اطلاعات كامل در مورد بوكان(فرياد فرخي)
ff ddd
بوکان یکی از شهر های مکریان در کردستان ایران میباشدکه از لحاظ سیاسی کردستان نامیده میشود ولی از لحاظ جغرافیایی در استان آذربایجان غربی واقع است.بوکان هم اکنون پرجمعیت ترین شهر منطقه مکریان میباشد ودر استان آ.غ نیز بعد از ارومیه جمعیتی هم سطح با شهر خوی دارد ودومین شهر پرجمعیت استان محسوب می شود. و جنوبی ترین شهر این استان است.بوکان باشهرهای میاندواب از شمال با شهر مهاباد در غرب با شاهیندژ در شرق با سقز از جنوب ودر جنوب غربی با سردشت همسایه است نام شهرروایات زیادی در مورد ریشه نام این شهر وجود دارد از مشهورترین آنها این است که در قدیم مردم این شهر در هنگام مراسم عروسی به چشمه آب بزرگ و مشهور این شهر که کردها آن را "حه‌وزه گه‌وره" (Hewze Gewre) به معنی «آبگیر بزرگ» می‌‌نامند، (و این چشمه به صورت چشمه‌ای جوشان است که آب آن از سفره‌های زیرزمینی تأمین میشود؛) می‌‌آمدند و از آنجا که به کردی واژه "بوک"، به معنی عروس است این منطقه را که بعدها به شهر تبدیل شد "بوکان" (جمع بوک = عروس ها) نامیدند. اما این نظریه تنها در صورتی درست است که ما این اسم را با لهجه فارسی تلفظ کنیم یعنی "بوکان Bookan"،این در حالی است که ساکنین این شهر و اکثر مردم کردزبان آن را بصورت "بوکان Bokan" ادا می‌‌نمایند. در نظريه اي ديگر ، گفته ميشود كه به هنگام حمله سپاه مغول به اين مناطق ، يكي از فرماندهان سپاه چنگيز ، نام خود (بوكان) را بر روي اين روستاي كوچك (در آن زمان) نهاد . گفته ميشود كوهي در مغولستان به نام بوكان وجود دارد كه از همين فرمانده چشمه ميگيرد . نظریه دیگر در مورد وجه تسمیه شهر چنین است: شهر بوکان به دور چشمه بزرگ حه‌وزه گه‌وره شکل گرفته است و به چنین چشمه‌هایی در زبان کُردی "کانی Kani" گفته میشود. همچنین واژه "بو Bo" در زبان کردی کاربردهای مختلفی دارد که اغلب در شکل ترکیبی به کار برده میشود؛ مانند بو کوی؟(کجا؟) اما چگونگی ترکیب این کلمات و شکل گیری واژه بوکان بر اساس این نظریه چنین است: در زمانهای قدیم هنگامیکه زنان قصد شستن وسایل خانه را داشتند آنها را با خود برداشته و به سمت رود یا چشمه‌ای در نزدیکی محل اقامتشان بوده می‌‌بردند و در آنجا کارشان را انجام می‌‌دادند. به همین ترتیب اهالی ساکن اطراف بوکان، جهت شستن و نظافت ظروف و وسایل خود به طرف این کانی یا حوض می‌‌رفتند و هنگامی که کسی سراغ نفری را که جهت انجام این امور به "کانی" رفته بود، می‌‌گرفت، نزدیکان وی در پاسخ می‌‌گفتند: "او به کانی رفته است" و به زبان کردی "چوه بوکانی" یعنی به "چشمه" رفته است. بدین ترتیب واژه "بوکانی" به افرادی گفته می‌‌شد که رفت و آمد زیادی را به "کانی" مزبور انجام می‌‌دادند و سپس کم کم در آنجا ساکن شدند. امروز حوض گوره (حه‌وزه گه‌وره)، در مرکز شهر واقع است و با آب گوارا و بی پایان خود آب نيمي از شهر را تأمین می‌‌کند. و نزد اهالی شهر از نوعی دلبستگی و جایگاه خاصی برخوردار است.شهر بوکان در کردستان ایران بعد از کرمانشاه وسنندج سومین شهر بزرگ کردنشین در ایران می باشد. محلات
| |
|
