Alphonse Family
Giáo phái Đức Chúa Trời Mẹ. Tập 3: Có Đức Chúa Trời Mẹ?
Dẫn nhập cho Tập này và các Tập tiếp theo:
* Tôn giáo mà tôi
đề cập ở đây (sau đây gọi tắt là Giáo phái) có Tổng hội xuất xứ từ Hàn Quốc, do
Ahn Sahng-hong (1918-1985) sáng lập ra vào năm 1964, sau này tách ra làm 2 nhánh. Đây là 1 giáo phái lớn có
2 triệu tín đồ, có mặt tại 175 quốc gia (theo Wikipedia) hoặc có hơn 6.000 Hội
Thánh ở 175 nước trên thế giới, số thánh đồ đăng ký 2.700.000 người (theo tài
liệu của Giáo phái này).
* Tên gọi chính thức của
Giáo phái là "Hội thánh của Đức
Chúa Trời" - Hiệp Hội Truyền giáo Tin Lành Thế giới (World Mission Society
Church of God), còn gọi là Hội Thánh Đức Chúa Trời Mẹ, sau đây gọi tắt là HTCĐCT.
Gần đây báo chí nêu lên tên gọi khác như "Hội Thánh Đức Chúa Trời" là để chỉ hoạt động của 1 giáo phái, nhiều người coi là tà đạo, mà xét về mặt truyền giảng giáo lý thì họ có những điểm tương đồng với HTCĐCT nói trên. Xin lưu ý: Có nhiều nhóm tôn giáo có cùng tên Hội thánh của Đức Chúa Trời hoặc Hội thánh Đức Chúa Trời hoạt động độc lập, không liên quan nhau. Ở TP.HCM hiện có 07 nhóm tôn giáo như vậy[1].
Bài này và các bài tiếp theo chỉ nói về HTCĐCT nói
trên. Còn các giáo phái khác có cùng tên nhưng không có xuất xứ từ Hàn quốc,
tôi không đề cập ở đây.
* Được biết, HTCĐCT đã được cấp phép hoạt động vào ngày 28/7/2017 có trụ sở tại Bình Tân, TP.HCM. Hiện có 4 điểm sinh hoạt tôn giáo đã được HTCĐCT đăng ký hoạt động: 1 tại trụ sở đường Lê Văn Quới, 1 ở quận Gò Vấp, 1 ở quận Bình Thạnh, 1 ở quận 8, TP.HCM [2].
* Mặc dù Giáo phái này không được các giáo hội đạo Chúa (Công giáo, Tin Lành, Chính thống giáo, Anh giáo...) công nhận nhưng họ có tôn chỉ hoạt động gần gũi với 1 giáo phái Tin Lành, tin vào Chúa Giêsu và dùng Kinh Thánh Cựu ước và Tân ước để làm căn cứ xây dựng nền tảng tư tưởng tôn giáo và giảng đạo (họ công nhận Chính Kinh - Canon gồm 66 quyển: 39 quyển Cựu Ước và 27 quyển Tân Ước) nên tôi dùng hệ quy chiếu là Kinh Thánh - Đạo Chúa để phân tích các giáo lý của Hội thánh này.
* Về những thuật ngữ và các câu trong Kinh Thánh dùng để đối chiếu phân tích, vì không có thời gian tìm hiểu sâu nguyên bản Kinh Thánh bằng tiếng Hebrew ở Cựu Ước và Hi Lạp ở Tân ước nên, trừ 1 vài chữ đặc biệt, tôi sẽ dùng bản dịch của GS.Kinh Thánh-Linh mục Nguyễn Thế Thuấn CSsR và của Nhóm Phiên dịch Các giờ kinh Phụng vụ (bản dịch KPA) để đối chiếu. Ngoài ra, ở website của Giáo phái này có trích dẫn nhiều đoạn Kinh Thánh để chứng minh cho luận điểm của mình, nhưng vì không cho sao chép (copy- paste)! nên tôi buộc phải copy từ bản dịch của GS.Thuấn đưa sang, trừ trường hợp cần thiết khi thấy có khác biệt sẽ đánh lại nguyên văn.
