz. m.
384). 2. TTK m. 379-381’e aykırı olarak edinilen veya rehin alınan paylar,
en geç altı ay içinde elden çıkarılır veya üzerindeki rehin kaldırılır (m.
385). 3. TTK m. 384 ve 385 hükümleri uyarınca elden çıkarılması gerekmesine
rağmen fiilen elden çıkarılamayan paylar ise, sermayenin azaltılması yolu
ile hemen yok edilir (m. 386). Edinilen Paylara Bağlı Hakların Donması:
Elden çıkarıncaya dek, ortaklık elinde kalan kendi payları ile yavru şirket
tarafından edinilen ana şirket payları, ana şirketin genel kurul toplantı
nisabının hesabında da dikkate alınmaz. Bedelsiz payları edinme hariç,
şirketin devraldığı kendi payları, hiçbir pay sahipliği hakkı vermez; yavru
şirketin edindiği ana şirket payları ait oy hakları ile buna bağlı haklar
donar (m. 389). Kendi Paylarını Taahhüt Yasağı: TTK m. 388/1, sadece edinme
veya rehin almayı değil, şirketin kendi paylarını taahhüt etmesini de
yasaklamış; bazı olguları bu kapsamda saymıştır (f. 2). Buna aykırı
davranılması hâlinde de söz konusu payları şirket değil, kuruluşta
kurucular, sermaye artırımlarında yönetim kurulu üyeleri taahhüt etmiş
sayılır ve bedellerinden sorumlu tutulurlar; kusursuzluğunu kanıtlayan kişi
bu sorumdan kurtulur (f. 3). Birinci ve üçüncü fıkra hükümleri, ana şirket
paylarını taahhüt eden yavru şirketlere de kıyasla uygulanır ve paylar,
yavru şirketin yönetim kurulu üyelerince tahhüt edilmiş sayılır (f. 4).
Tescilinden Önce Payın Devri Yasağı TTK m. 352 ve 486/1 ve 4 hükümleri
uyarınca, ortaklığın kuruluşunun veya sermaye artırımının tescilinden önce
çıkarılan pay senetleri (karş. 486/1’de pay denmesi hatalıdır) geçersiz
olduğu gibi, bu aşamada yapılan pay devirleri de ortaklığa karşı
hükümsüzdür. Hükümlerin ortak gerekçesi, payın tescil ile doğmasıdır. Ana
Şirket - Yavru Şirket: Bir ticaret şirketi, diğer bir ticaret şirketini, oy
haklarının çoğunluğuna sahip olması veya benzer bir nedenle, doğrudan veya
dolaylı olarak hâkimiyeti altında bulunduruyorsa, birinci şirket ana,
diğeri yavru şirkettir. 7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 189
Bedeli Tamamen İfa Edilmemiş Payın Devrinde Ortaklığın Devri Kabul Etmeme
Yetkisi TTK m. 491 hükmü uyarınca, karşılığı tamamen ifa edilmemiş nama
yazılı pay, kural olarak şirketin onayı ile devdedilebilir; miras, mal
rejimleri ve cebri icra yoluyla iktisap istisnadır. Şirket, sadece
devralanın ödeme gücü şüpheli ise ve şirketin istediği teminat verilmez
ise, devre onay vermekten kaçınabilir (f. 2). Diğer Kanunlarda Öngörülen
İstisnalar Bazı kanunlarda, belirli tür veya nitelikteki anonim
ortaklıkların paylarının devrinde resmi makamlardan izin alınması şartı
öngörülmüştür. İradeden Doğan İstisnalar Anasözleşmeye konulacak bağlam
hükümleri ile, nama yazılı pay senetlerinin devrinde, ortaklığın devre onay
vermesi öngörülebilir (TTK m. 492-495). İkincil yükümlülükler öngörülmesi
de anasözleşmede hüküm bulunmasını, yükümlülüklerin nama yazılı senetlere
ve devirlerinin ortaklık onayına bağlanmasını gerektirir (TTK m. 480/4).
Pay Sahipliğinin Kaybedilmesi Payın devri, birleşme, ortaklığın tasfiyesi,
sermaye borcunda temerrüt nedeniyle ortaklıktan ıskat (çıkarma) ve payın
itfası, pay sahipliğini sona erdirir. Pay sahipliğini sona erdiren nedenler
sınırlıdır; anasözleşme ile başkaca nedenler öngörülemez (m. 340). Örneğin,
anasözleşmede, bazı kanun hükümlerinin öngördüğü (m. 141, 482-483 ve 531)
nedenler dışında bir çıkarılma nedeni düzenlenemez; aynı şekilde, çıkma
hakkı ve nedenleri öngörülemez. Çünkü sermaye ortaklığı ve pay devri
serbestîsi kuralı nedeniyle, ortaklıktan çıkmanın yolu, kural olarak payı
devretmektir. Pay sahibi sıfatı kaybedildiği takdirde, paya bağlı haklar da
sona erer fakat alacak hakkına dönüşmüş talepler devam edebilir. Ayrıca,
sıfat sona ermesine rağmen, bedeli tamamen ödenmemiş nama yazılı paylarda
sermaye borcunun da devam etmesi mümkün olabilir (bkz. TTK m. 501). Pay
Sahibinin Borç ve Yükümlülükleri Sermaye Borcu (Tek Borç İlkesi) Kanunda
öngörülen istisnalar dışında, pay sahiplerinin tek bir borcu vardır; o da
sahip olunan paylara karşılık taahhüt ettiği pay bedelini veya payın
itibari değerini aşan primi ifa borcudur (m. 480/1, 329/2). Bu nedenle,
anonim ortaklıklarda “Tek Borç İlkesi” geçerlidir. Sermaye borcu ifa
edildikten sonra, pay sahipleri, kendi rızaları dışında yeni ve ek sermaye
koyma borcu altına sokulamazlar. Ek sermaye taahhüdü ancak oy birliği ile
gerçekleşebilir. Gerçek anlamda birer istisna sayılmasa da tek borç
ilkesinin iki istisnasından söz edilir, primli (agiolu) paylar ve ikincil
(tali) yükümlülükler. Sermaye borcu, payların itibari değerlerinden oluşur.
Fakat anasözleşmede veya genel kurul kararında öngörülmek şartı ile itibari
değerinin üzerinde bir bedelle (primli) pay ihracı mümkündür (m. 347).
Kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş şirketlerde, anasözleşme ile yönetim
kuruluna, primli pay çıkarma 190 Ticaret Hukuku yetkisi tanınabilir (m.
480/2). Bu durumlarda pay sahibinin sermaye borcu, primi de kapsar (m.
480/1). A anonim şirketinde tüm pay sahipleri sermaye borçlarını tamamen
ifa etmişlerdir. Mali bakımdan zor durumda kalan yönetim kurulu pay
sahiplerinin ek sermaye ödemelerini kararlaştırmış ve yeni sermaye borcunun
ödenmesi için duyuru yapmıştır. Karara itiraz eden pay sahibi B sizce haklı
mıdır? Borçlu Sıfatı Nama yazılı payın bedeli tamamen ödenmemiş ise, borçlu
sıfatı pay sahibine aittir; birden çok kişi birlikte pay almış ise, borçtan
müteselsilen sorumludurlar. Karşılığı tamamen ödenmemiş nama yazılı payın
devri için ortaklığın da onayı gerekir çünkü burada, borcun nakli de söz
konusudur (TBK m. 196). Bu durumda payın eski sahibinin sermaye borcundan
dolayı sorumluluğu, kural olarak sona erer (m. 501). Ancak devir miras,
cebri icra ve evlilikte mal rejimi hükümleri uyarınca gerçekleşiyor ise,
şirketin onayı aranmaz (m. 491). Sermaye Borcunun İfası Borcun ifa ediliş
yöntemi, sermayenin türü ve niteliğine göre değişir. 1. Nakit sermaye
taahhüt edilmiş ise, payların itibari değerlerinin en az yüzde yirmibeşi
tescilden önce, gerisi de tescili izleyen en geç yirmidört ayda ödenir.
Geri kalan kısmın ödenme zamanları, sermaye artırımlarında genel kurul
kararında veya katılma taahhütnamesinde gösterilebileceği gibi; genel
kurula veya yönetim kuruluna çağrı yapma yetkisi de tanınabilir. Bakiye
borcun ifasını, tasfiye halinde tasfiye memurları, iflâsta ise iflâs
idaresi isteyebilir. TTK m. 481 uyarınca, pay bedelleri ortaklardan,
yönetim kurulunca ve anasözleşmede aksine hüküm yoksa ilân yoluyla istenir.
İlanda, borç miktarı ile ödeme tarihi ve ödeme yeri de açıkça gösterilmek
gerekir. Bakiye sermayenin ödenmesinde ortaklar arasında haksız
farklılıklar yaratılması, eşit işlem ilkesine aykırılık doğurur; sorumluluk
davası (m. 553 vd.) ve butlanın tespiti (m. 391/1,a) veya kayıtlı sermaye
sistemindeki HAAO’larda iptal davasına yol açabilir (SerPK m. 18/6). 2.
Ayın sermaye taahhüt edilmiş ise, sermaye borcu, ortaklığın tescili ile
muacceliyet kazanır. Sermaye Borcuna Aykırılığın Yaptırımları Ticaret
ortaklıklarının genel hükümlerinden TTK 128 vd.’da düzenlenen yaptırımlara
daha önce değinmiştik. Ortaklık gecikmiş ifayı talep ve dava edebilir; pay
sahibini icra yoluyla takip edebilir (m. 128/7). Anonim şirket bakımından
ayrıca hükümler de bulunmakta olduğu için, yaptırımlara kısaca değinmek
gerekmektedir. Temerrüt Faizi: Nakit sermaye borcunun ifa edilmemesi,
ortaklığa, ihtara dahi gerek kalmaksızın, temerrüt faizi talep etme hakkı
verir (m. 482/1; faizin başlangıcı yönünden karş. 129). Faiz oranı yönünden
3095 Sayılı Kanun, m. 2 uygulanır. Iskat: Yönetim kurulu mütemerrit pay
sahibini, katılma taahhüdü ve yaptığı kısmi ödemelerden doğan haklarından
yoksun bırakarak yerine ortak almaya, kendine pay senedi verilmiş ise onu
iptal etmeye yetkilidir (m. 482/2). Bunun için, yönetim kurulu tarafından,
pay sahibine TTSG ile ve ayrıca anasözleşmede Cebri İcra: Borcunu yerine
getirmeyen kimseyi, borcunu yerine getirmeye zorlama biçimindeki
yaptırımdır. 1 7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 191 öngörülen
şekilde ilân yoluyla, şirketin internet sitesinde de yayımlanacak bir
mesajla ihtarda bulunması ve temerrüde konu tutarı bir aylık sürede
ödemesi, aksi takdirde ilgili paylara ilişkin haklarından yoksun
bırakılacağı ve sözleşme cezasının isteneceği ihtarı yapılmış olması
gerekir. Nama yazılı pay sahiplerine bu davet ve ihtar, ilân yerine, iadeli
taahhütlü mektupla ve internet sitesi mesajı ile yapılır. Bir aylık ödeme
süresi, mektubun alındığı tarihten başlar (m. 483/1- 2). Mütemerrit pay
sahibi, yeni pay sahibinin ödemelerinden açık kalan tutar için şirkete
karşı sorumlu olup, m. 501 hükmü saklıdır (TTK m. 483/3-4). Sözleşme
Cezası: Anasözleşmede, mütemerrit ortağın sözleşme cezası ödemesi
öngörülebilir (m. 482/3). Tazminat: Mütemerrit ortaktan tazminat da
istenebilir (m. 482/4). Ortaklık özellikle, yeni (ıskat edilen yerine
alınan) pay sahibinin ödemeleriyle kapanmayan açıkların tazminini
isteyebilir (m. 483/3-4). İkincil Yükümlülükler Anonim ortaklıkta, payların
devri ortaklığın iznine bağlı olan hâllerde (m. 490 vd.), anasözleşme ile
ortaklara, sermaye borcu dışında, belirli aralıklarla (dönemsel olarak)
tekrar eden ve konusu para olmayan birtakım yükümlülükler getirilebilir.
Yükümlülüklerin niteliği ve kapsamı pay senetlerine ve ilmühaberlerin
arkasına yazılabilir (m. 480/4). Anasözleşmede bu gibi ikincil
yükümlülüklerin ifasını sağlamak üzere sözleşme cezası kabul edilebilir
(TTK m. 481/2). Bu kapsamda örneğin, işletme konusu şeker üretimi olan bir
ortaklığın pay sahiplerine, her hasatta belirli miktarda şeker pancarını
ortaklığa teslim etme; süt ve süt ürünleri üretimi ile uğraşan bir
ortaklığın pay sahiplerine ortaklığa her ay belirli miktar süt teslim
etmeleri yükümlülüğü getirilebilir. Böyle bir olanak, bir yandan ortaklığın
işlediği maddeleri kolayca elde etmesine, diğer yandan da belirli meslek
gruplarından kişilerin bir ortaklık çatısı altında örgütlenmelerine hizmet
eder. Bu tür yükümlülüklerin, ortaklığı sermayeye dayalı olmaktan bir
ölçüde uzaklaştırıp kooperatiflere benzer şekilde kişiselliği ön plana
çıkardığı açıktır. İkincil yükümlerin kuruluşta veya sonradan yapılacak
değişiklik yoluyla ama mutlaka anasözleşmede yer alması gerekir. İkinci
olasılıkta, ilgili bütün pay sahiplerinin rızasına gereksinim vardır.
Anasözleşmede öngörülmüş olma gereği, ikincil yükümlere ilişkin sözleşme
cezası için de geçerlidir (TTK 481/2). Sadakat Yükümlülüğü Anonim
ortaklıklarda pay sahiplerine sadakat (bağlılık) yükümlülüğü getiren bir
kanuni düzenleme yoktur. Ancak konu doktrinde tartışmalıdır. Sır Saklama
Yükümlülüğü Pay sahibinin bilgi alma hakkı kapsamında, genel kurul
toplantılarında, yönetim kurulundan ve denetçilerden belli konularda bilgi
isteme hakkı vardır; bilgi verilmesi yalnızca, istenen bilgi verildiği
takdirde şirket sırlarının açıklanacağı veya korunması gereken bir şirket
menfaatinin tehlikeye gireceği gerekçesiyle reddedilebilir (m. 437/2-3).
Ortaklığın ticari defterleri ve yazışmalarının, pay sahibinin sorusunu
ilgilendiren kısımlarının incelenebilmesi, yalnız genel kurulun açık izni
veya yönetim kurulu kararıyla mümkündür. İzin alındığı takdirde, inceleme
bir uzman aracılığı ile de yapılabilir. Öğrenilen ortaklık sırlarının da
daima saklanması gerekir. Sözleşme Cezası: Sözleşmenin yerine getirilmemesi
veya bir kısmının yerine getirilmesi durumunda, tarafların, ödenmek üzere
kararlaştırdıkları tutardır. 192 Ticaret Hukuku TTK m. 527/1’de de,
denetçinin sır saklama yükümüne dair m. 404 saklı kalmak üzere, görevi
nedeniyle incelemesine sunulan defter ve belgeleri inceleyen kişilerin,
öğrendikleri iş ve işletme sırlarını açıklamalarının yasak olduğu hükme
bağlanmış; aksine davranışın maddi ve manevi tazminata yol açacağı ve ceza
mevzuatının suç ihbarına ilişkin hükümlerinin saklı olduğu belirtilmiştir
(f. 2). Pay Sahibinin Hakları Pay sahiplerinin hakları, nitelikleri
açısından ve kullanılış şekilleri açısından olmak üzere iki ölçüte göre
sınıflandırılabilir: Nitelikleri Açısından Nitelikleri yönünden
bakıldığında, mali haklar ve kişisel haklar olmak üzere iki grup hak
bulunduğu görülmektedir. Mali Haklar Bunlar; kâr payı (temettü) hakkı,
hazırlık devresi faizi, tasfiye payı hakkı ve yeni paylarda önalım (rüçhan)
hakkıdır. Kâr Payı Hakkı: En önemli mali haklardan olup, konulan sermayenin
semeresidir. Her pay sahibi, kanun ve anasözleşme hükümlerine göre, pay
sahiplerine dağıtılması kararlaştırılmış olan net dönem kârına, payı
oranında katılma hakkına sahiptir (m. 507/1). 1. Dağıtım Yetkisi ve
Şartları: TTK m. 408/2, d ve 409/1 uyarınca kâr dağıtılıp dağıtılmayacağı
ve miktarı konusunda karar yetkisi GK’da olmakla birlikte, dağıtım
yapılması ve miktarı konusunda kanun ve anasözleşmenin öngördüğü bazı
şartlara uymak zorunludur. Bunlara anahatlarıyla değinirsek; a) Kâr
dağıtılabilmesinin temel şartı, ortaklığın net dönem kârı veya önceki
yıllar kârlarından bu amaçla yedek akçe ayrılmış bulunmasıdır (m. 509/2).
Ayrıca, sağlanan kârın gerçek olması da gerekir; haksız ve kötüniyetli
olarak alınan kâr paylarının ortaklığa iadesi gerekir (m. 512-513); ayrıca
bu husus, yönetim kurulunun sorumluluğuna da yol açar (m. 553 vd). b)
Ortaklığın kazanç sağlayıp sağlamadığı, yıllık bilançoya göre saptanır (m.
508/2). Bilanço, ortaklığın hesap dönemi içerisindeki malvarlığı değişimini
gösterir; eksilmeler gideri, artmalar geliri ifade eder. Aradaki fark gelir
lehine ise kâr, yoksa zarar edilmiş demektir. Bilançoda eşitliği sağlamak
için de kâr pasife, zarar aktife yazılır. Bilanço ile gelir tablosundan
oluşan yılsonu finansal tabloları (m. 68/3), Türkiye Muhasebe
Standartlarına göre ve dürüst resim ilkesi uyarınca hazırlanmalıdır (m.
515). c) Genel kurul tarafından kâr dağıtım kararı verilmeli ve dağıtım
miktarı saptanmalıdır (m. 408/2,d). Genel kurul kararı, basit toplantı ve
karar yetersayıları ile alınır. Hiç veya yeterince kâr dağıtılmaması, genel
kurul kararının iptaline neden olabilir (m. 445 vd). Dağıtım kararı üzerine
kâr payı hakkı, bağımsız bir alacak hakkına dönüşür ve başkalarına devri
mümkün hâle gelir. Genel kurul kararında, kârın dağıtım tarihi de
saptanabilir; ya da uygulamada genellikle yapıldığı gibi, dağıtım zamanını
belirleme yetkisi yönetim kuruluna bırakılabilir. d) Kâr payının nakden
ödenmesi gerekir. Anasözleşmede aksine hüküm yoksa, ortakların kâr payları,
esas sermayeye mahsuben ortaklığa yaptıkları ödemelerle orantılı olarak
hesap ve tespit edilir (m.508/1). Kâr payı talep hakkı, beş yıllık
zamanaşımına tabidir (BK. m.147/4). Şirketlerin kâr payı avansı
dağıtabilmeleri için, şirket genel kurulunca kâr payı avansı dağıtılmasına
ilişkin karar alınması 7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 193 ve
kâr payı avansı dağıtılacak hesap döneminde hazırlanan üç, altı veya dokuz
aylık ara dönem finansal tablolara göre kâr edilmiş olması gereklidir
(Tebliğ m.5). Dağıtılacak kâr payı avansı; varsa geçmiş yıllar zararlarının
tamamının, vergi, fon ve mali karşılıkların, kanunlara ve sözleşmeye göre
ayrılması gereken yedek akçelerin, varsa imtiyazlı pay sahipleri, intifa
senedi sahipleri ve kâra katılan diğer kimseler için ayrılacak tutarların,
oluşan ara dönem kârından indirilmesi suretiyle hesaplanır. Ödenecek kâr
payı avansı, bu şekilde hesaplanan tutarın yarısını geçemez (Tebliğ m.7). X
anonim şirketinin yönetim kurulu üyesi A şirketin o yıl önemli miktarda kâr
elde ettiğini, kâr paylarının genel kurul toplantısı beklenmeksizin pay
sahiplerine bir an önce dağıtılmasının gerekli olduğunu ileri sürmektedir.
Diğer yönetim kurulu üyesi B ise kâr payı dağıtımı konusunda karar alma
yetkisinin genel kurula ait olduğunu bu nedenle dağıtım yapamayacaklarını
ileri sürmektedir. Sizce kim haklıdır? e) Kâr payı ile yedek akçeler
arasında önemli bağlantı vardır: TTK m. 523/1’e göre, kanunî ve
anasözleşmede öngörülen ihtiyarî yedek akçeler ayrılmadıkça, pay
sahiplerine dağıtılacak kâr payı belirlenemez. Bu nedenle yedek akçe
kavramı ve türlerine ilişkin temel bazı bilgiler vermekte yarar vardır: aa)
Yedek Akçe Kavramı ve Türleri: Kanun ve anasözleşme gereğince ayrılması
gereken yedek akçeler dışında, genel kurul da çeşitli amaçlarla yedek akçe
ayrılmasına karar verebilir. Bu açıdan üç türlü yedek akçe söz konudur: aa)
Kanunî Yedek Akçe: Kanun gereği ayrılması zorunlu olan yedek akçedir.
Yıllık kârın yüzde beşinin, ödenmiş sermayenin yüzde yirmisine ulaşıncaya
kadar genel kanuni yedek akçe olarak ayrılması zorunludur (m. 519/1). Buna
kanunî yedek akçenin birinci ayrımı denir. Kanuni sınıra ulaşıldıktan sonra
da, m. 519/2’de üç bent halinde gösterilen paralar, yedek akçeye eklenir.
Birinci kanunî yedek akçeler dışında, pay sahipleri için % 5 kâr payı
ödendikten sonra, kâr payı alacak kişilere dağıtılması kararlaştırılan
kısmın yüzde onu, ikinci kanunî yedek akçe olarak ayrılır (m. 519/2,c).
Genel kanuni yedek akçe, esas veya çıkarılmış sermayenin yarısını
geçmedikçe, sadece zararların kapatılmasına, işlerin iyi gitmediği
zamanlarda, işletmeyi devam ettirmeye veya işsizliğin önüne geçmeye ve
sonuçlarını hafifletmeye elverişli önlemlerin alınması için kullanılabilir
(m. 509/3). bb) Anasözleşme İle Ayrılan Yedek Akçe: Anasözleşmeye konulacak
bir hükümle, yıllık kârın yüzde beşinden fazla bir tutarın yedek akçe
olarak ayrılacağı veya yedek akçenin, ödenmiş sermayenin yüzde yirmisini
aşabileceği öngörülebilir ve bunların özgülenme amacı ile harcanma şartları
saptanabilir (m. 521). cc) Genel Kurul Kararıyla Ayrılan Yedek Akçe: Genel
kurul, aktiflerin yeniden sağlanabilmesi için gerekli ise, bütün pay
sahiplerinin menfaatleri dikkate alındığında, ortaklığın sürekli gelişimi
ve olabildiğince istikrarlı kâr payı dağıtımı yönünden haklı görülüyorsa
kanun ve anasözleşmede öngörülenlerden başka yedek akçe ayrılmasına da
karar verebilir (m. 523/2). Ayrıca, anasözleşmede hüküm olmasa dahi,
ortaklık işçileri için yardım sandıkları ve diğer yardım örgütleri
kurulması ve veya bunların sürdürülmesi amacıyla veya diğer yardım ve hayır
amaçlarına hizmet etmek üzere, bilanço kârından yedek akçe ayırabilir (m.
523/3). Yeni Pay Alma Hakkı: Sermaye artırımları sonucu çıkarılacak yeni
paylardan, ortaklık esas (veya kayıtlı sermayeli ortaklıklarda çıkarılmış)
sermayesindeki payları ile orantılı olarak alma konusunda mevcut pay
sahiplerine tanınan öncelik 2 194 Ticaret Hukuku hakkına yeni pay alma
(rüçhan) hakkı denmektedir (bkz. TTK m. 461/1). Bu hak tanınmasa idi,
yapılacak sermaye artırımları sonucu oluşturulan paylar doğrudan
başkalarına veya bazı ortaklara verilebilir; böylece diğer bir kısım
ortakların ortaklık sermayesindeki oranları ve güçleri giderek
zayıflatılabilirdi. Çok genel hatlarıyla yeni pay alma hakkı ve bu hakkın
kullanımı konusunda şu hususları belirtmek gerekir. Yeni pay hakkına dair
m. 461’e göre, genel kurulun sermaye artırım kararı ile rüçhan hakkı, ancak
haklı nedenler bulunduğu takdirde ve en az esas sermayenin yüzde altmışının
olumlu oyu ile sınırlanabilir veya kaldırılabilir. Yönetim kurulu rüçhan
hakkının kullanılma esaslarını bir karar ile belirler ve pay sahiplerine en
az 15 gün süre verir; bu karar TTK m. 35’de belirtilen gazetede ilân
edilir; şirketin internet sitesine de konulur. Bu hak, bedelsiz bir hak
değildir. Yeni pay alma hakkını kullanmak isteyen ortakların, öngörülen
süre içerisinde talepte bulunması ve alacağı yeni payların bedelini ödemesi
gerekir (m. 461, TTK m. 461, yeni pay alma hakkı kullanım süresinin onbeş
günden az olmayacağını düzenlemekte fakat azami bir süre öngörmemektedir.
Bu süre, hak düşürücü niteliktedir. Hazırlık Devresi Faizi Hakkı: Anonim
ortaklıkta kural olarak sermaye karşılığında faiz ödenmez (TTK m. 509/1).
Bu yasak, pay sahiplerinin alacaklı değil, ortaklık malvarlığına katılan
kişi olarak nitelendirilmelerine ve bu nedenle yalnızca gerçekleşen kârdan
yararlanabilmelerine fakat koydukları sermayeyi geri isteyememelerine
dayanır. Ancak, m. 510 uyarınca, işletmenin tam bir şekilde faaliyete
başlamasına kadar geçecek hazırlık devresi için pay sahiplerine, Türkiye
Muhasebe Standartlarına uygun olmak şartıyla, özellikli varlık
niteliğindeki yatırımların maliyetine yüklenmek üzere, belirli bir faiz
ödenmesi anasözleşmede öngörülebilir. Anasözleşme, bu devre ile sınırlı
olmak üzere faiz ödemelerinin en geç ne zamana kadar devam edeceğini de
belirler. Söz konusu ödemenin yapılması için, anasözleşmede düzenlenmiş
olması ve ayrıca en geç ne zamana kadar süreceğinin belirtilmesi gerekir.
Buradaki “zaman”, kesin bir tarih olarak anlaşılmamalı, ulaşılacak belirli
bir aşamayı da içerecek şekilde geniş yorumlanmalıdır. TTK m. 510/2,
sermaye artırımlarında da hazırlık devresi faizi ödenebilmesine olanak
tanınmıştır. Tasfiye Payı Hakkı: Ortaklığın sona ermesi durumunda, her pay
sahibi, anasözleşmede aksi öngörülmedikçe, tasfiye artığından yararlanma
(tasfiye payı alma) hakkına sahiptir (m. 507/1). Tasfiye gerektirmeyen
haller dışındaki tüm sona erme hâllerinde, sona erme nedeni gerçekleştikten
sonra ortaklık tüzel kişiliği hemen ortadan kalkmamakta, tüzel kişiliğin de
sona ermesi için malvarlığı tasfiyesi işlemlerinin yapılması gerekmektedir
(m. 536 vd.). Bu işlemler sonucunda geriye kalan bir değer (tasfiye artığı)
mevcut olursa, anasözleşmede aksine hüküm olmadıkça, bunun da ödedikleri
sermayeler ve varsa imtiyazları oranında pay sahiplerine dağıtılması
gerekmektedir. Dağıtım, kural olarak alacaklılara yapılacak üçüncü davetten
itibaren bir yıl geçtikten sonra ve anasözleşmede veya genel kurul
kararında aksine hüküm bulunmadıkça para olarak yapılır (m. 543). Kişisel
Haklar Genel kurul toplantılarına katılma ve bununla ilgili haklar, dolaylı
da olsa ortaklık yönetimine ve denetimine katılma, bilgi alma ve inceleme
haklarıdır. Genel Kurul Toplantılarına Katılma ve İlgili Haklar (Özellikle
Oy Hakkı): Her pay sahibi, genel kurul toplantılarına bizzat veya
temsilcisi aracılığıyla 7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 195
katılma, konuşma ve görüş belirtme, karar alınmasında oy kullanma ve
şartları varsa alınan kararlara karşı iptal davası açma haklarına kural
olarak sahiptir (m. 407 vd.; 415, 425, 427 vd., 445 vd.). Bir ortak, ancak
haklı nedenlerin varlığı halinde ve son önlem olarak genel kurul
toplantılarından çıkarılabilir. Bu durum, nadir rastlanan bir istisna
oluşturur. Bunun dışında tüm ortaklar anılan haktan yararlanır. Hatta,
oydan yoksunluk hallerinde (bkz. TTK. m.436) dahi, oydan yoksun kişi, yine
toplantılara katılır, görüş belirtir; fakat oy kullanamaz. Genel kurula
katılma, görüş ve önerilerde bulunma hakkına bağlı hakların en önemlisi oy
hakkıdır. TTK. m.434 uyarınca her pay, sahibine en az bir oy hakkı verir;
anasözleşme ile oyda imtiyazlı paylar oluşturularak, bazı paylara,
diğerlerinkinden daha fazla oy hakkı tanınabilir (TTK. m.478-479). Oy
hakkından peşinen vazgeçilemeyeceği gibi, diğer ortaklarca bu hakkın
kaldırılması da mümkün değildir. Ayrıca, oy hakkının kullanılması
zorlaştırılamaz; bir ortak sahip olduğu pay sayısı kadar (ve varsa
imtiyazına göre) oy kullanır. Bu nedenle anasözleşmede, örneğin, oy
hakkının kullanılabilmesi için en az beş paya sahip olma gibi bir şart
öngörülemez fakat m. 434/2, birden çok paya sahip olanların kullanacağı oy
sayısına anasözleşme ile üst sınır getirilmesini düzenlemek suretiyle hem
oy hakkını pay sahibine bağlamış hem de bir kısım payların oysuz
bırakılabilmesine dolaylı izin vermiştir. Oy hakkı dışında, genel kurula
katılmaya bağlı başka haklar da vardır: Kanun ve anasözleşmeye uygun davet
edilme (m. 409 vd.), gündemi önceden bilme (m. 413), toplantıdan belirli
süre önce bazı belgelerin incelemeye açık hâlde tutulması (m. 437/1) gibi.
Ayrıca, toplantıya katılsın, katılmasın her ortak, şartları varsa, iptal
davası açma hakkına sahiptir (m. 445 vd). Ortaklık Yönetimini ve Denetimini
Etkileme Hakkı: Yönetim kurulu ve bağımsız denetçi/denetim kurumu bulunması
gerektiği için, pay sahiplerinin bizzat yönetim ve denetim hakkı yoktur.
Bununla birlikte, ortaklar, bireysel haklarını, azınlık haklarını ve
kanundaki olanakları kullanarak geniş anlamda yönetim ve denetime katkı
yaparlar. Örneğin, yönetici ve denetçiler esas itibariyle genel kurul
tarafından seçildiğine göre, genel kurula katılmak ve seçimde oy kullanmak
suretiyle, dolaylı bir şekilde yönetime ve denetime etkide bulunurlar;
gerektiğinde genel kurula şikayet ve azil talebinde bulunabilirler;
Bakanlığa şikayette bulunabilirler; sorumluluk davası açabilirler;
yöneticilere karşı denetçileri harekete geçirebilirler; özel denetçi
atanmasını isteyebilirler; mahkemede butlanın tespiti ve sınırlı
düzenlenmiş olmakla birlikte iptal davası açabilirler. Bilgi Alma ve
İnceleme Hakkı: Pay sahibinin, kendisine kanunen veya anasözleşme ile
tanınmış haklarını bilinçli ve etkin kullanabilmesi için, ortaklık
faaliyetleri hakkında bilgi sahibi olması gerekir. Bu amaçla, “Bilgi alma
ve inceleme hakkı” üst başlığı altında, TTK m. 437’de bir düzenlemeye yer
verilmiş olup bu hak anasözleşme veya karar ile kaldırılamaz ve
sınırlandırılamaz (m. 437/6). Finansal tablolar, konsolide tablolar,
yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, denetleme raporları ve kâr
dağıtımına yönetim kurulu önerilerinin, olağan genel kurul toplantılarından
en az onbeş gün önce, ortaklık merkez ve şubelerinde, pay sahiplerinin
incelemesine hazır tutulması ve sayılan ilk iki belgenin, toplantıdan
itibaren de bir yıl süreyle incelemeye açık kalması gerekir. Her pay
sahibi, gideri şirkete ait olmak üzere, gelir tablosu ile bilançonun bir
suretini isteyebilir (m. 437/1). 196 Ticaret Hukuku Pay sahibi genel
kurulda, yönetim kurulundan şirket işleri ve denetçilerden denetim şekli ve
sonuçları hakkında bilgi isteyebilir; şirketler topluluğunda bilgi verme
yükümü, m. 200 çerçevesinde bağlı şirketleri de kapsar. Verilecek bilgi,
dürüstlük kuralı ve hesap verme ilkelerine göre, nitelikli, özenli ve
gerçeğe uygun olmalıdır. Bir pay sahibine genel kurul dışında bilgi
verilmiş ise, talepte bulunan diğer pay sahiplerine de aynı bilgi, aynı
kapsamda, gündemde madde olmasa bile verilmelidir (m. 437/2). Bilgi
verilmesinden kaçınma, ancak, şirket sırlarının açıklanacağı veya korunması
gerekli şirket menfaati bulunduğu gerekçesine dayanabilir (f. 3). Şirket
defter ve yazışmalarının, pay sahibinin sorusunu ilgilendiren kısımların
incelenebilmesi, genel kurulun açık iznine veya yönetim kurulu kararına
bağlıdır. İnceleme, uzman aracılığı ile yapılabilir (f. 4). Bilgi alma veya
inceleme istemi cevapsız bırakılan, haksız reddedilen, ertelenen veya bu
madde anlamında karşılanmayan pay sahibi, reddi izleyen on gün içinde,
diğer hâllerde de makul süre sonra, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki
asliye ticaret mahkemesine başvurabilir; mahkeme, bilginin genel kurul
dışında verilmesi talimatını ve bunun şeklini de içerebilir. Mahkemenin bu
konudaki kararı kesindir (f. 5). Özel Denetim İsteme Hakkı: TTK, her pay
sahibine, haklarını kullanabilmesi için gerektiği takdirde ve bilgi
alma/inceleme hakkı daha önce kullanılmış olmak şartıyla, belirli olayların
açıklığa kavuşmasını sağlamak için genel kurula başvurma ve özel denetim
yapılmasını isteme hakkı tanımıştır. Şayet genel kurul bu istemi onaylarsa,
şirket veya her bir pay sahibi, otuz gün içinde, şirket merkezinin
bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesine başvurarak, bir özel denetçi
atanmasını isteyebilir (m. 438) fakat talebin reddi halinde her bir pay
sahibine değil, azınlığa, mahkemeye başvurma hakkı tanınmış (m. 439) olup
bu duruma, azınlık hakları başlığı altında değineceğiz. Kullanılış
Şekilleri Açısından Kullanılışı açısından bakıldığında çoğunluk hakları,
azınlık hakları ve bireysel haklar olmak üzere üç grup hak bulunduğu
görülmektedir. Çoğunluk Hakları Anonim ortaklıklarda çoğunluk ilkesi
geçerli olduğuna göre (m. 418, 421), pay sahipleri, genel kurula katılmak
ve oy kullanmak suretiyle çoğunluğun oluşmasına ve karar almasına etki ve
katkıda bulunurlar. Genel kurul, ortaklığın en geniş yetkili karar organı
ise de ilgili konuda açıkladığımız üzere, çoğunluğun yetkileri sınırsız
değildir. Azınlık Hakları Çoğunluk ilkesi gereğince genel kurulun aldığı
kararlar, toplantıya katılmamış veya katılmasına rağmen aleyhte oy
kullanmış olan pay sahiplerini de bağlar (TTK m. 423). Ancak kanun koyucu,
önem verdiği bazı konularda, sermayenin belirli bir oranını temsil eden
azınlık pay sahiplerini çoğunluğun tahakkümünden kurtarmak için, onlara
bazı haklar tanımıştır (TTK m. 360, 411-412, 420, 439-440, 486, 531 ve
559). Bu haklar yoluyla, kimi zaman ilgili hususta çoğunluğun karar alması
önlenebilmekte (olumsuz azınlık hakları), kimi zaman çoğunluğa rağmen
ortaklık adına bazı işlemler gerçekleştirilebilmektedir (olumlu azınlık
hakları). Böylece, ortaklıktaki çıkar çatışmalarının önlenmesi veya
çözümlenebilmesinde çoğunluk ile azınlık pay sahipleri arasında bir denge
gözetilmiş olmaktadır. Olumsuz azınlık hakları: Olumsuz azınlık hakları iki
başlıkta toplanabilir: 7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 197 1.