میدان فرمانداری، سه‌راه سنگینی، کوچه‌های مام صاحبی، بیمارستان سابق، خیابان مولوی شرقی، مسجد نبی، کلتپه، شهرک فرهنگیان، عشایر، کوی محمدیه، کوی فرهنگیان، جاده حصار، خيابان ورزش، کمربندی، ساحلی، ابوذر، باغ قاضی، دادگاه، قله، کلهرآباد، نساجی، علی‌آباد، اسلام‌آباد و امیر آباد (ئه و به ری ئاو)&سیدشکره |
آثار باستانی بوکان
- تپه تابانی در روستای احمد آباد محال فیض الله بیگی مربوط به دوره پارتی و ساسانی
- تپه آسیاب کهنه روستای احمد آباد محال فیض الله بیگی مربوط به اقوام هزاره اول پیش از میلاد
- تپه کلک آبی در روستای باغچه محال فیض الله بیگی مربوط به اقوام هزاره اول پیش از میلاد
- تپه سیخان کوچک در روستای ساریقامیش محال فیض الله بیگی مربوط به اقوام هزاره اول پیش از میلاد
- تپه سیخان بزرگ در روستای باغچه محال فیض الله بیگی مربوط به اقوام هزاره اول قبل از میلاد
- تپه موچه در روستای تکان‌تپه محال فیض الله بیگی مربوط به اقوام هزاره اول قبل از میلاد
- تپه کلتپه در روستای کلتپه بوکان مربوط به اقوام هزاره اول قبل از میلاد
- قلعه تپی در روستای تپی مربوط به دوره نیریزد و هزاره و پانصد سال پیش از میلاد
- تپه قره کند در روستای قره‌کند محال آختاچی مربوط به هزاره اول پیش از میلاد
- تپه روژبیانی در روستای عزیزکند مربوط به دوره برنز پیش از میلاد
- تپه داربسر در روستای داربسر در محال آختاچی مربوط به دوره اشکانیان
- زمینهای جره واقع در روستای شیخلر محال آختاچی مربوط به دوره اشکانیان و ساسانی
- گردی خلیسکه واقع در روستای سراب محال مربوط به دوران اقوام پارینه‌سنگی
- تپه گرده‌خزینه در روستای سراب مربوط به دوران کالکوتیک
- تپه گرده‌شین در روستای سراب مربوط به اقوام دوران کالکوتیک
- تپه آشی در روستای قره‌موسالو مربوط به اقوام برنز پیش از اسلام
- گوکتپه در روستای گوکتپه مربوط به نیمه دوم هزاره اول قبل از میلاد
- تپه گرده‌شین در روستای رحیم خان محال مربوط به دوره برنز قبل از میلاد
- تپه محمود در روستای ارمنی بلاغی مربوط به اقوام اواخر دوره نوسنگی
- گرد عثمان قلعه در قلعه در روستای ساریقامیش مربوط به هزاره یکم پیش از میلاد
- تپه کانی‌کوزه له در روستای کانی کوزه‌له مربوط به دوره کالکوتیک پیش از میلاد
- قلعه ناچیت در روستای ناچیت بوکان مربوط به دوره برنز پیش از میلاد
- تپه مقصود در روستای ملالر بوکان مربوط به دوره کالکوتیک
- تپه عبدالله تپی سی در روستای عبدالله تپی سی مربوط به دوره برنز پیش از میلاد
- تپه گرده‌مالان در روستای کهنه‌ملالر مربوط به هزاره یکم پیش از میلاد
- تپه گرد عربلو در روستای علی‌کند مربوط به هزاره یکم پیش از میلاد
- تپه سردارآباد در روستای سردارآباد مربوط به اقوام پارتی و ساسانی پیش از میلاد
- قلعه سردار بوکان در بوکان
- قلعه قالای چی (قلعه چین)در روستا قلایچی بوکان 800 ق م و مربوط به حکومت ماناها
اماکن دیدنی
- غار روستای قلعه‌چی نزدیک بوکان
- غار کول‌آباد میان بوکان و میاندوآب
- غار مکری قران در روستای خراسانه
- غار کونه‌کوتر در روستای ینگیجه بوکان
- غار کونه‌کوتر در روستای سهولان
- ایوان سنگی روستای آغجیوان
- قلعه سنگی روستای سماقان فرهادتراش دارای نه اتاق سنگی