* Giáo lý cơ bản của Giáo phái này tin là có Đức Chúa Trời Cha và Đức Chúa Trời Mẹ. Bài này phân tích về luận điểm thần học cơ bản này. Luận điểm thần học này và các luận điểm giáo lý khác do chính Giáo phái này trình bày tại website: http://vn.watv.org/
https://www.facebook.com/Hội-Thánh-Của-Đức-Chúa-Trời-774359376007813/
Riêng luận điểm "ĐCT Mẹ" được trình bày tại địa chỉ website cũng của Giáo phái này tại:
http://vn.watv.org/truth/truth_life/content_mother.asp
Bài này tôi chỉ phân tích luận điểm của Giáo phái ở website chính thức nói trên, không ở FB.
* Việc tìm hiểu cặn kẽ và phản biện (hay bác bỏ) giáo lý của 1 tôn giáo không phải là điều dễ dàng gì. Bài này là 1 bài nghiên cứu nhưng vì thời gian eo hẹp nên sẽ có thiếu sót. Sẽ được điều chỉnh liên tục trên website AF.
---o0o----
Theo Giáo phái này truyền giảng: "Kinh thánh
cho biết Đức Thánh Linh chính là Đấng An Xang Hong và vợ mới, Mẹ Jerusalem là Đức
Chúa Trời, tồn tại thông qua Kinh Thánh". Điều này rất khác biệt với các đạo Chúa khi cho rằng
Thiên Chúa có 3 ngôi vị, đồng bản thể là
Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Linh (hay Đức Chúa Thánh Thần).
Còn An Xang Hong và Jang Gil-ja (là ĐCT Mẹ, ở dưới đây) thì dĩ nhiên không có chỗ nào trong Kinh thánh đề cập đến. Nên nhớ từng câu, từng chữ trong Kinh thánh đã được biết bao các nhà thần học, học giả nghiên cứu chà đi sát lại trong hàng ngàn năm qua. Do vậy dù cho có trí tưởng tượng xuất thần đến đâu cũng không thế phát hiện có chuyện kỳ dị liên quan đến danh xưng của 2 ông bà nói trên, mà lịch sử đạo Chúa đã bỏ sót.
Mặc dù không thấy trên website của Giáo phái minh thị nhưng theo Wikipedia (có dẫn nguồn)[3]: Jang Gil-ja sinh ngày 29/10/1943, là một phụ nữ người Hàn Quốc, được những tín đồ HTCĐCT, trụ sở tại Seongnam, tin và xưng là Đức Chúa Trời Mẹ. Bà cũng là chủ tịch của tổ chức We Love U Foundation và New Life Welfare Foundation. Tín đồ HTCĐCT gọi bà là "Mẹ Giêrusalem" hay "Mẹ Nước Thiên Đàng" và tin rằng bà là Đức Chúa Trời. Giáo phái này cho rằng bà đã ứng nghiệm tất cả lời tiên tri trong Kinh Thánh.
Có ĐCT số nhiều và có ĐCT Mẹ hay không?
Giáo phái này nêu rõ: Kinh Thánh phán rằng ĐCT là ĐCT số nhiều và cho biết rằng hình của Người là người Nam và người Nữ, nên ĐCT tồn tại là ĐCT Nam và ĐCT Nữ.
Dưới đây là các luận điểm chi tiết của Giáo phái gồm: Các luận điểm chứng minh: gồm 5 luận điểm (màu nâu), Kinh thánh trích dẫn (màu xanh) và Chú giải (màu nâu). Phần tiếp theo là Phản biện của người viết:
1. Con của lời hứa:
- Galati 4: 28: Hỡi anh em, như Ysaac, anh em là con cái của lời hứa.
