Ai điều hành Vatican khi ĐGH Phanxico vắng mặt? | Lm.Anmai CSsR

[Mikali Nguyễn]

AI ĐIỀU HÀNH VATICAN KHI ĐỨC GIÁO HOÀNG PHANXICÔ VẮNG MẶT?

Việc Đức Giáo Hoàng Phanxicô phải nhập viện vì viêm phổi, được bác sĩ yêu cầu “nghỉ ngơi hoàn toàn,” đã đặt ra câu hỏi: Khi người đứng đầu Giáo hội Công giáo tạm thời không thể trực tiếp cai quản, ai sẽ điều hành Tòa Thánh? Dù Giáo luật có những quy định khá rõ ràng trong trường hợp Đức Giáo Hoàng qua đời hoặc mất khả năng hoàn toàn, tình huống ngài chỉ tạm thời vắng mặt hay hạn chế làm việc vẫn tồn tại nhiều “vùng xám” chưa được xác định tường minh.

1. Hoàn cảnh cụ thể: Đức Giáo Hoàng Phanxicô nhập viện
Đức Giáo Hoàng Phanxicô, người thường được biết đến với lịch làm việc bận rộn và tinh thần hoạt động không ngừng, đã phải nhập viện vì viêm phổi và được khuyến nghị “nghỉ ngơi hoàn toàn.” Trong hoàn cảnh đó, các bác sĩ yêu cầu ngài tạm thời ngưng nhiều hoạt động công việc thường nhật. Tuy nhiên, theo chia sẻ từ các nguồn tin tại Vatican, mặc dù nằm điều trị ở tầng 10 của Bệnh viện Gemelli, Đức Phanxicô vẫn theo dõi tin tức, đọc tài liệu, thậm chí ký một số quyết định bổ nhiệm giám mục.
Cùng lúc, các quan chức cao cấp tại Tòa Thánh tiếp tục thực hiện nhiệm vụ: Hồng y Pietro Parolin (Quốc Vụ Khanh) vừa đến Burkina Faso; Hồng y Michael Czerny (Tổng trưởng Bộ Phát triển Con người Toàn diện) đang công tác ở Lebanon; và Tổng Giám mục Paul Richard Gallagher (phụ trách ngoại giao) vẫn tham dự các hội nghị quốc tế. Điều này cho thấy cỗ máy hành chính của Vatican vẫn hoạt động, dù vắng sự hiện diện trực tiếp của Đức Giáo Hoàng.

2. Quy định của Giáo luật: Từ trường hợp qua đời đến vấn đề “vùng xám”
2.1. Khi Đức Giáo Hoàng qua đời
Theo truyền thống và quy định giáo luật, khi một giáo hoàng qua đời, Tòa Thánh sẽ rơi vào tình trạng trống ngôi (sede vacante). Lúc này:
Hồng y Nhiếp chính (Camerlengo) sẽ chịu trách nhiệm quản lý các công việc thường nhật của Vatican.
Tất cả các chức vụ lãnh đạo của Giáo triều Rôma (trừ Quốc Vụ Khanh) đều tự động mất hiệu lực chờ vị tân Giáo Hoàng.
Hồng y Đoàn sẽ triệu tập Mật nghị Hồng y (Conclave) để bầu chọn giáo hoàng mới.
Như vậy, trong trường hợp qua đời, việc “ai điều hành tạm thời” đã được quy định rõ: Hồng y Nhiếp chính chính thức đảm nhiệm nhiều phần công việc quản lý.

2.2. Khi Đức Giáo Hoàng bị bệnh nhưng vẫn còn khả năng biểu đạt
Giáo luật không quy định chi tiết về tình huống một giáo hoàng còn sống nhưng lâm bệnh, nhập viện, hoặc phải “nghỉ ngơi hoàn toàn” trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, nguyên tắc tổng quát là:
Đức Giáo Hoàng vẫn là Giáo Hoàng, không ai có thể “bãi nhiệm” ngài trừ chính ngài từ nhiệm.
Đức Giáo Hoàng có toàn quyền ủy thác cho các cộng sự: các tổng trưởng, quốc vụ khanh, hay các quan chức khác trong Giáo triều, để xử lý công việc.
Các vấn đề quan trọng, chẳng hạn như bổ nhiệm giám mục, ban hành tông huấn, sắc lệnh, hay phê duyệt tài liệu chính thức… vẫn cần chữ ký và sự phê chuẩn của Đức Giáo Hoàng. Trong trường hợp ngài không thể trực tiếp ký, có thể dùng cơ chế ủy quyền gián tiếp (qua Quốc Vụ Khanh hoặc người được ủy quyền hợp lệ).
Trong giai đoạn hiện nay, mặc dù nằm viện, Đức Phanxicô vẫn tỉnh táo, có thể tiếp nhận và phê duyệt các quyết định. Vì vậy, không có một cơ quan hay cá nhân nào “thay thế” ngài một cách chính thức, mà chỉ có sự phối hợp, hỗ trợ, chuyển giao công việc đến Đức Giáo Hoàng thông qua các kênh liên lạc.

3. Khả năng mất năng lực điều hành: “Vùng xám” của Giáo luật
3.1. Tình huống “mất khả năng hoàn toàn”
Trường hợp nguy kịch nhất là khi Đức Giáo Hoàng không thể biểu đạt ý chí do hôn mê, suy giảm trí tuệ trầm trọng, hoặc không còn đủ khả năng thi hành sứ vụ. Giáo luật hiện hành không có một “quy trình bãi nhiệm” giáo hoàng. Tức là chỉ có chính Đức Giáo Hoàng tuyên bố từ nhiệm (theo gương Đức Bênêđictô XVI năm 2013 hoặc các giáo hoàng hiếm hoi trước đó) thì ngài mới thôi giữ chức vụ tối cao. Nếu ngài rơi vào hôn mê mà không để lại bất kỳ quyết định rõ ràng nào, Vatican sẽ vướng vào bế tắc pháp lý.