- جلگه سردرآباد
- حوض گوره چشمه بزرگ آب و استخر دیدنی بوکان
- مسجد جامع حمامیان
- اطاقهای سنگی روستای بی‌بی‌کند
- پارک ساحلی بوکان
- پارک کوی محمدیه (معروف به پارک حسن زیرک)
نامداران بوکان
- حسن زیرک خواننده ی نامی کرد
- دکتر جعفر شفیعی، فعال سیاسی
- دکتر حسین فرهمند باستان‌شناس معروف کرد و استاد دانشگاههای تهران و منچستر و آکسفورد
- سردار عزيز خان مكري وزير جنگ آقا ناصر الدین شاه قاجار
- حاج محمد امین آقا ایلخانی زاده(آقای بوکان)
- دکتر قسیم عثمانی استاد حسابداری دانشگاه بهشتی تهران و نماینده ی فعلی بوکان
- مقبل هنر پژوه کوهنورد معروف و یار اوراز
- محمد و یاسین قریشی کاریکاتوریستان و نویسندگان معروف بوکان
- قاله مه ره موسیقیدان محلی! و محبوب
آثار تاريخي بوكان
مسجد حماميان :
در نزديكي شهر بوكان در كنار روستاي حماميان مسجد قديمي و نسبتاً سالم حماميان و بقاياي مدرسه قديمي حماميان و وضوخانه كه هم اكنون قسمتي از كلاسهاي آن سالم مانده ، قرار گرفته است . اين مسجد قبل از جنگ جهاني دوم در سال 1328 هجري بنا شده است و موسس آن مرحوم « محمود آقا ايلخاني زاده » و معمار آن شادروان « معمارباشي مراغه اي » بوده است . بناي مسجد بابلان مربع شكل و بصورت تك گنبدي با مصالح سنگ لاشه اي در پي و آجر چهارگوش در بدنه و گنبد پوششي بصورت دو لايه با ظرافت خاصي بنا گرديده و بعد از احداث بناي مسجد واحدهايي تحت عنوان مدرسه متصل به بناي مسجد ساخته شده است
در مسجد حماميان واحدهايي تحت عنوان مدرسه متصل به اين بنا ساخته شده
مسجد جامع بوكان :
مسجد جامع بوكان در بخش مركزي و قديمي شهر و در كنار تپه قديمي ، مشهور به تپه قلعه سردار و در ضلع شرقي سرآب كه از كوه فعل شكينه سرچشمه مي گيرد قرار گرفته است . اين اثر با طول و عرض 25*30 متر داراي شانزده گنبد كه بر روي نه ستون قرار گرفته احداث شده است . كه 6 عدد از اين ستونها از سنگهاي آهكي تراشدار مربوط به بناي اوليه اثر مي باشد ولي چهار گنبد آجري و سه عدد از ستون ها با تيرآهن و روكش سيماني در گسترش بعدي مسجد در سال 1345 ساخته شده اند . تاريخ تاسيس مسجد جامع 1310 هجري است و معمار اين بنا مرحوم « علي اصفهاني » از معماران ماهر و چيره دست آن زمان بوده است . اين بنا در حال حاضر به عنوان محل برگزاري نماز جمعه بوكان مورد استفاده اهالي شهر قرار مي گيرد .
مسجد جامع بوكان قبل از جنگ جهاني دوم در سال 1328 هجري بنا شده
مقبره سردار بوكان :
اين بنا در شهر بوكان در داخل پارك عمومي قرار گرفته است و مربوط به دوره قاجاريه مي باشد . زيربناي مقبره در سطح 198 مترمربع بوده است و داراي يك گنبد مركزي ، ايوان و دو دهليز در طرفين مي باشد . مصالح بكار رفته در بنا در قسمت پي از سنگ لاشه بصورت تفليسي و ديوارها و گنبد و طلقها از آجر چهارگوش مي باشد ، در ضلع جنوبي كه ورودي بنا را تشكيل مي دهد ، ايواني با 2 ستون سنگي قرار گرفته است كه زيبايي خاص به مجموعه داده است ، مقبره مذكور مدفن خانواده سردار « عزيز خان مكري » داماد اميركبير و فرمانده كل قشون ناصرالدين شاه قاجار مي باشد كه مورد توجه اميركبير بوده است .