- Gioan I - 2:25: Và này là điều chính Người đã hứa với ta: sự sống đời đời!
Chú giải của Giáo phái:
- Mọi sinh vật sống đều có mẹ, không một sinh vật nào được tồn tại nếu không có mẹ. Chắc chắn phải có ý muốn rõ ràng của ĐCT ngay cả trong việc dựng nên tồn tại mẹ trên trái đất này.
- Kinh thánh cho biết rõ rằng ĐCT Mẹ có tồn tại và thông qua ĐCT Mẹ chúng ta có thể được cho phép sự sống đời đời mà ĐCT đã hứa.
* Phản biện:
- Luận điểm này có vẻ suy diễn thiếu logich vì phần Kinh thánh trích dẫn chỉ nói về Lời hứa. Còn phần chú giải thì lại nói về các loài thụ tạo ở trái đất, không liên quan gì đến bản thể của Thiên Chúa, là đấng tạo thành các loài thụ tạo này.
- Luận điểm này không ổn về mặt sinh vật học vì có những sinh vật lưỡng tính. Ở nhiều nhóm động vật (chủ yếu là động vật không xương sống), không có sự phân biệt về giống ở mỗi cá thể, tức là vẫn có khả năng sinh sản mà không có cha, không có mẹ. Ước tính có chừng 65.000 loài động vật lưỡng tính. Số loài động vật lưỡng tính chiếm khoảng 0,7% trong tổng số ước tính 8,6 triệu loài động vật trên Trái đất.
- Ngoài phần trích dẫn Kinh thánh như trên và các đoạn khác có tính chất suy diễn thiếu căn cứ ở dưới đây, không có chỗ nào trong Kinh Thánh nói là có ĐCT Mẹ, dù là lối nói văn chương bóng bẩy đi nữa, như Giáo phái này đã khẳng định.
2. Hai Hình của Đức Chúa Trời:
Sáng thế ký: 26-27: Và Thiên Chúa đã phán: "Chúng ta hãy làm ra người theo hình ảnh Ta, như họa ảnh của Ta...Và Thiên Chúa đã dựng nên người theo hình ảnh mình. Là nam là nữ, Người đã dựng nên chúng.
Ở mục này Giáo phái có 2 luận điểm chú giải:
1/ Thông qua lời trên chúng ta có thể biết được sự thật rằng ĐCT có 2 hình, tức là hình Nam và hình Nữ vì ngài đã phán rằng: Chúng ta hãy làm ra người theo hình ảnh Ta, như họa ảnh của Ta.
2/ Chúng ta là số nhiều. Theo tiếng Hebrew có nghĩa là Elohim. Elohim có nghĩa là "những ĐCT" là biểu hiện để chỉ ĐCT số nhiều, tức là ĐCT Cha và ĐCT Mẹ.
* Phản biện:
Luận điểm 1:
- Như trên, luận điểm này là suy diễn thiếu logich vì đọan Sáng thế ký nói trên chỉ nói về việc sáng tạo ra các loài thụ tạo, trong đó có con người, không liên quan gì đến bản thể của Thiên Chúa.
- Quan niệm Thiên Chúa phải có hình tượng gồm giống (genre) Nam và Nữ là cái nhìn "thuần người" của con người về Đấng Thượng đế.
- Quả đúng là Ngài đã dựng nên Nam và Nữ. Nhưng không nên quên rằng lúc đầu Ngài chỉ dựng nên "người", chỉ có một mình. Sau đó Ngài thấy "người" cô đơn, không người trợ giúp (nguyên văn: trợ tá) nên Ngài đã "giáng xuống trên người một giấc tê mê, và nó đã ngủ thiếp đi. Và Người đã rút lấy một xương sườn của nó, đoạn lấy thịt vào. Và trên sườn đã rút tự người, Yavê Thiên Chúa đã xây thành người đàn bà. Ðoạn Người dẫn đến với người..." (Sáng thế ký II: 21-22).