Sulh ve ibraya engel olma : TTK m. 559 uyarınca, kurucuların,yönetim
kurulu. üyelerinin, denetçilerin, şirketin kuruluşundan ve sermaye
artırımından doğan sorumlulukları, şirketin tescilinen itibaren dört yıl
geçmedikçe sulh ve ibra ile ortadan kaldırılamaz. Bu süre geçtikten sonra
da ancak genel kurul kararı ile sulh ve ibra mümkündür. Ne var ki,
sermayenin onda birini, halka açık şirketlerde yirmide birini temsil eden
pay sahipleri karşı çıkarlarsa, sulh ve ibra kararı alınamaz. 2.
Ağırlaştırılmış çoğunluk hallerinin varlığı: Genel kurul toplantılarında
bazı konularda karar alınabilmesi için kanun, ağırlaştırılmış toplantı ve
karar yetersayıları öngördüğüne ve bu yetersayılar yanında, basit
yetersayıları da anasözleşme ile daha da ağırlaştırılabildiğine göre (m.
418, 421) azınlık, yetersayıların oluşmasını ve dolayısıyla belirli
kararların alınmasını önleyebilme olanağına sahiptir. Olumlu azınlık
hakları: TTK bazı hâllerde azınlık iradesine üstünlük tanımıştır. Azınlık
bu haklarını kullandığı takdirde, istem, ortaklığı ve organlarını bağlar;
buna rağmen azınlık talebi dikkate alınmaz ise, yönetici ve denetçilerin
sorumluluğu sözkonusu olur (m. 553 vd.). Kanun’un tanıdığı haklar
şunlardır: 1. Yönetim kurulunda temsil edilme: TTK m. 360 uyarınca,
anasözleşmede öngörülmüş olmak şartı ile azınlığa, yönetim kurulunda temsil
edilme hakkı tanınabilir. Bu kapsamda, yönetim kurulu üyelerinin azınlık
arasından veya onların önereceği adaylar arasından seçileceği
öngörülebilir. Azınlık arasından veya azınlıkça önerilen adayın seçilmesi,
haklı bir neden bulunmadıkça zorunludur. 2. Genel kurulu toplantıya davet
ve gündeme madde ekletme: Genel kurulu davete yetkili olanlar arasında
azınlığın da bulunduğunu ve genel kurul zaten toplanacak ise, azınlığın,
görüşülmesini istediği konuları gündeme ekletebileceğine (m. 411-412)
yukarıda, genel kurul konusunda değinmiştik. 3. Finansal tabloların
görüşmelerini erteletme: Azınlık talepte bulunursa finansal tabloların
görüşülmesi ve buna bağlı konular, genel kurul kararına ihtiyaç kalmadan,
toplantı başkanının kararı ile bir ay sonraya bırakılır. İkinci bir defa
daha erteleme istenebilmesi için, tabloların itiraz edilen ve tutanağa
geçmiş noktaları hakkında genel kurula, ilgililerce, dürüst hesap verme
ilkeleri uyarınca açıklama yapılmamış olması şartı aranmıştır (m. 420).
Erteleme, kural olarak gündemin diğer maddelerini etkilemez fakat finansal
tablolarla bağlantılı konular bunun dışındadır. 4. Özel denetçi atanmasını
sağlama: Bir pay sahibinin m. 438 uyarınca kullandığı özel denetim
yapılmasını isteme hakkı genel kurul. tarafından reddedildiği takdirde,
sermayenin onda birine, HAAO’larda yirmide birini temsil eden veya
paylarının itibari değeri toplamı en az birmilyon T olan pay sahipleri, üç
ay içinde, mahkemeye başvurararak özel denetçi atanmasını isteyebilir.
İstemde bulunanlar, kurucuların veya şirket organlarının, kanunu ve
anasözleşmeyi ihlal ederek şirketi veya pay sahiplerini zarara
uğrattıklarını, ikna edici biçimde ortaya koydukları takdirde özel denetçi
mahkemece atanır (m. 439). A anonim şirketinin genel kurul toplantısında
pay sahibi B, ortaklığın yönetiminde kanuna aykırılıklar yaşandığı
gerekçesiyle özel denetçi atanmasını talep etmiş, ancak bu talebi genel
kurul tarafından reddedilmiştir. Bu durumda pay sahipleri ne yapabilirler?
3 198 Ticaret Hukuku 5. Pay senedi basılmasını isteme: TTK hamiline yazılı
senetlerin, bedelleri tamamen ödendikten sonra en geç üç ay içinde
bastırılmasını zorunlu hâle getirmiş; nama yazılı pay senetlerinin
bastırılmasını ise, azınlığın talep etmesi şartı ile zorunlu kılmıştır (m.
486). 6. Şirketin haklı nedenle feshini isteme: TTK haklı nedenlerin
bulunması hâlinde, sermayenin onda (HAAO’larda yirmide) birini temsil eden
payların sahiplerine, fesih davası açma olanağı tanımıştır (TTK m. 531).
Azınlık haklarına dair anasözleşme hükümleri: Azınlık oranının anasözleşme
ile değiştirilip değiştirilemeyeceği, değişikliğin hangi yönde
yapılabileceği ve ayrıca, anasözleşme ile yeni azınlık hakları yaratılıp
yaratılamayacağı konularına değinmek gerekirse; 1. TTK’nin ilgili bazı
hükümlerinde, azınlık haklarını kullanacak kişi ya da kişilerin, sermayenin
en az onda birini, HAAO’larda yirmide birini temsil etmeleri gereği yer
almıştır (TTK m. 411-412, 439-440 ve 531). TTK’de gösterilmiş bu oran ya da
oranların anasözleşme ile değiştirilmesinin mümkün olup olmadığının
değerlendirilmesi gerekir. Azınlık haklarını düzenleyen bazı hükümlerdeki
“en az” ibaresinden hareketle, bu oranların tek yönlü olarak
değiştirilebileceği ve bunun da ancak anasözleşme ile yapılacağı
savunulabilir. 2. Azınlık oranlarının tek yanlı değiştirilebileceği kabul
edilince, bunun hangi yönde yapılabileceği de ikinci bir sorun oluşturur.
En az ibaresinin lafzı, ilk anda sanki, anasözleşme ile yapılacak
değiştirmenin de ağırlaştırma yönünde olacağı izlenimi doğurmakla birlikte,
kanunun öngördüğü oranlar, azınlığın korunması için öngörülen asgari
sınırlar olduğu için, bu oranların ağırlaştırılmaması gerekir., 3. Üçüncü
sorun, Kanunun azınlık hakkı olarak düzenlemediği bazı hakların
anasözleşmede azınlık hakkı olarak tanınmasıdır. TTK m. 340’daki emredici
hükümler ilkesi, yeni azınlık hakları tanınması için de kanunda hüküm
olmasını gerektirir gözükmekte ise de konu tartışılabilir. En azından
bizatihi m. 478/2, kanunda öngörülmemiş yeni bir pay sahipliği hakkının
imtiyaza konu olmasına izin verdiğine ve m. 360 azınlığa, yönetim kurulunda
temsil edilme imtiyazı tanınmasını kabul ettiğine göre, çoğun içinde az da
vardır kuralı uyarınca, azınlığa, kanunda öngörülmemiş bazı hakların
imtiyaz olarak tanınabileceği görüşü öne sürülebilir. ANONİM ORTAKLIKLARDA
MENKUL KIYMETLER Menkul kıymet kavramının tanımı, Eski SerPK. m.3/b’de
yapılmıştı. Buna göre: “Menkul kıymetler, ortaklık veya alacaklılık
sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan,
dönemsel gelir getiren, mislî nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri
aynı olan ve şartları Kurulca belirlenen kıymetli evraktır”. Menkul
kıymetin tanımında şu unsurlar yer almaktaydı: • Ortaklık veya alacaklılık
sağlamak, • Belirli bir meblağı temsil etmek, • Yatırım aracı olarak
kullanılmayı amaçlamak, • Dönemsel gelir (faiz, kâr payı gibi) getirmeyi
amaçlamak, • Misli nitelikte ve seri halinde çıkarılmak. Yeni SerPK.
m.3/1/o’da menkul kıymetlerin, para, çek, poliçe ve bono hariç olmak üzere,
paylar, pay benzeri diğer kıymetler ile söz konusu paylara ilişkin depo
sertifikalarını ve borçlanma araçları veya menkul kıymetleştirilmiş varlık
ve gelirlere dayalı borçlanma araçları ile söz konusu kıymetlere ilişkin
depo sertifikalarını ifade ettiği hükme bağlanmıştır. Görüldüğü üzere, yeni
düzenlemede menkul kıymetin tanımı yapılmamış, yalnızca menkul kıymet
sayılabilecekler belirlenmiş ve eski düzenlemeden farklı olarak bunların
kıymetli evrak niteliği açıkça belirMislî: Birbiri yerine konulabilen,
sayı, ölçü veya tartı ile belirlenebilendir. 7. Ünite - Pay Sahipliği ve
Menkul Kıymetler 199 tilmemiştir. Ancak SerPK’da kabul edilen bu ifade
değişikliği nedeniyle menkul kıymetlerin kıymetli evrak sayılmayacağına
ilişkin bir tespit yapılmamalıdır. Kanımızca TTK m.645’deki şartları
taşıyan bir menkul kıymet, kıymetli evrak olarak sayılacaktır. Yine kanun
koyucu kambiyo senetlerinin menkul kıymet sayılmayacağını açıkça
belirttiğine göre, diğer menkul kıymetler kıymetli evrak sayılabilecektir.
Öğretide menkul kıymet kavramının nitelendirilmesi bakımından menkul kıymet
tanımını veren eski SerPK düzenlemesinin dikkate alınması gerektiği de
ifade edilmektedir. SerPK m.3/1/o’da sayılan menkul kıymet türleri sınırlı
olarak gösterilmemiştir. Zira SPK’ya, sermaye piyasasının gelişmesini
teminen yeni sermaye piyasası kurumlarına ve araçlarına ilişkin usul ve
esasları düzenlemek ve bunları denetlemek yetkisi verilmiştir (SerPK
m.128/1/e). Kanımızca Kurul bu kapsamda yeni menkul kıymet türleri
oluşturabilecektir. Aşağıda, AO tarafından çıkarılan menkul kıymetler
arasında en yaygın ve önemlisi sayabileceğimiz pay senetleri yanında,
ilmuhaber ve tahviller hakkında da genel bir bilgi sunmaya çalışacağız. Pay
(Hisse) Senetleri Tanımı, Niteliği ve Çıkarılması TTK m. 484 vd.
düzenlenmiş olan pay senetleri, kanunda tanımlanmamıştır. Pay senetleri
anonim ortaklıkta payı temsil etmek üzere çıkarılan ve kıymetli evrak
niteliği taşıyan senetlerdir, şeklinde kısa bir tanım yapılabilir.
Senetlerin, şekil itibariyle, TTK m. 487’de gösterilen hususları içermesi
gerekir. Pay senetlerinin kıymetli evrak türleri arasındaki yerine kısaca
bakıldığında; 1. İçerdiği hak türü açısından yapılan, alacak
senetleri/ortaklık senetleri/eşya hukuku senetleri ayrımında, pay
sahipliğini temsil ettikleri için, ortaklık senetleri grubundadır. 2.
Hakkın senetten önce var olup olmaması açısından yapılan, kurucu/
açıklayıcı kıymetli evrak ayrımında açıklayıcı senet grubunda yer alır.
Çünkü senet düzenlenmeden önce, kuruluşun veya sermaye artırımının tescili
ile pay ve pay sahipliği geçerli olarak doğar (TTK. 486/1,4; karş. SerPK.
m.12). 3. Temel ilişki ile bağlantısı açısından yapılan, soyut/ illî
kıymetli evrak ayrımında pay senetleri, hakkı yaratan temel ilişkiyi
gösterdikleri (m. 487) için illî (sebebe bağlı) senetler arasındadır. 4.
Kıymetli evrak, kamu güvenine dayanıp dayanmama açısından da
sınıflandırılır. Pay senetlerinin kamu güvenine dayanmadıkları, yani yazıya
göre sorumluluk ilkesinin bu senetlerde geçerli olmadığı kabul edilir. 5.
Pay senetleri bir alacak hakkını değil, bir ortaklık hakkını açıkladığı ve
gerçek anlamda borçluluktan sözedilemeyeceği için buna bağlı bazı sonuçlar
vardır: Birincisi, pay senetleri kamu güvenine dayanmadığı için, hamil,
yalnız senet metnine göre değil, esas itibariyle kanun ve anasözleşme
hükümlerine ve bunlara uygun olarak alınmış kararlara göre hak sahibi olur.
İkincisi, pay sahipliği haklarının talep edilmesi halinde ortak senedi
ibraz eder fakat geri vermez. Çünkü ortaklık, devamlılık arzeden taleplerin
kaynağıdır; bu durum, ortaklığın son bulmasına dek sürer. Pay sahibi,
ortaklığa her başvurduğunda senedi ibraz eder ama senet kendisinde kalır.
Üçüncüsü, pay sahipliği, zamanaşımına uğramaz. Pay sahipliğinden doğan
hakların (muaccel olmuş kâr payı, tasfiye artığı payı alacağı gibi) talep
edilmesi için belirli süreler vardır fakat bu haklar hiç kullanılmasa veya
zamanaşımına uğrasa dahi pay sahibi sıfatı devam eder. 200 Ticaret Hukuku
6. Devir şekli açısından yapılan, nama/emre/hamiline yazılı kıymetli evrak
sınıflandırmasında, pay senetlerinin yeri özellik göstermekte ve bazı
tartışmalar doğurmaktadır. Kanun hükmü uyarınca, pay senetleri nama veya
hamiline olur (m. 484/1). Bedelleri tamamen ödenmemiş olan paylar için
hamiline yazılı senetler veya ilmühaberler çıkarılamaz. Bu hükme aykırı
senetler hükümsüz olup çıkaranların da sorumluluğuna yol açar (TTK m.
484/2). Anasözleşmede aksi öngörülmedikçe, çıkarılan pay senetlerinin türü
de değiştirilebilir ancak, nama yazılı senetler, bedelleri tamamen
ödenmedikçe hamiline dönüştürülemezler (TTK m. 485). Paya ilişkin ilkeler
konusunda açıkladığımız üzere, TTK, hamiline pay senedi bastırılmasını
zorunlu kılmış, fakat nama yazılı senetler için, azınlığın talebi şartına
bağlı bir zorunluluk öngörmüştür. Payın senede bağlanması, paya bağlı hak
ve borçlarda bir değişiklik yaratmamaktadır. Çünkü haklar ve borçlar
senetten değil, kanundan ve anasözleşmeden doğmaktadır. Bu nedenle,
nakit/ayın karşılığı pay; itibari değerli/ itibari değerden yoksun pay; oy
hakkı veren/vermeyen pay; imtiyazlı pay/adi pay ve bedelli/bedelsiz pay
ayrımları konusunda yaptığımız açıklamalar, esas itibariyle pay senetleri
açısından da geçerlidir. Bununla birlikte payın senede bağlanması, iki
açıdan sonuçlar doğurmaktadır: Senede bağlanan pay, senedin kıymetli evrak
niteliği nedeniyle daha yüksek bir tedavül yeteneği kazanmakta ve devri
kolaylaşmaktadır. Bu nedenle, devir şekli açısından pay senetleri türlerini
ayrı bir başlıkta ele alacağız. Pay sahibi, senet sayesinde bazı olanak ve
yetkilere kavuşmaktadır. Örneğin, hamiline yazılı pay senetlerinde malikin
gizli kalması, inançlı devir kolaylığı ve genel kurul toplantıları için
başkasına temsil yetkisi verilmesinde senet zilyetliğini devretmenin
yeterli olması gibi. Devir Şekli Açısından Pay ve Senet Türleri TTK m. 484
uyarınca devir şekli açısından pay senetleri, nama veya hamiline yazılı
olabilir. Senetler için yapılan bu ayrımın senede bağlanmamış paylarda söz
konusu olamaması gerekir çünkü senetsiz (çıplak) paylar nama veya hamiline
olamaz; olsa olsa kanun veya anasözleşme gereği, nama ve/veya hamiline
yazılı senetlere bağlanacak paylardan söz edilebilir. Payın devir şekli,
senet çıkarılmış olup olmamasına göre farklı hükümlere ve sonuçlara
bağlıdır. Senetsiz Paylar Senetsiz payların devrini ele alırken, payın
kaydi sisteme bağlı olup olmadığına göre bir ayrım yapılması ve kaydi
sistem hakkında kısa ve genel bir bilgi verilmesi gerekmektedir. Kaydi
Sistemdeki Payların Devri Yeni gereksinimler ve sermaye piyasasındaki
gelişmeler, payların senede bağlanması yerine, hak sahiplerinin bilgisayar
ortamında tutulacak kayıtlar yoluyla izlenmesi ve pay devirlerinin de bu
kayıtlar yoluyla gerçekleştirilmesi gereğini doğurmuş; birçok ülkede olduğu
gibi, bizde de bu konuda yasal düzenleme yapılmıştır. 7. Ünite - Pay
Sahipliği ve Menkul Kıymetler 201 Anılan mevzuat çerçevesinde kaydi sisteme
bağlanmış pay sahipliği haklarının devrinde, alacağın devri hükümleri (TBK
m. 183 vd) uygulanacak ve tarafların, yazılı bir devir sözleşmesi yapmaları
gerekecektir (TBK m. 184). Daha sonra, merkezi kayıt kuruluşuna yapılacak
başvuru ile, devralanın malik olarak kaydı sağlanacaktır. Kaydi Sisteme
Girmeyen Payların Devri: Bu payların devrinde TBK hükümlerine uyulması ve
ayrım yapılması gerekir. 1. Bedeli tamamen ödenmiş (devredenin sermaye
borcu yok) ise, payın devri, alacağın temliki hükümlerine (TBK m. 183 vd.)
tabidir. Çünkü bu halde devreden ortak, ortaklık karşısında hak sahibidir.
Bu nedenle yazılı bir temlik beyanı geçerlilik şartıdır (TBK m. 184). 2.
Bedeli hiç veya tamamen ödenmemiş payın devrinde ise, alacağın temliki ve
borcun nakli (TBK m. 195 vd.) hükümlerinin birlikte uygulanması gerekir.
Borcun naklinde, alacaklının (ortaklığın) rızası gerektiğini (TBK m. 196)
bir kere daha anımsamakta yarar vardır. Nitekim TTK m. 501/1 hükmü de aynı
sonucu teyit etmektedir. Borcun nakli için geçerlilik şekli öngörülmemiş
ise de, alacağın temliki ile birlikte yapıldığı için, yazılı şekle uyulması
zorunlu sayılmaktadır. Kanunda açıkça, senede bağlanmamış (çıplak) payların
da pay defterine yazılması düzenlendiği için, devralanın pay defterine
kaydı da gerekir (TTK m. 499). Pay Senetleri TTK m.484, yalnızca hamiline
ve nama yazılı senetlerden sözetmekte ise de aslında nama yazılı senetlerin
de nama, bağlı nama ve gerçek nama şeklinde üç değişik türü bulunduğu kabul
edilmektedir. Aşağıda, bu ayrım çerçevesinde her bir türün özellik ve
farkları ile devir şekilleri üzerinde ana hatlarıyla durulacaktır. Hamiline
Yazılı Pay Senetleri Hamiline yazılı pay senedi, senedin metni veya
şeklinden, hamili kim ise, o kimsenin hak sahibi sayılacağı anlaşılan
kıymetli evraktır (TTK m. 658/1). Devir kabiliyeti oldukça yüksektir. Devir
Şekli: Hamiline yazılı pay senedi, yalnızca zilyetliğin geçirilmesi (nakli)
ile devredilir. Devrin anonim şirkete bildirilmesi ve bir deftere
kaydedilmesi söz konusu değildir (TTK m. 489, 647/1). Şu hâlde devir için;
1. Senet zilyetliği nakledilmelidir, 2. Zilyetlik devri, mülkiyetin geçişi
amacıyla yapılmalı ve çoğunluk görüşünce, tasarrufi işlemin, geçerli bir
hukuki sebebi olmalıdır, 3. Devreden yetkili olmalıdır. Bununla birlikte,
malik olmayan zilyetten iyiniyetle kazanımlar korunur (TMK m.990). A anonim
ortaklığındaki payını B’ye devretmek isteyen C bu pay nedeniyle sahip
olduğu hamiline yazılı pay senetlerini B’ye teslim etmiştir. B’nin
arkadaşı, payın devredilmiş olması için devrin şirkete bildirilmesi ve pay
defterine işlenmesi gerektiğini söylemektedir, sizce haklı mıdır? Alacağın
Temliki: Bir borç ilişkisinde alacağın alacaklı tarafından bir başka kişiye
devredilmesidir. 4 Zilyetlik: Bir taşınır ya da taşınmaz mal üzerinde fiilî
egemenliktir. 202 Ticaret Hukuku Devrin Sonuçları: Hamiline yazılı pay
senedini bu şekilde devralan, gerek ortaklığa, gerek üçüncü kişilere karşı
ortak sıfatını kazanır. Ortaklık, karşılığı tamamen ödenmedikçe hamiline
yazılı pay senedi, çıkaramayacağı için, bu tür senet sahiplerinin,
ortaklığa karşı borçları yoktur; yalnızca hakları vardır (TTK m. 484/2).
Ortaklık haklarının ortaklığa karşı kullanılabilmesi, örneğin genel kurula
katılma, oy kullanma, mali haklardan yararlanma vb. için de kural olarak
senedin ibraz edilmesi gerekir (TTK m. 645 vd., 415/3. Nama Yazılı Pay
Senetleri Nama yazılı pay senedi, belli bir kişi adına yazılı olan, ciro ve
zilyetliğin nakli ile devredilebilen kıymetli evraktır. Ciro ile Devrin
Anlamı: Nama yazılı pay senetleri, anasözleşmede aksine hüküm olmadıkça
devredilebilir. Devir, ciro ve zilyetliğin nakli ile olur (m. 490/2).
Ayrıca, devrin ortaklığa karşı hüküm ifade etmesi için, pay defterine kayıt
da gerekir (TTK m. 499/4). Devrin Şekli: Nama yazılı pay senedinin devri
için yapılması gerekli işlemler özetle şöyle sıralanabilir: 1. Ciro veya
temlik yapılması: Devir için öncelikle, senedin temlik amacıyla ciro
edilmesi gerekir; ciro tam veya beyaz olabilir. Ayrıca, öğretide çoğunluk,
nama yazılı pay senedinin ayrı bir temlik beyanı ile devredilmesine de
engel bulunmadığını kabul etmektedir. 2. Zilyetliğin nakledilmesi: Senet
zilyetliği, mülkiyeti devir amacıyla devralana nakledilmeli ve devreden
taraf, devre yetkili olmalıdır. 3. Pay defterine kayıt yapılması: Pay
devrinin ortaklığa karşı da geçerlilik kazanması için şirketin onayı ve
devralanın pay defterine kaydedilmesi gerekir (TTK m. 499/4). Yönetim
kurulu, öncelikle devrin kanuna ve anasözleşmeye uygun ve usulünce yapılıp
yapılmadığını, ciroların sağlıklı ve düzgün olup olmadığını inceler.
Ayrıca, pay bedellerinin tamamen ödenmiş olup olmadığına da bakar. Senet
bedeli tamamen ödenmemiş ve devralanın ödeme yeterliliği şüpheli ise,
ortaklık teminat gösterilmesini isteyebilir; gösterilmez ise kayıttan
kaçınabilir (m. 491/2). Ancak miras, mirasın paylaşımı, eşler arasındaki
mal rejimi hükümleri veya cebrî icra yoluyla başka bir ifadeyle irade dışı
gerçekleşen iktisaplar, bu hükmün kapsamı dışındadır (m. 491/1). Pay
defterine kayıt, devrin ortaklığa karşı geçerliliğini sağlamakta ise de
geçerli bir devre rağmen, kaydın henüz yapılmamış olması mümkündür. Bu
açıdan, defter kayıtları kurucu değil açıklayıcı niteliktedir; defter
kayıtları pay sahipliğine karine ise de kayıtların aksi ve gerçek pay
sahibi sıfatı, başka yollardan kanıtlanarak buna göre işlem veya düzeltme
yapılması sağlanabilir. Bağlı Nama Yazılı Pay Senetleri TTK m. 490 hükmüne
göre, nama yazılı senetler, anasözleşmede aksine hüküm bulunmadıkça
devredilebilirler. TTK m. 499/4’te de devrin ortaklığa karşı ancak pay
defterine kayıt ile geçerli olacağı ve ortaklık sıfatının pay defterine
göre belirleneceği düzenlenmiştir. Ortaklık devir keyfiyetini anasözleşmede
gösterilen nedenlerle pay defterine kaydetmekten kaçınabilir. Ancak bu
kaçınmanın herhangi bir gerekçe gösterilmeksizin yapılabilmesi mümkün
değildir (TTK m. 493, 495). Anonim ortaklıklarda kural, payın ve pay
senedinin serbestçe devredilebilirliği olduğu hâlde, anılan hükümler, bu
serbestinin anasözleşmeye hüküm konulmak suretiyle ortadan kaldırılmasına
ve sınırlandırılmasına olanak sağlamıştır. Belirtilen sınırlama ve
yasaklamaların temel amacı, ortaklığın özgün yapısını Ciro: Kıymetli
evrakın, hak sahibi tarafından senette yazılı hakkın devredilmesi,
rehnedilmesi veya tahsili için arkasına yazılan yazı ve imza ile bir
başkasına teslim edilmesidir. 7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler
203 korumak, ortaklık paylarının arzu edilmeyen kişilere geçmesini ve
ortaklıkta başkalarının egemen olmasını önlemektir. Nama yazılı pay
senetlerinin devrini sınırlandıran veya onaya bağlayan hükümler “bağlam”
oluştururlar; bu tür senetlere de bağlı nama yazılı senet denir. Öte yandan
devir için anasözleşmede öngörülen şirket onayı, nama yazılı payların devri
yanında, paylar üzerinde intifa hakkı kurulması halinde de geçerlidir;
şirket tasfiyeye girmişse devredilebilirliğe ilişkin sınırlamalar düşer
(TTK m. 492/2, ve 3). Bağlam oluşturulması: Bağlam anacak anasözleşmeye
hüküm konulmak suretiyle oluşturulabilir; pay senedinin üstüne ya da pay
defterine yazılarak bağlam yaratılamaz. Senede bağlanmamış paylar için de
bağlam öngörülebilir, buna karşılık hamiline senetlerde bağlam mümkün
değildir. Devir Şekli ve Kaydın Reddedilmesinin Sonuçları: Bağlı nama
yazılı pay senetleri, kanunen emre yazılı kıymetli evrak niteliğindedir.
Bağlı nama yazılı pay senetlerinin, diğer nama yazılı pay senetlerden
farkı, bağlam nedeniyle, ortaklığın pay devrini kabul etmekten kaçınma
yetkisinin bulunmasıdır; bağlam yalnızca ortaklıklar hukuku yönünden etki
yapar; yoksa, senedin kıymetli evrak niteliğini etkilemez. Şu hâlde, bağlı
nama yazılı pay senetlerinin devri de diğer nama yazılı pay senetlerinin
devri gibi olur fakat fark, ortaklığın (yöneti kurulunun), bağlam hükmüne
dayanarak devri kabul etmeme yetkisini kullanmasında ortaya çıkar. Taraflar
arasında yapılan devrin ortaklığa karşı hüküm ifade edebilmesi için pay
defterine kayıt şarttır (m. 499/4) fakat ortaklığın kayıttan kaçınması
durumunda payı devralan kişinin hukuki durumunun ne olacağı konusunda;
borsaya kote edilmemiş nama yazılı paylar bakımından, TTK m. 494/1’de,
devir için gerekli olan onay verilmediği sürece, payların mülkiyetinin ve
paylara bağlı tüm hakların devredende kalacağı düzenlenmiştir. Buna
karşılık, bağlamın etkisizleştiği, payların miras, mirasın paylaşımı, eşler
arasındaki mal rejimi hükümleri veya cebrî icra gereği iktisap edilmeleri
hâllerinde, bunların mülkiyeti ve bunlardan kaynaklanan malvarlığına
ilişkin haklar derhal; genel kurula katılma haklarıyla oy hakları ise ancak
şirketin onayıyla birlikte devralana geçer (TTK m. 494/2). Ortaklığın devir
işlemininin sürüncemede bırakılmaması için ortaklık, onaylamaya ilişkin
talebi, aldığı tarihten itibaren en geç üç ay içinde reddetmemişse veya ret
kararı haklı bir gerekçeye dayanmıyorsa, onayın verilmiş sayılacağı
düzenlenmiştir (TTK m. 494/3). Ortaklığın devri reddetmesi hâlinde ise,
devralanın oy hakkı ve buna bağlı haklarını kullanabilmesi için, redde dair
yönetim kurulu kararının hukuka aykırı olduğunun, kesinleşmiş bir mahkeme
kararı ile tespit edilmiş olması gerekmektedir; oy hakkı ve buna bağlı
hakların kullanılabilmesi ancak mahkeme kararının kesinleşme tarihinden
itibaren mümkündür (TTK m. 497/4). Mahkeme kararının kesinleştiği tarihe
kadar yapılan genel kurul toplantılarına devralanın katılamamış ve oy
kullanamamış olması, söz konusu genel kurul toplantılarında alınan
kararların geçerliliğini etkilemeyecektir. Ancak devralan bu süre içinde
uğradığı zararları ortaklıktan talep edebilecek olup tazminat davasında,
ortaklık kusursuz olduğunu ispat etmekle yükümlüdür (TTK m. 497/4).
Ortaklık devralanın, pay sahibi olarak tanınması istemini, istemi aldığı
tarihten itibaren yirmi gün içinde reddetmezse devralan, pay sahibi olarak
tanınmış sayılır (TTK m.498). Bağlamın Etkisini Yitirmesi : TTK m. 493/4’te
gösterilen dört istisnai hâlde bağlam etkisini kaybeder ve ortaklık, yeni
maliki pay defterine kaydetmekten kaçınamaz. Buna göre pay senetleri,
miras, mirasın paylaşımı, eşler arasındaki mal rejimi hükümleri veya cebri
icra yoluyla iktisap edilmiş ise, teminat istenemeyeceği gibi, kayıttan da
kaçınılamaz. İstisnaların gerekçesi, anılan iktisap hâllerinin bağlamdan
daha öncelikli olması ve bu hâllerde, bağlamın önlemek istediği
tehlikelerin çoğunlukla gerçekleşmemesidir. TTK m. 493/4’e göre, ortaklık,
anılan dört yoldan biriyle payları edinen kişiye, iktisap edilen pay
senetlerini, gerçek değeri ile devralmayı önererek kayıttan 204 Ticaret
Hukuku kaçınabilir. Hükmün ortaklığa tanıdığı bu hak, kanuni önalım hakkı
niteliği göstermektedir. Söz konusu hak, ortaklığın kendisine tanınmıştır.
İlmühaber Anasözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla, ilerde çıkarılacak pay
senetleri ile değiştirilmek üzere, pay senetlerinin yerine geçici olarak
çıkarılan (TTK m. 486/2) ve kıymetli evrak niteliğinde olan senetlerdir.
TTK m. 486/2’de, ilmühaberlere kıyas yoluyla nama yazılı pay senetlerine
ilişkin hükümlerin uygulanacağı düzenlenmiştir. A, X anonim ortaklığındaki
payını B’ye devretmiş ve elindeki ilmühaberleri de teslim etmiştir. B’nin
arkadaşı pay senetleri devredilmediği için devir işleminin geçerli
olmadığını iddia etmektedir, sizce haklı mıdır? Tahviller ve Diğer Menkul
Kıymetler Yasal Durum ve Çıkarmaya Yetkili Organ TTK m. 504-506 hükümleri,
“Boçlanma Senetleriyle Alma ve Değiştirme Hakkını İçeren Menkul Kıymetler”
üst başlığı altında düzenlenmiştir. TTK m. 504/1’e göre, her çeşidi ile
tahviller, finansman bonoları, varlığa dayalı senetler, iskonto esası
üzerine düzenlenenler de dahil diğer borçlanma senetleri, alma ve
değiştirme hakkı veren senetler ile her çeşit menkul kıymetler, kural
olarak ancak genel kurul kararı ile çıkarılabilir; aksi kanunlarda
öngörülmüş olabilir. TTK m. 505 uyarınca, aksi kanunlarda öngörülmedikçe,
genel kurul herhangi bir menkul kıymeti çıkarma yetkisini, en çok on beş ay
için yönetim kuruluna bırakabilir. Senetlerin genel kurul kararı ile
çıkarılmasında, kanunlarda aksine düzenleme yoksa TTK m. 421’in 3 ve 4’üncü
fıkralarındaki nisaplar uygulanır; anasözleşme farklı bir nisap
öngörebilir. Çıkarma Usulü, Senet Türleri ve Ödeme Genel kurul kararı,
çıkarılacak menkul kıymetler ile ilgili ayrıntı ve şartları içermeli ve
yöneti kurulu tarafından uygulanmalıdır. Menkul kıymetler, itibari değerli
olarak ve hamiline ya da emre yazılı olabilecektir. İtibari değeri genel
kurul, şayet yetki verilmişse yönetim kurulu belirler. Borçlanma
senetlerinin bedelleri nakit olmalı ve karşılıkları teslim anında (peşin)
ödenmelidir (m. 504/1). Borçlanma Senetleri Çıkarılmasında Sınır TTK m.