بناي مذكور با معماري سنتي يكي از آثار قديمي ارزشمند بوكان مي باشد كه به علت احترام خاص مردم به اين مكان معمولاً مورد بازديد اهالي بوكان قرار مي گيرد .
تپه عباس آباد ( قلعه ):
قلعه تاريخي عباس آباد در بررسي باستان شناسي كه در سال 1367 ( هجري شمسي ) بر محور تپه تاريخي قالاچي در بوكان به انجام رسيد ، در مجاورت جنوب شرقي روستايي به همين نام و بر روي تك ارتفاع آهكي كه در محل به « گردي تپه » اشتهار دارد مورد شناسايي قرار گرفت . دژ بر تمام ارتفاعات مجاور و نيز دشت وسيع در اطراف رودخانه تتاهو كه از جنوب به شمال در جريان است كاملاً مسلط مي باشد . شكل قلعه بيضي نزديك به دايره است و برج هاي آن نيم دايره و توپر مي باشد . سنگهاي بكار رفته در جبهه بيروني آن همه بزرگ و تراشدار بوده است ، اما سنگهاي جبهه دروني حصار دژ از سنگ لاشه است و سنگ هاي كوچك از جنس آهكي با ملاتي احتمالاً از ماسه و آهك كه در داخل حصار بكار رفته در استحكام بدنه ديوار بسيار موثر بوده است . در داخل دژ بقايايي از ساختمان هاي سنگي است كه حتي فرم خود را نيز حفظ كرده اند ، اين بقايا كه به عنوان تاسيسات داخل دژ منظور شده از حيث زماني با ساختمان دژ هم دوره نيستكل تپه :
تپه اي باستاني است كه در حال حاضر بوسيله واحدهاي ساختماني احاطه گرديده است اين تپه در روستاي كل تپه در جنوب بوكان قرار رگفته است كه اين روستا به خاطر وجود چشمه هاي متعددي در كنار اين تپه باستاني بنا گرديده است كه نام روستا هم برگرفته از نام تپه است . ارتفاع نسبي اين تپه از 30 تا 40 متر بيشتر نمي شود شامل بقايايي از فرهنگ انسانهاي دوران ماد مي شود و علت اصلي انتخاب اين انسانها براي سكونت به احتمال قوي مسائل امنيتي و تدافعي بوده است . ازانجا آذربايجان غربي بويژه كناره هاي درياچه اروميه مركز آتشكده ها و آيين هاي ايران كهن بوده است قدمت كل تپه هم به زماني بر مي گردد كه در آن جا آتشكده هايي بوده است و نشاني از آتش را در خود پنهان دارد .
ديگر آثار باستاني و قديمي بوكان شامل بناها و آثار زير مي باشد :
قلعه داش كند ، آسياب كهنه ، قلعه قره كند ، كور خانه ، قبرستان قديمي قاجر ( هزاره اول و دوم قبل از ميلاد )، قلعه عباس آباد ( ساساني )، قلعه اوغلام، قلعه سماقان، قلعه چاورچين، سد قديمي ( قورميش )، دخمه علي كند ( صفويه )، قلعه بوغه، قلعه اميرآباد ، قبرستان كاني شيشه، گنبد سردار، قبرستان خراسانه، قبرستان شيخلو ، قبرستان داش ، قبرستان كافي موزه و ...
در اين شهرستان علاوه بر موارد فوق تپه‌هاي تاريخي ذيل نيز قابل اشاره مي‌باشد.