Luận điểm 2:
1/ Chỗ này cần đi sâu vào mặt ngôn ngữ từ nguyên gốc bằng chữ Hebrew khá phức tạp:
El thường gọi là "Elohim" là một trong những tên
gọi của Thiên Chúa trong Kinh Thánh Do Thái; mà Giáo phái HTCĐCT thường
in trên trang đầu của Kinh sách mình.
Trong Kinh thánh Do Thái, về mặt ngữ pháp thì Elohim là một danh từ số nhiều. Tuy nhiên tùy thuộc vào ngữ cảnh:
- Elohim khi chỉ Thiên Chúa theo quan niệm độc thần của Israel, hầu hết đều tuân theo cấu trúc ngữ pháp số ít, và thường được dịch là "Thiên Chúa" viết hoa, hiểu theo nghĩa số ít. Quan niệm độc thần này thể hiện ở nhiều đoạn Kinh Thánh, thí dụ như Phục Truyền 6:2-4: "Hỡi Israel! hãy nghe! Giêhôva Đức Chúa Trời chúng ta là Giêhôva có một, không hai."
- Kinh Thánh dùng danh từ Đức Chúa Trời với tư cách số nhiều (Elohim) nhưng luôn dùng các động từ số ít đi kèm, thí dụ như trong Sáng thế ký 1:1 có một động từ đi trước chữ elohim là chữ 'bara', bara là động từ số ít, nghĩa là "dựng nên". Ngữ pháp Hebrew cho chúng ta biết rằng danh từ theo sau một động từ số ít phải là danh từ số ít. Chữ bara (dựng nên) là động từ số ít thì chữ elohim phải được dịch và hiểu là số ít. Nghĩa là chỉ có 1 Đức Chúa Trời mà thôi.
Wilhelm Gesenius và các nhà nghiên cứu ngôn ngữ Hebrew đã gọi cách dùng này là pluralis excellentiae (plural of excellence - dùng số nhiều cho đấng ưu tú), tương tự như pluralis majestatis (số nhiều của majesty - bệ hạ, hay "Royal we"[4]
- Elohim được dùng ở số nhiều khi người Israel chỉ về các thần của dân ngoại bang. Lấy một ví dụ trong Sách các Vua I: 18:27, chữ "thần" trong câu này là "elohim". Nhưng không phải là Đức Chúa Trời mà Ê-li tôn thờ mà là các thần (Ba-anh và Át-tạt-tê) của dân ngoại.
Vì vậy, đối với người Israel, khi nói đến Elohim của Israel họ hiểu ngay là Đức Chúa Trời chỉ có một và duy nhất mà thôi. Còn nói đến elohim của dân ngoại bang, thì họ hiểu đó là gồm nhiều thần.
- Ngoài ra ở Kinh Cựu ước còn dùng chữ Yaveh hay Yehovah để chỉ ĐCT. Từ này là 1 từ số ít.
* Tuy nhiên có điều cần nói thêm là ở đoạn Sáng thế ký 1: 26 nói trên có sự khác biệt trong các bản dịch của đạo Chúa. Ta hãy xem 2 bản dịch của đạo Công giáo dưới đây:
- GS.Thuấn: Và Thiên Chúa đã phán: "Ta hãy làm ra người theo hình ảnh Ta, như họa ảnh của Ta.
- KPA: Thiên Chúa phán: “Chúng ta hãy làm ra con người theo hình ảnh chúng ta, giống như chúng ta".