506’ya göre, borçlanma senetlerinin toplam tutarı, sermaye ile bilançoda
yer alan yedek akçelerin toplamını aşamaz; toplama, kanunların bilançoya
konulmasına izin verdiği yeniden değerleme fonları da katılır. Tahvil ve
Pay Senedinden Farkları Tahvil, anonim şirketlerin ödünç para bulmak için
çıkardıkları borç senetleridir (m. 504/1). Özel bir finansman aracı olup
ödünç sözleşmesine dayanır. Normal ödünçlerden farkı, taraflarında ve
senedin kıymetli evrak olmasında görülür. Alacak hakkı tahvilin
satılmasından sonra doğar; hak, anapara ve faizden oluşur. Ortaklık zarar
dahi etse, tahvil sahipleri, anapara ve faizlerini talep edebilirler. Bu
açıdan tahvillerde, anapara ve faiz miktarı ile ödeme şartlarının, varsa
itfa plânlarının yazılması gerekir. Tahvil ile pay senedi arasındaki
başlıca farklar şunlardır: 5 7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler
205 1. Pay senedi ortaklık hakkını, tahvil ise alacak hakkını içerdiğinden,
ortak kâr payına, tahvil sahibi ise faize hak kazanır. Ayrıca faiz oranı
sabit, oysa kâr oranı değişkendir. 2. Fakat kâr dağıtımı genel kurul
kararına bağlı iken, tahvil sahibinin faiz hakkı mutlaktır ve bu hak
üzerinde genel kurulca tek yanlı tasarruflarda bulunulamaz. 3. Tahvillerin
itfası (söndürülmesi) zorunludur; çünkü alacak hakkı içerir ve alacağın
vadesinde ödenmesi gerekir. Pay senedinin itfası ise, ancak zorunlu ve
sınırlı hallerde (sermaye azaltımı ve birleşme gibi) gündeme gelir. 4. Pay
senetleri açısından özel devir yasakları ve sınırlamaları söz konusudur
(TTK m. 379 vd., 491-498 gibi). Oysa tahvillerin devrinde TTK, bu tür
müdahaleler öngörmemiştir. Tahvil türleri Tahvillerin, primli, ikramiyeli,
kâra iştirakli, güvenceli, değişken faizli, endeksli veya pay senediyle
değiştirilebilir olmak üzere çeşitli türleri vardır. Bunlar arasında, pay
senedi ile değiştirilebilir tahvillere, özelliği ve önemi nedeniyle ayrıca
değinmekte yarar vardır. Pay Senediyle Değiştirilebilir Tahviller Pay
senediyle değiştirilebilir tahviller; sahiplerine, pay senetleriyle
değiştirebilme veya doğrudan yeni paylar (veya pay senetleri) alma hakkı
veren, kıymetli evrak niteliğine sahip borç senetleri olarak
tanımlanabilir. Bu senetler, tahvillerin özel bir türü olup, yatırımcı (pay
senediyle değiştirilebilir tahvil sahibi) ile onları çıkararak karşılığında
sermaye sağlayan ortaklık arasında bir borç ilişkisi yaratmaktadır.
Sahibine; değiştirme hakkı kullanılıncaya kadar, bir tahvil olarak
sağladığı yararlar yanında, pay senetlerinin iktisabına yönelik bir
beklenen hak da sağlamaktadır. Hak sahibi, ortaklığın kazanç durumunu
gözeterek, dilerse değiştirme hakkını kullanmakta, aksi halde ödenmesi
ortaklığın kazanç sağlamasına bağlı olmayan ve oranı belirli olan faiz ile
yetinmektedir. Tahvil sahibi, değiştirme hakkını kullandığı anda alacaklı
sıfatını yitirip, pay sahibi olmaktadır. Bu durumda da, tahvil sahibi satın
alma hakkını kullandığında, alacaklı sıfatına bir de pay sahipliği
eklenmektedir. Değiştirilebilir tahviller, sahiplerine sağladıkları
avantajlar nedeniyle çok çekicidir; yatırımcı, faiz geliri yanında,
ortaklığın gelişmesine ve sermaye piyasasındaki dalgalanmalara bağlı
olarak, dilediği takdirde değiştirme hakkını kullanabilecektir. Böylece,
pay senetlerindeki değer düşmesi rizikosundan etkilenmemekte, fakat dilerse
pay sahibi olabilmekte ve avantajlarından yararlanabilmektedir. Ortaklık
yönünden bu tahvillerin yararı ise, düşük faiz ile sermaye ihtiyacını
karşılayabilmesine olanak sağlamasıdır. 206 Ticaret Hukuku Özet Anonim
ortaklıkta pay ve pay senedi türlerini açıklamak. Anonim ortaklıkta paylar
çeşitli sınıflara ayrılmaktadır. Bunlar; Nakit-ayın karşılığı pay, oy hakkı
olan-oydan yoksun pay, itibari değeri olan-itibari değeri olmayan pay,
imtiyazlı-adi pay, bedelli-bedelsiz pay şeklindedir. Pay senetleri devi
şekillerine göre de iki ayrılmaktadır. Bunlar; hamiline yazılı pay
senetleri ve nama yazılı pay senetleridir. Pay sahibinin hak ve borçlarını
anlatmak. Pay sahipliği sıfatının kazanılması aslen veya devren mümkün
olabilmektedir. Aslen kazanma, kuruluşta ve sermaye artırımında sermaye
taahhüdünde bulunulması yoluyla gerçekleşir. Birleşme ve tür değiştirme
sonucu çıkarılan payların da aslen kazanıldığı kabul edilir. Devren kazanma
ise, payın başkasından, satım, trampa, bağışlama gibi bir işlemle
devralınmasıyla gerçekleşir. Pay sahipliğinin miras, cebri icra ve
evlilikteki mal rejimleri uyarınca iktisabı da bu kapsamdadır. Anonim
şirketin çıkarabileceği menkul kıymet türlerini belirlemek. Anonim
ortaklıklar pay senetleri dışında, çeşitli menkul kıymetler
çıkartabilmektedir. Bunlardan ilki, ilmühaberleridir. İlmühaberler, ilerde
çıkarılacak pay senetleri ile değiştirilmek üzere, pay senetlerinin yerine
geçici olarak çıkarılan ve kıymetli evrak niteliğinde olan senetlerdir.
Anonim ortaklıklar, tahvil ve kanunda adı geçen diğer menkul kıymetleri de
çıkarabilirler. TTK. m. 504/1, “Her çeşidi ile tahviller, finansman
bonoları, varlığa dayalı senetler, iskonto esası üzerine düzenlenenler de
dahil diğer borçlanma senetleri, alma ve değiştirme hakkı veren senetler
ile her çeşit menkul kıymetler...” diyerek bunlara işaret etmiştir. 1 2 3
7. Ünite - Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 207 Kendimizi Sınayalım 1.
Anonim şirketlerde pay kavramına ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır? a. Pay, kuruluşta veya sermaye artırımlarında tescil ile oluşur.
b. Payın senede bağlanması, paya bağlı haklar ve borçlarda kural olarak bir
değişikliğe yol açmaz. c. Senede bağlanmamış paylar da her tür hukuki
işleme konu olabilir. d. Senede bağlı payların devri, senedin türüne göre
değişir. e. Senede bağlanmış payların tedavül yeteneği düşüktür. 2. Anonim
şirketlerde payların birleştirilmesi için aşağıdakilerden hangisinin rızası
gerekir? a. İlgili pay sahiplerinin b. Yönetim kurulunun c. Denetçilerin d.
Gümrük ve Sanayi Bakanlığı’nın e. Bakanlık temsilcisinin 3. Aşağıdakilerden
hangisi anonim şirkette paya ilişkin ilkelerden biri değildir? a. Devir
serbestisi b. Payın bölünmezliği c. Senede bağlanma d. Tescil ile oluşma e.
Nakit karşılığı çıkarılma 4. Aşağıdakilerden hangisi Türk Ticaret
Kanunu’nda öngörülen pay türlerinden biri değildir? a. Bedelli pay b. Adi
pay c. İtibari değeri olmayan pay d. Oy hakkını haiz pay e. Ayın karşılığı
pay 5. Türk Ticaret Kanunu’na göre kural olarak bir paya en fazla kaç oy
hakkı tanınabilir? a. 5 b. 15 c. 10 d. 20 e. 25 6. Aşağıdaki hallerden
hangisinde oy hakkında imtiyaz kullanılamaz? a. Ana sözleşme değişikliği b.
Yönetim kuruluna üye seçimi c. Kâr dağıtımı d. Tasfiye payı dağıtımı e.
Özel denetçi atanması 7. Sahiplerine, pay senetleriyle değiştirebilme veya
doğrudan yeni paylar (veya pay senetleri) alma hakkı veren, kıymetli evrak
niteliğine sahip borç senetlerine ne ad verilir? a. Hisse senedi b. Agio c.
İlmuhaber d. İntifa senedi e. Pay senedi ile değiştirilebilir tahvil 8.
Türk Ticaret Kanunu’na göre “bağlı nama yazılı pay senetleri” nasıl
oluşturulur? a. Anasözleşmede düzenlenerek b. Senedin üzerine yazılarak c.
Pay defterine yazılarak d. Taraf arasında kararlaştırılarak e. Ticaret
siciline tescil ederek 9. Karşılığı tamamen ödenmemiş nama yazılı payların
geçerli bir şekilde devredilebilmesi için devre aşağıdakilerden hangisinin
onay vermesi gerekir? a. Şirketin b. Devralan kişinin c. Devreden kişinin
d. Denetçinin e. Bakanlık temsilcisinin 10. Anonim şirkette nakdi sermaye
taahhüdünün ödenmesine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? a.
Payların itibari değerlerinin en az yüzde beşi tescilden önce, gerisi de
tescili izleyen en geç yirmidört ayda ödenir. b. Payların itibari
değerlerinin en az yüzde yirmibeşi tescilden önce, gerisi de tescili
izleyen en geç yirmidört ayda ödenir. c. Payların itibari değerlerinin en
az yüzde yirmisi tescilden önce, gerisi de tescili izleyen en geç yirmidört
ayda ödenir. d. Payların itibari değerlerinin en az yüzde yirmibeşi
tescilden önce, gerisi de tescili izleyen en geç otuzaltı ayda ödenir. e.
Payların itibari değerlerinin en az yüzde beşi tescilden önce, gerisi de
tescili izleyen en geç oniki ayda ödenir. 208 Ticaret Hukuku Yaşamın
İçinden Okuma Parçası T.C. YARGITAY, 21. HUKUK DAİRESİ, E. 1999/112, K.
1999/1793, T. 16.3.1999 • HİSSE SENEDİ DEVRİ (Yönetim Kurulunun İznini
Gerektiren) • BORÇLUNUN HİSSE SENEDİ DEVRİ (Yönetim Kurulunun İzni
Gerektiği Halde) ÖZET : Şirket ana sözleşmesinde payların ilk üç yıl devri
yönetim kurulu kararına bağlı kılındığından, bu izin alınmadan yapılan
devir geçersiz olup hisse senetlerinin borçluya ait olduğu gözönünde
bulundurularak istihkak iddiası reddedilmelidir.
............................. TTK’nun 416. maddesinde nama yazılı hisse
senetlerinin ana sözleşmede aksine hüküm olmadıkça ciro ve teslimle
devrolunabileceği öngörülmüştür. ... A.Ş. ana sözleşmesinde nama yazılı
hisse senetlerinin devrini engelleyen bir hüküm mevcut değildir. Ancak
şirket ana sözleşmesinin hisse senetlerinin devri başlıklı 8. maddesinde
“şirket hisse senetlerinin kuruluşundan itibaren 3 yıllık süre içinde
devrine ihtiyaç duyulması halinde Yönetim Kurulunun izni gerektiği” açıkça
belirtilmiştir. Şu halde Yönetim Kurulunun izni olmadan yapılan 30.6.1996
ve 13.1.1997 tarihli hisse senedi devir sözleşmeleri geçersiz bulunduğundan
hisse senetlerinin mülkiyeti borçluya aittir. Kaynak:
http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm HİSSE SENEDİ SATIŞI Galatasaray
Kulübü Başkanı Ünal Aysal, dün Hürriyet gazetesine yaptığı açıklamada, ne
kendisinin ne de ailesinin etik olarak hisse senedi almadığını belirtirken,
taraftarlık duygusu ile hisse senedi alan yatırımcı ise şok üstüne şoka
uğruyor. Galatasaray Sportif A.Ş. 18 Haziran’da yaptığı yüzde 400
oranındaki bedelli sermaye artırımının üzerinden 3 ay geçmeden yeni bir
bedelli sermaye arttırım kararı aldı. Galatasaray Sportif A.Ş 13 milyon 940
bin lira olan sermayenin yüzde 300 oranında bedelli arttırarak 55 milyon
761 bin liraya yükseltecek. Sermaye arttırımında 1 lira olan beher hisse
için rüçhan hakkı kullanım bedeli 10 lira olacak. Galatasaray hisseleri dün
yüzde 13 değer kaybederek 48.3 liraya indi. Şirketin değeri T100 milyon
azaldı. Galatasaray , haziran ayındaki sermaye arttırımı ile şirkete 277
milyon lira nakit girişi sağladı. Bu paranın yaklaşık 125 milyon lirası
yatırımcılardan sağlandı. Son alınan kararla da şirkete sağlanacak olan 110
milyon liralık kaynağın yaklaşık 50 milyon lirası yine yatırımcılardan elde
edilecek. T345 milyon topladı Galatasaray iki bedelli sermaye arttırımı ile
yatırımcılardan 175 milyon lira civarında kaynak temin etmiş olacak.
Galatasaray Spor Kulübü ayrıca, borsada 772 bin 456 adet hisse satarak
T168.8 milyon gelir elde etti. Yani Cimbom’un hisse satışı ve sermaye
arttırımları ile yatırımcılardan elde ettiği kaynak yaklaşık T345 milyon
oldu. Borsa Yatırımcıları Derneği Başkanı Ali Bahçuvan, futbol kulüplerinin
halka açılmasına karşı olduklarını belirterek, “Spor kulüplerinin borsadan
çıkması gerek. SPK nezdinde girişimde bulunsanız da daha sonra farklı
olumsuzluklar çıkıyor” dedi. Kaynak: http://www.radikal.com.tr 7. Ünite -
Pay Sahipliği ve Menkul Kıymetler 209 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1.
e Yanıtınız yanlış ise “Paya İlişkin İlkeler” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. 2. a Yanıtınız yanlış ise “Paya İlişkin İlkeler” konusunu
yeniden gözden geçiriniz. 3. e Yanıtınız yanlış ise “Paya İlişkin İlkeler”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. c Yanıtınız yanlış ise “Pay Türleri”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. b Yanıtınız yanlış ise “Pay Türleri”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. a Yanıtınız yanlış ise “Pay Türleri”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. e Yanıtınız yanlış ise “Tahviller ve
Diğer Menkul Kıymetler” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. a Yanıtınız
yanlış ise “Devir Şekli Açısından Pay ve Türleri” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. 9. a Yanıtınız yanlış ise “Pay Sahipliği” konusunu yeniden
gözden geçiriniz. 10. b Yanıtınız yanlış ise “Pay Sahibinin Borç ve
Yükümlülükleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde Yanıt
Anahtarı Sıra Sizde 1 Pay sahipleri sermaye borcunu ifa ettikten sonra
kendi rızaları dışında ek sermaye koyma borcu altına sokulamazlar. Ek
sermaye borcu ancak oybirliğiyle alınan bir karar sonucunda doğabilir. Bu
nedenle pay sahibi B haklıdır. Sıra Sizde 2 Anonim şirketlerde kâr payı
dağıtımı kararının genel kurul tarafından verilmesi gereklidir. Genel
kurul, kâr payının dağıtım zamanını belirleme yetkisini yönetim kuruluna
bırakabilir. Bu nedenle B haklıdır. Sıra Sizde 3 Bir pay sahibinin
kullandığı özel denetim yapılmasını isteme hakkı, genel kurul tarafından
reddedildiği takdirde, sermayenin onda birini, HAAO’larda yirmide birini
temsil eden veya paylarının itibari değeri toplamı en az birmilyon T olan
pay sahipleri, üç ay içinde, mahkemeye başvurararak, özel denetçi
atanmasını isteyebilirler. Sıra Sizde 4 Hamiline yazılı pay senetlerinin
devredilebilmesi için sadece senedin teslimi, zilyetliğin geçirilmesi
yeterlidir. Şirkete bildirim veya pay defterine kayıt zorunlu değildir, bu
nedenle B’nin arkadaşı haklı değildir. Sıra Sizde 5 Haklı değildir.
İlmühaberler pay senetleriyle değiştirilmek üzere çıkarılan kıymetli evrak
niteliğinde senetlerdir. Payın devri işlemi gerekli şekle uygun olarak
yapılmış ise pay senedinin veya ilmühaberin teslim edilmiş olması arasında
bir farklılık söz konusu değildir. Yararlanılan Kaynaklar Bahtiyar, M.
(2012), Ortaklıklar Hukuku, İstanbul: Beta Yayınevi. İmregün, O. (1989),
Anonim Ortaklıklar, İstanbul: Yasa Yayınevi. Kendigelen, A. (2011), Yeni
Türk Ticaret Kanunu, Değişiklikler, Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul:
Oniki Levha Yayınevi. Moroğlu, E. (2009), Anonim Ortaklıkta Genel Kurul
Kararlarının Hükümsüzlüğü, İstanbul: Vedat Kitapçılık. Poroy, R. /
Tekinalp, Ü. / Çamoğlu, E. (2009), Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku,
İstanbul: Vedat Kitapçılık. Pulaşlı, H. (2012), Yeni Şirketler Hukuku,
Genel Esaslar, Ankara: Adalet Yayınevi. Tekinalp, Ü. (2011), Yeni Anonim ve
Limited Ortaklıklar Hukuku ve Tek Kişi Ortaklığının Esasları, İstanbul:
Vedat Yayıncılık. 8 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Kıymetli
evrakı ve unsurlarını anlatabilecek, Kıymetli evrak türlerini
sınıflandırabilecek, Bono, poliçe ve çekin unsurlarını, ödenmesini ve
ödenmemesinden doğan sorumluluğu anlatabileceksiniz. Anahtar Kavramlar •
Kıymetli Evrak • Kambiyo Senedi • Poliçe • Bono • Çek • Ciro İçindekiler
Ticaret Hukuku Kıymetli Evrak • KIYMETLİ EVRAK HUKUKUNA GİRİŞ VE GENEL
HÜKÜMLER • KAMBİYO SENETLERİ • POLİÇE • BONO • ÇEK TİCARET HUKUKU KIYMETLİ
EVRAK HUKUKUNA GİRİŞ VE GENEL HÜKÜMLER Kıymetli Evrakın Tanımı ve Unsurları
TTK m.645’de yapılan tanım uyarınca, kıymetli evrak öyle senetlerdir ki
bunların içindeki hak senetten ayrı olarak ileri sürülemez ve senetten ayrı
olarak devredilemez. Bu tanımdan kıymetli evrakın üç unsuru ortaya çıkar:
Senet Genel olarak senet, bir kişinin kendisi aleyhine delil oluşturmak
üzere imzalayıp karşı tarafa verdiği yazılı bir cisimdir. Senet sayesinde,
bir bilgi veya bir düşünce maddi varlık kazanır. Klasik anlayışa göre
senet, yazmaya elverişli bir cismi, genellikle de uygun bir kağıt parçasını
anlatır. Kıymetli evrakın unsuru olarak klasik senet, adi bir senet değil,
özel şekil şartlarına bağlı olan bir senettir. TTK m.1526 uyarınca, kambiyo
senetleri (poliçe, bono, çek) ve bunlara benzeyen senetler ile makbuz
senedi ve varant, güvenli elektronik imza ile düzenlenemez; bu senetlere
ilişkin kabul, aval ve ciro gibi, senet üzerinde gerçekleştirilen işlemler
de güvenli elektronik imza ile yapılamaz. Hak Hak, kıymetli evrakın gayri
maddi unsurudur. Hak özel hukuka ilişkin olmalı; ekonomik değer taşımalı ve
başkasına devri mümkün olan bir hak olmalıdır. Hak ile Senedin Kaynaşması
Hak ile senedin birbirine sıkıca bağlanması, hakkın senedin içine
yerleşmesi gerekir. Bu öyle bir yerleşmedir ki hak senetten ayrı olarak
başkasına devredilmez, senet olmaksızın bir başkasına ileri sürülemez. Hak
ile senet arasındaki bu sadakati doğrulayan yasal düzenleme örneği olarak
TTK m.645 dışında, m. 646 ve 647 verilebilir. Hak senetten önce vardır ya
da senetle birlikte doğmuştur fakat hak ile senet bir defa birleştikten
sonra kural olarak ayrılmazlar. Kıymetli Evrak Gayri Maddi: Maddi varlığı
olmayan, gözle görülmeyen, elle tutulmayandır. 212 Ticaret Hukuku Kıymetli
Evrakın Özellikleri Kıymetli Evrak Bir Borç Senedidir Kıymetli evrak ağır
şekil şartlarına bağlanmış nitelikli bir senettir. Borçlu ancak bu senet
karşılığında alacaklıya ödeme yapmakla mükelleftir (TTK m.646/1; karş. TBK
m.105). İçerdiği Hak Ekonomik Bir Değer Taşımalı ve Devredilebilir
Olmalıdır Maddi değeri olmayan, değeri kişiden kişiye değişen, başkasına
devri mümkün olmayan haklar kıymetli evrakın konusunu oluşturamaz. Hak ile
Senet Arasında Kuvvetli Bir Bağ Vardır Hak, senet olmaksızın devredilemez
ve başkasına karşı ileri sürülemez. Oysa adi senet, sadece hakkı ispat
etmeye yarar. Adi senede bağlı bir alacak hakkı senet ibraz edilmeksizin de
ödenebilir (TBK m.105). Kıymetli Evrakta Soyutluk (Mücerretlik) İlkesi
Yürürlüktedir Türk Hukuku’nda kıymetli evrağın soyutluğu konusunda başlıca
iki görüş ortaya çıkmıştır: İlk görüş uyarınca soyutluk, bir kıymetli
evrakın, düzenlenmesine yol açan alt ilişkideki sakatlıktan
etkilenmemesidir. Örneğin, B, satımdan doğan borcu için A’ya bono vermiş
fakat mal teslim edilmediği veya ayıplı çıktığı için sözleşme feshedilmiş
ise, bono geçerliliğini korur. Senet, temel ilişkinin tarafları arasında
kaldığı sürece soyutluk söz konusu olmaz çünkü kişisel defiler taraflar
arasında ileri sürülebilir. Görüş uyarınca, soyutluk ilkesi istisnai bazı
kıymetli evrak tiplerinde geçerli iken, bazı tiplerde örneğin, nama yazılı
kıymetli evraklarda yürürlükte değildir. İkinci görüşe göre; soyut kıymetli
evrak, sebebini göstermez. Yani kıymetli evraka bakılarak alt ilişkinin
saptanması mümkün olmaz. Soyut senetler de bir sebebe dayanır ancak senede
bakılarak bu anlaşılamaz. Örneğin satımdan doğan bir borç için bono ya da
çek verildiğini sadece senede bakarak anlamak mümkün değildir. Bununla
birlikte istisnai olarak birer kıymetli evrak olan konişmento(m. 1229),
varant(m. 835) ve makbuz senedinde(m. 834) temel borç ilişkisi senetten
anlaşılır. Dolayısıyla adı geçen kıymetli evrak türlerinde soyutluk geçerli
değildir. Ayrıca, anılan görüş, borçlunun kişisel defilerini iyiniyetli
üçüncü kişilere karşı ileri sürememesini, senedin mücerretliğine değil,
kamu güvenine mazhar olmasına dayandırır. Kamu güvenine mazhar olmanın
anlamı ve senetlerin bu açıdan ayrımı için aşağıda, kıymetli evrakın
sınıflandırılması konusundaki açıklamalara bakınız. Oldukça tartışmalı bu
sorunun ayrıntılarına inmeksizin kabaca bir değerlendirme yapıldığında, ilk
görüşün pratik ve kolay anlaşılır olduğu, buna karşılık ikinci görüşün,
gerekçeleri açısından daha doyurucu ve hukuk tekniğine daha uygun olduğu
savunulabilir. Tartışma teorik olduğu için, burada iki görüşten birisini
mutlaka tercih etmek de gerekmemekle birlikte, biz, ileride bu konuyla
ilgili açıklamalarımızı ikinci görüş ekseninde yapacağız. 8. Ünite -
Kıymetli Evrak 213 Kıymetli Evrak Ağırlaştırılmış Şekil Şartlarına Bağlıdır
Kanunkoyucu tedavül güvenliğini sağlamak amacıyla kıymetli evrakı ağır
şekil şartlarına bağlamıştır. Kıymetli Evrakın Sınırlı Sayıda Olup Olmadığı
Sorunu Kıymetli evrak türlerinin sınırlı sayı ilkesine tabi olup
olmadıkları doktrinde tartışmalıdır. Bir görüş, kıymetli evrak tiplerinin
kanunda düzenlenmiş olduğunu ve bunların dışında yeni bir kıymetli evrak
türünün yaratılamayacağını savunurken aksi görüş, kanundaki tiplerden
olmayan fakat kıymetli evrakın genel tanımına giren bir senedin
düzenlenebileceği yönündedir. Kıymetli Evrak ile İlgili Mevzuat Türk
Hukuku’nda kıymetli evraka ilişkin temel düzenlemeler, TTK’nin üçüncü
kitabında (m. 645 vd.) bulunmaktadır. Bu hükümlerin kaynağı, büyük ölçüde
İsviçre Hukuku’dur. Ayrıca, Çek Kanunu, Medeni Kanun, Borçlar Kanunu, İcra
ve İflâs Kanunu, Sermaye Piyasası Kanunu, Türk Ceza Kanunu, Bankacılık
Kanunu, Vergi Kanunları, Türk Parasının Kıymetini Koruma Mevzuatı, Umumi
Mağazalar Kanunu gibi düzenlemelerde kıymetli evraka ilişkin hükümler
bulunmaktadır. Kıymetli Evrakın Adi Senetten Farkları Her ikisi de borç
ödeme taahhüdünü içeren bir belge olmalarına rağmen, aralarında başlıca şu
farklar bulunmaktadır: 1. Kıymetli evrak, para alacağı, ortaklık, mülkiyet
veya rehin gibi hakları konu alır. Oysa adi senetlerde bunların dışındaki
yükümlülükler de yer alabilir. Örneğin, bir bilgisayarın tamiri, makinenin
bakımı, elbisenin dikimi gibi. 2. Kıymetli evrakta borçlu taraflardan
birisi olur. Oysa adi senette her iki tarafa da borç yüklenmesi mümkündür.
3. Kıymetli evrak sıkı şekil şartlarına bağlıdır (TTK m.672, 777, 781). Adi
senetlerde böyle bir şart bulunmamaktadır (TBK m.12-17). 4. Bir alacak için
düzenlenen senet, hakkı ispat etmeye yarar. Oysa kıymetli evrakta hak ile
senet bütünleşmiştir. Senet olmaksızın hakkın ileri sürülmesi ve
devredilmesi mümkün değildir (TTK m.645, 709). Adi senetlerde daha önce de
belirtildiği üzere alacak hakkı senetsiz de ileri sürülebilir ve ödenebilir
(TBK m.105). 5. Adi senetler TBK’ya göre devredilir (TBK m.183 vd.).
Kıymetli evraka bağlı alacakların devri ise, özel şekle bağlıdır. Devir
senedin türüne göre değişir (TTK m.647). 6. Kıymetli evrakta, şekle
bağlılık, soyutluk, imzaların bağımsızlığı gibi ilkeler geçerli olduğu
için, kıymetli evrak, alacağı devralan kişilere karşı oldukça büyük bir
güvence sağlar. Adi senede bağlı bir alacağın devri ise, o alacağı devralan
kişilere yeterince güvence vermez (TBK m.188). 7. Adi senede bağlı bir
alacağın ifa yeri, aksi kararlaştırılmadığı sürece alacaklının yerleşim
yeridir (TBK m.89). Oysa kıymetli evrakın tedavül kabiliyeti çok yüksek
olduğu ve senet alacaklısı sürekli değişebildiği için ifa yeri borçlunun
yerleşim yeridir (aranacak borç, TTK m.755, 778, 818/1, r). 214 Ticaret
Hukuku 8. Adi senedin alacaklısı kendisine yapılan kısmi ödemeyi
reddedebilir (TBK m.84). Halbuki kıymetli evrakta kısmi ödeme reddedilemez
(TTK m.709/2, 778, 818/1, h). 9. Emre ve hamiline yazılı kambiyo senetleri
ile, emtia senetleri, menkul kıymetler ve diğer bazı kıymetli evrak, TCK
m.210 uyarınca resmi evrak hükmünde olup, bunlarda sahtekarlık “Resmi
Evrakta Sahtekarlık” sayılır (TCK m.204-212). Oysa adi senetler resmi
evraktan sayılmaz. Kıymetli Evrakın Sınıflandırılması İçerdiği Hakkın Türü
Açısından İçerdiği hakkın türü bakımından kıymetli evrakı üç gruba
ayırabiliriz: Alacak Senetleri (bir alacak hakkını temsil eden, çek, bono,
poliçe, tahvil, emre yazılı havale, emre yazılı ödeme vaadi gibi); ortaklık
senetleri (bir şirkette ortaklık haklarını içeren, anonim şirket pay
senetleri ve bunların yerine çıkarılan ilmühaberler gibi);eşya hukuku
senetleri (bir eşya üzerindeki mülkiyet ya da rehin hakkını temsil eden,
varant, makbuz senedi, konişmento, ipotekli borç senedi, irad senedi gibi).
Hakkın Senetten Önce Var Olup Olmaması Açısından İki gruba ayrılır.
Açıklayıcı kıymetli evrakta, hak, senetten önce doğmuştur. Örneğin, bir
AŞ’deki ortaklık hakkı, senet düzenlenmeden önce, şirketin kuruluşunun veya
esas sermaye artırımının tescili ile doğar (TTK. 355, 455, 456,). Daha
sonra hakların (payların) senede bağlanması hâlinde pay senetleri
açıklayıcı etki gösterir. Yaratıcı kıymetli evrakta ise hak, kıymetli
evrakla beraber doğar. Kambiyo senetleri (çek, bono, poliçe) gibi. Temel
İlişki ile İlgili Olup Olmaması Açısından Temel ilişki ile ilgili olup
olmaması açısından kıymetli evrak iki gruba ayrılır. Sebebe bağlı (illî)
olanlarda, soyutluk konusunda, yukarıda değindiğimiz ikinci görüş
benimsenirse, senede bakıldığında alt ilişkinin anlaşılması mümkündür.
Makbuz senedi, varant, konişmento gibi. Buna karşılık, sebebe bağlı olmayan
(soyut/mücerret) kıymetli evrakta, senede bakıldığında alt ilişki
anlaşılamaz. Örneğin, yazılış türü (devir şekli) ne olursa olsun, tüm
kambiyo senetleri soyuttur. Kamu Güvenine Dayanıp Dayanmaması Açısından
Kamu güvenine dayanıp dayanmaması açısından kıymetli evrak iki gruba
ayrılır. Kamu güvenine dayalı senetlerde, senedin içeriği, senetteki hak
yönünden mutlak bir ölçü oluşturmakta ve iyiniyetli üçüncü kişilerin,
senedin yarattığı görünüşe (senet içeriğinin doğru, hakkın mevcut ve
senedin geçerli olduğuna, senette yer almayan hususların mevcut olmadığı
veya en azından kendisine karşı geçersiz bulunduğuna ilişkin) duydukları
güven hukuken korunmaktadır. Senedin devri ile devredenin tüm haklarının
değil, yalnızca senette yazılı hakların devredilmiş sayılacağını öngören
hükümler (TTK m.684, 778, 818), tedavül güvenliğini ve hızını artırmaya
yöneliktir. Kişisel defilerin üçüncü kişilere karşı kural olarak ileri
sürülememesi de aynı gereksinimi karşılamayı amaçlar. 8. Ünite - Kıymetli
Evrak 215 Soyutluk konusundaki ikinci görüş benimsendiğinde, senedin soyut
veya illî olması ile kamu güvenine dayalı olup olmaması arasında kesin bir
ayrım yapmak gerekmektedir. Bir başka deyişle, soyut senetlerin daima kamu
güvenine dayandığı söylenemez. Örneğin, nama yazılmamış bir poliçe, bono ve
çek soyut (TTK m.671/1,b; 776/1,b; 780/1,b) ve aynı zamanda kamu güvenine
dayalıdır (TTK m.659, 687, 825). Buna karşılık, nama yazıldıkları takdirde
yine soyutturlar fakat kamu güveninden yararlanmazlar. Diğer yandan,
örneğin, emre veya hamiline yazılı bir konişmento illî olmakla birlikte,
kamu güvenine dayalıdır. Çünkü navlun sözleşmesi ile ilgili ve senette
yazılı olmayan hususlara ilişkin defiler, iyiniyetli hamile karşı ileri
sürülemez. Kamu güveni ilkesi, üçüncü kişiler açısından söz konusu
olabilir, senet tarafları açısından bu ilke uygulanamaz. Bu nedenledir ki
emre veya hamiline yazılı senet tarafları arasında kişisel defilerin öne
sürülebilmesinin nedeni, bunlar arasında soyutluğun söz konusu olmaması
değil, kamu güveni ilkesinin uygulanamamasıdır. Kamu güvenine dayanmayan
kıymetli evrak ise, soyut veya illî, fakat kişisel defilerin üçüncü
kişilere karşı da ileri sürülebilmesine olanak veren senetlerdir. Örneğin,
nama yazılı poliçe veya çek soyut, nama yazılı konişmento ise illîdir fakat
her ikisi de kamu güveni ilkesinden yararlanmaz. Yatırım Amacı Taşıyıp
Taşımama Açısından Kıymetli evrak yatırım amacı taşıyabilir veya
taşımayabilir. Bu ayrım, kıymetli evrak ile menkul kıymet kavramları
arasındaki ilişkiyi de ortaya koymaktadır. Kıymetli evrakın önemli bir
bölümü, yatırım amacına hizmet etmekte ve “Menkul Kıymet” kavramı ile ifade
edilmektedir. Devir Şekli Açısından Devir şekli açısından kıymetli evrak,
nama yazılı, emre yazılı ve hamiline yazılı olmak üzere üç gruba ayrılır.