3.2. Lá thư từ nhiệm của Đức Giáo Hoàng Phanxicô
Đức Giáo Hoàng Phanxicô được cho là đã soạn sẵn một “bức thư từ nhiệm” ngay từ khi bắt đầu triều đại, giao cho một cộng sự thân tín, tương tự tiền lệ của Đức Piô XII và Đức Phaolô VI. Trong trường hợp ngài hoàn toàn mất khả năng cai quản, bức thư này – nếu được Hồng y Đoàn xác nhận là hợp lệ – sẽ chính thức kết thúc triều đại giáo hoàng. Tuy nhiên, một số chuyên gia giáo luật vẫn đặt câu hỏi về tính pháp lý và hiệu lực thực tế của thủ tục này, bởi lá thư được viết trước khi tình huống xảy ra và chưa được quy định cụ thể trong Giáo luật.

3.3. “Vùng xám” khi mất khả năng một phần
Nếu Đức Giáo Hoàng rơi vào tình trạng suy yếu nhưng không hoàn toàn, ví dụ bị bệnh nặng nhưng vẫn còn lúc tỉnh lúc mê, hoặc còn khả năng chỉ đạo ở mức độ hạn chế, thì việc xác định ngài có tiếp tục điều hành được hay không lại phụ thuộc chính vào quyết định của ngài hoặc đánh giá của giới chức xung quanh. Giáo luật không nêu chi tiết cách xử lý trong những trường hợp “nửa vời” như vậy. Đây là lý do tại sao người ta gọi đó là “vùng xám” – chưa có quy chuẩn rõ ràng.

4. Thực tế vận hành tại Vatican khi Đức Giáo Hoàng vắng mặt
Trong bối cảnh Đức Phanxicô đang nằm viện, những hoạt động thường quy của Vatican không vì thế mà đình trệ. Các cơ quan và bộ trong Giáo triều Rôma vẫn hoạt động theo quy trình thường lệ:
Hồng y Pietro Parolin, Quốc Vụ Khanh: Tiếp tục các công việc ngoại giao, điều phối chung. Ông thường được xem là người cộng sự gần gũi nhất với Đức Giáo Hoàng, đặc biệt trong các vấn đề hành chính và đối ngoại.
Các Tổng trưởng, Chủ tịch Ủy ban, và các cơ quan khác: Vẫn xử lý công việc thuộc thẩm quyền, chuẩn bị hồ sơ, văn bản để chờ sự phê chuẩn cuối cùng của Đức Phanxicô (nếu cần).
Đức Giáo Hoàng Phanxicô: Dù bác sĩ yêu cầu ngài hạn chế công việc, ngài vẫn có thể đọc, xem xét, và ký duyệt các hồ sơ quan trọng. Chỉ khi nào sức khỏe thật sự không cho phép, mọi hoạt động mới bị trì hoãn.
Như một quan chức tại Tòa Thánh chia sẻ: “Mọi việc vẫn tiếp diễn.” Quả thực, Giáo hội Công giáo có cấu trúc hành chính lớn và nhiều lớp thẩm quyền; do đó, trong ngắn hạn, việc Đức Giáo Hoàng vắng mặt về mặt thể lý sẽ không làm đình trệ hoàn toàn các hoạt động.

5. Kết luận
“Ai điều hành Vatican khi Đức Giáo Hoàng Phanxicô vắng mặt?” – Câu trả lời vừa đơn giản, vừa phức tạp:
Về mặt chính thức: Đức Giáo Hoàng vẫn đương nhiệm, vẫn là người sở hữu quyền bính tối cao và không ai có thể thay thế ngài trừ khi ngài tuyên bố từ nhiệm hoặc qua đời.
Về mặt thực tế: Các cộng sự thân cận – đặc biệt là Hồng y Quốc Vụ Khanh – đóng vai trò cầu nối, duy trì và điều hành công việc thường nhật của Tòa Thánh. Các bộ, cơ quan trong Giáo triều tiếp tục hoạt động, nhưng một số quyết định quan trọng nhất định phải chờ sự phê chuẩn đích danh của Đức Giáo Hoàng.
Dù hiện tại, Đức Phanxicô có thể “làm việc từ giường bệnh,” song câu chuyện sẽ trở nên phức tạp nếu ngài rơi vào trạng thái không thể biểu đạt ý chí. Giáo luật không dự liệu một quy trình bãi nhiệm giáo hoàng, nên bức thư từ nhiệm được chuẩn bị trước chỉ là giải pháp khẩn cấp nhằm tránh bế tắc pháp lý. Tuy nhiên, hiệu lực thực tế của giải pháp này vẫn là chủ đề tranh luận.
Tất cả những điều đó cho thấy, trong khi Giáo hội Công giáo đã phát triển một loạt quy tắc nghiêm ngặt cho tình huống trống ngôi (khi giáo hoàng qua đời hoặc từ nhiệm), thì tình huống “giáo hoàng đang điều trị bệnh và phải vắng mặt tạm thời” vẫn nằm trong phạm vi vùng xám. May mắn thay, nhờ cấu trúc điều hành vững chắc, “cuộc sống vẫn tiếp diễn” tại Tòa Thánh ngay cả khi người đứng đầu đang phải dành thời gian hồi phục sức khỏe.

Lm. Anmai, CSsR tổng hợp