Sở dĩ có chuyện như vậy là do:
Mặc dù thuật ngữ Elohim được giải thích như đã nói trên và những bản dịch Kinh thánh hiện đại sau này đều dịch "Thiên Chúa" (Elohim) ở dạng số ít [5], nhưng vì để biện minh cho Học thuyết Chúa Ba Ngôi và để chứng minh rằng khái niệm Chúa Ba Ngôi đã được đề cập trong Kinh Cựu ước (mặc dù đại đa số các học giả đều không thừa nhận như vậy) nhưng/nên nhiều nhà thần học đạo Chúa vẫn cho rằng chữ Thiên Chúa (Elohim) nói trên là có nghĩa số nhiều, tức không phải chỉ có 1 Đấng duy nhất mà có 3 Đấng mang tư cách là ĐCT.
2/ Giáo phái này cho rằng chữ Elohim có yếu tố là Nữ nhưng
rất tiếc trong tiếng Hebrew, hậu tố -im thường chỉ ra số nhiều nam tính. Do vậy nếu dùng thuật ngữ để chứng minh thì điều này đã bác bỏ luận điểm của Giáo phái về ĐCT nữ.
3. Ý muốn của ĐCT sáng tạo ra Eva, vợ của Adam:
- Sáng thế ký 2:21: Và Yavê Thiên Chúa đã giáng xuống trên người một giấc tên mê, và nó đã ngủ thiếp đi. Và Người đã rút lấy một xương sườn của nó, đoạn lắp thịt thế vào.
- Sáng thế ký 3:20: Người gọi tên vợ mình là "Eva" vì bà là mẹ các sinh linh hết thảy.
- Roma 5:14:....A-đam là hình ảnh Đấng sẽ tới.
Chú giải của Giáo phái:
- Từ Eva có nghĩa là sự sống và Eva được coi là Mẹ của cả loài người. Thông qua Adam ĐCT muốn cho chúng ta biết về Đức Chúa Giêsu tái lâm, tức là ĐCT cha của chúng ta. Còn thông qua Eva, ĐCT muốn cho chúng ta biết về vợ của Đức Chúa Giêsu tái lâm, tức là ĐCT Mẹ của chúng ta.
- Nói cách khác Eva là biểu tượng của ĐCT Mẹ của chúng ta và giống như Eva được gọi là Mẹ của cả loài người thì chúng ta được nhận sự sống, tức sự sống đời đời thông qua ĐCT Mẹ.
* Phản biện:
- Các đoạn Sáng thế ký đã trích dẫn đều nói về việc ĐCT đã tạo ra các loài thụ tạo, trong đó có loài người. Eva tuy cùng với Adam là thủy tổ của loài người và hơn hẳn các loài sinh vật khác nhưng cũng là thụ tạo. Hơn nữa, Eva đã nghe theo lời con rắn dụ ngọt mà bất tuân lệnh ĐCT, hái ăn trái cấm và đưa cho chồng mình là Adam cùng ăn, rồi cả hai cùng bị đuổi ra khỏi vườn Địa đàng thì không thể được tôn phong là biểu tượng của ĐCT Mẹ!
-
Trong Thư gởi các tín hữu tại Rô-ma trích dẫn nêu trên nói "Adam là hình
ảnh Đấng sẽ tới", Adam là Nam.
Ngoài ra “sự trở lại lần thứ hai của Chúa Jesus” (The second coming of Christ),
còn gọi là "tái lâm", đã được các sách tiên tri trong Cựu Ước và hầu
hết các sách trong Tân Ước đề cập đến nhiều lần, Chúa Giêsu như ta đã biết là
Nam. Không có đoạn nào nói vợ của Đức Chúa Giêsu (?) hay ĐCT Mẹ tái lâm như
Giáo phái đã tưởng tượng thêm thắt thêm.
Do vậy về mặt lý luận, chỉ ở chỗ trích dẫn nầy, Giáo phái đã tự mình bác bỏ ý tưởng có ĐCT Mẹ tái lâm.
- Lý thuyết này đã lẫn lộn giữa các vai: Adam, Eva - Vợ của
Đức Chúa Giêsu - ĐCT Mẹ. Theo cách diễn đạt ở đây thì thấy có mâu thuẩn vì dường như ĐCT
Mẹ là bản thể thứ hai của Thiên Chúa (một Nam, một Nữ) như luận điểm
số 2 ở trên mà hóa ra đây còn vừa là "vợ của Đức Chúa Giêsu" (?).