Nama yazılı senetler temlik beyanı ve zilyetliğin nakli ile devredilir.
Zilyetliğin naklinin en yaygın yolu teslimdir. Fakat zilyetliğin teslimsiz
iktisabı da mümkündür. En zor devredilen kıymetli evrak türü budur. Emre
yazılı kıymetli evrak ise, senet zilyetliğinin nakli ve ciro yoluyla
devredilir. Hamiline yazılı kıymetli evrak ise, devri en kolay gruptur.
Zira bu tür senetler sadece senet zilyetliğinin nakli ile devredilir. Senet
kimin elinde ise o kişi senedin alacaklısı sayılır. Bu üçlü ayrım
doğrultusunda her bir grubun tanımına, devirlerinin özelliklerine ve hangi
senetleri kapsadıklarına yakından bakmak gerekir. Nama Yazılı Kıymetli
Evrak Bir senedin nama yazılı kıymetli evrak olabilmesi için; belli bir
kişi adına yazılmış olması (olumlu şart) ile senedin emre kaydını
içermemesi ve kanunen emre yazılı senetlerden de sayılmaması (olumsuz şart)
gerekir. Kanunen emre yazılı senetler, aksine bir kayıt olmadığı sürece
kanunun emre yazılı saydığı senetlerdir (TTK m.654). Örneğin, bono, poliçe,
çek ve TTK. m.490/2’de ciro ile devredileceği öngörülen anonim şirket pay
senetleri böyledir. Nama yazılı senetlerin devri temlik beyanı ile
zilyetliğin nakli yoluyla gerçekleştirilir. Devir beyanı, senet üzerine 216
Ticaret Hukuku ya da ayrı bir kağıda yazılabilir (TTK. m.647/2) ve uygun
düştüğü ölçüde, TBK. m.183 ve devamında düzenlenen alacağın temliki
hükümleri uygulanır. Alacağın devrine ilişkin tüm hükümlerin nama yazılı
senetlerin devrinde uygulanma olanağı yoktur. Örneğin TBK.m.186’nın nama
yazılı kıymetli evrakın devrinde uygulanma olanağı yoktur. Zira, nama
yazılı kıymetli evrak borçlusu, ödeme yaparken alacaklı sıfatının ispat
edilmesini aramak zorundadır (TTK. m.655). Bu nedenle borçlunun durumu
ağırlaşmıştır. Kural olarak bütün kıymetli evrak tipleri nama
düzenlenebilir. İstisna olarak, sermaye piyasası mevzuatı uyarınca
çıkarılan menkul kıymetler yatırım fonuna katılma belgesi, banka bonoları,
banka garantili bonolar, finansman bonosu belirtilmelidir. Emre Yazılı
Kıymetli Evrak Emre yazılı olan ya da kanunen böyle sayılan senetler emre
yazılı senetlerdir (TTK m.824). Kanunen emre yazılı senetleri nama
dönüştürebilmek için emre değil, nama oldukları açıkça belirtilmeli yani
senede “menfi emre kaydı” eklenmelidir (m. 681/2). Poliçe hakkındaki
hükümler, aksi kanunda öngörülmediği sürece tüm emre yazılı senetler için
de uygulanır (TTK m.826, 831). Emre yazılı senetler ciro ve zilyetliğin
nakli yoluyla devredilir (TTK m.647-648). Ciro bu senetlerin devri için
başvurulan en yaygın yol olmakla birlikte, tek devir yolu da değildir. Emre
yazılı bir senet istenirse alacağın temliki yoluyla (temlik beyanı ile)
devredilebileceği gibi, kanun hükümleri gereği cebri icra (İİK m.106 vd.,
120) ve miras yoluyla (TMK m.575 vd.) da başkasına geçebilir. TTK m.490’da
nama yazılı hisse senetlerinin ciro yoluyla devrinden söz edilmiştir.
Tartışmalı olmakla birlikte, doktrinde ve Yargıtay kararlarındaki baskın
görüş, nama yazılı hisse senetlerinin kanunen emre yazılı sayılması
gerektiği yönündedir. Ciro bir alacağı devretme beyanı olmasına rağmen,
alacağın temlikinden temel bazı noktalarda ayrılır. Ciro senedin arkasına
ya da alonj üzerine yapılırken temlik beyanı senet üzerine ya da başka bir
kâğıda yazılabilir. Temlik beyanı, sadece nama yazılı senetlerin değil, adi
senetlerin, senetsiz alacakların ve istenirse her türlü (emre ve nama
yazılılar dâhil) senedin devrinde kullanılır. Ciro ise, sadece emre yazılı
senetlere özgüdür (TTK m.647, 681, 831). Temlik beyanı alacağın temliki
kurallarına tabi olduğu için, borçlu temel borç ilişkisinden kaynaklanan
tüm savunmaları herkese karşı ileri sürebilir. (TBK m.188). Dolayısıyla,
nama yazılı bir senedin hak sahibi olmayan birisinden iyiniyetle
devralınması kural olarak mümkün değildir (istisna için bkz. ipotekli borç
ve irad senedine ilişkin TMK m.921). Ciroda ise, temel ilişkiden
kaynaklanan savunmalar herkese karşı ileri sürülemez. Çünkü ciro,
devredenin tüm haklarının değil, yalnızca senetten doğan haklarının devrine
yol açar (TTK m.684/1). Bu açıdan da hak sahibi olmayan birisinden, ciro
yoluyla senedi devralanın iyiniyeti korunur; kişisel defiler ona karşı
ileri sürülemez (TTK m.687, 825/2). Kanunen emre yazılı senetlere, kambiyo
senetleri, nama yazılı hisse senetleri (TTK m.490), makbuz senedi ve varant
(TTK m.838, 834/1, f), ipotekli borç ve irad senetleri örnek verilebilir.
İradi olarak emre düzenlenebilen senetlere de, konişmento (TTK m.1228),
emre yazılı havale (TTK m.826), emre yazılı ödeme vaadi (TTK m.835) örnek
verilebilir. Alonj: Kıymetli evrakta ortaya çıkan yer darlığını çözmek için
evraka eklenen düz kâğıttır. 8. Ünite - Kıymetli Evrak 217 Hamiline Yazılı
Kıymetli Evrak TTK m.658’e göre, senedin metninden veya şeklinden hamili
kim ise onun hak sahibi sayılacağı anlaşılan her kıymetli evrak hamiline
yazılı senet sayılır. Senedin sahibi olmak, kural olarak senetteki hakkın
da sahibi olmak demektir. Bu tür senetler sadece zilyetliğin nakli yoluyla
devredilir. TMK m.990 uyarınca, sahibinin elinden rızası dışında çıkmış
olan bir hamiline yazılı senedi iyiniyetle iktisap eden kişinin bu iktisabı
korunur. Hangi senetlerin hamiline düzenlenebileceği konusunda sınırlayıcı
genel bir hüküm olmadığı için, münferit istisnalar dışındaki senetler
hamiline yazılabilecektir. Bono ve poliçe hamiline olamaz (TTK m.671/1,f ;
776/1,e). Makbuz senedi ve varant (TTK m.834-838), bedelleri tamamen
ödenmemiş hisse senetleri düzenlenemez. Böyle özel sınırlamalar dışında,
kıymetli evrakın hamiline yazılabilmesi gerekir. Esasen kanun, bazı
senetlerin hamiline olabileceğini açıkça öngörmüştür, çek (m. 785), intifa
senetleri (m. 661), ipotekli borç ve irad senedi (TMK m.923), rehinli
tahvilat (TMK m.930) gibi. Kıymetli Evrakta Defiler Genel Borçlu
Savunmaları ve Defi Kavramı Kendisinden talepte bulunulan borçlunun teknik
açıdan yapabileceği üç tür savunma vardır: 1. İnkar: Alacak hakkının
dayandırıldığı temel olayın varlığının borçlu tarafından reddedilmesidir.
Örneğin, bilgisayar satıcısının talebine karşı borçlunun, mahkemede “iddia
ettiği gibi bir bilgisayar satın almadım ki ona borcum olsun” demesi. 2.
İtiraz: Alacağın dayandırıldığı temel olay reddedilmeyip temel olayın
varlığına rağmen, hakkın doğmadığı veya doğmuşsa da sona erdiğinin ileri
sürülmesidir. Örneğin, “Satış sırasında ehliyetsiz idim” veya “ödedim” ya
da “sözleşme ahlaka veya kanuni şekle aykırı ve dolayısıyla geçersizdir”
denmesi gibi. 3. Defi: Borçlu, temel olayın varlığını ve alacaklının
hakkını kabul etmekle birlikte, bu borcu yerine getirmemek için geçerli
bazı özel sebepler ileri sürmektedir. Böylece borcu ifa etmekten temelli ya
da geçici olarak kaçınmaktadır. Örneğin vadesi gelmemiş borcun talep
edilmesi durumunda vadenin gelmediğini öne sürmek, zamanaşımı, ödemezlik
veya peşin dava defi gibi. Kıymetli Evrakta Defi Yukarıdaki defi
kavramından farklı ve daha geniş bir anlam taşır. Kıymetli evrakta defi,
teknik anlamdaki itirazlar ve defiler dâhil, borçlunun tüm savunmalarını
kapsayan daha üst bir kavramdır. TTK m.659 hamiline yazılı senetlerde
defileri, m. 825 emre yazılı senetlerde defileri ve m. 687, kanunen emre
yazılı bir senet türü olan poliçedeki defileri hükme bağlamıştır. TTK
m.687, poliçeye ilgili olmasına rağmen, yapılan yollamalardan dolayı bu
hüküm, bono ve çekte de uygulanır (m. 778; 818/1,e). Kıymetli Evrakta Defi
Çeşitleri Defiler başlıca iki ölçüte göre sınıflandırılabilir: Etkili
olduğu kişiler açısından mutlak ve nisbi olmak üzere ikili, özellikleri
açısından ise senet metninden anlaşılanlar, senetteki bir taahhüdün
geçersizliğine ilişkin olanlar ve kişisel (nisbi) defiler şeklinde üçlü bir
ayrım yapılır. 218 Ticaret Hukuku Etkisi ve Tarafları Açısından Bu açıdan,
mutlak ve nisbi defiler şeklinde ikili bir ayrım yapılır: Mutlak defiler,
borçlu tarafından senede hamil olan “herkese karşı” ileri sürülebilen
defilerdir. Nisbi defiler ise, belirli bir borçlu tarafından, yalnızca
“belirli bir senet alacaklısına karşı” ileri sürülebilen defilerdir. Mutlak
ve nisbi defilere, aşağıda, özellikleri açısından defileri de ele aldıktan
sonra örnekler vereceğiz. Özellikleri Açısından Bu açıdan, senet metninden
anlaşılan defiler, senetteki bir taahhüdün geçersizliğine ilişkin defiler
ve kişisel (şahsi) defiler şeklinde üçlü bir ayrıma gidilir : Senet
Metninden Anlaşılan Defiler, Senede bakmakla görülebilen, anlaşılabilen
defilerdir. Alacaklı, senedi o şekliyle aldığı için kendisine karşı ileri
sürülen definin varlığını bilmektedir. Bu nedenle de hukuken korunması
gereksizdir. Bu tür defiler mutlak defiler arasında yer alır; yani herkese
karşı ileri sürülebilir. Örneğin, senetteki geçerlilik şartlarının
eksikliği, şekil şartları tam olmasına rağmen senet vadesinin gelmemiş
bulunması, borçlunun imzası yerine parmak basılmış olması (m. 756), senette
ciro zincirinin kopuk olması, zamanaşımı süresinin geçirilmiş bulunması,
görüldüğünde vadeli senedin bir yıl içerisinde ödeme için ibraz edilmemesi
(m. 704) gibi. Senetteki Bir Taahhüdün Geçersizliğine İlişkin Defiler Bir
senet tamamen geçersiz olmayıp o senet ile taahhüt altına girenlerden biri
veya birkaçı için geçersiz olabilir. Kısacası, ortada şekil şartları tam
bir senet mevcuttur, ama bu belge, senette imzası bulunan bir/birkaç kişiyi
bağlamayabilir. Bu defiler, senedin verilmesine ilişkin aynî sözleşme ile
ilgili olup temel borç ilişkisinden kaynaklanan ve tamamen kişisel nitelik
taşıyan defilerle karıştırılmamalıdır. Bu tür defilerin tam olarak
anlaşılabilmesi için, öncelikle TTK m.677’de yer alan ve ileride ayrı bir
başlıkta ele alacağımız “İmzaların Bağımsızlığı (İstiklâli) İlkesi”ne
kısaca değinmek gerekir. Hüküm uyarınca, bir senet, borçlanmaya ehil
olmayan kişilerin imzasını, sahte imzaları, belirsiz (hayali) kişilerin
imzasını yahut imzalayan veya adlarına imzalanmış kişileri herhangi bir
sebeple (yetkisizlik gibi) bağlamayan imzaları taşırsa diğer imzaların
geçerliliğine bu yüzden zarar gelmez. Senetteki bir taahhüdün (imzanın)
geçersizliğine ilişkin defiler, etki ve tarafları açısından yapılan mutlak
veya nisbi defi ayrımında, sınırlı hâllerde mutlak, fakat genellikle nisbi
niteliktedir. Bir taahhüdün geçersizliğine ilişkin defiler, bazı istisnai
hallerde mutlak sayılmaktadır. Çünkü bu hallerde, borçluya, sonuçlarını
bilerek ve isteyerek davranmış olduğu konusunda bir isnadın
yöneltilemeyeceği genellikle kabul edilmektedir: • İmza edenin
ehliyetsizliği (TTK m.670), • Temsil yetkisinin mevcut olmaması (TTK
m.678), • İmza sahteliği, • İmzanın, fiziki baskı ve doğrudan cebirle
attırılmış olması, • Senet metninde tahrifat yapılması. Sayılan hallerde,
üçüncü kişinin iyiniyetli olması, senedin verilmesindeki sakatlığı gidermez
çünkü borçlunun, ortaya çıkan hukuki görünüşe bilerek ve sonuçlarını
hesaplayarak yolaçtığı söylenemez. Bunlar dışındaki hâllerde ise,
taahhüdünün geçersizliğine yönelik borçlunun tüm savunmaları, nisbi defi
sayıl- 8. Ünite - Kıymetli Evrak 219 maktadır. Çünkü bu hallerde borçlu,
yaratılan hukuki görünüşe güvenen iyiniyetli üçüncü kişiler karşısında daha
çok korunmaya layık değildir. Örneğin, kumar, bahis, evlenme tellallığı
gibi nedenlerle senet verilmiş olması, senet verilmesine dair ayni
sözleşmede hata, hile, ikrah bulunması veya borçlu tarafından uyuşturucu,
alkol veya hap alınarak (duruma bizzat borçlu tarafından yol açılarak) bu
etki altında senet düzenlenmesi gibi hâller, senedi iyiniyetli devralan
üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez. Kişisel (Nisbi) Defiler Senetteki
borç taahhüdünün objektif varlığına hiçbir etkisi bulunmayan, borçlunun,
belirli bir alacaklı ile arasındaki doğrudan hukuki ilişkilerden doğan
defilerdir. Başlıca kişisel defiler şunlardır: 1. Bazı kişisel defiler,
temel ilişkiden doğarlar. Temel (alt) ilişki, senedin düzenlenmesine yol
açan ilişki olup satım, kira, istisna, hizmet, vekâlet gibi bir sözleşme
olabilir. Örneğin, alt ilişkinin geçersizliği, muvazaa, irade bozukluğu,
gibi defiler temel ilişkiden doğarlar. 2. Temel ilişki dışında, taraflar
arasında herhangi bir ilişkiden de kişisel defi doğabilir (TTK m.659/1,
825/1). Örneğin, B’nin borçlu olduğu senet (bono), lehtar A tarafından
tedavüle çıkarılmış ve en son H’ye geçmiştir. H’nin de tesadüfen B’ye borcu
vardır. B, H’ye karşı takas defini ileri sürebilir. 3. İlgili kişiler
arasında yapılmış özel bir anlaşmadan veya talep hakkına ilişkin özel bir
durumdan da kişisel defi doğabilir. Örneğin, hatır anlaşması, yeni bir vade
kararlaştırılması, ödemeyi şarta veya takside bağlama, senet bedelinde
indirim yapma, ibra sözleşmesi gibi. Kişisel defiler kural olarak taraflar
(doğrudan doğruya ilişkide bulunanlar) arasında ileri sürülebilir; herkese,
yani doğrudan ilişkili olunmayan üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez
fakat bu kuralın çok önemli istisnaları vardır: a. Nama yazılı senetlerde
borçlu, alacaklıya karşı ileri sürebileceği savunmaları, üçüncü kişilere,
yani yeni alacaklılara karşı da ileri sürebilir (TTK m.647/2, 681/2, 687/2,
TBK m.188). b. Emre ve hamiline senetlerde hamil, senedi iktisap ederken
bilerek borçlunun zararına hareket etmiş ise, borçlu, senedi düzenleyen
veya önceki hamillere karşı sahip olduğu kişisel defileri son hamile karşı
da ileri sürebilir (TTK m.659/2, 687, 825/2). Bilerek borçlu zararına
hareket için, bilmek yeterli olmayıp hamilin kastı da aranmaktadır. Kastın
varlığını kanıtlama yükü borçluda ise de bu kuralın katı biçimde
uygulanmaması gerekir. Bu nedenle, hamilin senedi devralırken “borçlunun
devredene karşı ileri sürebileceği kişisel defileri bulunduğunu bildiğinin
kanıtlanması” yeterli sayılmaktadır. Devralanının iyiniyeti araştırılırken,
önemli olan senedin iktisap anıdır. c. Öğretide, kişisel nitelik taşıyan
birtakım defilerin, senedin, devralanı korumayı gerektirmeyen bir yol ile
devredildiği bazı hâllerde de devralana karşı ileri sürülmesi gerektiği
ifade edilmektedir. Bu hallere örnek olarak ticaret şirketlerinin
birleşmeleri, miras, temlik beyanı (TTK m.687/2, TBK188) veya tahsil cirosu
(TTK m.688) ile geçişler ya da vadeden sonra ciro (TTK m.690),
gösterilmektedir. Hata: Bir durum veya olay hakkında yanlış kanıya sahip
olmaktır. Hile: Bir kişinin bir durum hakkında yanlış kanı edinmesine
bilerek neden olmaktır. İkrah: Bir kimseyi yapmak istemediği irade beyanına
zorlamaktır. 220 Ticaret Hukuku Kıymetli Evrakın Zayi Olması ve İptali Zayi
Olma Kavramı ve İptal Davasının Amacı Bir kıymetli evrak, çalınma,
kaybolma, yanma, yırtılma unsurları okunamayacak derecede zarar görme gibi
nedenlerle zayi olabilir. Bu gibi durumlarda hakkın da kaybedilmiş
sayılması, alacaklı için aşırı ve adalete aykırı olurdu. İptal davalarının
amacı, belirli bir prosedür sonunda mahkemenin vereceği karar ile hakkın
senetsiz kullanılmasına veya bir senet düzenlenmesine olanak vermektir. TTK
m.651’e göre, kıymetli evrak zayi olduğunda, o sırada hak sahibi olan
kişinin talebi ile iptaline mahkemece karar verilebilir. TTK m.652 uyarınca
da, iptal kararı üzerine borçlu hakkını senetsiz ileri sürme veya yeni bir
senet düzenlenmesini isteme hakkı kazanır. TTK m.651-652 dışında, iptal
usulü ve hükümleri hakkında çeşitli senet türlerine ilişkin özel hükümler
saklıdır (TTK m.652/2). Aslında iptal davasının genel hükümleri arasında,
“mahkemenin ödeme yasağı kararı vermesi”nin de düzenlenmesi gerekirdi.
Önemle vurgulamak gerekir ki iptal kararı, hakkın içeriğinde bir değişiklik
yaratmaz. Fakat hakkı senetten çözerek, senedi zayi eden kişiye, hakkını
“asıl borçluya karşı” öne sürme olanağı verir, yoksa “başvuru borçlularına”
da öne sürme olanağı vermez (TTK m.764/2). Kanunkoyucu, nama ve hamiline
yazılı senetlerin iptal prosedürünü ayrı (TTK. m.657 vd.), varant ve makbuz
senedi dışındaki emre yazılı senetlerin iptal prosedürünü ise poliçenin
iptaline ilişkin hükümlere atıf yaparak (TTK. m.831/2, TTK.m.757-765) ayrı
düzenlemiştir. TTK. m.757-765 arasındaki düzelmemeler devir biçimleri ne
olursa olsun tüm poliçelere yapılan yollama gereği tüm bonolara (nama-emre)
ve tüm çeklere (nama-emre-hamiline) uygulanır. İptal Davası Açabilme
Şartları Kanundaki hükümler birlikte değerlendirildiğinde, davanın şu
şartlarla açılabileceği anlaşılmaktadır: Senedi zayi olması, senetteki
hakkın varlığını sürdürmesi, zayi sırasında veya ziya ortaya çıktığında hak
sahibi olunması ve nihayet, zayi olan senet zilyetliğini yeniden kazanmanın
mümkün olmaması. Adına düzenlenmiş çek işyerinden çalınan kişiye, hakkını
kaybetmemesi için ne yapmasını önerirsiniz? KAMBİYO SENETLERİ Kavram ve
Türleri İçerdikleri hakkın türü açısından yapılan kıymetli evrak
sınıflandırmasında, bir para alacağını temsil eden senetlerden poliçe, bono
ve çek, kambiyo senetleri olarak anılır. Poliçenin uygulaması bono ve çeke
oranla daha az olmasına rağmen, kanunumuzda ayrıntılı olarak poliçe
düzenlenmiştir. Birçok konuda poliçe hükümleri, yapılan yollamalardan
dolayı çek ve bonoya da uygulanır (TTK m.778, 818). Çek için TTK yanında
Çek Kanunu’nda da önemli düzenlemeler vardır. Kambiyo Senetlerinin Ortak
Özellikleri • Kambiyo senetleri, kıymetli evrak grubuna dâhil diğer
senetler gibi sıkı şekil şartlarına tabidir (bkz. TTK m.680, 686/2, 687,
710/3). • Kambiyo senetleri kanunen emre yazılı senetlerdir (TTK m.681,
778, 785/1). İstenirse başka türe çevrilebilirler (poliçe ve bono nama, çek
ise nama veya Zayi: Elden çıkma, kaybolmadır. 1 8. Ünite - Kıymetli Evrak
221 hamiline dönüştürülebilir. Fakat TKHK m.6/A uyarınca taksitli
satışlarda düzenlenecek senetlerin nama yazılı olması gerekir aksi takdirde
geçersizdir). • Kambiyo senetleri soyut (mücerret) kıymetli evrak grubuna
girer (TTK m.671/1,b, 776/1,b, 780/1,b). • İçerdiği hakkın türü açısından
bir para alacağını içerirler (TTK m.671/1,b, 776/1,b, 780/1,b). • Kambiyo
senetlerinde imzaların istiklali ilkesi yürürlüktedir (TTK m.677). •
Kambiyo senetlerinde hak senetle birlikte doğar (yaratıcı kıymetli evrak).
• Kambiyo senetlerinde müteselsil borçluluk söz konusudur. Senette imzası
bulunan herkes, kendisinden sonraki herkese karşı müteselsilen sorumludur
(TTK m.724). • Kambiyo senetleri, emre veya hamiline yazılmış olmaları
koşuluyla kamu güvenine dayanırlar. Dolayısıyla, kişisel defiler üçüncü
kişilere karşı kural olarak öne sürülemez (TTK m.687, 825). • Kambiyo
senetlerindeki alacak, özel bir usul ile takip ve tahsil edilebilir (İİK
m.167 vd.). Kambiyo Senetleri ile Alt Borç İlişkisinin Karşılıklı Durumları
Mevcut bir borç için kambiyo senedi düzenlenmesi durumunda da bunun kural
olarak ifa uğruna yapıldığı kabul edilir (TBK m.133/2). Aksini öne süren
kanıtlamakla yükümlüdür. Yani ikinci bir borç yaratılmış olur ve bu borçlar
yanyana varlıklarını sürdürür. Kambiyo senedinin vadesi dolana kadar temel
ilişkiden doğan borç donmuş sayılır. Çünkü mevcut bir borcun ifası için
verilen kambiyo senedini alan alacaklı, alacağını öncelikle senede
dayanarak istemeyi kabul etmiş olur. Dolayısıyla, asıl borcun vadesi,
senedin vadesine dek uzatılmış sayılır. Şayet alacaklı önce asıl borca
dayalı bir talepte bulunursa borçlu, o borç için kambiyo senedi verildiği
savunması yapabilir. Herhangi bir nedenle, senetten doğan alacak tahsil
edilemiyorsa o zaman asıl (temel ilişkiden doğan) alacak talep edilebilir.
Mevcut bir borç için kambiyo senedi verilmesinin ifa uğruna olması kural
ise de, taraflar aksini kararlaştırabilirler (TBK m.133/II). Asıl borcun
ifası uğruna verilen senet bedeli ödenirse asıl borç da sona erer. Çünkü
senet ile asıl alacak arasında amaç bağlılığı mevcuttur. Fakat senetteki
alacağın, asıl alacaktan bağımsız olarak bir üçüncü kişiye devredilmesi
mümkündür. Kambiyo Senetlerinde Ehliyet ve İmza Kambiyo senetleri ile borç
altına girme açısından özel bir ehliyet öngörülmemiştir. TTK m.670
uyarınca, sözleşme (fiil) ehliyetine ilişkin Medeni Kanun hükümleri burada
da geçerlidir. Ehliyet, senedin verildiği anda bulunmalıdır. Ehliyetin var
olup olmadığı milli kanuna göre belirlenir (TTK m.766). Kambiyo
senetlerinde borçlu imzasının varlığı zorunlu olup (TTK m.671/1,h; 776/1,g;
780/1,f), senedin geçerli olması için de imzanın mutlaka el yazısıyla
atılmış olması gerekir (m. 668, 690, 730 ve 1526). Mekanik bir araçla,
damgayla veya parmak basma yoluyla imza usulü burada geçersizdir (karş. TBK
m.15-16, HMK m.206). Okur-yazar olmama, elleri kolları bulunmama gibi
nedenlerle imza atamayanlar, atayacakları temsilcinin imzası ile kambiyo
sorumu üstlenebilirler. Amaların (görme engellilerin) kambiyo senedi
düzenlemelerinde TBK m.15/3 dikkate alınmalıdır. Hükme göre; “Görme
engellilerin talepleri halinde imzalarında şahit aranır. Aksi takdirde
görme engellilerin imzalarını el yazısı ile atmaları yeterlidir.”. İfa
Uğruna: İfa uğruna farklı şeyin teslimi ve o şeyin alacaklı tarafından
paraya çevrilmesinden elde edilenle borcun kapatılarak, borçlunun
sorumluluktan kurtulmasıdır. 222 Ticaret Hukuku Kambiyo Senetlerinde Temsil
Yetkisi TTK m.678, yetkisiz temsilcinin imzaladığı senedin akibeti hakkında
bir hüküm getirmiş olup bu özel hüküm dışında temsil türleri ve sonuçları
açısından BK’daki temsil hükümleri uygulanır. Bu maddeye göre, bir yetkisiz
temsilcinin kambiyo senedi imzalamasından sonra, temsil olunan icazet
vermezse senet hükümsüz olmaz; senetten, imzayı atan temsilci sorumlu olur
(Krş. TBK m.46-47). Burada amaç, senedi devir alan ya da alacak olanları
korumak ve işlem güvenliğini sağlamaktır. TTK m.678 hükmünü “imzaların
bağımsızlığı ilkesi” (m. 677) ile birlikte düşünmek gerekir. Bir senedin
üzerinde birden fazla imza olabilir. Bu imzaların biri sahte ise, imzalayan
ehliyetten yoksun veya hayali bir kişi ise yahut temsil yetkisi yok ise
diğer imzaların geçerliliği etkilenmez. Çekler yönünden temsile ilişkin
ilginç bir hüküm, ÇK m.5, f. 3’te yer almaktadır: “Çek hesabı sahibi gerçek
kişi, kendisi adına çek düzenlemek üzere bir başkasını temsilci veya vekil
olarak tayin edemez. Gerçek kişinin temsilcisi veya vekili olarak çek
düzenlenmesi halinde, bu çekten dolayı hukuki ve cezai sorumluk çek hesabı
sahibine aittir”. POLİÇE Üstteki basit örnekten de anlaşılacağı gibi,
poliçede üçlü bir ilişki vardır. Düzenleyen, muhataba, poliçede gösterilen
kişiye (lehtara) senetteki bedeli ödeme emrini verir. Bu üçlü ilişki,
hukuki niteliği yönünden TBK’daki havale ilişkisinin özel bir türü olarak
açıklanır. Çünkü senet aracılığı ile düzenleyen (havale eden), lehtara
(havale alıcısına) ödeme yapılması işini muhataba (havale ödeyicisine)
havale etmiş olmakta; başka deyişle çifte (ödeme yapması için muhataba,
bedeli tahsil etmesi için ise lehtara) yetkilendirme yapmaktadır. Ciro
edilmemiş poliçedeki ilişki üçlüdür. Fakat senedin ciro edilmesi ve senet
nedeniyle sorumlu kişiler lehine aval verilmesi gibi nedenlerle kişi sayısı
artabilir. Senet ciro ile devredildiğinde, ilk ciroyu lehtar yapar. Senedi
ciro ile devredenlere “ciranta”, son olarak elinde bulundurana ise “hamil”
denir. Ekonomik işlevi açısından poliçe, daha çok kredi aracı olarak
kullanılmaktadır. Fakat bazen ödeme veya teminat aracı olma gibi amaçlara
da hizmet edebilmektedir. Poliçenin Şekil Şartları (Unsurları) Kıymetli
evrakın ortak özelliklerinden birisinin de ağırlaştırılmış şekil şartlarına
bağlı tutulmaları olduğunu belirtmiştik. Bu özelliği, kambiyo senetlerinde
aynen görebiliriz. TTK, poliçenin şekil şartlarını saymış olup, bu şartlar
eksik olduğu takdirde o belge kural olarak poliçe sayılmaz (m. 671-672).
Poliçe Sözcüğü Poliçe sözcüğü ya da senet yabancı bir dilde düzenleniyor
ise, bu sözcüğün o dildeki karşılığı senet metninde yer almalıdır
(m.671/1,a). İstanbul, 5.5.2011 Bu poliçe karşılığında Ali Alacaklı veya
emrine 5.7.2011’de yalnız T30.000 ödeyiniz. Muhatap : Mutlu Taş Düzenleyen:
Ödeme Yeri : İstanbul Kenan Gül (İmza) Poliçe İlişkisi Şeması Muhatap
Keflideci Lehdar Ciranta Ciranta Hamil İcazet: Temsil yetkisi bulunmadan
başkası adına yapılan işleme, adına işlem yapılan kişinin verdiği onaydır.
8. Ünite - Kıymetli Evrak 223 Belirli Bir Bedelin Ödenmesi Hususunda
Kayıtsız Şartsız Havale Poliçe, belirli bir bedelin ödenmesi konusunda
kayıtsız ve şartsız bir havaleyi içermelidir (m. 671/1,b). Bedel, para
olarak gösterilmelidir; “şu tarihli faturadaki miktarı ödeyiniz” gibi
doğrudan bedel içermeyen belge poliçe sayılmaz. Bedel yabancı para ile
gösterilebilir. Havalenin kayıtsız ve şartsız olması gerekir. Örneğin:
“malları alınca”, “nakit durumunuz uygunsa” veya “fatura kesilince”
ödeyiniz gibi bir ifade şartlıdır, senedi geçersiz kılar. TTK m.676’ya göre
rakam ve yazı ile gösterilen bedeller arasında fark varsa yazıya itibar
edilir. Her ikisi de yazı veya rakam ile yazılmışsa fakat arada çelişki
varsa en az bedele itibar edilir. Ödeyecek Kişinin (Muhatabın) Adı ve
Soyadı Muhatap gerçek ya da tüzel kişi olabilir. Tüzel kişi ise “unvanı”
yazılmalıdır. Bu açıdan kanundaki “adı-soyadı” sözcükleri yanıltmamalıdır.
Hayali, mevcut olmayan ya da uydurma bir isim muhatap gösterilmiş ise, bu
poliçeyi geçersiz kılmaz (m. 671/1,c). Vade Vadenin yazılması esaslı bir
şekil şartı değildir (m. 671/1,d) çünkü m. 672/2’ye göre vadesi
gösterilmeyen poliçenin görüldüğünde ödenmesi gerekir. Fakat vade
gösterilmek istendiğinde, TTK m.703’de belirtilen dört çeşit vadeden birisi
yazılabilir. 1. Belirli bir günde: Uygulamada en çok rastlanılan vade
türüdür. “5.2.2011” gibi. Vadenin gün olarak kesin biçimde saptanmasına
olanak veren, “2011 Yılı Cumhuriyet Bayramı” veya “2011 yılı Ramazan
Bayramının ilk günü” gibi bir tarih de yazılabilir. 2. Düzenlendikten
belirli süre sonra: “Düzenlendikten 30 gün sonra” gibi bir vade de
geçerlidir. Süre hesaplanırken, düzenlenme günü hesaba katılmaz (m. 753).
Sürenin düzenlenme tarihi dışında başka bir günden itibaren hesaplanması
kararlaştırılamaz aksi takdirde belge poliçe sayılmaz (m. 703/2). 3.