تپه باستاني ساري قاميش، تپه عربلو، تپه اسكي بغداد، تپه قلاي سمبه، تپه قلاي درويشان، تپه تاباني، تپه كلك آبي، تپه شيخان كوچك، تپه شيخان بزرگ، تپه موجه، كول تپه، تپه قلاي تپه، تپه قلعه كهنه آل‌بلاغ، تپه روژبياتي، تپه داربسر، قلعه تپه يا قره تپه، تپه خليكه، تپه گرد خزينه، گردشين سرآو، تپه آشي، كلك تپه، گردشين رحيم‌خان، تپه محمود، تپه عثمان قره، تپه كاني گوزله، عبدالله تپه‌سي، تپه آغ تتر، تپه اوينه چي، تپه جوانمرد، تپه تازه قلا، قلاي تبت، تپه حيدرمست، تپه كاني دروزان، تپه بند، قلاي قلعه جوق، تپه و گورستان خراسانه، تپه‌هاي تركمن كندي، تپه ينگيجه، تپه كاني سيران، تپه‌هاي سردارآباد، تپه اسكندر ، تپه تكان تپه، تپه عبدالله آباد، تپه باغچه، تپه اسبوغه، تپه چاورچين، تپه محمودآباد، تپه اميرآباد، تپه گرد، تپه نليسكه، تپه مقصود، زمينهاي معروف به جره، تپه قلعه قره‌كند، تپه اوزون قشلاق، تپه ناچيت، تپه ايل تيمور، تپه قلاي داش كسان، تپه سردارآباد، تپه كوره خانه، تپه آسياب كهنه، گردمالان، تپه قالايچي،
آنچه نسبت به بوکان در دست میباشد این است که بوکان در زمان ناصرالدین شاه قاجار روستایی بیش نبوده ،که12 خانوار و100 نفر جمعیت داشته و خانه هایشان را اطراف چشمه پر آبی ساخته بودند. سردار عزیز خان مکری-سردار کل قوای ایران در زمان ناصرالدین شاه ود داماد امیر کبیر صدر اعظم وقت- بوکان را از ایل خالکی (خاکی) به مبلغ 900 تومان خرید. وی که بر سردشت .مهاباد و حومه اطراف حکومت میکرد و به فرماندهی کل قوای قاجار رسید .بسیار مورد توجه امیر کبیر و ناصر الدین شاه وبود ومردم منطقه هم برای ایشان احترام زیادی قائل بودند. قبل از سرداران مکری ایل خالکی بر بوکان و اطراف آن حکومت میکردند و آغاز حکومت سرداران مکری که پایان حکمرانی ایل خالکی بود سبب شد که آبادی(اینگیجه)ویران و آبادی (سردار آباد) بنا شود وبزرگان ایل خالکی از بوکان به مهاباد کوچ نمایند.روستای عل آباد که قبل حکومت سرداران مکری (چاوان) نام داشت به محبوبیت فرزند ارشد سردار کل- علی خان - به (علی آباد)تغییر نام پیدا می کند .سف الدین خان مکری بعد از فوت پدر-سردار عزیز خان - عنوان سردار کل قوا را تصاحب کرده وبر سر تخت حکم رانی پدرش در مکریان مینشیند . سردار سیفالدین خان در اطراف چشمه خروشان موجود در آبادی بوکان حوض بزرگی بنا کرد که به دلیل بزرگی آن در منطقه ((حوزه گه وره)) نام گرفت یعنی((حوض بزرگ)) سیف الدین خان با فروش چند آبادی در اطراف بوکاندر سمت شمالی حوض، قلعه ای برروی تپه ی نز دیک آن بنا نهاد واز آن هنگام نام قلعه سردار بر پیشانی بو کان نقش بست .این قلعه جلوه وشکوه خاصی را بر منطقه حکوت سرداران مکری میبخشید و از آن هنگام به عنوان نمادی در شعر شاعران و سخنوران این دیار بسیار مورد تو جه قرار گرفت---((که متاسفانه جز خرابه هایی از آن باقی نماده که اگر مسولین شهر اقدام به بازسازی و جلوگیریاز تخریب آن ننمایند باتاریخ همگام شده وجز نامی از آن باقی نخواهد ماند.