4. Kỳ tiệc cưới của Chiên con:
- Khải Huyền 19: 7: Ta hãy vui mừng hoan hỉ, hãy chúc vinh Người! Vì này đã đến rồi, tiệc cưới Chiên Con, và hiền thê của Ngài đã trang phục sẵn sàng.
Khải Huyền 21: 9-10: Bấy giờ một trong bảy Thiên thần cầm bảy kim bôi đầy mặp bảy tai ương cuối cùng tiến lại mà nói với tôi, rằng: "Lại đây! Ta sẽ trỏ cho ngươi, tân nương, hiền thê của Chiên Con". Và ngài đem tôi đi, trong khi tôi ngất trí, đến một núi hùng vĩ cao chót vót và đã trỏ cho tôi Thành thánh Yêrusalem tự trời xuống, từ nơi Thiên Chúa.
- Galati 4:26: Còn Yêrusalem trên cao là chính thất tự do, tức là mẹ chúng ta!
Chú giải của Giáo phái:
- Vợ mới, tức là vợ của Chiên Con, được xuất hiện vào nơi ngày sau rốt.
- Vợ mới này, tức là vợ của Chiên con, là Giêrusalem.
* Phản biện:
- Đọc Kinh Thánh, ta biết Chúa Giêsu hoàn toàn không lập gia đình/ lấy vợ. Thế thì đoạn sách trên nói về "Tân nương" là muốn nói lên điều gì. Nên nhớ sách Khải Huyền tuy được liệt vào bộ Kinh Thánh Tân ước của đạo Chúa nhưng đây là cuốn sách với loại văn chương diễn tả trí tượng tượng (hay mạc khải) siêu nhiên bay bổng của tác giả.
Muốn biết cô dâu là ai ta hãy đọc ở Thi-thiên 45:10, 11, Ê-phê-sô 5:23, 24: Nàng cô dâu này là ám chỉ tổng hợp gồm 144.000 tín đồ được xức dầu. Chúa Giêsu là Đầu của hội thánh gồm những tín đồ ấy. Họ “luôn theo Chiên Con bất cứ nơi nào ngài đi” (Khải Huyền 14:1-4). Họ trở thành “vợ của Chiên Con” và sống bên ngài ở trên trời (Khải Huyền 21:9)[6].
Như vậy "Cô dâu" (Hiền thê) hay "Tân nương" không phải là 1 thực thể cá thể nào đó mà là 1 hình tượng ám chỉ có tính chất trừu tượng. Theo mạch văn và toàn bộ Kinh Thánh thì Vợ Chiên Con chính là Hội Thánh của Chúa Giêsu. Dĩ nhiên không thể suy diễn quá lố chuyện này mà nói Đức Giêsu tổ chức lấy vợ trên Thiên quốc.
- Quan niệm Thiên Chúa hay Chúa Giêsu lấy vợ và làm đám cưới (hiểu theo nghĩa trần tục) là cái nhìn "thuần người" của con người về Chúa.
- Thành Giêrusalem là 1 thực thể vật chất của dân Do Thái khi xưa. Thành này được vua Salomon xây dựng hoàn thành vào năm 1006 TCN, bị phá hủy và xây lại 3 lần và cuối cùng bị phá hủy hoàn toàn vào năm 70 SCN. Ngoài ra trong Kinh Thánh nó còn được coi là Thành Thánh, là biểu tượng của Thiên quốc hay Thiên đàng. Nó không thể được nhân cách hóa là 1 cá thể, dù cho là thành 1 đấng thiêng liêng đi nữa như "vợ của Chiên con" hay ĐCT Mẹ, như Giáo phái đã trình bày.