Görüldüğünde: Açıkça “görüldüğünde” yazılmak veya vade kısmı boş bırakılmak
suretiyle gerçekleşir. Bu tür vadeli poliçelerin muhataba ibraz edildiğinde
ödenmesi gerekir. İbraz süresi ise, düzenlenme tarihlerinden itibaren bir
yıldır. Düzenleyen bir yıllık süreyi uzatabilir veya kısaltabilir; oysa
cirantalar yalnızca kısaltabilir. Düzenleyen, bu tür poliçenin
düzenlenmesinden itibaren belirli bir süre ödeme için ibrazını
yasaklayabilir. Bu durumda ibraz süresi, yasağın bitiminden itibaren başlar
(m. 704). Hamil, süresi içinde poliçeyi ibraz etmediği takdirde,
düzenleyene ve cirantalara başvuru hakkını kaybeder (m. 730/1,a). Vade,
ibraz ile geldiği için, bu tür poliçelerin muhataba kabul için arzedilmesi
söz konusu değildir. Muhatap ödeme yapmaz ise, çekilen ödememe protestosu
ile diğer sorumlulara başvuru hakkı kullanılabilir. Muhatabın kabulü söz
konusu olmadığı için, bu tür poliçelerde ödememe protestosu çekilmiş
olması, onun ticari itibarını etkilemez. 4. Görüldükten belirli süre sonra:
Senede “görüldüğünden 30 gün sonra” gibi bir vade de yazılabilir. Bu tür
poliçelerin de düzenlendikten itibaren bir yıl içerisinde muhataba ibraz
edilmesi gerekir; düzenleyen bu süreyi değiştirebilir, cirantalar ise
yalnızca kısaltabilir (m. 693). Havale: Havale edenin, diğer bir kişiyi
(havale ödeyicisi), bir üçüncü kişiye (havale alıcısı) nakit, kıymetli
evrak vb. vermek konusunda yetkilendirmesidir. Protesto: Ticari senetlerin
kabulünden veya ödenmesinden kaçınılması halinde, bu durumun noter
tarafından saptanıp, ilgililere bildirildiği resmi belgedir. 224 Ticaret
Hukuku Vadenin saptanabilmesi için, poliçenin öncelikle kabule arzı
zorunludur; kabul sırasında muhatabın yazacağı tarihten itibaren süre
hesaplanır ve vade belirlenir. Fakat muhatap senedi kabul etmekle birlikte
kabul tarihini yazmamış ise, hamil, “tarih tespit protestosu
düzenletmelidir (m. 695/2, 705). Aksi takdirde ibraz, bir yıllık sürenin
son günü gerçekleşmiş sayılır. Son iki vade türüne faiz yazılabilir, çünkü
bu poliçelerin vadesi baştan bilindiği için, faizin hesaplanıp anaparaya
eklenmesi mümkündür. Aynı esas bonolar için de geçerlidir m. 778/2,b). Bu
faiz anapara faizi olup, oranı yazılmalıdır. Oranı yazılmazsa faiz şartı
geçersiz olur. Diğer iki tür vadeli senette faize izin verilmemiştir. Ödeme
Yeri Poliçede ödeme yeri açıkça gösterilebilir (m.671/1,e). Şayet
gösterilmez ise, muhatabın ad-soyadı veya unvanı yanında yazılı olan yer
ödeme yeri sayılır; burada da bir yer yazılı değilse, poliçe geçersiz olur
(m. 672/1 ve 3). Çünkü kambiyo senedine bağlı borç, TBK m.89’dan farklı
olarak aranacak borçtur; alacaklının nereye gideceğini bilmesine gerek
vardır. Ödeme yeri, yalnızca muhatap açısından ifa yeridir; başvuru
hakkının yöneltildiği kişiler açısından da geçerli bir ifa yeri değildir.
Ödeme yerinin varlığı yeterlidir; adresin de mutlaka gösterilmiş olması
gerekmez. Lehtar Poliçede ödemenin kime veya kimin emrine yapılacağı yani
lehdarın gösterilmesi gerekir (m.671/1,f). Hamiline poliçe düzenlenemez.
Lehdarın gerçek kişi ya da tüzel kişi olduğu açıkça belirtilmeli, ad soyad
veya unvanı senede yazılmalıdır. Lehdarın senette yer alması yeterli olup
gerçekten mevcudiyeti şartı aranmaz. Poliçede lehtar isminin bulunması,
senedi nama yazılı hâle getirmez; senet yine emredir. Nama olabilmesi için
“menfi emre kaydı” içermesi gerekir (m. 681/2). Düzenlenme Tarihi ve Yeri
Düzenlenme tarihi esaslı unsur olup, senette gösterilmemiş olması, poliçeyi
geçersiz kılar (m. 672/1). Tarih açık, belirli ve mümkün olmalıdır. Tarihin
senede yazılması yeterli olup mutlaka gerçek düzenlenme tarihinin yazılması
zorunlu değildir. Düzenlenme yeri açıkça gösterilebilir. Gösterilmediği
takdirde, m. 672/4 uyarınca, düzenleyenin adı/soyadı, unvanı yanında yazılı
olan yer düzenlenme yeri sayılır. Burada da bir yer yazılı değilse poliçe
geçersiz olur (m. 672/1). Düzenleyenin İmzası İmza temel bir unsurdur,
yoksa senet geçersiz olur (m. 672/1). Fakat senette düzenleyenin ad-soyad
veya unvanının varlığı zorunlu değildir. İmzanın şeklen varlığı yeterli
olup hayali birisine ait olsa, sahte olsa, ehliyetsiz veya temsile yetkisiz
biri tarafından atılsa bile poliçe geçerlidir (m. 677) fakat ilgili kişi,
senetteki imzanın kendisi açısından bağlayıcı olmadığı defini öne sürebilme
hakkına sahiptir. Temsilci yetkisiz ise, senetten dolayı bizzat o sorumlu
tutulur (TTK m.678). İmza mutlaka el yazısıyla atılmalıdır; mühür ve parmak
basma, imza yerine geçmez ve senedi geçersiz kılar (m. 756). 8. Ünite -
Kıymetli Evrak 225 Şekil Şartlarına Aykırılığın Sonuçları Yukarıda
belirtilen şartların tamamı poliçenin geçerliliğine aynı şekilde etki
etmez. Bu şartların dışında bir de poliçeye yazılabilen ihtiyari kayıtlar
da söz konusudur. Bütün bu unsur ve kayıtlar incelendiğinde geçerlilik
açısından poliçe kayıtları üç grupta toplanabilir: Mutlak Zorunlu Kayıtlar
Eksiklikleri bir poliçeyi geçersiz kılan şekil şartlarıdır : Poliçe
sözcüğü, belirli bir miktarın ödenmesi konusunda kayıtsız ve şartsız
havale, muhatap, lehdar, düzenlenme tarihi ve düzenleyenin imzası bu
türdendir (m. 671, 672/1). Alternatif Zorunlu Kayıtlar Senede açıkça
yazılmış olmasalar bile eksiklikleri başka bir yoldan giderilmiş sayılan
kayıtlardır. Düzenlenme yeri ve ödeme yeri buraya girer. Ödeme yeri açıkça
gösterilmemiş ise muhatabın isminin yanında gösterilen yer, ödeme yeri
sayılır. Düzenlenme yeri açıkça gösterilmemiş ise düzenleyenin
adının/soyadının, unvanının yanında gösterilen yer, düzenlenme yeri
sayılır. Muhatabın veya düzenleyenin adının/ünvanının yanında da yer
belirtilmemişse poliçe geçersizdir (m. 672/3 ve 4). İhtiyari Kayıtlar
İstenildiğinde senede yazılabilen ve geçerlilik açısından önemi olmayan
kayıtlardır. Senede konulan vade kaydı (TTK m.703 vd.) ya da yazılabilen
faiz şartı (TTK m.675), tahkim kaydı bu tür kayıtlara örnek olarak
verilebilir. Senet üzerine bazı kayıtların yazılmasına izin verilmemiştir.
İzin verilmemesine rağmen yazılan bu kayıtlar ya geçersiz sayılır
(düzenleyenin ödememeden sorumsuzluğunu öngören kayıt, belli bir gün veya
düzenlendikten belli süre sonra şeklinde vade içeren senette faiz kaydı,
muacceliyet kaydı, cezai şart gibi); ya da senedi geçersiz kılar. Örneğin,
bedelin ödenmesini şarta bağlayıcı nitelikteki bir kayıt, taksitle
ödenmesine dair kayıt poliçeyi geçersiz kılar. Poliçede Kabul Kabul,
kambiyo senetlerinden sadece poliçede olan bir işlemdir (TTK m.695 vd.).
Poliçede muhatap, senedin düzenlenmesi sırasında sorumluluk altında
değildir. Muhatap poliçeyi kabul edinceye kadar kambiyo ilişkisinin
dışındadır. Kabul işlemi ile muhatap senedin asıl borçlusu sıfatını kazanır
(TTK m.698). Poliçeyi kabul edip etmemek muhatabın isteğine bağlıdır. Kabul
muhatap tarafından poliçe üzerine kabulümdür, ödeyeceğim veya benzeri bir
şerh verilerek atılacak bir imza veya poliçenin yüzüne sadece imza atmakla
gerçekleşir (m. 695/1) . Kabul beyanı poliçenin ön yüzüne yazılır. Poliçe
düzenlendiği andan vadeye kadar kabul için ibraz edilebilir. Vade günü
kabule arz söz konusu değildir, o gün ödeme için ibraz yapılır. Kabul,
kural olarak kayıtsız ve şartsız olmalıdır. Bu kurala istisna olarak
muhatabın poliçedeki meblağı kısmen kabulü gösterilebilir (m. 696). Kabul
için ibraz yeri, muhatabın yerleşim yeridir (m. 691, 755). Kural kabul için
ibrazın isteğe bağlı olmasıdır. Ancak, düzenleyenin kabul için ibrazı
yasaklaması ya da görüldüğünde vadeli bir poliçenin varlığı hâllerinde
kabule arz mümkün değildir (TTK m.692/2-3, 704). Yine, görüldükten belli
süre sonra vadeli poliçelerle ikametgahlı poliçelerde veya kabul için
ibrazın düzenleyen veya cirantalar tarafından zorunlu kılındığı durumlarda
kabul için ibraz Tahkim: Bir uyuşmazlığın iki tarafının anlaşarak,
uyuşmazlığın çözümünü hâkim yerine özel kişilere bırakmalarıdır. 226
Ticaret Hukuku mecburidir (TTK m.693, 692/2, 695/2, 692/1, 692/4). Bu gibi
durumların dışında kabul için ibraz isteğe bağlıdır. Hamil dilerse kabul
için ibraz eder; dilerse vade gününü bekler, ödeme için poliçeyi ibraz
eder. Poliçe kabul için muhataba ibraz edildiği takdirde, muhatap poliçeyi
kabul edip, sorumluluk altına girebilir. Ya da poliçeyi kabul etmeyip,
reddedebilir. Kabul için ibrazı zorunlu bir poliçe söz konusu ise hamil,
kabul etmeme protestosu çekerek, vadeden önce diğer sorumlulara başvurarak
alacağını tahsil edebilir. Kabul etmeme protestosu çekmemesi hâlinde diğer
senet borçlularına başvuru hakkını kaybeder. Kabul için ibrazı zorunlu bir
poliçe söz konusu değil ise, hamil kabul etmeme protestosu çekip, vadeden
önce diğer senet borçlularına başvurabileceği gibi; dilerse vadeyi bekleyip
senedi ödeme için ibraz edebilir. Kabul için ibrazı zorunlu olmayan
poliçelerde kabul etmeme protestosunun çekilmemesi diğer senet borçlularına
başvuru hakkının kaybına yol açmaz. Düzenleyen, muhatabın poliçeyi kabul
etmemesi halinde sorumlu olmayacağı şartını koyabilir. Düzenleyenin,
ödememeden sorumlu olmayacağına dair koyduğu kayıtlar ise yazılmamış
sayılır (m. 679). Buna karşılık cirantalar, hem kabul etmemeden, hem
ödememeden sorumsuzluk şartı koyabilirler (m. 685). Poliçede Zamanaşımı
TTK. m.749’da kimin kime başvurduğu esas alınarak üç tür zamanaşımı süresi
düzenlenmiştir. • Hamilin kabul eden muhataba karşı açacağı davalar vadeden
itibaren 3 yıl, • Hamilin cirantalar ile düzenleyene veya bunların
avalistlerine karşı açacağı davalar süresinde çekilen protesto tarihinden,
senette protestosuz kaydı varsa vadeden itibaren 1 yıl, • Ödeyen cirantanın
kendisinden önceki cirantalarile düzenleyene karşı açacağı davalar, ödeme
veya poliçenin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü (dava
açıldığı) tarihten itibaren 6 ay geçmekle zamanaşımına uğrar. BONO Bono
(veya emre muharrer senet) konusundaki açıklamalara başlamadan önce, basit
bir örneğini görmekte yarar vardır. Bonoda, düzenleyen (borçlu) ile lehtar
(alacaklı) arasında bir ilişki vardır. Poliçeden farklı olarak, bonoda
muhatap yoktur; senedi düzenleyen ile ödeme yapacak olan kişi aynıdır.
Bono, bir kişinin kendisini muhatap gösterdiği poliçeye benzemektedir.
Bundan dolayı bonoyu düzenleyen, poliçeyi kabul etmiş olan muhatap gibi
düşünülmelidir. Ciro edilmemiş bonodaki ilişki ikili olmakla birlikte,
senedin ciro edilmesi ve senet nedeniyle sorumlu kişiler lehine aval
verilmesi gibi nedenlerle kişi sayısı artabilir. İstanbul, 5.5.2011 Bu bono
karşılığında Ali Alacaklı veya emrine 5.7.2011’de yalnız T30.000
ödeyeceğim. Ödeme Yeri : Rıhtım Cad. Düzenleyen: No:11 Kadıköy/İstanbul
Kenan Gül (İmza) 8. Ünite - Kıymetli Evrak 227 Bono, hukuki açıdan “soyut
borç ikrarı” niteliğindedir (m. 776/1,b). Ekonomik işlevi açısından bono,
daha çok bir kredi aracı olarak kullanılmaktadır. Fakat bazen kısa vadeli
yatırım aracı (özellikle senedi iskonto veya kırma denilen yol ile devralan
bankalar açısından) veya teminat ya da ödeme aracı olarak da
kullanılabilmektedir. TTK m.778, poliçeye ilişkin hükümlerden birçoğuna
açıkça yollama yaparak, bu hükümlerin niteliğine aykırı düşmemesi şartıyla
bonoya da uygulanması gerektiğini düzenlemiştir. Bononun Şekil Şartları
(Unsurları) Kıymetli evrakın sıkı şekil şartlarına bağlı tutulduğunu
belirtmiştik. TTK, bononun şekil şartlarını saymış olup bu şartlar eksik
olduğu takdirde o belge kural olarak bono sayılmaz (m. 776-777). Bono veya
Emre Muharrer Senet Sözcüğü Senet metninde bono veya “emre muharrer senet”
sözcüğünün yer alması gerekir (m. 776/1,a). Şayet senet yabancı bir dilde
düzenlenmiş ise, o dildeki bono karşılığı olan sözcüğün yazılması gerekir.
Belirli Bir Bedelin Kayıtsız Şartsız Ödenmesi Vaadi Bonoda belirli bir
bedel içermeli ve bunun kayıtsız ve şartsız ödeneceği vaadedilmiş olmalıdır
(m. 776/1, b). Şarta veya temel ilişkiye bağlanmış bir ödeme vaadi, bonoyu
geçersiz kılar (m. 777). Bedel, Türk lirası veya yabancı para üzerinden
yazılabilir. B yağlı boya tablosunu satın aldığı resim sanatçısına nakit
ödeme yapmak yerine üzerinde “Tablo evimin dekorasyonuna uyarsa ödenmek
üzere” ibaresini yazdığı bono düzenleyerek vermiştir. Bono sizce geçerli
midir? Vade Poliçede olduğu gibi, bonoya da dört tür vadeden (m. 703 vd.)
birisi yazılabilir (m. 776/1, c). Vadeyi içermeyen bir senet, görüldüğünde
vadeli sayılır (m. 772/2). Görüldüğünde ödenecek bononun, düzenlenme
tarihinden itibaren bir yıl içerisinde ödenmek üzere ibraz edilmesi gerekir
(m. 704). Aksi takdirde hamil, düzenleyen dışındaki kişilere (başvuru
borçlularına) karşı talep hakkını yitirir. Görüldüğünden belli süre sonra
vadeli bononun da düzenlenme tarihinden itibaren bir yıl içerisinde
düzenleyene ibraz edilmesi gerekir (m. 693). Fakat bonoda kabul sözkonusu
olmadığı için, buradaki ibraz, yalnızca vadenin hesaplanabilmesi açısından
önem taşır. Düzenleyen ibraz sırasında bono üzerine tarih yazmaz ise, tarih
tespiti için protesto çekilmelidir (m. 695/2). Senet süresinde ibraz
edilmez, görüldüğüne dair şerh alınmaz veya tarih için protesto çekilmez
ise, başvuru borçlularından talepte bulunma hakkı düşer (m. 695/2, 730);
fakat düzenleyenin sorumluluğu sürer. Bu durumda ibraz, bir yıllık sürenin
son günü gerçekleşmiş sayılır ve vade de ona göre saptanır (m. 693, 705/2).
Ödeme Yeri Bono ödeme yerini içermelidir (m. 776/1, d) fakat açıkça
yazılmamış ise, senedin düzenlendiği yer ödeme yeri sayılır (m. 777/3).
Düzenleme yeri de gösterilmemiş ise bono geçersiz olur. Bono da adresli
veya yerleşim yerli düzenlenebilir. 2 228 Ticaret Hukuku Lehtar “Kime veya
kimin emrine” ödeme yapılacağı, yani lehtar senette gösterilmelidir (m.
776/1, e). Hamiline bono düzenlenemez. Açıkça gerçek ya da tüzel kişi
olduğu belirtilmeli, ad-soyadı veya unvanı yazılmalıdır. Düzenlenme Günü ve
Yeri Senet, düzenlendiği günü içermelidir aksi takdirde geçersiz olur (m.
776/1,f; 777/1). Düzenlenme yeri de gösterilmelidir fakat açıkça
gösterilmese bile düzenleyenin adının (imzasının olmalıydı) yanında yazılı
yer düzenlenme yeri sayılır. Bu da yoksa bono geçersiz olur (m. 777/1 ve
4). Düzenleyenin İmzası Senet, düzenleyenin imzasını mutlaka içermelidir
(m.776/1, g). İmzanın el yazısıyla atılması şarttır. İmzanın yanında
düzenleyenin ad-soyadı veya unvanının gösterilmesi zorunlu değildir. Şekil
Şartlarına Aykırılığın Sonuçları Yukarıda sayılan kayıtların hepsi, bononun
geçerliliğine aynı derecede etki yapmadıkları gibi, bunlara ilaveten bonoya
yazılabilen (ihtiyari) kayıtlar da vardır. Tüm bu unsur ve kayıtlar
birlikte değerlendirildiğinde, geçerlilik açısından bono kayıtları üç
grupta toplanır. 1. Mutlak zorunlu kayıtlar: Eksiklikleri, belgeyi bono
olarak geçersiz kılan şekil şartlarıdır : Bono sözcüğü, belirli bir
miktarın kayıtsız ve şartsız ödeneceği vaadi, lehdar, düzenlenme tarihi ve
düzenleyenin imzası bu türdendir (m. 776, 777/1). 2. Alternatif zorunlu
kayıtlar: Senede açıkça yazılmış olmasalar bile eksiklikleri başka bir
yoldan giderilmiş sayılan kayıtlardır: Düzenlenme yeri ve ödeme yeri buraya
girer. Düzenlenme yeri açıkça gösterilmemiş ise düzenleyenin imzası yanında
gösterilen yer, düzenlenme yeri sayılır. Ödeme yeri açıkça gösterilmemiş
ise, düzenlenme yeri, aynı zamanda ödeme yeri sayılır. Alternatifler de yok
ise, bono geçersizdir (m. 777). 3. İhtiyari kayıtlar: İstendiğinde senede
yazılabilen ve senet geçerliliği açısından önemi olmayan kayıtlardır. Vade
(m. 777/2), faiz (m. 778, 765), aval (778/3, 701), tahkim gibi kayıtlar,
ihtiyari kayıtlara örnek olarak verilebilir. Senet üzerine bazı kayıtların
yazılmasına izin verilmemiştir, izin verilmemesine rağmen yazılan bu
kayıtlar ya geçersiz sayılır (belli bir gün veya düzenlendikten belli süre
sonra şeklinde vade içeren senette faiz kaydı, muacceliyet kaydı, cezai
şart gibi) ya da senedi geçersiz kılar. Örneğin, bedelin ödenmesini şarta
bağlayıcı nitelikteki bir kayıt, taksitle ödenmesine dair kayıt bonoyu
geçersiz kılar. Açık (Beyaz) Bono TTK m.778/2 uyarınca bonolar hakkında da
geçerli olan TTK m. 680’e göre; düzenlenmesi sırasında yasal şekil
şartlarından biri ya da birkaçı eksik bırakılarak senedi alan kişiye
doldurma yetkisi tanınmış olan poliçeye açık ya da beyaz bono (poliçe)
denir. Açık bono düzenlenmesi mümkün ve geçerlidir. Genellikle kabul
edildiğine göre, açık bonodan bahsedebilmek için senette yalnızca
düzenleyenin imzasının bulunması yeterlidir; diğer unsurlar sonradan
doldurulabilir. Fakat zorunlu şekil şartları tamamlanmadan geçerli bir
bonodan bahsedilemez. 8. Ünite - Kıymetli Evrak 229 Lehdar, senedin boş
bırakılan kısımlarını aradaki anlaşma uyarınca sonradan doldurur. Acaba
düzenleyen senedin aradaki anlaşmaya aykırı doldurulduğunu herkese karşı
ileri sürebilir mi? İspat yükü kimdedir? Düzenleyen, senedin anlaşmaya
aykırı doldurulduğu iddiasını senedi alarak anlaşmaya aykırı dolduran
kişiye karşı ileri sürebilir fakat bonoyu iyiniyetle devralan üçüncü kişiye
karşı kural olarak bunu ileri süremez. Düzenleyen üçüncü kişiye karşı bu
savunmasını ancak üçüncü kişi senedi kötü niyetle devralmışsa ya da devir
sırasında ağır kusurlu ise yapabilecektir (TTK m.680). Bu hükümler çek için
de geçerlidir. HMK m.201 uyarınca, kural olarak senede karşı iddialar ancak
senetle ispatlanır. Bu nedenle düzenleyen, açık senedin anlaşmaya aykırı
doldurulduğu iddiasını kural olarak ancak senetle ispatlayabilir. İmzaların
Bağımsızlığı İlkesi İmzaların bağımsızlığı (istiklali) ilkesi uyarınca,
bonoda (poliçede) imzası bulunan herkes, diğerlerinin sorumluluğundan ayrı
ve bağımsız olarak sorumluluk altına girer. Bono (poliçe) üzerine atılan
her imza, kendi sahibini diğer imzalardan bağımsız olarak bağlar. Bu kural,
kimi zaman hakkaniyete aykırı sonuçlar doğuruyor görünse bile, tedavül
kabiliyeti yüksek kambiyo senetlerinde, işlem güvenliğini sağlamak
açısından geçerli olması gereken bir kuraldır. Ehliyetsiz kişinin attığı
imza kendisini bağlamadığı gibi, imzası taklit edilen kişinin sorumluluğu
da söz konusu olmaz fakat senet geçerli ve diğer imza sahipleri için
bağlayıcı kalır. Yetkisiz temsil (m. 678) hâlinde de senetten dolayı,
senette temsil edilen olarak görünen kişi değil, yetkisiz temsilci sorumlu
tutulur (m. 677). Anılan ilkenin önemli bir diğer sonucu da, her imza
sahibinin, imza attığı andaki senet metni ile sorumluluk altına girmesidir.
Kambiyo senetlerinde tahrifat yapmak, resmi evrakta sahtekârlık suçunu
oluşturmakta (TCK m.210) ise de, tedavüle çıkarılmasından sonra senet
metninde, örneğin bedelde tahrifat yapılmış ise, herkes, imza attığı andaki
bedel ne ise onun üzerinden sorumlu olur (TTK m.748). Ciro Ciro TTK’da
poliçe hükümleri arasında düzenlenmiş (TTK m.681-690); bono ve çek
bakımından da kural olarak poliçenin cirosuna ilişkin hükümlerin
uygulanacağı kabul edilmiştir (TTK m.778, m.818). Bu nedenle TTK’daki ve
açıklamalardaki poliçe sözcüğü yanıltmamalıdır. Cironun Hukuksal Niteliği
Emre yazılı bir senedin devri için, senedin mülkiyeti yanında senetteki
alacak hakkının da devrini sağlamak gerekir. Bu iki hususu bir arada
sağlayan hukuki kurum olarak ciro, emre yazılı bir kıymetli evrakın bir
başkasına devrine imkân veren soyut bir işlemdir. En yaygın ve normal devir
yolu ciro olmakla beraber, emre yazılı senedin bir malvarlığından çıkarak
başkasının malvarlığına girmesi başka şekillerde de gerçekleşebilir. Miras,
cebri icra, bir ticari işletmenin aktif ve pasifleriyle birlikte devri (TTK
m.11/3, TBK m.202), beyaz ciro ile devralan kişinin anlaşarak, senet
zilyetliğini başkasına devretmesi (684/2,c), iyiniyetli iktisap (TTK
m.686/2) gibi. Hatta, az rastlanmasına rağmen, senetteki hakkın ciro yerine
alacağın temliki yolu ile devri de mümkündür (TBK m.183 vd.). Hamil, ciro
ile senet dolayısıyla haiz olduğu tüm hakları değil, senetten doğan hakları
devreder (m. 684/1). Buna göre; senedi kabul ve ödeme için arz, protesto
230 Ticaret Hukuku gibi hakkı koruyucu işlemleri yapma, başvuru hakkını
kullanma gibi yetkiler ciro ile geçer. Ciro ile devrin gerçekleşmesi için
senet zilyetliğinin de ciro edilene nakledilmesi gerekir. Cironun Tarafları
İlk ciro, senet lehtarı veya onun yetkili temsilcisi tarafından, daha
sonraki cirolar ise yetkili hamiller tarafından yapılabilir. Senet herhangi
bir üçüncü kişiye ciro edilebilir. Senette zaten adı geçen birisine de
yapılabilir. Senette ismi bulunan (düzenleyen, lehtar, muhatap, ciranta
gibi) birisine yapılan ciroya “geriye ciro” denmektedir. Bu halde alacaklı
ve borçlu sıfatları aynı kişide birleşebilmesine rağmen senetteki borç sona
ermez; bu kişi senedi tekrar ciro edebilir (TTK m.681/3, karş. TBK m.135).
Senedi geriye ciro yoluyla devralan kişi, ancak kendisinden önceki
cirantalara başvurabilir; kendisinden sonraki cirantalara başvuramaz. Bunun
gerekçesi, hiç kimsenin daha sonra ödeme yapmak zorunda kalacağı bir
kişiden senet bedelini talep edememesi gerektiği düşüncesidir. Cironun
Şekli Ciro yazılı bir beyandır; sözlü olamaz. Bono (poliçe) üzerine veya
bonoya bağlı alonj denilen ve poliçenin arka yüzünün devamı olan kağıt
parçası üzerine yazılır (TTK m.683/1). Uygulamada genellikle bononun
arkasına yazılır. Ancak, açık olması kaydıyla poliçenin ön yüzüne de ciro
kaydı yazılabilir. Bononun arkasına atılan bir imza da ciro sayılır. Oysa
herhangi bir açıklama olmaksızın ön yüze atılan bir imza, aval
niteliğindedir (TTK m.701). Cironun kayıtsız ve şartsız yapılması gerekir.
Ciro, belirli şartlarla yapılmışsa batıl olmaz fakat o şartlar yazılmamış
sayılır. Kanunun izin verdiği şartlar bunun dışındadır, ciro yasağı (m.
685/2), sorumsuzluk şartı (m. 685/1) gibi. Kısmi ciro ise batıldır (TTK
m.682). Cironun Yapılabileceği Zaman Ciro, senedin lehdarın eline geçtiği
andan, m. 714 vd.de düzenlenen ödememe protestosu çekilene veya protesto
süresi bitene dek yapılabilir. Daha sonra yapılan (gecikmiş) ciro, alacağın
temliki hükmündedir (TTK m.690). Yani senedi gecikmiş ciro ile devralan
kişi, bir alacağı temlik alan konumuna girer. Ayrıca, bu kişi, senedi
temlik edene karşı, kambiyo hukukuna dayanarak başvuruda bulunamaz. Cironun
Türleri Ciro çeşitli ölçütlere göre sınıflandırılabilir. Biz, özellikle
önem taşıyan iki ölçüt çerçevesinde ciro türlerini ele alacağız. Yapılış
şekli açısından tam/beyaz ciro olmak üzere iki türlü, yapılış amacı
açısından ise, temlik/tahsil/rehin cirosu olmak üzere üç türlü ciro vardır:
Yapılış Şekli Açısından Ciro şerhinde, kime ciro yapıldığı gösterilmiş ise
tam ciro vardır. Örneğin : “Cemil Can’a ödeyiniz. İmza (Lami Kaya)” gibi.
Cironun normal şekli budur. Beyaz ciro ise, ciro yapılan kişinin
belirtilmediği cirodur. Ya yalnızca imzayı veya imza ile birlikte devir
ibaresini içerir (TTK m.683/2). Böylece senet, hamiline yazılı imiş gibi
tedavül eder fakat hamiline senet haline gelmiş olmaz. “Hamiline” ciro da
beyaz ciro sayılır (m. 682/3). Beyaz ciroya örnek :
“..................ödeyiniz. İmza (Lami Kaya)”. 8. Ünite - Kıymetli Evrak
231 TTK m.686/1 uyarınca, bir beyaz ciroyu bir başka ciro takip ederse
beyaz cironun, son ciroyu imzalayan kimseye yapıldığı var sayılır. Böylece
silsile kanunen düzgün sayılmış olmaktadır. Bir kişi senedi beyaz ciro
yoluyla devraldıktan sonra başkasına devretmek isterse, çeşitli devir
olanaklarından yararlanabilir (Bkz. m. 684/2). A, B’ye olan borcunu nakit
ödeme yerine, elinde bulunan adına düzenlenmiş bononun arkasını imzalayarak
teslim etmiştir. Bonoyu gören B’nin arkadaşı, ciroda B’nin isminin yazılı
olmaması nedeniyle senedin geçerli olarak devredilmediğini, B’nin alacağını
tahsil edemeyeceğini ileri sürmektedir. Sizce haklı mıdır? Yapılış Amacı
Açısından Yapılış amacı açısından üç tür ciro vardır: Temlik Cirosu Senedin
ve senetteki alacağın devri amacıyla yapılan cirodur. Şekil açısından tam
veya beyaz ciro şeklinde olabilir. Şayet bir ciro, tahsil ya da rehin
amacıyla yapıldığına dair bir açıklık içermiyor ise, temlik cirosu sayılır.
Temlik cirosu üç işleve sahiptir. 1. Temlik (devir) işlevi: Temlik cirosu
yapılır ve senet zilyetliği devredilirse, senetteki hak devredilmiş olur
(m. 684/1). 2. Teşhis (tanıtma) işlevi: Borçlu, cirolar sayesinde senedi
kendisine ibraz edip alacağı tahsil etmek isteyen kişinin yetkili (= meşru)
hamil olup olmadığını saptayabilir. Birbirine bağlı cirolar, hamilin şeklen
hak sahipliğine karine oluşturur (m. 686/1). Ciroların birbirine bağlı
olması, ciro zincirinin düzgün olması demektir. Yani, ilk ciroyu lehtar
yaptıktan sonra, sırası ile her cirantanın bir önceki aşamada kendisine
ciro yapılan kişi olarak gözükmesi ve bu silsilenin hamile kadar
gelmesidir. Ciro zincirinde kopukluk varsa bu aşamadan sonraki diğer
cirolar geçersiz olur. Şayet cirolar tam ciro şeklinde ise, teşhis tam
olarak gerçekleşir. Araya beyaz ciro girdiğinde bu zorlaşmakta ve silsilede
kopukluk olduğu sanılmaktadır. Oysa beyaz ciro, ciro silsilesini
bozmamaktadır. Çünkü m. 686/1, c. 3, “Bir beyaz ciroya diğer bir ciro
izlerse, son ciroyu imzalayan kişi, poliçeyi beyaz ciro ile iktisap etmiş
sayılır” diyerek kopukluğu gidermektedir. 3. Teminat (garanti) işlevi: Bir
poliçeyi temlik cirosu ile devreden ciranta, kendisinden sonra gelen
kişilere karşı poliçenin kabul edileceği ve ödeneceği konusunda güvence
vermiş sayılır. Bu nedenle, poliçenin kabul edilmemesi veya ödenmemesinden
dolayı kural olarak sorumludur. Tahsil Cirosu Tahsil cirosu, senetten doğan
bütün hakları devretmek için değil, ciro edilen kimseye senet bedelini
tahsil ve buna bağlı işlemleri yapma yetkisini vermek için yapılır. Bu tür
ciroda, ciro eden senedin mülkiyetini muhafaza etmekte, ciro edilen ise,
senet bedelinin tahsili konusunda cirantanın temsilcisi sıfatını
kazanmaktadır. Bu itibarla ciro edilen poliçeden doğan hakları kendi adına
değil, ciranta adına kullanır. Tahsil cirosunun temlik veya teminat işlevi
yoktur; yalnızca teşhis işlevi vardır. 3 232 Ticaret Hukuku Tahsil cirosu
ile poliçeyi devralan hamil, senedi ancak tekrar bir tahsil cirosu ile
devredebilir. Temlik veya rehin cirosu yapamaz. Tahsil cirosu ancak tam
ciro seklinde yapılabilir ve ayrıca ciroda “tahsil içindir”, “vekâleten”,
“tevkil içindir” gibi, tahsil cirosu olduğunu gösterir bir ibare yer
almalıdır (m. 688/1). Böyle belirtilerek yapılan ciroya “açık tahsil
cirosu” denilmektedir. “Örtülü tahsil cirosu” yapılması da mümkündür.
Tahsil cirosunda, ciro edilen hamil, cirantanın temsilcisi durumunda
olduğundan, ancak cirantaya karşı ileri sürülebilecek defiler, hamile karşı
da ileri sürülebilir (m. 688/2). Buna karşılık hamilin şahsına karşı ileri
sürülebilecek kişisel defiler ileri sürülemez. Tahsil cirosu ile verilen
yetki, cirantanın ölümü ya da fiil ehliyetini kaybetmesi ile sona ermez.(m.
688/3). Rehin Cirosu Rehin cirosu, poliçeye bağlanmış olan hakkı, ciro
edilen kişiye rehnetmek amacıyla yapılır. Rehin cirosu ile senedi devir
alan kişi, feri olmakla beraber senet üzerinde ayni bir hak kazanmıştır.
Rehin cirosu ancak bir tam ciro seklinde yapılabilir. Ayrıca ciroda “bedeli
rehindir”, “teminat içindir” gibi rehnin varlığını gösteren bir ibarenin
bulunması gerekir (Açık rehin cirosu). Örtülü rehin cirosu da yapılabilir.
Rehin cirosu ile poliçeyi devralan kişi, poliçeyi ancak tahsil cirosu ile
devredebilir (m. 689/1). Rehin cirosunda poliçeyi devralan senetten doğan
hakları kendi adına kullanır. Bu nedenle, cirantaya karşı ileri
sürülebilecek şahsi defiler kendisine karşı ileri sürülemez (m. 689/2).
Fakat borçlu, rehinle temin edilen asıl alacağa ilişkin defileri ileri
sürebilir; çünkü rehin feri nitelikte olduğundan, asıl borç geçersiz ise
rehin de geçersiz olacaktır. Aval Aval, senet nedeniyle sorumluluk altına
girmiş kişiler lehine verilen bir tür özel kefalettir (TTK m.700-702, TTK
m.778). Aval sayesinde, senedi devralacaklara ek bir güvence sağlanır.