این امر خطیر و ملی به فر ماندار بومی و محترم شهر مربوط میشود که انشاءالله این بنای تاریخی از این ویران تر نشود))---در سمت شرقی حوض،مسجدی عظیم در زمان سیف الدین خان بنا گردید واز آن هنگام عنوان مسجد جامع را به خود گرفته است این سه(حوض بزرگ.قلعه و مسجد) در کنار هم دیگر هسته اولییه ی بو کان را تشکیل دادند.با آمدن روسها و عثمانی ها به منطقه. بو کان نیز از جنگ جهانی اول در امان نماند.پیشروی روس ها در منطقه سبب ویرانی و به خاک و خون کشیدن منطقه گردید و عقب نشینی آنها نیز باعث به تاراج رفتن شهر به دست عثمانی ها شد .نیروهای ایرانی در منطقه نیز مزید بر علت شدند و به غارت اموال مردم دست زدند و تجاوز این غارتگران.ارمغانی جز قحطی.ویرانی.گرانی وبسیاری مسائل سیاسی و اجتماعی در بر نداشتدر دوره رضا شاه بو کان بار دیگر به شخصی به نام حبیب آقا پناهی فروخته شد که به (تاجرباشی)معروف و اهل تبریز بود.در بحبوبه ی جنگ دوم جهانی و اوایل سلطنت محمد رضا شاه . خانواده های ایلخانی زاده ومهتدی آن را به مبلغ ۷۰۰۰۰۰ تومان از تاجر باشی باز پس گرفتند .مراکز جذب وتوسعه شهر در اطراف هسته اولیه (قلعه.حوض و مسجد) شکل گرفت در سال 1315 اولین بخشدار بو کان به نام عزیز خان حیدری منصوب گردید و بو کان بخش تابع شهر مهاباد شد .در آن هنگام بوکان دارای 300 خانوار۲ کاروانسرا،چند دکان ودبستان وپست امنیه که در عمارت قلعه سردار قرار داشتند.تا سال 1329 در حدود یکصد خانوار کلیمی در بوکان وروستاهای اطراف سکونت داشتند و به مشاغلی همچون:
(زرگری)، (طبابت)، (دباغی)، (بزازی)، و (واسطه گری) و.... اشتغال داشتند کلیمیان در میان خود به زبان عبری تکلم میکردند و بر زبان های کردی.فارسی و ترکی آشنایی کامل داشتند باتشکیل دولت اسرائیل در سال1329شمسی همه کلیمیان ساختمانها اموال واثاثیه ی خود را فرو خته وبه اسرائیل مهاجرت نمودند.در سال1334 شمسی توسعه شهر به حدود 16 برابر قلعه رسید تا سال 1344 عمدتا از سوی غرب و شمال غربی تو سعه پیدا کرد .اما به دلیل نزدیکی محدوده غربی به ساحل رود خانه سیمینه رود.ازاین پس توسعه شهر در در جه نخست در جهات شمال وجنوب وسپس در جهت شر ق صورت گرفت . پس از احداث جاده کمر بندی در شرق بو کان .به دلیل تراکم بیش از حد کاربری ها ی عمده شهری در پیرامون محور اصلی ، بخشی از عملکردهای شهری بهکنار جاده کمربندی منتقل شد علی رغم وجود ارتفاعات و شیبهای تند ، توسعه شهر به سمت شرقی تسهیل و تشویق گردید.
بوکان در سال 1327 صاحب شهرداری شد ود تاریخ 1369/3/18 به شهرستان تبدیل شدکه به دلیل فاصله نسبتا زیاد از مر کز استان (منتهی الیه جنوبی) وفقدان مراکز جمعیتی وزین در اطراف آن، نسبت به خود نقش مرکز خدمان رسانی نیاز های موردی را به عهده دارد.
از فرهیختگان و نویسندگان وشاعران بوکانی. میتوان به استاد عبد الرحمن شرفکندی(ماموستا هه ژار)استاد عباس حقیقی ، استاد ابراهیم افخمی ، استاد سعید نجاری (ئاسو) استاد بزرگ موسیقی کردی استاد حسن زیرکماموستا قاله مه ره ، سید کامل امامی ، استاد سواره ایلخانی زاده ،اسماعيل خان فرخي(عكاس دوره جمهوري مهاباد) حه سه ن ده رزی ، حه سه ن زیافتی ، استاد قزلجی و.....