- Kể cả khi cho rằng Chiên con (Chúa Giêsu) lấy vợ với đám cưới
linh đình ở trên Trời thì lý luận của Giáo phái này cũng đã trở nên rối rắm thiếu
logich khi dẫn dắt ta đi từ các khái niệm không có liên lạc gì với nhau: Chiên con có Tân Nương - Giêrusalem là mẹ - ĐCT Mẹ.
- Đoạn này cũng không có liên quan gì đến bản thể của ĐCT là có ĐCT Mẹ và
mẹ này là Jerusalem (?) để từ đó tín đồ HTCĐCT tin bà Jang
Gil-ja là "Mẹ Giêrusalem" và là ĐCT Mẹ.
- Ở trên nói vợ của Đức Chúa Giêsu tái lâm, tức là ĐCT mẹ của chúng ta. Ở đây nói Vợ mới, tức là vợ của Chiên Con, được xuất hiện vào nơi ngày sau rốt. Như vậy theo niềm tin của các tín đồ này, khi bà Jang Gil-ja, Giáo chủ hiện tại và là ĐCT Mẹ, xuất hiện thì đồng nghĩa với ngày Tận thế?!
5. Con cái của Nữ tự chủ:
Galati 4: 28: Hỡi anh em, như Ysaac, anh em là con cái của lời hứa.
Galati 4: 31: Ấy vậy, hỡi anh em, chúng ta không phải là con cái của tỳ nữ, mà là của người nữ tự chủ!
Chú giải của Giáo phái:
Chúng ta là con cái của Lời hứa và là con cái của Người nữ tự chủ thì đương nhiên phải gọi là mẹ. Không tiếp nhận ĐCT Mẹ thì ta không thể có cuộc sống đời đời.
* Phản biện:
- Ở đây ta thấy cách dịch rồi suy diễn của Giáo phái này có khác với các bản dịch khác, không có khái niệm "Người nữ tự chủ":
Bản dịch KPA đoạn Galati 4: 31: Ấy vậy, thưa anh em, chúng ta không phải là con của một người nô lệ, nhưng là con của người tự do.
- Giả dụ có khái niệm thần học "Người nữ tự chủ" đi nữa thì đoạn
Kinh Thánh nói trên cũng hoàn toàn không có ý nói đó là ĐCT Mẹ. "Người nữ tự chủ" thì có liên quan gì đến ĐCT Mẹ?
Đây cũng là 1 lập luận phi logich khác để chứng minh có ĐCT Mẹ.
* Tóm lại:
1/ Lập luận của Giáo phái khá ít ỏi, lỏng lẻo và miễn cưỡng khi chứng minh
luận điểm có ĐCT Mẹ. Chỉ có vài trích dẫn hiếm hoi trong Kinh Cựu ước. Các trích dẫn trong Kinh thánh Tân ước đều lấy từ những tài liệu kém quan trọng là Sách Khải Huyền và thư tín của các Tông đồ, không thấy có trích dẫn từ 4 cuốn Phúc âm, là dữ liệu chính về cuộc đời và lời nói của Chúa Giêsu.
2/ Cách trình bày về ngôi vị ĐCT Mẹ khá rối rắm và phi logich khi nói ĐCT Mẹ vừa là bản thể thứ hai của ĐCT vừa là vợ của Chiên con và là Mẹ Giêrusalem.
3/ Giáo phái cho rằng bà Jang Gil-ja là ĐCT Mẹ hay ĐCT Mẹ tồn tại trong Kinh Thánh, là đã ứng nghiệm tất cả lời tiên tri trong Kinh Thánh thì không rõ là lời Kinh Thánh nào, ngoài những lời ít õi mà Giáo phái đã trình bày nói trên.
MS
[5] Richard N. Soulen, R. Kendall Soulen, Handbook of biblical criticism, Westminster John Knox Press, 2001, ISBN 978-0-664-22314-4, p. 166.