Çünkü senet sorumluları arasına aval veren de katılmış olur. Aval veren
kişiye avalist denir. Avalin Şekli ve Tarafları Aval, bono (poliçe) veya
alonj üzerine, “Aval içindir” ya da benzeri bir ibarenin yazılması ve aval
veren kişi tarafından imzalanması suretiyle olur. Kimin lehine verildiğinin
de aval şerhinde gösterilmesi gerekir; aksi takdirde düzenleyen lehine
verilmiş sayılır. Muhatap ve düzenleyen dışında poliçenin ön yüzünde bir
kişinin sadece imzası varsa kanun bunu da aval şerhi saymaktadır (m.
701/3). Senedin arka yüzüne veya alonj üzerine sadece imza atılırsa bu aval
sayılmaz; duruma göre belki, m. 683/2 uyarınca beyaz ciro sayılabilir.
Ancak kimin lehine olduğu yazılmadan “aval içindir” yazılıp imza atılırsa
yine düzenleyen lehine aval verilmiş sayılır. Aval kural olarak kayıtsız ve
şartsız olmalıdır. Bunun istisnasını kısmi aval oluşturur (TTK m.700/1).
Kısmi aval dışındaki bir şartla yapılan aval yine geçerlidir; yalnız
şartlar geçersiz sayılır. Aval şerhinde tarih gösterilmesi zorunlu
değildir; istenirse yazılabilir. Genellikle üçüncü kişiler aval verir.
Gerçi senette imzası olan birisinin de aval vermesine yasal bir engel
yoktur (m. 700/2); ancak senette imzası bulunan birisinin (örneğin lehdar,
düzenleyen, ciranta) aval vermesi çoğunlukla anlamsız ve Kefalet: Boçlunun
borcunu yerine getirmemesi halinde, üçüncü kişinin bu borçtan sorumlu
olmayı üstlenmesidir. 8. Ünite - Kıymetli Evrak 233 yararsızdır. Ancak
kısmen kabul eden muhatabın ya da sorumsuzluk şartı koyan cirantanın aval
vermesi işe yarayabilir. Birden çok kişinin birlikte aval vermesi de
mümkündür. Aval ancak senette imzası bulunan ve sorumluluğu söz konusu
olabilecek kişiler lehine verilebilir; sorumlu olmayanlar için aval
verilmez. Örneğin, ciranta senedi ciro ederken kabul etmemeden ve
ödememeden sorumsuzluk şartı koymuş ise (m. 685), sorumluluğu söz konusu
olamayacağı için, onun lehine aval de verilmez. Aval, sorumluluk altına
girdiği poliçede gözüken bir kişi lehine verilebilir. Bu itibarla, muhatap
ancak kabul ettiği andan itibaren sorumluluk altına gireceğinden, onun
lehine aval de ancak kabul ettiği andan itibaren verilebilir. Senette
imzası bulunmayan birisi lehine aval verilemez. Örneğin, senedi beyaz ciro
ile devralıp imza atmaksızın başkasına devreden kişi lehine aval
verilmesine olanak yoktur. Avalin Hükümleri Sorumluluğu açısından avalist,
kimin lehine aval vermiş ise onunla aynı şart ve derecede olmak üzere
sorumludur (m. 702, 724). Lehine aval verilen kişiye başvuru hakkı
doğduğunda, onun lehine aval verene de başvuru hakkı doğar. Avalist, bono
(poliçe) bedelinden dolayı diğer borçlularla birlikte müteselsilen
sorumludur (m. 724). Dolayısıyla hamil, önce lehine aval verilen kişiye
başvurmak zorunda kalmaksızın doğrudan aval verenden talepte bulunabilir.
Avalistin sorumluluğu, lehine aval verilen kişinin sorumluluğundan
bağımsızdır. Çünkü m. 702/2’ye göre, “Aval veren kişinin teminat altına
aldığı borç, şekle ait noksandan başka bir sebepten dolayı batıl olsa da
aval verenin taahhüdü geçerlidir”. Şu hâlde, lehine aval verilenin borcu
(örneğin, ehliyetsizlik veya imza sahteliği nedeniyle) geçersiz bile olsa,
kural olarak avalist sorumlu kalmakta devam edecek, fakat istisna olarak,
şekle ait eksiklikten dolayı aval verilenin borcu geçersiz ise avalist de
sorumlu tutulamayacaktır. Örneğin lehine aval verilen kişinin senette el
yazılı imzası yok ise, hem lehine aval verilenin hem avalistin borcu
geçersiz sayılmalıdır. Avalist, senet bedelini ödediğinde, lehine aval
verdiği kişiye ve ona karşı sorumlu olan diğer kişilere karşı senetten
doğan hakları kazanır (m. 702/3). Ödeme yapan avalist başvuru hakkını
kullandığında borçlu, diğer poliçe borçlularına karşı öne sürebileceği
kişisel defileri avaliste karşı kural olarak ileri süremez (m. 687). Avalin
Sona Ermesi Kabul eden muhatabın ödeme yapması avali sona erdirir. Ayrıca,
hamilin başvuru hakkını kaybetmesi (m. 730) durumunda da avalistin borcu
düşer. Poliçenin zayi olması da avalistin borcunu sona erdirir; iptal
kararı alınmış olsa bile bu ancak kabul eden muhatap ile onun avalisti
açısından hüküm doğurur. Bononun Ödenmesi Ödeme İçin İbraz Bonoya
(poliçeye) bağlanmış borç, TBK m.89’un aksine, götürülecek değil, aranacak
bir borçtur. Bu nedenle hamilin gelerek senedi borçluya ibraz etmesi
gerekir. Ödeme için ibrazın iki büyük önemi vardır: Birincisi, borçluyu
temerrüde düşü- 234 Ticaret Hukuku rebilmek için temel şarttır. İkincisi,
ibraz, borcun ödenmemesi halinde başvuru haklarının kullanılabilmesi için
gerekli protesto çekmenin de zorunlu ön şartıdır (m. 713-714). Süresi
Görüldüğünde vadeli bonun (poliçenin), üzerinde yazılı düzenlenme
tarihinden itibaren bir yıl içinde ödeme için ibraz edilmesi gerekir (m.
704). Diğer üç tür vadeli bonolarda (poliçelerde) ise, ödeme gününde veya
onu izleyen iki iş günü içerisinde ödeme için ibraz edilmeleri gerekir (m.
708). İbraz süresi hak düşürücü nitelikte olup, mücbir sebeplerin
gerçekleşmesi dışında uzamaz. İbraz süresi kaçırıldığı takdirde başlıca şu
sonuçlar doğar: 1. Hamil açısından alacaklı temerrüdü gerçekleşir ve
borçlu, senet bedelini tevdi hakkı kazanır (m. 712, m. 778). 2. Hamil, asıl
borçlu dışında, başvuru borçlularından talepte bulunma hakkını kaybeder. 3.
Asıl borçluya başvuru hakkının kapsamı daralır ve yalnızca m. 725/1,a’daki
borcu devam eder; aynı maddenin diğer bentlerindeki meblağları ödeme
zorunluluğu kalmaz. Yeri Bono (poliçe) ödeme yerinde (m. 671/1,e) ibraz
edilir. İbraz, borçlunun varsa ticaret yerinde, yoksa konutunda yapılır (m.
755). Ödeme yerinin mülki birim şeklinde senet üzerinde gösterilmesi
zorunlu olmakla birlikte, borçlunun ticari veya konut adresinin açıkça
yazılması şart olmadığından borçlunun ticaret yeri veya konutun bulunduğu
yerin hamil tarafından TTK. m.755/2 uyarınca araştırılması gerekmektedir.
Yöntemi İbraz, bedelinin ödenmesi talebi ile birlikte senedin borçluya
verilmesini gerektirir; yoksa senedin borçluya gösterilmesi ile yetinilmez.
Ödeme Bonoya (poliçeye) bağlı borç vadenin gelmesi ile muaccel olur.
Bononun ödenmesi için ibrazının ilk şartı (vadeden önce müracaat durumları
saklı kalmak üzere), vadenin gelmesidir. Senedin vadesinden önce ibrazı
durumunda asıl borçlu, vadenin gelmediği defisini ileri sürebilir. Bu defi
senet metninden anlaşılan mutlak bir defidir. Hamil vadeden önce bedeli
ödemesi için asıl borçluya zorlamada bulunamaz. Asıl borçlu da vadeden önce
ödemeyi kabul etmesi için hamili zorlayamaz (TTK m.710). Muhatabın vadede
ödeme yaparken, ciro zincirine göre hamilin meşru hamil olup olmadığını
kontrol etmesi gerekir ancak imzaların sağlıklı olup olmadığını araştırma
yükümü yoktur. Vadesinden önce ödeme yaparsa borçlunun kontrol yükümlülüğü
daha ağırdır. Çünkü, vadesinde ödeme yapıyormuş gibi yukarıdaki kontrolü
yapması yanında ayrıca, senetteki imzaların sağlıklı olup olmadığını da
araştırması gerekir (m. 710/2). Aksi takdirde, ciro silsilesindeki
imzalarda sahtelik var ise, vadeden önce ödeyen muhatap, haklı hamile
tekrar ödeme yapmak zorunda kalabilir. Muaccel: Borcun, alacaklı tarafından
istenebilir duruma gelmiş olmasıdır. 8. Ünite - Kıymetli Evrak 235 Asıl
borçlunun, ödeme yapması ya da bedeli bankaya tevdi etmesi durumunda
senetten doğan tüm haklar düşer. Asıl borçlu, senet bedelinin tamamını
ödüyorsa senedin geri verilmesini ve üzerine ibra şerhi yazılmasını
isteyebilir (m. 709/1). Bu isteğe hamil uymadığı takdirde ise ödeme
yapmaktan kaçınabilir. Hamil kısmi ödemeyi reddedemez (m. 709/2, karş. TBK
m.84). Kısmi ödemeyi reddeden hamil, bu miktar için başvuru hakkını
yitirir. Kısmi ödeme durumunda hamil, kalan kısım için başvuru hakkına
sahiptir. Senedin asıl borçluya verilmesi de gerekmez fakat asıl borçlu,
kısmi ödemenin senet üzerine yazılmasını ve kendisine bir makbuz
verilmesini isteyebilir (m. 709/3). Vade gelmiş ancak kimse ortaya çıkmıyor
ise, bu durumda asıl borçlunun borcu sona ermez (bkz. m. 730); asıl
borçlunun senet bedelini bankaya tevdi etmesi gerekir (m. 712). Aksi
takdirde borçlu sıfatı sürecek ve ilerde temerrüt faizi ödemek zorunda
kalacaktır. Ödememe Durumunda Sorumluluk ve Başvuru Hakkı Hamile Karşı
Sorumlu Olanlar ve Sorumluluğun Niteliği Bonoda (poliçe ve çekte) imzası
bulunan herkes, kendisinden sonra gelen herkese karşı, senedin kabul
edilmemesi ve ödenmemesinden dolayı kural olarak sorumludur (m. 679, 685,
713). Bu sorumluluk müteselsil olup hamil, kendisinden önceki kişilerin
birisine, birkaçına veya tamamına, borçlanma sıralarını gözetmeksizin
başvurma hakkına sahiptir (m. 724). Bonodan (poliçeden) dolayı sorumlu
tutulabilecek kişiler, asıl borçlu ve başvuru borçluları olmak üzere iki
gruba ayrılır: 1. Asıl borçlu: Bonunun asıl borçlusu senedi düzenleyen,
poliçenin asıl borçlusu kabul eden muhataptır. Asıl borçlunun yanında,
varsa onun avalisti ile bunların yetkisiz temsilcileri (TTK m.678) de asıl
borçlu gibi sorumludurlar. Bu nedenle, senet vadesi geldiğinde önce asıl
borçluya gidilerek ödeme talebinde bulunulması gerekir. 2. Başvuru
borçluları: Senette imzası olan diğer (kabul etmiş muhatap, varsa onun
avalisti ile bunların yetkisiz temsilcileri dışındaki) kişiler olup
düzenleyen, cirantalar ve avalistler buraya girer. Senet asıl borçluya
ibraz edilip ödenmezse ya da ödeme tehlikeye düşerse, durumun kural olarak
protesto çekilmek suretiyle tespiti üzerine, hamil, başvuru borçlularına
başvurabilecektir. Hamilin başvurduğu bir kişi ödeme yaparsa, o da
kendisinden önceki sorumlulara sıra gözetmeksizin başvurabilir (m. 726) ve
bu şekilde yapılan başvurular düzenleyene kadar gelir. Başvuru Hakkının
Kullanılma Şartları Maddi Şartlar Başvuru hakkının kullanılabilmesi için
aşağıdaki iki olasılıktan birisinin gerçekleşmesi gerekir. Bunlardan ilki
vadede (ödeme gününde); diğeri ise vadeden önce gerçekleşebilmektedir. 1.
Senedin Ödenmemesi: Zamanında ve usulünce ibraz edilen senet, ödeme gününde
asıl borçlu tarafından ödenmez ise, hamil başvuru borçlularına gitme
hakkını kazanır (m.713/1). 2. Ödemenin Tehlikeye Düşmesi: Vadesi gelmiş
olmamasına rağmen, senedin ödenmesi bazı hallerde tehlikeye düşebilir.
Ödenme konusunda ciddi kuşkular yaratan bu haller gerçekleştiğinde, hamilin
yine vadeyi bekleme- 236 Ticaret Hukuku sine gerek yoktur. Düzenleyen iflas
eder veya ödemelerini tatil eder ya da aleyhindeki icta takibi semeresiz
kalırsa, hamil vadeden önce başvuru hakkını kullanabilir (m. 713/2,b). Söz
konusu durumlarda, vadeden önce başvuru hakkını kullanan hamilin durumu
gösteren protesto evrakını ya da aciz vesikasını (İİK. m.105,143) ya da
sair diğer belgeleri talebine eklemesi gerekir. Bunun dışında vadeden önce
başvuru hakkını doğuran diğer durumlar için bkz. TTK. 713/2,a ve 713/2,c.
Şekli Şart (Protesto Çekilmesi) Protesto, poliçenin kabul edilmemesi (kabul
etmeme protestosu ile ilgili olarak bkz. TTK. 714/2 ve TTK. 714/4) ile bono
ve poliçenin asıl borçluları ya da avalistleri tarafından ödenmemesi
durumunda bunların resmen tespit edilmesidir (m. 714/1). Bu tespit noter
tarafından yapılır ve protesto evrakına kayıt edilir (m. 715 vd.). Kural
olarak protestonun çekilmesi başvuru hakkının kullanılmasının temel
şartıdır. Ancak istisnai hallerde, protesto çekilmeksizin başvuru hakkı
kullanılabilir. Hamilin başvuru hakkını kullanabilmesi için protesto
düzenlemesine gerek olmayan bu istisnai durumlar kanundan (TTK. m.714/6,
731) veya düzenleyenin ya da diğer sorumluların iradesinden (TTK. m.722)
kaynaklanabilir. Senedin ödenmemesi halinin noter aracılığı ile resmen
saptanması, ödememe protestosu ile olur. Ödeme yerindeki noterce
düzenlenir. İçeriği m. 716’da gösterilmiştir. Hangi süre içerisinde
çekileceği konusunda ikili bir ayırım yapılmalıdır. 1. Görüldüğünde vadeli
bonoda (poliçede), bir yıllık ibraz süresi içinde ödeme için ibraz
edilmelidir. Ödenmezse protesto çekilir (m. 714/3). Şayet ödeme için ibraz,
sürenin son günü yapılmış ise, protesto izleyen ilk iş günü de çekilebilir
(m. 694/1, 714/2-3). 2. Diğer üç tür vadeli bonolarda (poliçelerde), ödeme
gününü izleyen iki işgünü mesai saatleri içinde ödememe protestosunun
çekilmesi gerekir (m. 714/3). Ödememe protestosu çekilmiş olup olmaması da
bazı sonuçlar doğurur. Protesto sayesinde, o ana kadar donmuş halde duran
başvuru borçlularının sorumlulukları gündeme gelir (m. 713 vd.). Ayrıca,
protesto çekilmesinden sonra artık senedin ciro ile devri olanağı kalmaz;
çünkü protestodan sonraki ciro alacağın temliki sayılır (m. 690). Nihayet,
ödememe protestosu çekilmesi, borçlunun ticari itibarını zedeler.
Protestonun hiç veya zamanında çekilmemesi protestodan muafiyet hâlleri
haricinde başvuru hakkının kaybedilmesine yol açar. Hamilin başvuru hakkını
kullanabilmesi için protesto düzenlemesine gerek olmayan istisnai durumlar
kanundan (TTK m.714/6, 731) veya düzenleyenin ya da diğer sorumluların
iradesinden (TTK m.722) kaynaklanabilir. Ödememe protestosu çekilmesi için
öngörülen ve “ödeme gününü izleyen iki işgünü” süresi hak düşürücü
nitelikte olup hâkim tarafından resen dikkate alınması gerekir. Başvuru
Hakkının Kullanılış Yöntemi Senet asıl borçluya ibraz edildikten ve
protestodan muafiyet halleri mevcut değil ise protesto da çekildikten sonra
başvuru hakkı kullanılır. Kime başvuruluyorsa sorumsuzluk şartı olup
olmadığına da bakılmalıdır. Zira cirantalar ödememeden sorumsuz
olacaklarını öngörebilirler (m. 679, 685). İcra Takibinin Semeresiz
Kalması: Borçluya karşı yapılan icra takibinde alacağı karşılayacak
miktarda mal bulunmamasıdır. 8. Ünite - Kıymetli Evrak 237 Senedin
ödenmemesi durumunda hamil, protesto evrakı ile birlikte bonoyu başvurduğu
kişiye ibraz etmek suretiyle başvuru hakkını kullanır. Borçlu, ayrıca
makbuz istemek hakkına da sahiptir (m. 727). Hamile ödeyen kişi de
kendisinden önceki sorumlulara başvururken protesto evrakı ile birlikte
poliçeyi ibraz etmeli ve talep ediliyorsa ödeme karşılığında makbuz
düzenlemelidir. TTK m.725 hamilin başvuru hakkının kapsamını ve TTK m.726
da ödeyen kişinin başvuru hakkının kapsamını sınırlayıcı olarak
belirlemiştir. İhbar TTK m.723 uyarınca hamil, ödememe durumunu, protesto
gününü, şayet protestodan muafiyet varsa ibraz gününü izleyen dört iş günü
içerisinde kendi cirantası ile düzenleyene bildirmek zorundadır. İhbar,
noter kanalıyla veya sadece poliçenin iadesi suretiyle yapılabilir. Her
ciranta da aldığı ihbarı, aldığı günü izleyen iki işgünü içerisinde kendi
cirantasına bildirmek zorundadır; böylece işlem düzenleyene kadar sürer.
Sonuçta düzenleyen, birisi doğrudan hamilden, diğeri dolaylı biçimde
lehtardan olmak üzere iki ihbar alır. İhbarın yapılmaması başvuru hakkını
kaybettirmez ise de ihbarın hiç veya zamanında yapılmamasından doğacak
zararı tazmin yükümlülüğü doğurur (m. 723/7). İhbar protesto yerine geçmez.
Başvuru Hakkının Düşmesi TTK m.730 uyarınca, şu hâllerden birisi
gerçekleştiğinde hamilin başvuru hakkı düşer: 1. Poliçelerde, kabule arzı
zorunlu bir poliçenin hiç veya zamanında kabule arz edilmemesi veya arz
edilmesine ve kabul edilmemesine rağmen protesto çekilmemesi, 2. Bono ve
poliçelerde ödeme için hiç veya süresinde ibraz edilmemesi veya ibraz
edilmesine ve ödenmemesine rağmen protesto çekilmemesi. Başvuru Hakkı
Dışında Senet Bedelini Tahsil Olanakları Bonoda hamil, başvuru hakkı
dışındaki şu yollardan birisi ile alacağını tahsil olanağına sahiptir: Asıl
borç ilişkisine dayanan dava, sebepsiz iktisap davası. Poliçelerde ayrıca
hamil karşılığın devrinden de yararlanabilir (bkz. TTK m.733). Asıl (Temel)
Borç İlişkisine Dayanan Dava Hakkı Türk Borçlar Kanunu’nun 133 üncü maddesi
uyarınca mevcut bir borç için kambiyo senedi verilmesi, borcun yenilenmesi
anlamına gelmez; başka bir deyişle senet, ifa yerine değil ifa uğruna
verilmiş sayılır; taraflar aksini kararlaştırabilir (TBK m.133/2). Bu
nedenle alacaklı, biri temel ilişkiye, diğeri kambiyo senedine dayalı iki
adet talep hakkına sahiptir (Hakların Yarışması). Kambiyo senedinin vadesi
dolana kadar temel ilişkiden doğan borç donmuş sayılır. Çünkü mevcut bir
borcun ifası için verilen kambiyo senedini alan alacaklı, alacağını
öncelikle senede dayanarak istemeyi kabul etmiş olur. Dolayısıyla, asıl
borcun vadesi, senedin vadesine dek uzatılmış sayılır. Şayet alacaklı önce
asıl borca dayalı bir talepte bulunursa, borçlu, o borç için kambiyo senedi
verildiği savunması yapabilir. Herhangi bir nedenle, senetten doğan alacak
tahsil edilemiyorsa o zaman asıl (temel ilişkiden doğan) alacak talep
edilebilir. Başvuru hakkının düşmesi (TTK m.730) veya zamanaşımı süresinin
dolması (TTK m.749) gibi hâllerde hamil, asıl ilişkiden doğan alacağını
isteyebilir. Bu talep hakkı, ancak doğrudan ilişki içeri- 238 Ticaret
Hukuku sinde bulunanlar (taraflar) arasında kullanılabilir. Yoksa senedin
cirosu, asıl ilişkiden doğan hakların da devrini mümkün kılmadığı için,
senedi ciro ile devralan birisi, asıl ilişkiye dayanarak talepte bulunamaz.
Sebepsiz Zenginleşme Davası Bonoya da uygulanacak olan (TTK m.778/1,d)
TTK’nın “Sebepsiz Zenginleşme” kenar başlıklı 732 nci maddesinin ilk
fıkrasına göre, “Zamanaşımı nedeniyle veya poliçeden doğan hakların
korunması için gerekli işlemlerin yapılmasının ihmal edilmiş olması
dolayısıyla, düzenleyenin veya kabul edenin poliçeden doğan yükümlülükleri
düşmüş olsa bile, bunlar poliçenin hamiline karşı, onun zararına
zenginleşmiş olabilecekleri kadar borçlu kalırlar”. Cirantalar aleyhine
sebepsiz zenginleşme davası açılamaz (m. 732/3). Dava açılan kişinin
zenginleşmiş bulunması gerekir. Haksız zenginleşmenin varlığı karinedir;
aksini kanıtlama yükü, davalıdadır (m. 732/4). Davada, zenginleşme miktarı
kadar bir bedel istenir. Zamanaşımı süresi, poliçenin zamanaşımına uğradığı
tarihi takip eden tarihten itibaren bir yıldır. Bonoda Zamanaşımı Süreleri
Bonoyu düzenleyeni poliçeyi kabul etmiş muhatap gibi düşünmek gerektiği
için (TTK m.779/1, 778/1,h, 749-751). • Hamilin düzenleyene karşı açacağı
davalar vadeden itibaren üç yıl (m. 749/1), • Hamilin cirantalara karşı
açacağı davalar protesto tarihinden, senette protestosuz kaydı varsa
vadeden itibaren bir yıl (m. 749/2), • Ödeyen kişinin kendisinden
öncekilere karşı açacağı davalar bonoyu ödediği veya bononun dava yolu ile
kendisine karşı öne sürüldüğü tarihten itibaren altı ay geçmekle
zamanaşımına uğrar (m. 749/3). Zamanaşımının Kesilmesi Poliçe hükümlerine
atıfta bulunan TTK. m.778/1 dolayısıyla TTK. m.750’de sayılan nedenler
burada da geçerlidir. Buna göre, dava açılması, takip talebinde
bulunulması, davanın ihbar edilmesi, alacağın iflas masasına bildirilmesi
nedenleri ile zamanaşımı kesilir. Zamanaşımını kesen sebep kim hakkında
gerçekleşmiş ise ancak ona karşı hüküm ifade eder. Zamanaşımı kesilince
süresi aynı olan yeni bir zamanaşımı süresi başlar (TTK. m.751/1; TTK.
m.778/1-h). ÇEK Çeki daha yakından incelemek için, öncelikle, TTK
m.780’deki unsurları taşıyan basit bir çek örneği görmekte yarar vardır. 8.
Ünite - Kıymetli Evrak 239 Poliçeye çok benzeyen çekte, düzenleyen, lehtar
ve muhatap (banka) arasında bir ilişki gündeme gelmektedir. Çek düzenleyip
imzalayarak lehdara veren düzenleyen, hesabının bulunduğu bankadan, çekte
yazılı miktarı meşru hamile ödemesini talep etmiş olmaktadır. Türk
Hukuku’nda mutlaka banka olması gereken ve hizmet ifa eden bir kurum olan
muhatabın, çeki kabulü söz konusu değildir. Bu açıdan hukuki niteliği
itibariyle çek, poliçe gibi, nitelikli bir havaledir. Ekonomik açıdan çek,
nakit kullanılmaksızın ödeme yapılmasını sağlayan bir ödeme aracıdır.
İsimlerinde “çek” sözcüğü geçmesine ve çeke benzemelerine rağmen bazı
senetler TTK anlamında çek sayılmazlar. Posta çeki ve yolculuk (seyahat)
çeki gibi. TTK’nın çeke ilişkin hükümleri de bu tür senetlere uygulanamaz.
TTK m.818, poliçeye ilişkin hükümlerden hangilerinin çeke de uygulanacağını
yirmibir bent hâlinde saymıştır. Bunlara örnek olarak, imzaların
bağımsızlığı, yetkisiz temsil, düzenleyenin sorumluluğu ve açık poliçeye
dair m. 677-680, poliçede ciroya dair m. 683-685, defilere dair m. 687,
avalin şekli ve hükümlerine dair m. 701-702 verilebilir. Türk Hukukunda Çek
Düzenlemenin Ön Şartları Muhatabın Banka Olabilmesi Türk hukukunda çek,
mutlaka bir banka üzerine keşide edilebilir. Diğer bir kişi üzerine
düzenlenen çek yalnızca havale hükmündedir (TTK m.782/2). Çek Anlaşmasının
Bulunması Çek düzenlenebilmesi için düzenleyen ile muhatap banka arasında
çek düzenlenmesi konusunda bir anlaşmanın bulunması gerekir. “Çek
anlaşması”, müşterinin isteği üzerine çek defteri verilmesi gibi açık veya
talep etmemesine rağmen bankanın gönderdiği çek defterini müşterinin
kullanmaya başlaması gibi zımnî irade açıklamaları ile oluşabilir.
Anlaşmadan dolayı, bankanın meşru hamile çek ibrazında yaptığı ödeme,
düzenleyen hesabına ve onun hamile karşı borcunun ifası için yapılmış
sayılır. Bankanın ödeme yükümü bir kambiyo taahhüdü niteliğinde değildir.
Çekte kabul bulunmadığından (m. 784), karşılık bulunmasına rağmen ödeme
yapmayan banka, çek anlaşmasına aykırı davrandığı için düzenleyene karşı
sorumludur. Banka görevlisinin bu davranışı, Çek Kanunu’nda cezaai
yaptırıma bağlanmıştır (ÇK m.7/5). TTK’da çek anlaşması bulunmamasının
çekin geçerliliğini etkilemeyeceği belirtilmiştir (m. 783) Ancak, Çek
Kanunu’nun 2 nci maddesinde, çek defterlerinin bankalarca bastırılacağı ve
baskı şekline ilişkin esasların da bir tebliğ ile düzenleneceği
öngörüldüğünden uygulamada çek anlaşması bulunmaksızın müşteriye çek
defteri verilmesi olasılığı oldukça düşüktür. ÇK m.2, f. 1 uyarınca
bankalar, çek hesabı açtırmak isteyenin yasaklı olup olmadığını
araştırırlar; ayrıca ilgili kişinin ekonomik ve sosyal durumunun
belirlenmesinde gerekli basiret ve özeni gösterirler. Bankanın, çek hesabı
açarken istemesi gereken belgeler ile araştırması gerekli hususlar da bu
maddede düzenlenmiştir (m. 2/2 vd.). ÇK m.7, diğer ceza hükümleri başlığı
altında, kanunda öngörülen yükümlere aykırı davranan banka görevlileri
hakkında uygulanacak cezai yaptırımları da düzenlemiştir. Zımnî: Üstü
kapalı, açık olmayarak, dolayısıyla anlatılandır. 240 Ticaret Hukuku
Karşılık Bulunması Çekin ibrazı sırasında ödenebilmesi için düzenleyenin,
muhatap banka nezdindeki hesabında yeterli miktarda karşılık bulundurması
gerekmektedir. Karşılığın daha çek keşide edilirken var olması gerekmez;
ibraz sırasında varlığı yeterlidir. Ayrıca, hesapta para olmasa bile banka
kredi kullandırırsa, başka hesaptan virman yaparsa veya müşterisini korumak
için kendisi parayı öderse, çek, hamil yönünden karşılığı olmayan bir çek
sayılamaz. Karşılık olmaksızın düzenlenmiş olsa bile çek geçerlidir (TTK
m.783/1). Fakat çek karşılığının bulundurulmaması, hukuki sorumluluğa yol
açacağı gibi (TTK m.808 vd), düzenleyen hakkında idari yaptırım
uygulanmasını da gerektirebilir (ÇK m.5 vd.). Çekin Şekil Şartları
(Unsurları) TTK çekin şekil şartlarını saymış olup, bu şartlar eksik olduğu
takdirde o belge kural olarak çek sayılmaz (m. 780-781). Çek Kanunu m. 2,
f. 6-8, çek yapraklarına yazılması gereken ek bazı şartlara yer vermiş ise
de TTK’daki unsurları taşıması kaydıyla, ÇK’daki bu ek şartlara aykırı
olması, çekin geçerliliğini etkilemeyecektir (ÇK m. 2, f. 9). Çek Sözcüğü
Senet metninde “çek” sözcüğünün yer alması gerekir; şayet senet yabancı bir
dilde düzenlenmiş ise o dilde çek karşılığı olan sözcük senede yazılmış
olmalıdır (m. 780/1, a). Belirli Bir Bedelin Ödenmesi İçin Kayıtsız ve
Şartsız Havale Poliçede olduğu gibi, çekte de belirli bir bedelin ödenmesi
için kayıtsız ve şartsız havalenin yer alması gerekir (m. 780/1, b). Bedel
para olmalıdır; fakat mutlaka Türk lirası olması gerekmez, yabancı para
üzerinden de çek keşide edilebilir (m. 802). Muhatap TTK, çekin “ödeyecek
kişinin (muhatabın) ticaret unvanını” içermesi gerektiğini öngörmüştür
(m.780/1,c). Bankadan kasıt, Bankacılık Kanununa tabi kurumlardır (bkz.
BanK m.3). Ancak, ödeme yeri Türkiye dışında olan çekler hakkında, Banka
ile hangi kurumların anlaşılması gerektiği, ödeme yeri kanunu ile
belirlenir (TTK m.727). Ödeme Yeri Ödeme yeri açıkça gösterilmemiş ise,
muhatabın ticaret unvanı yanında yazılı olan yer ödeme yeri sayılır; burada
birden fazla yer yazılmış ise, çek, ilk gösterilen yerde ödenir (m. 780/1,
d). Böyle bir açıklık veya başkaca kayıt da yoksa çek, muhatabın merkezinin
bulunduğu yerde ödenir (TTK m.781/2). Ödeme yerinin bir mülki idare birimi
olarak belirtilmesi yeterlidir. Düzenlenme Tarihi ve Yeri Düzenlenme
tarihinin açık, belirli ve mümkün olması gerekir (m. 780/1, e). Düzenlenme
tarihi içermeyen veya birden çok ve farklı tarihler içeren bir belge çek
niteliği taşımaz. İbraz süreleri, düzenlenme tarihinden itibaren başlar.
Düzenlenme tarihinin senede yazılması yeterlidir; yoksa mutlaka gerçeğe
uygun yazılması şart değildir (TTK m.795 ve ÇK m.3, f. 8). İşte vadeli
çekin anlamı da düzenlenme 8. Ünite - Kıymetli Evrak 241 tarihinin ileri
bir tarih olarak yazılmasıdır; yoksa çekte zaten vade olamaz. Önceki
(geçmiş) bir tarih de düzenlenme tarihi olarak yazılabilir. Düzenlenme
tarihinin gerçek tarihten farklı (ileri veya geri) gösterilmesi, ibraz
sürelerinin de fiilen uzamasına veya kısalmasına yol açmaktadır. Fakat 6273
Sayılı Kanunla ÇK’ye eklenen geçici m. 3/5, ileri tarihli düzenlenen
çeklerin, 31.12.2017’ye kadar, çekteki düzenleme tarihinden önce bankaya
ibrazının geçersiz olduğunu düzenlemek suretiyle, geçici de olsa adeta,
çekte vadeye izin vermiştir. Düzenlenme tarihi, ibraz sürelerinin başlaması
(m. 796), düzenleyenin ehliyetini saptama (m. 670) ve zamanaşımı (m. 814)
yönlerinden büyük önem taşır. Düzenlenme yeri de senette açıkça
gösterilebilir. Aksi takdirde düzenleyenin adı (aslında imzası olmalı)
yanında yazılı olan yer düzenlenme yeri sayılır. Bu da yoksa çek geçersiz
olur (TTK7 m.81/3). Birden fazla ve çelişkili düzenlenme yeri gösterilmesi
halinde de sonuç aynıdır. Düzenlenme yeri de taahhütlerin şekli ve
sonuçları, sürelerin belirlenmesi, yetkili mahkeme veya icra dairesini
saptama gibi yönlerden önemlidir. Düzenleyenin İmzası Poliçede ve bonoda
olduğu gibi, çekte de düzenleyenin el yazılı imzasının bulunması şarttır
(m. 780/1, f), imzanın yanında ad-soyad veya ticaret unvanının yazılı olup
olmaması önemli değildir. Düzenleyen, bizzat veya bir temsilci aracılığıyla
çek keşide edebilir. A, borçlusu tarafından kendisine verilen çekte imza
yerine borçlunun adının kaşe ile basılı olduğunu görmüş ve çekin
geçerliliği konusunda kuşkuya düşmüştür. Sizce kuşkulanmakta haklı mıdır?
Şekil Şartlarına Aykırılığın Sonuçları Yukarıda, kanunun saymış olduğu ve
varlığı zorunlu olan şekil şartlarına değindik. Fakat poliçe ve bonoda
olduğu gibi, bunların hepsi, çekin geçerliliğine aynı derecede etki
yapmadıkları gibi, bunlara ilaveten çeke yazılabilen (ihtiyari) kayıtlar da
vardır. Tüm bu unsur ve kayıtlar birlikte değerlendirildiğinde, geçerlilik
açısından çek kayıtları üç grupta toplanır: 1. Mutlak Zorunlu Kayıtlar:
Eksiklikleri, belgeyi çek olarak geçersiz kılan şekil şartlarıdır: Çek
sözcüğü, belirli bir miktarın kayıtsız ve şartsız ödenmesi konusunda
havale, muhatap, düzenlenme tarihi ve düzenleyenin imzası bu türdendir (m.
776, 779/1). 5941 Sayılı Çek Kanun’u, çeklerin baskı şekli (m. 2, f. 6, m.
2, f. 9; ) ve çek yapraklarında yer verilmesi gereken hususlar konusunda
(m. 2, f. 7) ayrıntılı düzenlemeler getirmiştir. Ancak ÇK’da belirtilen
hususlar, çekin geçerliliği için zorunlu unsurlar değildir (ÇK m. 2, f. 9).
2. Alternatif Zorunlu Kayıtlar: Senede açıkça yazılmış olmasalar bile
eksiklikleri başka bir yoldan giderilmiş sayılan kayıtlar olup düzenlenme
yeri buraya girer. Çünkü düzenlenme yeri açıkça gösterilmemiş ise,
düzenleyenin adı (imzası olmalı) yanında yazılı olan yer düzenlenme yeri
sayılır. Bu da yoksa çek geçersiz olur (m. 781/3). 3. İhtiyari Kayıtlar:
İstendiğinde senede yazılabilen ve senet geçerliliği açısından önemi
olmayan kayıtlardır. Ödeme yeri (m. 781/2), lehtar belirtilmesi veya
hamiline kaydı (m. 785), aval kaydı (m. 794), tahkim kaydı gibi kayıtlar
ihtiyari kayıtlara örnek olarak verilebilir. 4 242 Ticaret Hukuku Senet
üzerine bazı kayıtların yazılmasına izin verilmemiştir. İzin verilmemesine
rağmen yazılan bu kayıtlar etkisi açısından iki türlü olabilir. Bazı
kayıtlar çeki geçersiz kılmaz ve yalnız kendisi geçersiz sayılır: Faiz
kaydı (m. 786), düzenleyenin ödememeden sorumsuzluk şartı (m. 818, 679) ve
vade (m. 795) buraya girer. Diğer bazı kayıtların çeke yazılması ise çeki
geçersiz kılar: Bedelin ödenmesini şarta veya temel ilişkiye bağlayıcı
nitelikteki bir kayıt gibi (m. 780/1, b). Çekin Bazı Temel Özellik ve
Farklılıkları Çeki poliçe ve bonodan ayıran özellik ve farklılıklar
kapsamında, çekte lehdar, vade ve ibraz süreleri, çekin devri ve kabul
yasağı konuları üzerinde ayrıca durmak gerekir. Çekte Lehtar Poliçe ve
bonoda mutlaka lehdar gösterilmesi gerektiği halde (m. 671/1, f, 776/1, e),
çekte lehdar yazılması zorunlu değildir. Lehdarı gösterilmemiş olan çekler
ile belli bir kişi lehine olarak “veya hamiline” sözcüğü eklenerek
düzenlenen çekler de hamiline yazılı sayılır (m. 785). Çekte Vade ve İbraz
Süreleri TTK’ya göre, çekte vade yoktur; çek görüldüğünde ödenir. Buna
aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış sayılır. Düzenlenme günü olarak
gösterilen günden önce bankaya ibraz edilen bir çek, ibraz günü ödenir. Çek
bir ödeme aracı olduğu ve görüldüğünde ödenmesi gerektiği için, kanunda,
ödenmek üzere bankaya ibrazına özgü, belirli, kısa ve kesin bazı süreler
öngörülmüştür. İbraz süresi denilen bu süreler kanunda üç türlü
düzenlenmiştir. Bu sürelerden hangisinin uygulanacağı, çekin üzerindeki
düzenlenme ve ödeme yerlerine bakılmak suretiyle saptanmaktadır. TTK
m.796/3’e göre “İbraz süreleri, çekin düzenlendiğinin ertesi günü başlar”.
Kanunda öngörülen üç tür ibraz süresi şunlardır (m. 796/1-2): • Bir çek
düzenlendiği yerde ödenecekse 10 gün, • Düzenlendiği yerden başka yerde
ödenecekse 1 ay, • Başka bir ülkede ödenecek ise, düzenlenme ve ödeme
yerleri aynı kıtada iseler 1 ay, ayrı kıtalarda iseler üç aylık süre
içerisinde bankaya ibraz edilmeleri gerekir. Avrupa ülkeleri ile Akdeniz’de
sahili bulunan ülkeler bu açıdan aynı kıtada sayılır. Maddenin uygulanması
açısından “yer” kavramı da açıklanmaya muhtaçtır. “Yer” ile amaçlananın ne
olduğu tartışmalı olup, bu konuda doktrinde çeşitli görüşler ileri sürülse
de bankacılık uygulamasında genellikle il sınırları esas alınmaktadır.
Uygulamada, düzenlenme tarihi gerçeğinden daha sonraki (ileri) veya önceki
(geçmiş) bir tarih olarak yazılabilmektedir. İbraz süreleri çekte yazılı
tarihten başladığı için, bu sayede, ibraz süreleri fiilen uzatılmış ya da
kısaltılmış olunmaktadır. Özellikle ileri bir tarih yazılması durumunda
ibraz süresi fiilen uzadığı için, adeta vadeli bir çek yaratılmış gibi bir
sonuç doğmaktadır. Çekin Devri Çek, devir şekli açısından hangi türde
yazılmış ise ona göre de devredilir. Yani, nama yazılı ise devir beyanı ve
senet zilyetliğinin nakli ile hamiline yazılı veya böyle yazılmış
sayılıyorsa senet zilyetliğinin nakli ile, emre yazılı ise ciro ve senet 8.
Ünite - Kıymetli Evrak 243 zilyetliğinin nakli ile devredilir. Çekin
cirosu, diğer kambiyo senetlerine oranla bazı farklılık ve özellikler
gösterir. 1. Ciro, ibraz süresi bitmeden yapılabilir. İbraz süresi
geçtikten veya ödememenin saptanmasından sonra yapılan ciro, alacağın
temliki hükmündedir. Aksi kanıtlanıncaya dek tarihsiz bir ciro, ibraz
süresi içerinde yapılmış sayılır (m. 793). Çekte ödememenin saptanması da
ibraz süresi içerisinde olur. Fakat ibraz son gün gerçekleşmiş ise,
ödememe, ertesi işgününde de saptanabilir (m. 809). 2. Poliçe ve bono amaç
yönünden temlik, tahsil veya rehin cirosu yapılabilir iken, çok kısa olan
ibraz süreleri ve ödeme aracı niteliği nedeniyle çekte m. 689 çerçevesinde
açık rehin cirosu yapılamaz (m. 818/1, d ve f). 3. Muhatabın cirosu
batıldır (m. 789/2). Muhataba ciro da makbuz hükmündedir; meğer ki
muhatabın birden çok şubesi olup da ciro, diğer bir şubeye yapılmış olsun
(m. 789/4). 4. Hamiline yazılı bir çekin yalnız teslim (zilyetliğin nakli)
yoluyla devri mümkündür. Hamiline yazılı çek ciro edilmiş ise, bu ciro,
cirantayı sorumluluk altına sokar fakat senedi emre yazılı hâle getirmez
(m. 791). Bu cironun teminat fonksiyonu vardır. Ancak meşru hamilin tespiti
açısından ciro silsilesine bakılmaz. Çekte Kabul Yasağı ve Çeke Güveni
Artırmaya Yönelik Bazı İşlemler TTK m.784 gereğince çekte kabul yoktur; çek
üzerine yazılan kabul şerhi de yazılmamış sayılır. Kabul yasağı
emredicidir. Bu nedenle, kabul şerhi yazılmamış sayılır. TTK m.789/2 ve
794/2, yalnızca kabulün değil, bankayı dolaylı yoldan da olsa sorumluluk
altına sokacak diğer (muhatabın aval vermesi, muhataba ciro, muhatabın
cirosu gibi) işlemlerin de yasaklandığını açıkça göstermektedir. Kabul
geçerli olmadığı içindir ki çekteki kambiyo taahhüdünün asıl borçlusu
yoktur; yalnızca başvuru borçluları (düzenleyen, cirantalar ve avalistler)
vardır. Kabul yasağı, bankanın düzenleyene ve hamile karşı çek dışında
sözleşmesel sorumluluklar üstlenmesini önlemediği gibi, kabul sonucu
doğurmamak şartıyla, bankanın çek üzerine bazı kayıtlar koymasını da
yasaklamamaktadır. Nitekim uygulamada, muhatabın çek dışında veya çek
üzerinde bazı beyanlarda bulunduğuna ve böylece çeke duyulan güveni
artırarak tedavül ve ödenme yeteneğini güçlendirdiğine rastlanmaktadır.
Çekte teyit, çekin vizesi, garantili çek ve banka çeki de bu gereksinim
sonucunda doğmuş ve benimsenmiş uygulamalardandır. Çekin Ödenmesi Ödeme
İçin İbraz Çek meşru hamil ya da yetkili temsilci tarafından süresi içinde
muhataba ibraz edilmelidir. Muhatap, çekle işleyen hesabın açıldığı
bankanın şubesi değil, banka tüzel kişiliğidir. Bu nedenle ibraz, muhatap
bankanın hesabın olduğu şubesine veya başka bir şubesine yapılabilir.
Hesabın olduğu şubeye ibraz halinde, karşılık varsa ödeme yapılır. Başka
şubeye ibraz halinde ise provizyon istenmek suretiyle ödeme yapılır (ÇK
m.3, f. I). Çekin başka bir şubeye ibraz edilmesi, ibraz sürelerinde asla
değişiklik yaratmaz; çünkü bu süreler baştan belirli ve kesin olup
düzenlenme ve ibraz yerlerine göre değil, düzenlenme ve ödeme yerlerine
göre saptanır. 244 Ticaret Hukuku İbraz, iş günlerinde ve iş saatleri
içinde yapılabilir. İbraz süresinin son günü tatile rastlıyorsa, süre,
tatili izleyen ilk iş günü mesai saatleri bitimine dek uzar (TTK m.816).
Çekin başka bir bankaya ibrazı, “ödeme için ibraz” değil, “tahsil cirosu”
veya “senedin iskontoya tabi tutulması talebi” niteliğindedir. Takas
odasına ibraz da ödeme için ibraz sayılır (TTK m.798). İbraz süresi
geçtikten sonra muhatap bankanın ödeme yükümlülüğü yoktur fakat çekten
cayılmamış ise muhatabın dilerse ödeme yapma yetkisi vardır (TTK m.799/2).
İbraz süresini kaçıran hamil, düzenleyen ve cirantalara başvuru hakkını
yitirir; çek de kambiyo senedi olma niteliğini kaybeder. Bu durumda hamil,
asıl borç ilişkisine veya sebepsiz zenginleşme kurallarına göre
düzenleyenden talepte bulunabilir (TTK m.818/1, m. 732). Çekin Ödenmesi,
Ödenmesinin Önlenmesi ve Sahte/Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinden Dolayı
Sorumluluk Çekin Ödenmesi Çek, kural olarak ibraz süresi içerisinde ve
görüldüğünde ödenir (TTK m.795, ÇK m.3). Bu kuralın iki önemli
istisnasından söz etmek gerekir. Birincisi, ileri tarihli bir çek, ibraz
süresi başlamadan ödenebilir (bkz. ÇK m.3/ f. 8; fakat ÇK geçici m. 3/f. 5,
buna, 31.12.2017’ye dek engel olan bir hüküm içermektedir). İkincisi,
çekten cayılmamış ise, çek ibraz süresi geçtikten sonra dahi ödenebilir
(TTK m.799). Çek kendisine ibraz edildiğinde banka, hamilin meşru hamil
olup olmadığını, kimliğini ve emre yazılı çeklerde ciro silsilesini kontrol
etmelidir fakat imzaların sıhhatini kontrol yükümlülüğü yoktur (TTK m.790,
801). Ayrıca ÇK m.3, f. 1, hesabın bulunduğu şube dışındaki bir şubeye
ibraz edilen çekin, ödenmeden önce, hamilin vergi kimlik numarasının
saptanmasını ve karşılık istenmek suretiyle ödenmesini öngörmüştür.
Bankanın çeki ödemesi çeşitli biçimlerde gerçekleşebilir: 1. Çek nakden
ödenebileceği gibi, hesaben de ödenebilir (TTK m.805 vd.). 2. Ödeme,
çizgili çek yoluyla da olabilir. Çizgili çek, herhangi birisine ödeme
yapılmaması ve güven amacıyla geliştirilmiş bir yöntemdir. Düzenleyen veya
hamil, çekin yüzüne paralel ve eğik iki çizgi çekerek ödemenin münhasıran
bir bankaya veya muhatabın müşterisine yapılmasını sağlayabilirler (=umumi
çizgili çek). İki çizgi arasına belirli bir banka yazılmış ise, ödeme ancak
o bankaya veya bu banka muhatap ise müşterisine yapılır (=hususi çizgili
çek) (bkz. TTK803-804). Çek tamamen ödenirse kambiyo ilişkisi sona erer;
çek makbuz olarak bankada kalır. Haricen ödeme yapar ise çeki, borçlunun
alması gerekir. Aksi takdirde ödediğini kanıtlama yükümü kendisine düşer.
Kısmen karşılık var ise, muhatap kısmi ödeme yapmakla yükümlüdür (TTK
m.783/2, ÇK m.3, f. 3/b, 7). Bu durumda çekin ön ve arka yüzünün onaylı
fotokopisi ücretsiz olarak hamile verilir. Hamil, bu fotokopi ile başvuru
borçlularına veya kambiyo senetlerine özgü takip yoluna gidebileceği gibi,
Savcılığa şikayette bulunurken dilekçesine bu fotokopiyi ekleyebilir ve
bunu icra daireleri ile mahkemelerde ispat aracı olarak kullanabilir.
Mahkeme veya icra dairesinin talebi halinde çek aslı bu mercilere
gönderilir (ÇK m.3, f. 6). Hamil kısmi ödemeyi reddedemez; aksi takdirde
alacaklı temerrüdü gerçekleşir ve hamil, başvuru hakkını kısmen kaybeder
(TTK m.818/1, h, 709). 8. Ünite - Kıymetli Evrak 245 Ödemenin Önlenmesi
Çekin tedavüle çıkarılmasından sonra düzenleyen ölse, iflâs etse veya fiil
ehliyetini yitirse bile, ibraz süresi içerisinde çek geçerli kalmakta devam
eder; dolayısıyla ödenmesi gerekir (TTK m.800). Tedavüldeki bir çekin
ödenmesi, iki şekilde önlenebilmektedir: Çekten cayılması veya çekte
bankanın ödeme yapmasını yasaklayan bir mahkeme (ihtiyati tedbir) kararı
verilmesi. Çekte Cayma İbraz süresi geçtikten sonra düzenleyenin o çekten
rücu etmesidir (TTK m.799/1). Cayma için düzenleyenin herhangi bir gerekçe
göstermesine gerek yoktur. Şayet ibraz süresi geçmiş, fakat düzenleyen
çekten caymamış ise banka ödeme yapıp yapmamakta serbesttir (m. 799/2).
Çekte Ödemenin Mahkeme Kararı ile Yasaklanması Çeki gerçekten rıza dışı
elden çıkan bir kişinin, ödemeyi önleyebilmek için, mahkemeye başvurup
ödeme yasağı kararı alması ve senedin zıyaına dayanılarak alınan tedbir
kararından sonra, HMK’da öngörülen süre içerisinde iptal davası açması
gerekir. Sahte veya Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinden Doğan Sorumluluk TTK
m.812 uyarınca, sahte veya tahrif edilmiş bir çeki ödemiş olmasından dolayı
muhatap sorumlu olur. Meğer ki çek defterini iyi saklayamamış olması gibi
bir kusurun düzenleyene yüklenmesi mümkün olsun. Sahte çek bakımından TTK
m.812’nin uygulanmasının önşartı, imzanın keşideciye veya temsilcisine ait
olmadığının tespit edilmiş olmasıdır. Tahrifat çek içeriğinin (imza veya
beyanların) bozularak değiştirilmesini anlatır. Örneğin çek bedelinin veya
düzenlenme tarihinin değiştirilmesi ya da eklemeler yapılması gibi.
Bankaların bu madde nedeniyle yüklenmiş oldukları sorumluluk kusura
dayanmaz. Dolayısıyla bankanın objektif özen yükümlülüğüne uygun davranması
gerekmektedir. Çekin Ödenmemesi Nedeniyle Sorumluluk ve Başvuru Hakkı
Ödenmeme Halinin Saptanması Süresi içerisinde ibraz edilen bir çekin
ödenmemesi halinde, kanunun öngörmüş olduğu şu üç yoldan birisi ile durum
tespit ettirilmelidir (TTK808/1): 1. Protesto, 2. Muhatabın çek üzerine,
ibraz gününü de göstererek yazacağı beyan (uygulamada “karşılıksızdır”
kaşesi basılması çok yaygındır), 3. Bir takas odasının aynı içerikteki
tarihli bir beyanı Çeki süresinde ibraz etmeyen veya ödememeyi usulünce
tespit ettirmeyen hamil, başvuru hakkını yitirir (m. 796, 808). Mücbir
sebeplere ilişkin TTK m.811 hükmü saklıdır. Bu hüküm uyarınca mücbir sebep
onbeş günden fazla sürerse, hamil, çeki ibraz etme ve ödememeyi tespit
ettirme zorunluluğu olmaksızın başvuru hakkını kullanabilir. Hukuki
Sorumluluk, Başvuru Hakkı ve Zamanaşımı Ödememe halinin tespitinden sonra
hamil, çek bedelini tahsil için hukuki sorumluluk altındaki kişilere
başvuracaktır. Muhatap banka, kambiyo taahhüdü altına girmediği için
başvuru borçluları arasında yer almaz; onun sorumluluğu düzenleTakas Odası:
Bankaların birbirlerine ödeyecekleri çekleri veya benzer senetleri,
aralarında takas yoluyla ödemelerini sağlamak üzere banka temsilcilerinin
Merkez Bankası tarafından bir araya getirilmeleridir. 246 Ticaret Hukuku
yene karşıdır. Fakat ÇK m.3/3, karşılıksız çeklerde muhatap bankanın çek
yaprağı başına belirli bir miktar ile sınırlı olarak hamile ödeme yapmasını
öngörmüştür. Miktar tatminkar olmadığı için, bugüne dek uygulamada hükmün
pek işlevi olmamış ise de, ÇK m.3/3’deki para sınırının, yetersiz de olsa,
bir miktar artırılmış olması, belki bundan sonra uygulamada işlerlik
sağlayabilir. Karşılıksız çeklerde düzenleyen, ÇK m.6 kapsamında ödeme
yaparsa, hamil alacağına kavuşmuş olacağı için başvuru hakkının
kullanılmasına gerek kalmaz. Başvuru hakkını kullanan hamil, düzenleyen
ve/veya cirantalar ve varsa avalistlerinden TTK m.810 kapsamında talepte
bulunabilir. Hamile ödeme yapan birisinin, kendisine karşı sorumlu olanlara
başvurması durumunda TTK m.818/1’in yollaması ile m. 726-727 hükümleri
uygulanır. TTK m.783/3, çekin karşılıksız çıkması ve bunun usulünce
saptanması durumunda, hamil lehine ve düzenleyen aleyhine özel bir ek
yaptırım öngörmüştür. Çek bedelinin karşılanmayan kısmının yüzde 10’u ile
ayrıca varsa, hamilin uğradığı zararın ödenmesi gerekir. Yüzde 10’luk
tazminat, kusura ve zarara bağlı olmaksızın kanundan kaynaklanan bir cezai
şart olarak düşünülebilir. “Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihinden
önce ibraz edilen çekin karşılığının Türk Ticaret Kanunu’nun 707 nci
maddesi uyarınca kısmen veya tamamen ödenmemiş olması hâlinde, bu çekle
ilgili olarak hukuki takip yapılamaz. İleri düzenleme tarihli çekle ilgili
olarak hukuki takip yapılabilmesi için, çekin üzerindeki düzenleme tarihine
göre kanuni ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmesi ve karşılıksızdır
işlemine tabi tutulması şarttır” (ÇK m.3, f. 8). Çekte zamanaşımı süreleri
TTK m.814’de belirlenmiştir: 1. Hamilin açacağı davalar ibraz süresinin
bitiminden itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. 2. Sorumlu (hamile
ödeyen) kişilerden birisinin, başvurabileceği kişilere karşı açacağı
davalar ise, çeki isteyerek ödediği ya da çekin ödenmesinin kendisinden
dava yoluyla talep edildiği tarihten itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına
uğrar. Muhatap Bankanın Hamile Karşı Hukuki Sorumluluğu Muhatap bankanın
hamil karşısında sorumlu olup olmadığı incelenirken ikili bir ayrım yapmak
gerekir: Muhatabın karşılıksız çıkan çeklerden dolayı her bir çek yaprağı
başına sorumluluğu/karşılık olmasına rağmen ödeme yapmamasından dolayı
sorumluluğu. Karşılıksız Çeklerde Çek Yaprağı Başına Sorumluluk 6273 sayılı
Kanunla değişik ÇK m.3, f. 3 hükmüne göre: Muhatap banka, ibraz eden
düzenleyici dışındaki hamile, süresinde ibraz edilen her çek yaprağı için;
1. Karşılığının hiç bulunmaması hâlinde, a. Çek bedeli bin Türk Lirası veya
üzerinde ise binaltıyüz Türk Lirası, b. Çek bedeli bin Türk Lirasının
altında ise çek bedelini, 2. Karşılığının kısmen bulunması hâlinde, a. Çek
bedeli bin Türk Lirası veya altında ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla,
kısmî karşılığı bin Türk Lirasına tamamlayacak bir miktarı, b. Çek bedeli
bin Türk Lirasının üzerinde ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî
karşılığa ilave olarak bin Türk Lirasını, ödemekle yükümlüdür. Bu husus,
hesap sahibi ile muhatap banka arasında çek defterinin teslimi sırasın- 8.
Ünite - Kıymetli Evrak 247 da yapılmış olan dönülemeyecek bir gayri nakdî
kredi sözleşmesi hükmündedir. Bu fıkradaki miktar, Türkiye İstatistik
Kurumu tarafından yayımlanan fiyat endekslerindeki yıllık değişmeler göz
önünde tutularak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından her yıl Ocak
ayında belirlenir ve Resmî Gazete’de yayımlanır. ÇK’ya 627 Sayılı Kanunla
eklenen 3 üncü maddenin 9 uncu fıkrası uyarınca, çekin üzerinde yazılı
baskı tarihinden itibaren beş yıl içinde ibraz edilmemesi hâlinde, muhatap
bankanın bu sorumluluğu sona erer. Karşılık Olmasına Rağmen Ödememekten
Dolayı Sorumluluk Kısmi karşılığı ödeme yükümü öngören TTK m.783/2, cayma
yanında ödeme yükümüne de dayanak oluşturan TTK m.799/2 hükümleri ile
süresinde ibraz edilen ve karşılığı olan çeklerin ödenmesini düzenleyen ÇK
m.3, f. 1 ve karşılığı olan çekin ödenmesini geciktiren veya çek yaprağı
başına kanunen ödemesi gereken bedeli geciktiren bankanın, çek hamiline,
“her geçen gün için binde üç gecikme cezası” ödemesi gerektiğini açık hükme
bağlayan ÇK m.3, f. 7 muhatabın, karşılığı olan çekleri ödemesi gerektiğini
ortaya koymaktadır. Çekin Karşılıksızdır İşlemine Tabi Olmasından Dolayı
İdari Yaptırım Sorumluluğu (Yasaklama Kararı) ÇK’nın 5 inci maddesi, “idari
yaptırım sorumluluğu” kapsamında, çek düzenleme ve çek hesabı açmanın bir
karar ile yasaklanmasını hükme bağlamıştır. Çek düzenleme ve çek hesabı
açmanın yasaklanması (idari yaptırımın uygulanması) için şu şartların
birlikte gerçekleşmesi gerektiği, madde metninden anlaşılmaktadır: 1.
Şeklen tam bir çek bulunması (TTK m.780, ÇK m.2/f. 9). 2. Çekin, ibraz
süresi içerisinde muhatap bankaya ibraz edilmiş olması. 3. Çekin, ibraz
günü tamamen ya da kısmen karşılıksız çıkması. 4. Karşılıksızlık olgusunun
tespit ettirilmiş olması. 5. Hamilin talepte bulunması. Çek hesabı açma ve
çek düzenleme yasağının kaldırılması, ÇK m.6’da belirtilen esaslar
dâhilinde mümkündür. Gayri Nakdi Kredi: Bir bankanın teminat mektubu,
kefalet, kabul biçiminde müşterisi lehine bir üçüncü kişiye karşı
sorumluluk altına girmesidir. 248 Ticaret Hukuku Özet Kıymetli evrakı ve
unsurlarını anlatmak. TTK. m.645’de yapılan tanım uyarınca, kıymetli evrak
öyle senetlerdir ki; bunların içindeki hak senetten ayrı olarak ileri
sürülemez ve senetten ayrı olarak devredilemez. Bu tanımdan hareketle
kıymetli evrakın üç unsurundan söz edilebilir. Bunlar; senet, hak ve senet
ile hakkın kaynaşmasıdır. Kıymetli evrak ve adi senet, borç ödeme
taahhüdünü içeren belgeler olmalarına rağmen aralarında önemli farklar
vardır. Bu farklar başlıca şunlardır: Kıymetli evrak, para alacağı,
ortaklık, mülkiyet veya rehin gibi hakları konu alır. Oysa adi senetlerde
bunların dışındaki yükümlülükler de yer alabilir. Kıymetli evrakta borçlu,
taraflardan birisi olur. Oysa adi senette her iki tarafa da borç yüklenmesi
mümkündür. Kıymetli evrak sıkı şekil şartlarına bağlıdır. Adi senetlerde
ise böyle bir şart bulunmamaktadır. Bir alacak için düzenlenen senet, hakkı
ispat etmeye yarar. Oysa kıymetli evrakta hak ile senet bütünleşmiştir.
Senet olmaksızın hakkın ileri sürülmesi ve devredilmesi mümkün değildir.
Adi senetlerde ise alacak hakkı senetsiz de ileri sürülebilir ve
ödenebilir. Adi senetler TBK’ya göre devredilir. Kıymetli evraka bağlı
alacakların devri ise, özel şekle bağlıdır. Devir senedin türüne göre
değişir. Kıymetli evrakta şekle bağlılık, soyutluk, imzaların bağımsızlığı
gibi ilkeler geçerli olduğu için, kıymetli evrak, alacağı devralan kişilere
karşı büyük bir güvence sağlar. Adi senede bağlı bir alacağın devri ise, o
alacağı devralan kişilere yeterince güvence vermez. Adi senede bağlı bir
alacağın ifa yeri aksi kararlaştırılmadığı sürece alacaklının yerleşim
yeridir. Oysa kıymetli evrakın tedavül kabiliyeti çok yüksek olduğu ve
senet alacaklısı sürekli değişebildiği için ifa yeri borçlunun yerleşim
yeridir. Adi senedin alacaklısı kendisine yapılan kısmi ödemeyi
reddedebilir. Halbuki kıymetli evrakta kısmi ödeme reddedilemez. Emre ve
hamiline yazılı kambiyo senetleri ile emtia senetleri, menkul kıymetler ve
diğer bazı kıymetli evrak, TCK m.210 uyarınca resmi evrak hükmünde olup,
bunlarda sahtekârlık “Resmi Evrakta Sahtekârlık” sayılır. Oysa adi senetler
resmi evraktan sayılmaz. Kıymetli evrak türlerini sınıflandırmak. Kıymetli
evrak türleri çeşitli açılardan sınıflandırılabilir. Bunlar; içerdiği
hakkın türü açısından, hakkın senetten önce var olup olmaması açısından,
temel ilişki ile ilgili olup olmaması açısından, kamu güvenine dayanıp
dayanmaması açısından, yatırım amacı taşıyıp taşımaması açısından ve son
olarak da devir şekli açısından yapılan sınıflandırmalardır. Bono, poliçe
ve çekin unsurlarını, ödenmesini ve ödenmemesinden doğan sorumluluğu
anlatmak. Bononun unsurları, senetteki şekil şartlarını ifade eder. Bu
şekil şartları, bono veya emre muharrer senet sözcüğü, belirli bir bedelin
kayıtsız şartsız ödenmesi vaadi, vade, ödeme yeri, lehtar, düzenleme günü
ve yeri, düzenleyenin imzasından ibarettir. Emre yazılı olan bir bononun
devri ciro ve zilyetliğin devri ile nama yazılı bir bononun devri alacağın
temliki ve zilyetliğin devri ile mümkün olabilmektedir. Bono da borcun
ödenmesinden sorumluluk muhataba aittir. Borcun ödenmemesinden doğan
sorumluluk ise bonoda imzası bulunan herkese aittir. İmzası bulunan herkes,
kendisinden sonra gelen diğer kişilere karşı, borcun ödenmemesinden dolayı
kural olarak sorumludur. Bu sorumluluk müteselsil olup, hamil, kendisinden
önceki kişilerin birisine, birkaçına veya tamamına, borçlanma sıralarını
gözetmeksizin başvurma hakkına sahiptir. Çekin unsurları, senetteki şekil
şartlarını ifade eder. Bu şekil şartları, çek sözcüğü, belirli bir bedelin
ödenmesi için kayıtsız ve şartsız havale, muhatap, ödeme yeri, düzenleme
tarihi ve yeri, düzenleyenin imzasından ibarettir. Çekin ödenmesinden doğan
sorumluluk, muhatap olarak gösterilen bankadır. Çekin ödenmeme halinin
tespitinden sonra hamil, çek bedelini tahsil için hukuki sorumluluk
altındaki kişilere başvuracaktır. Muhatap banka, kambiyo taahhüdü altına
girmediği için başvuru borçluları arasında yer almaz; onun sorumluluğu
düzenleyene karşıdır. Fakat ÇK m. 3/3, karşılıksız çeklerde muhatap
bankanın çek yaprağı başına belirli bir miktar ile sınırlı olarak hamile
ödeme yapmasını öngörmüştür. 1 2 3 8. Ünite - Kıymetli Evrak 249 Kendimizi
Sınayalım 1. Aşağıdakilerden hangisi bononun zorunlu şekil şartlarından
değildir? a. Düzenleyenin imzası b. Lehdar c. Vade d. Düzenleme tarihi e.
Kayıtsız şartsız belirli bir bedel ödeme vaadi 2. Bonolara konulabilecek
vade kaç türlüdür? a. 5 b. 3 c. 4 d. 1 e. 2 3. Aşağıdakilerden hangisi
çekin zorunlu şekil şartlarından değildir? a. Kayıtsız ve şartsız belirli
bir bedelin ödenmesi için havale b. Muhatabın ünvanı c. Düzenlenme günü d.
Lehdar e. Düzenleyenin imzası 4. Belirli bir günde ödenecek bonoda ödememe
protestosu, vadeyi izleyen kaç gün içinde çekilmelidir? a. 3 iş günü b. 7
iş günü c. 2 iş günü d. İlk gün e. 5 gün 5. Düzenleme yeri olarak İzmir
olarak yazılan bir çekte çekle işleyene hesabın bulunduğu şube de
İzmir’dedir. Bu çek ödenmek üzere muhatabın Ankara’daki bir şubesine hangi
süre içinde ibraz olunmalıdır? a. 10 gün b. 1 ay c. 6 ay d. 1 yıl e. 3 ay
6. Yapılış şekli bakımından devredilen kişinin ismini göstermeyen ciro
aşağıdakilerden hangisidir? a. Beyaz ciro b. Tam ciro c. Rehin cirosu d.
Tahsil cirosu e. Temlik cirosu 7. Kıymetli evrakla ilgili olarak aşağıdaki
ifadelerden hangisi yanlıştır? a. Kıymetli evrak ortaklık haklarını konu
alabilir. b. Kıymetli evrak sıkı şekil şartlarına bağlıdır. c. Kıymetli
evrakta imzaların bağımsızlığı ilkesi geçerlidir. d. Kıymetli evrakta hak
ile senet arasında kuvvetli bir bağ vardır. e. Kıymetli evrakta kısmi ödeme
önerisi reddedilebilir. 8. Nama yazılı senetlerin devri aşağıdakilerden
hangisi ile gerçekleştirilir? a. Temlik beyanı ve zilyetliğin nakli ile. b.
Yalnızca zilyetliğin nakli ile c. Yalnızca ciro ile. d. Sözlü beyan ile. e.
Noterce yapılacak devir onayı ile. 9. Aşağıdakilerden hangisi kambiyo
senetlerinin ortak özelliklerinden biri değildir? a. Kambiyo senetleri,
sıkı şekil şartlarına tabidir. b. Kambiyo senetleri kanunen hamiline yazılı
senetlerdir. c. Kambiyo senetlerinde imzaların istiklali ilkesi
yürürlüktedir. d. Kambiyo senetlerinde hak senetle birlikte doğar. e.
Kambiyo senetlerinde müteselsil borçluluk söz konusudur. 10. Çekte,
hamilin, cirantalara karşı sahip olduğu başvurma hakları, ibraz süresinin
bitiminden itibaren ne kadar sürenin geçmesi ile zamanaşımına uğrar? a. 6
ay b. 3 ay c. 5 yıl d. 1 ay e. 3 yıl 250 Ticaret Hukuku Yaşamın İçinden
T.C. YARGITAY 19. HD., E. 2010/3119, K. 2010/12046, T. 27.10.2010 • KEŞİDE
TARİHİ ( Çekin Zorunlu Unsurlarından Olduğu - Çekin İbraz Süresi Çekteki
Keşide Tarihinden İtibaren İşlemeye Başlayacağı/Kanuni Süresi Zarfından
Muhatap Bankaya İbraz Edilmeyen Çek Kambiyo Senedi Vasfını Yitireceği )
.................................... ÖZET: TTK.nun 692.maddesi uyarınca
keşide tarihi, çekin zorunlu unsurlarındandır. Çekin ibraz süresi çekteki
keşide tarihinden itibaren işlemeye başlar. Kanuni süresi zarfından muhatap
bankaya ibraz edilmeyen çek kambiyo senedi vasfını yitirir. Takibe konu
çek, süresinde muhatap bankaya ibraz edilmediğinden, keşide tarihinden
itibaren faiz yürütülemez. Öte yandan davalının takipten önce temerrüde
düşürüldüğü hususu da kanıtlanamadığından işlemiş faiz talebinin reddi
gerekir. .................................. KARAR: ................. 2-
TTK.nun 692.maddesi uyarınca keşide tarihi, çekin zorunlu unsurlarındandır.
Çekin ibraz süresi çekteki keşide tarihinden itibaren işlemeye başlar (
TTK.707. md ). Kanuni süresi zarfından muhatap bankaya ibraz edilmeyen çek
kambiyo senedi vasfını yitirir. Takibe konu çek, süresinde muhatap bankaya
ibraz edilmediğinden, keşide tarihinden itibaren faiz yürütülemez. Öte
yandan davalının takipten önce temerrüde düşürüldüğü hususu da
kanıtlanamadığından işlemiş faiz talebinin reddi gerekirken, yazılı şekilde
hüküm kurulması bozmayı gerektirmiştir. Kaynak:
http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm Okuma Parçası Haftada 18 bin 500
karşılıksız çek Hükümetin karşılıksız çekte hapis cezasının kaldırmasının
ardından korkulan oldu. Merkez Bankası verilerine göre karşılıksız çekte
haftalık ortalama rakamlar, geçen yılın aynı dönemine göre ikiye katlandı.
Merkez Bankası Temmuz ayı rakamlarına göre, Temmuz’da haftada ortalama 18.5
bin çek karşılıksız çıktı. Bu rakam geçen yılın Temmuz ayında 9.7 bin
adetti. Böylece haftada ortalama karşılıksız çıkan çek adedi önceki yılın
aynı ayına göre yüzde 90 artmış oldu. Bir önceki ay karşılıksız çıkan çek
adedi 15.4 bin iken, bu sayı yüzde 20 oranında artarak 18.5 bine çıkmış
oldu. Esnaf, tüccar, sanayici ve işadamları, çekte hapis cezasının
kalkmasının ardından karşılıksız çekte yaşanan patlamayla büyük sıkıntı
yaşıyor. Bu soruna artık bir çözüm bulunmasını istiyor. 3 Şubat 2012
tarihinde yürürlüğe giren Çek Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
ile karşılıksız çekte hapis cezası kaldırılmıştı. Merkez Bankası
rakamlarına göre, Temmuz’da 2 milyon 200 bin adet çek ibraz edildi. İbraz
edilen bu çeklerin tutarı ise 35.9 milyar liraya ulaştı. Bu rakamlar
Haziran ayında sırasıyla 1 milyon 80 bin adet ve 22.9 milyar liraydı. Bir
önceki yılın Temmuz ayında ise ibraz edilen çek sayısı 1 milyon 135 bin
adet, tutarı ise 21.6 milyon liraydı. Böylece rakamlar, ibraz edilen
çeklerin hem sayıca hem de tutar olarak ikiye katlandığın gösterdi.
İbrazında karşılıksız çıkan çek adedi bu yılın Temmuz ayında 92 bin 738
adetken, ibrazında karşılıksız kalan çek tutarı ise 1.8 milyar lira oldu.
Bu rakamlar Haziran ayında neredeyse Temmuz’un yarısıydı. Kaynak:
http://haber.gazetevatan.com/haftada-18-
bin-500-karsiliksiz-cek/471441/2/Ekonomi Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
1. c Yanıtınız yanlış ise “Bono” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. c
Yanıtınız yanlış ise “Bono” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. d
Yanıtınız yanlış ise “Çek” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 4. c
Yanıtınız yanlış ise “Bono” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. a
Yanıtınız yanlış ise “Çek” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. a
Yanıtınız yanlış ise “Bonoda/Poliçede Ciro” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. 7. e Yanıtınız yanlış ise “Kıymetli Evrak” konusunu yeniden
gözden geçiriniz. 8. a Yanıtınız yanlış ise “ Nama Yazılı Kıymetli Evrak”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. b Yanıtınız yanlış ise “Kambiyo
Senetlerinin Ortak Özellikleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. e
Yanıtınız yanlış ise “Çekin Ödenmemesi Nedeniyle Sorumluluk” konusunu
yeniden gözden geçiriniz. 8. Ünite - Kıymetli Evrak 251 Sıra Sizde Yanıt
Anahtarı Sıra Sizde 1 Adına düzenlenen çeki çalınmış olan kişiye iptal
davası açması önerilir. İptal kararı üzerine borçlu hakkını senetsiz ileri
sürme veya yeni bir senet düzenlenmesini isteme hakkını kazanır. Sıra Sizde
2 Bonoda ödeme vaadi bir şarta bağlanmış olduğu için, bono geçerli
değildir. Sıra Sizde 3 B’nin elindeki bono beyaz ciro ile devredilmiştir.
Beyaz ciro yapılması kanunen mümkün olduğu için B’nin arkadaşı haklı
değildir. Sıra Sizde 4 A kuşkulanmakta haklıdır çünkü çekte, düzenleyenin
el yazılı imzasının bulunması şarttır. Belge çek olarak geçersizdir.
Bahtiyar, M. (2012), Kıymetli Evrak Hukuku, İstanbul: Beta Yayınevi.
İmregün, O. (1998), Kıymetli Evrak Hukuku, İstanbul: Filiz Kitabevi.
Karayalçın, Y. (1970), Ticari Senetler, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku
Enstitüsü Yayını. Kendigelen, A. (2011), Yeni Türk Ticaret Kanunu,
Değişiklikler, Yenilikler, İlk Tespitler, İstanbul: Oniki Levha Yayınevi.
Kendigelen, A. (2007), Çek Hukuku, İstanbul: Beta Yayınevi. Kırca, İ.
(2010), 5941 Sayılı Çek Kanunu (Konferans), Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku
Enstitüsü Yayını. Öztan, F. (1997), Kıymetli Evrak Hukuku, Ankara: Turhan
Kitabevi. Poroy, R. /Tekinalp, Ü. (2010), Kıymetli Evrak Hukuku Esasları
(5941 Sayılı Çek Kanununun Yorumu İle), İstanbul: Vedat Kitapçılık.
Pulaşlı, H. (2011), Kıymetli Evrak Hukuku, Ankara: Adalet Yayınevi. Ülgen,
H./Helvacı, M./Kendigelen, A./Kaya, A. (2013), Kıymetli Evrak Hukuku, Ders
Kitabı, İstanbul: Vedat Kitapçılık. Yararlanılan Kaynaklar Sözlük 253 A
Acenta: Tabi sıfatı olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, belli bir yer
veya bölge içinde, devamlı bir biçimde, ticari bir işletmeyi ilgilendiren
sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o işletme adına yapmayı meslek
edinen kişi. Addolunmak: Sayılmak. Adi Komandit Ortaklık: Ticari bir
işletmeyi, bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla kurulan ve şirket
alacaklılarına karşı ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluklarının
sınırlanmadığı ve diğer ortak veya ortakların sorumluluklarının sermaye ile
sınırlanmış olduğu şirket türü. Adi Ortaklık: İki veya daha çok kimsenin,
ortak bir amaca ulaşmak için, emeklerini ve mallarını birleştirmeyi kabul
ettikleri ortaklık tipi. Alacağın Temliki: Bir borç ilişkisinde alacağın,
alacaklı tarafından bir başka şahsa devredilmesi. Aleni: Açık. Alım
(iştira) Hakkı: Hak sahibine istediği zamanda bir şeyin malikinden, o şeyin
mülkiyetinin kendisine kararlaştırılan bedel karşılığında devrini isteme
yetkisi veren hak. Ani Kuruluş: Anonim şirket kuruluş çeşitlerinden olup,
en az beş kişinin bir araya gelerek, ortaklık sermayesinin tümünü
aralarında taahhüt edip, 1/4’ünü bankaya yatırarak, kısa yoldan anonim
şirket kurmaları durumu. Anonim Ortaklık: Bir unvana sahip, sermayesi
belirli ve paylara bölünmüş olan ve borçlarından dolayı yalnız malvarlığı
ile sorumlu bulunan ortaklık. Arızi: Geçici. Ayın: Şey, mal, nesne. Aynî:
Para olarak değil, madde olarak verilen. Ayni Hak: Eşya üzerinde doğrudan
doğruya mutlak egemenlik yetkisi veren ve herkese karşı ileri sürülebilen
hak. Azınlık Hakkı: Şirket sermayesinin %50 sinden fazlasına sahip
olanların, şirketi yönetme ve denetleme hakkının karşısında, azınlıkta
kalan ortakların kanunen sahip oldukları haklar. Azil: Verilen temsil
yetkisinin ortadan kaldırılması. B Bağlam: Nama yazılı pay senetlerinin
devrini sınırlandıran veya onaya bağlayan hükümler. Basiret: Seziş, önceden
görüş, ileriye görüş. Batıl: İptal edilebilir, özünde gerçek olmayan. Beyaz
Ciro: Senet malikinin, senedin arkasına, sadece imzasını atarak yaptığı
ciro. Bilanço: Bir işletmenin, belli bir tarihteki alacak ve borçlarını iki
sütun halinde gösteren özet muhasebe kaydı. Birleşme: Bir veya birden çok
ticaret ortaklığının malvarlığının, tasfiye olmaksızın içlerinden birine ya
da yeni kurulan bir ortaklığa kendiliğinden ve tümden geçmesi. Bono: Bir
kimsenin diğer bir kimseye veya onun emir ve havalesine, belirlenen vadede,
belli bir tutarı ödeme taahhüdünü içeren, özel biçim ve hükümlere sahip
ticari senet. Borcun Nakli: Borçlunun değişmesi; üçüncü bir şahsın borcu
üzerine alması. Borsa: Bazı tüccarların ve özellikle değerli kâğıt
alışverişleriyle uğraşanların, alım-satım amacıyla devlet denetimi altında
iş yaptıkları yer. Büyük Defter: Yevmiye defterine geçirilmiş olan
işlemleri, sistemli bir biçimde hesaplara toplayan defter. C-Ç Cebrî İcra:
Borcunu yerine getirmeyen kimsenin devletin hükümranlık gücüyle borcunu
yerine getirmeye zorlanması. Ciranta: Kıymetli evraktaki hakkını başkasına
ciro eden. Ciro: Ticari senedin, arkasına yazılan yazı veya imza ile
başkasına devri. Çek: Bir kimsenin bankadaki parasının belirttiği kişiye
ödenmesi için bankaya gönderdiği, yasadaki koşullara uygun düzenlenmiş
belge. Çizgili Çek: Çekler kural olarak, onu ibraz edene ödenir, ancak
bazen hamil veya keşideci çekin yüzüne paralel ve yatay iki çizgi çizer. Bu
takdirde çekin özellikle bankaya veya muhatabın müşterisine ödenmesi
gerekir. Eğer iki çizgi arasında bir banka adı yazılıysa bu durumda özel
çizgili çek söz konusu olur. D Defi: Davalının borcunu, özel bir nedenden
dolayı yerine getirmekten kaçınmasına olanak veren hak. Denetçi: Şirket
faaliyetlerinin yasaya ve şirketin amacına uygun olup olmadığını kontrol
eden ve yasaya göre kendisine çeşitli görev ve yetkiler verilmiş olan
organ. Deniz Ödüncü Senedi: Bağlama limanı dışında deniz yolculuğunu
selametle sona erdirme veya yolculuk sırasında yükün korunması için gemi
veya yük ya da her ikisi rehin gösterilerek alınan bir ödüncün yolculuk
selametle sona erdiği takdirde primi ile birlikte geri verilmesi, yoksa
geri verilmemi koşuluna bağlı bir sözleşmeye yönelik senet. Donatma
İştiraki: Birden çok kişinin, ortak mülkiyet biçiminde sahip oldukları bir
gemiyi, aralarında yapmış oldukları sözleşme gereğince, hepsi nam ve
hesabına deniz ticaretinde kullanmaları. Sözlük 254 Ticaret Hukuku
Dürüstlük Kuralı: Kişilerin haklarını kullanırken ve borçlarını yerine
getirirken dürüst, aklı başında, namuslu bir insandan beklenen davranış
biçimine uygun davranmalarını öngören genel kural. E Eklenti: Madden ve
hukuken bağımsız olmakla birlikte, birleştirme, takma veya başka bir
biçimde asıl şeye bağlanarak asıl şeyin işletilmesi, korunması ya da ondan
yararlanılması için ona sürekli olarak özgülenen taşınır eşya. Elbirliği
Mülkiyeti: Kanun veya kanunda ön görülen sözleşmeler uyarınca oluşan
topluluk dolayısıyla mallara birlikte malik olanların mülkiyeti. Emre
Yazılı Senet: Emre yazılı olan ve yasa tarafından böyle sayılan kıymetli
evrak. Envanter: Bir kurum veya kişiye ait alacak ve borçların belirli bir
tarihte ayrı ayrı miktar ve değerlerini gösteren döküm cetveli. Esas
Sermaye: Tamamı taahhüt edilmiş bulunan, değiştirilmesi artırma ve azaltma
işlemlerinin yapılmasına bağlanmış olan sermaye. F Fail: Yapan; eden;
hukuki sonuç doğuracak şekilde bir suç işleyen kimse. Faiz: Alacaklının
verdiği borca karşılık, kazanç sağlamak veya enflasyon gibi nedenlerle
zarar uğramamak amacıyla, borçlusundan istemeye hakkı olduğu karşılık.
Feragat: Vazgeçme; iki taraftan her birinin talep sonucundan vazgeçmesi.
Fesih Beyanı: Sözleşmelerde taraflardan birinin sözleşme gereklerine devam
etmeyeceği yolundaki irade beyanını, diğer tarafa bildirmesi. Fesih:
Bozmak, geçersiz hale getirmek, hükümden düşürmek. G Genel Kurul: Anonim
ortaklığın, en yüksek irade ve karar organı. Geri Alım (vefa) Hakkı:
Satıcıya sattığı taşınmazın bedel karşılığında ve tek taraflı irade ile
geri alma hakkını veren hak. Gerçek Kişi: Hukukun, kendilerine, hak ve borç
sahipliği yetkisi tanıdığı insanlar. Gündem: Ortaklık toplantılarında,
konuşulup tartışılacak ve yapılacak işlerin listesi. Günlük Defter: Tacirin
yaptığı işlerin, yapıldığı tarihe göre sıralandığı ve günü gününe yazıldığı
defter. H Haciz: Para alacaklarının ödenmesini sağlamak için borçluya ait
mal ve haklara icra dairesi tarafından hukuken el konulması. Haksız Fiil:
Bir kimsenin, ister bile bile, ister savsama yoluyla olsun, bir başkasını
hukuka aykırı olarak zarara uğratmasına neden olan eylem. Haksız Rekabet:
Ekonomik rekabetin, dürüstlük kurallarına aykırı davranış ve başka
şekillerde her türlü kötüye kullanılması. Halef: Birinden sonra gelip, onun
yerine geçen, hak ve borçlarına sahip olabilen kimse. Halka Arz: Menkul
kıymetlerin satın alınması için yazılı, sözlü veya resmi şekilde her türlü
yolla halka çağrıda bulunmak. Hamil: Elinde bulunduran; üzerinde taşıyan.
Hamiline Yazılı Senet: Senedin metninden veya biçiminden hamili (elinde
bulunduranı) kim ise, o kimsenin, hak sahibi sayılacağı anlaşılan senet.
Hapis Hakkı: Borçlunun rızası ile zilyetliğini devretmiş olduğu bir menkul
mal veya kıymetli evrakın; borçlunun vadesi gelmiş bir borcuna karşılık
olarak, alacaklının elinde bulunmasını sağlayan ve alacaklıya malı iadeden
kaçınma ve paraya çevirme yetkisi veren hak. Hasretme: Sınırlama, özgüleme.
Hata: Yanılma; gerçeğe uygun olmayan ve hata eden kişice gerçek kabul
edilen eylem. Hile: Aldatma, yanıltma, dolan; bir kimsenin kendi davranış
biçimi veya sarfettiği sözler ile diğer bir kimseyi, bir irade beyanında
bulunmaya veya sözleşme yapmaya yöneltmek için yanlış bir fikir doğuşuna
veya yanlış fikrin devamına bile bile neden olması. Huzur Hakkı: Ana
sözleşmeye hüküm konarak veya sonradan genel kurul kararıyla miktarı
belirlenerek, yönetim kurulu üyelerine, katıldıkları her toplantı için
verilen para. İ İbra: Alacaklının, borçlusunda bulunan alacağından tamamen
veya kısmen vazgeçmesi; derneklerde ve ortaklıklarda organları
sorumluluktan kurtarmak. İbraz: Gösterme, sunma. İcazet: Temsil yetkisi
bulunmadan başkası adına yapılan işleme, adına işlem yapılan kişinin
verdiği onay. İfa: Ödeme, yerine getirme. İflâs: Borcunu ödemeyen veya
ödemelerini tatil eden borçlu hakkında yapılan takip sonucunda, mahkeme
kararı ile tespit ve ilan edilen bir durum olup, iflâs kararı üzerine
borçlunun bütün malvarlığının, tüm alacaklılar yararına tasfiye edilmesi.
Sözlük 255 İhbar: Haber verme, bildirme. İhtar: Hatırlatma, uyarma.
İhtiyari: İsteğe bağlı. İkrah: Korkutma, bir kimseyi yapmak istediği şeyi
yapmamaya, yapmamak istediği şeyi yapmaya korkutarak zorlama. İktisap:
Kazanma; edinme. İlliyet İlişkisi: Bir sonucu ortaya çıkaran eylem ve
hareketle o sonuç arasındaki bağıntı, nedensellik, sebep ve sonuç ilişkisi.
İlmühaber: Herhangi bir durumu gösteren belgesi. İmha: Ortadan kaldırma;
yok etme. İnfisah: Kendiliğinden ortadan kalkma, bozulma, dağılma.
İnhisari: Alımın veya satımın tek bir elde toplanması. İntifa: Yararlanma;
faydalanma. İntifa Hakkı: Yararlanma hakkı; başkasına ait bir malda
kullanma ve ürünlerinden yararlanma yetkilerine sahip olmayı içeren hak.
İpotekli Borç Senedi: Taşınmazların değerinin ipotek teminatı altında
tedavüle çıkarılmasına olanak veren borç senetleri. İrat Senedi: Bir
taşınmaz üzerinde, taşınmaz mükellefiyeti şeklinde bir teminatla güvence
altına alınan borç senetleri. İşletme: Ticarethane, fabrika veya ticari
biçimde işletilen diğer kurumlar. İşletme Adı: Ticaret mahalli olarak
bizzat işletmeyi tanıtmaya ve benzer işletmelerden ayırmaya yarayan ad.
İtibari Değer: Paraların, pay senetlerinin, tahvillerin, poliçelerin,
çeklerin üzerinde yazılı olan değer, saymaca değer. İtiraz: Bir hakkın
doğumuna engel olan veya o hakkı sona erdiren olgu. İyiniyet: Bir hakkın
kazanılmasına engel bir hususu, o hakkı edinmek isteyen kişinin bilmemesi
veya bilmesinin gerekmemesi. K Kabul: Hukuk yargılamasında iki taraftan
birinin (davalının), diğerinin istem sonucunu benimsemesi. Kabul Etmeme
Protestosu: Kabul için gösterilen poliçenin muhatap tarafından kabul
edilmemesi durumunda çekilen protesto. Kambiyo Senedi: Poliçe, bono ve
çekten oluşan senet türleri. Kanuni Temsilci: Kaynağını kanundan alan
temsilci çeşidi. Kâr: Bir işten elde edilen net kazanç. Karar Defteri:
Tüzel kişi tacirlerin ortaklık organlarının aldıkları kararları kayıt
ettikleri defter. Karine: Bilinen bir olgudan bilinmeyen bir olgunun
çıkartılması. Katılma Payı: Ortağın ortaklığa katılması karşısında ortaklık
mal ve gelirlerindeki payı. Kefalet: Bir borcun borçlu tarafından yerine
getirilmesini üçüncü bir kişinin alacaklıya temin etmesini sağlayan
sözleşme. Kıymetli Evrak: Hakkın senede bağlı olduğu ve ayrı olarak ileri
sürülemediği gibi başkalarına da devredilemediği senet. Kişilik Hakkı:
Kişilerin vücut bütünlüğüne, onuruna, sırlarına, manevi dünyasına ilişkin
hakları. Kişisel Defiler: Senet borçlusu ile lehdarı arasında, senet dışı
ilişkilerden doğan def ’iler. Konişmento: Bir taşıma sözleşmesinin
yapıldığını ispatlayan, eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya
gemiye yüklendiğini gösteren ve taşıyanın eşyayı, ancak onun ibrazı
karşılığında teslimle yükümlü olduğu senet. Konkordato: Bir borçlunun
borçlarını, alacaklılar tarafından kabul edilmiş ve resmi bir makam
tarafından onaylanmış plan çerçevesinde ödemesini sağlayan hukuki imkân.
Konsorsiyum: İki veya daha fazla işletmenin ortak bir amacı gerçekleştirmek
için gerekli olan finansman konusunda geçici olarak yaptıkları işbirliği.
Külli Halefiyet: Bir malvarlığının hak ve borçlarıyla (aktif ve
pasifleriyle) tüm olarak bir kişiden diğerine geçmesi. L Lafız: Kanun
metinlerinde kullanılan sözlerin anlamı. Lehdar: Lehine bir hak yaratılan;
kambiyo senedinde senet bedelini tahsil edecek olan kimse. Limited
Ortaklık: İki veya daha fazla gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret
unvanı altında kurulup, ortakların sorumluluğu koymayı üstlendikleri
sermaye ile sınırlı ve esas sermayesi belli olan ortaklık. M Makbuz Senedi:
Umumi mağazalara saklanmak üzere bırakılan ticari mallar ve hububat
karşılığında düzenlenen kıymetli evrak. Marka: Bir teşebbüsün mal ve
hizmetlerini bir başka teşebbüsün mal veya hizmetlerinden ayırt etmeyi
sağlaması koşuluyla, çizimle görüntülenebilen veya benzer biçimde ifade
edilen her türlü işaret. Menkul Kıymet: Bir sermaye ve alacağın, bir
kısmını temsil eden ve sahibine gelir getiren, dolaşım yeteneğine sahip
kıymetli evrak. Muaccel Borç: Vadesi gelmiş bulunan borç. Muhatap: Karşı
taraf, kendisine başvurulacak kimse, kambiyo senedinde ödemeye yetkili
kılınan kimse. 256 Ticaret Hukuku Murahhas: İzinli; delege, bir iş için
görevlendirilen kurul adına tam yetkili. Murahhas Müdür: Yetkili müdür.
Murahhas Üye: Yetkili üye, ortaklıklarda yönetim kurulunca kendisine
yönetim yetkisi verilen kişi. Muvazaa: Tarafların üçüncü kişileri aldatmak
amacıyla, gerçek iradelerine uymayan ve aralarında hüküm ve sonuç
doğurmayacak bir görünüş yaratmak konusunda anlaşmaları. Müeccel Borç:
Vadesi gelmemiş borç. Müflis: hakkında ticaret mahkemesi tarafından iflas
kararı verilmiş gerçek veya tüzel kişi. Mühlet: Vade; süre. Müktesep Hak:
Önceden yürürlükte bulunan hükümlere göre bir kişi yararına var olan ve
sonradan çıkarılan hükümlerle çiğnemeyen hak. Mümeyyiz: Ayırt etme gücüne
sahip. Münferit: Tek; ayrı; kendi başına olan. Mütemerrid: Temerrüde düşen
kimse. Müteselsil Borçluluk: Bir ve aynı borçtan dolayı birden fazla
borçlunun bulunduğu, alacaklının bu borçlulardan dilediğince seçtiği
birinden alacağın tamamen ya da kısmen ifasını isteyebileceği birlikte
borçluluk ilişkisi. Müteselsil Sorumluluk: Birden çok kimsenin bir zararın
tazmininden zincirleme olarak sorumlu olmaları. N Nama Yazılı Senet:
Belirli bir kişinin namına (adına) yazılı olup da onun emrine kaydını
içermeyen ve yasal olarak da emre yazılı senetlerden sayılmayan kıymetli
evrak. Nominal Değer: Paraların, pay senetlerinin, tahvillerin,
poliçelerin, çeklerin üzerinde yazılı olan değer. Noter: Hukuki güvenliği
sağlamak ve anlaşmazlıkları önlemek için işlemleri belgeleyen kamu
görevlisi. O-Ö Olağan Genel Kurul Toplantısı: Ortaklığın normal faaliyet
çerçevesi içinde belirli aralıklarla yapılan toplantı. Olağanüstü Genel
Kurul Toplantısı: Süreye bağlı olmaksızın, genel kurulun toplantıya
çağrılması. Organ: Uzuv; tüzel kişilerin yasa ve tüzüklerine göre temsile
ve/veya iradelerini belirtmeye yetkili bir veya birden çok kişi veya kurul.
Ortaklık: Şirket; iki veya daha fazla kişinin emeklerini ve mallarını ortak
bir amaca erişmek için birleştirmeleri. Ödememe Protestosu: Bir ticari
senet, ibraz edilmesine rağmen ödenmemişse, hamilin cirantalara, keşideciye
veya senet dolayısıyla sorumluluk altına girenlere başvurabilmesi için
çekilmesi gereken protesto. Önalım (şufa) Hakkı: Bir taşınmaz malın
satılması halinde, onu diğer alıcılara nazaran öncelikle satın alabilme
hakkı Örf ve Adet: Topluluk içerisinde kök salmış olup, uyulması zorunlu
gelenekler. P Pay: Hisse, bir tam şeyden birden çok kişiye düşen. Pay
Senedi: Hisse senedi; ortaklık sermayesinin birbirine eşit kısımlara
ayrılmış parçalarından her birinin karşılığı olmak üzere, yasada gösterilen
biçimlere uygun olarak düzenlenen kıymetli evrak. Poliçe: Belirli bir
sürenin sonunda, belirli bir parayı kendi adına ve bir başkasının emrine
ödemesi için alacaklının borçluya verdiği emri içeren belge. Proforma
Fatura: Anlaşma safhasında satıcı tarafından malın birim fiyatının,
özelliklerinin ve satış şartlarının yer aldığı, bilgi verme amacı güden bir
teklifname niteliğindeki fatura. Protesto: Bir hakkın düşmesine önlemek,
başka birini temerrüde düşürmek gibi sebeplerle, muhataba resmen yazılı
bildirimde bulunmak. R Re’sen: Kendiliğinden, herhangi bir isteğe gerek
olmadan. Rehin Cirosu: Senetteki tutarın rehnedilmesi amacıyla yapılan
ciro. Rehin: Bir borcun ödeneceğine teminat olarak, ödenince geri alınmak
şartıyla borçlunun alacaklıya verdiği değerli şey. Rekabet Yasağı: Aynı
konuda, aynı alanda çalışma yasağı. Rücû: Dönme, geriye dönme, cayma. Rücû
Hakkı: Bir ödemede bulunan kimsenin, yaptığı bu ödemeyi kısmen veya
tamamen, ödemesi gereken kişilerden istemesi. Rüçhan Hakkı: Öncelik hakkı;
bir alacağın, diğer alacaklardan önce tahsil edilmesi (ödenmesi) hakkı. S-Ş
Sermaye: Anapara, kapital. Sermaye Borcu: Ortaklardan her biri tarafından,
ortak amacı gerçekleştirmek için ortaklığa konulması üstlenilen değer.
Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Ortaklık: Sermayesi paylara bölünen ve
ortaklardan birinin veya birkaçının ortaklık alacaklarına karşı anonim
ortaklık ortağı gibi sorumlu oldukları ortaklık. Sınaî Mülkiyet Hakkı:
Sanayide ve tarımdaki buluşların, yeniliklerin, yeni tasarımların ve özgün
çalışmaların ilk uygulayıcıları adına; ticaret alanında üretilen ve satılan
malların üzerlerindeki üreticisinin veya satıcısının ayırt edilmesini
sağlayacak işaretlerin sahipleri adına kayıt edilmesini ve böylece ilk
uygulayıcıların ürünü üretme ve satma hakkına belirli bir süre sahip
olmalarını sağlayan gayri maddi hak. Sözlük 257 Silsile: Sıra, art arda
gelme, dizilme. Sirküler: Genelge; belli bir konuda bilgi vermek için
gönderilen yazı. Sulh: Görülmekte olan bir davanın taraflarının karşılıklı
anlaşma ile dava konusu uyuşmazlığa son vermeleri. Şirket: Ortaklık; iki
veya daha fazla kişinin emeklerini ve mallarını ortak bir amaca ulaşmak
için birleştirmeleri. T Tacir: Bir ticari işletmeyi kısmen dahi olsa kendi
adına işleten kimse. Tahkim: Bir hak üzerinde uyuşmazlığa düşmüş olan iki
tarafın anlaşarak, bu uyuşmazlığın çözümlenmesini özel kişilere bırakmaları
ve bu uyuşmazlığın özel kişiler tarafından incelenip karara bağlanması.
Tahvil: Devletin veya ortaklıkların borç sağlamak amacı ile çıkarttıkları
senet. Takas: İki kişi arasındaki karşılıklı para veya aynı cinsten sayı,
tartı veya ölçü ile belirlenebilen şeylere ait muaccel alacakların
birbirlerini ortadan kaldırma hali. Takas Odası: Bir kentteki bankaların
birbirlerine ödeyecekleri çekleri veya benzeri senetleri aralarında takas
yoluyla ödemek üzere banka temsilcilerinin bir araya gelmesi. Taksirli
Müflis: Yasada sayılan kusurlu hareketleri yüzünden iflas eden kişi. Tam
Ciro: Senet malikinin senedin arkasına lehdarın adını yazıp ‘’ödeyiniz’’
ibaresi koyduğu ve imzaladığı ciro. Tasfiye Bakiyesi: Ortaklık
malvarlığının tasfiye edilmesi amacıyla, ortaklık alacaklarının toplanıp
borçların ödenmesinden sonra geriye kalan miktar. Tasfiye: Saf hale
getirme; ortaklığın sona ermesi halinde hesaplarının kapatılması ve
alacaklılara ödemelerin yapılması. Tasfiye Memuru: Tasfiye işlemini yapan
kişi. Tasfiye Payı: Ortaklığın tasfiyesi sonucu tasfiye bakiyesi üzerinde
ortağın talep hakkı. Teamül: İnsanlar arasında yapılagelen şey,
alışılmışlık. Tedavül: Sürüm, geçerlik, yürürlük. Tedrici: Derece derece,
yavaş yavaş olan. Telif Hakkı: Bir fikir veya sanat eserini yaratan
kişinin, bu eserden doğan haklarının tümü. Temerrüt: Borçlunun borcunu
ödemekte veya alacaklının alacağını almamakta direnmesi. Temerrüt Faizi:
Gecikme faizi; borçlunun borcunu yerine getirmekte gecikmesi durumunda
ödenmesi gereken faiz. Teminat: Bir borcun zamanında ve uygun biçimde
ödenmesini sağlayan işlem; belli bir hukuksal durumu sağlamak için verilen
garanti; güvence. Temsil Yetkisi: Bir kimseye başkası hesabına işlem
yapması için verilen yetki. Temyiz Kudreti: İyiyi kötüden ayırma ve makul
biçimde davranışta bulunma yeteneği. Terkin: Resmi kütük ve defterlerde
yazılı bulunan bir konunun silinmesi. Tescil: Bir şeyin resmileşmesi için
bir sicile, resmi bir deftere kayıt edilmesi. Ticaret Sicili: Ticari
işletme ile ilgili konuların, tacirin ve üçüncü kişilerin çıkarları
yönünden açıklanmasına hizmet eden kuruluş. Ticaret Unvanı: Tacirin ticari
işletmesine ilişkin iş ve işlemlerde kullandığı ad. Ticari Dava: Ticaret
Kanununda sayılan davalarla, her iki taraf için ticari sayılan konulardan
doğan davalar. Ticari Defter: Tacirler tarafından tutulan defter. Ticari
İşletme: Ticarethane, fabrika veya ticari biçimde işletilen diğer kurumlar.
Ticari Örf ve Adet: Uyuşmazlıkların çözümlenmesinde ve iradelerin
yorumlanmasında esas alınan ve bir ticaret dalına ilişkin örf ve adetler.
Ticari Temsilci: Tacir tarafından işletmeyi yönetmesi ve temsil etmesi için
kendisine açık veya zımni yetki verilen kişi. Ticari Vekil: Ticari temsilci
niteliğini taşımaksızın, bir ticarethane, fabrika veya ticari bir biçimde
işletilen başka bir işletmenin sahibince işletmenin bütün işleri veya bir
takım işleri için temsil ile görevlendirilen kişi. Trampa: Bir hak veya
malın başka bir hak veya mal ile değiştirilmelerini amaçlayan işlem. Tüzel
Kişi: Hukuk düzenleri tarafından hak ve borçlara sahip olacakları kabul
edilen insan ve mal topluluklarına verilen ad. V Vade: Ödeme günü;
sözleşme, yasa veya dürüstlük kuralına göre belirlenen, borçlunun edimde
bulunacağı zaman. Varant: Umumi mağazalara saklanmak üzere bırakılan emtia
üzerinde rehin hakkı kurmak amacıyla düzenlenen kıymetli evrak. Y Yaptırım:
Herhangi bir kuralın koymuş olduğu emir ve yasaklara uygun surette hareket
etmeme, onun yap dediğini yapmama veya yapma dediğini yapma halinde
karşılaşılacak olan tepki. Yerleşim Yeri: Bir kimsenin yerleşmek niyetiyle
oturduğu yer. Yeter Sayı: Nisap; bir toplantının yapılabilmesi veya karar
alınabilmesi için gerekli sayı. 258 Ticaret Hukuku Yönetim Kurulu: İcra
heyeti; Ortaklık, dernek, vakıf veya benzeri topluluklarda bu hukuki
varlığın yönetilebilmesi için gerekli faaliyetlerde bulunan organ. Z
Zamanaşımı: Bir hakkın kazanılması veya kaybedilmesi ya da bir borçtan
kurtulma sonucunu doğuran ve yasada beliren sürenin, yasada belirlenen
koşullarla geçmesi. Zımni: Üstü kapalı; açık olmayarak dolayısıyla
anlatılan. Zilyetlik: Bir taşınır ya da taşınmaz mal üzerinde fiilî
egemenliği elde etme ve elden kaçırmama yönündeki iradeye dayanarak
sürdürülen kişi ile eşya arasındaki ilişki. Zincirleme (müteselsil)
Sorumluluk: Birden çok kimsenin bir zararın tazmininden müteselsil
(zincirleme) olarak sorumlu olmaları; alacaklının, herhangi bir borçluya
karşı talepte bulunarak borcun ödenmesini isteyebilmesi hali.
Asliyet Bilişim Teknolojileri
Mar 22, 2024, 10:02:11 AM3/22/24
to Asliyet Bilişim Teknolojileri
rüyada babayla kavga etmek
<https://ruyatabirlerisozlugunuz.com/ruyada-babayla-kavga-etmek-ne-demek/>
11 Ekim 2023 Çarşamba tarihinde saat 09:44:16 UTC+3 itibarıyla Asliyet
şunları yazdı:
Reply all
Reply to author
Forward
0 new messages