Mikali Nguyễn
Những phát biểu của các Giám mục và Linh mục trong Đại hội Loan báo Tin Mừng toàn quốc lần thứ nhất tại giáo phận Xuân Lộc không chỉ là những lời bộc bạch thẳng thắn mà còn là tiếng chuông cảnh tỉnh, thể hiện những trăn trở sâu sắc về sứ mệnh truyền giáo trong bối cảnh Giáo hội Việt Nam hiện đại. Những suy tư này chạm đến cốt lõi của việc loan báo Tin Mừng: liệu chúng ta đang làm gì, làm như thế nào, và ai mới thực sự là những tác nhân chính yếu trong công cuộc này?
1. Thực trạng truyền giáo: Thúc hoài mà thúc không nổi?
Lời chia sẻ của Đức Giám mục Micae Hoàng Đức Oanh về việc "truyền giáo không bằng 1 năm của một ông Mục sư trên vùng cao" cho thấy một sự đối lập gay gắt giữa hiệu quả truyền giáo của hàng giáo phẩm và của những người mục tử dấn thân trực tiếp, đặc biệt là ở những khu vực biên giới, vùng sâu vùng xa. Điều này gợi lên câu hỏi: Phải chăng cách thức truyền giáo truyền thống của Giáo hội đang gặp phải những giới hạn nhất định, hay có điều gì đó ở phương pháp tiếp cận của các mục sư vùng cao (có thể là sự gần gũi, đơn sơ, hy sinh, và sống hòa mình với cộng đồng) lại hiệu quả hơn? Đây không phải là sự so sánh để hạ thấp vai trò của giám mục, mà là một lời nhắc nhở về tầm quan trọng của việc truyền giáo bằng chứng tá đời sống và sự hiện diện đích thực giữa những người dân.
Tiếp nối trăn trở đó, Đức cố Giám mục Phaolo Bùi Văn Đọc thẳng thắn thừa nhận: "Bao nhiêu năm qua, cứ nói hoài cái chuyện ‘thúc đẩy loan báo Tin Mừng, nhưng thúc hoài mà thúc không nổi’". Lời nói này phơi bày một thực tế đáng báo động: việc truyền giáo dường như đang rơi vào trạng thái trì trệ, kém hiệu quả, mặc dù luôn được nhấn mạnh và kêu gọi. "Thúc hoài mà thúc không nổi" cho thấy có lẽ chúng ta đang thiếu một chiến lược rõ ràng, cụ thể, hoặc đang áp dụng những phương pháp không còn phù hợp với bối cảnh xã hội ngày nay. Nó cũng có thể ngụ ý rằng sự thúc đẩy chỉ từ cấp trên mà không đi kèm với sự hiểu biết sâu sắc về tâm lý, văn hóa, và đời sống của người dân, cũng như không khơi dậy được nhiệt huyết từ cấp dưới, thì sẽ khó đạt được kết quả mong muốn.
2. "Phình To" và khoảng cách: Khi hình thức áp đảo bản chất
Phát biểu của Đức Giám mục Phaolo Nguyễn Thái Hợp là một lời cảnh tỉnh đanh thép: "Giáo Hội cứ phình to ra - phình to những công trình, phình to các lễ nghi, hình thức. Càng phình to bao nhiêu thì càng đẩy anh chị em lương dân ra xa Giáo Hội bấy nhiêu". Đây là một nhận định sâu sắc về nguy cơ của việc Giáo hội quá chú trọng vào những biểu hiện vật chất và hình thức bên ngoài, mà quên đi hay làm lu mờ đi bản chất cốt lõi của Tin Mừng.
Khi Giáo hội tập trung vào việc xây dựng những công trình đồ sộ, tổ chức các lễ nghi rườm rà, có nguy cơ trở nên xa hoa, tự mãn. Điều này có thể tạo ra một khoảng cách vô hình với những người ngoại đạo, đặc biệt là những người có hoàn cảnh khó khăn. Họ có thể cảm thấy Giáo hội quá xa lạ, quá cao sang, không còn là nơi của sự giản dị, khiêm tốn và lòng bác ái mà Chúa Giêsu đã rao giảng. Sự "phình to" về vật chất có thể đi kèm với sự teo tóp về tinh thần, về khả năng chạm đến trái tim con người. Loan báo Tin Mừng không phải là việc trưng bày sự hùng vĩ của cơ sở vật chất, mà là việc chia sẻ tình yêu thương và sự thật của Thiên Chúa qua những hành động cụ thể, qua cuộc sống giản dị và chứng tá.
3. Nền tảng của truyền giáo: Dám nói về Chúa Giêsu
Đức Giám mục Đaminh Nguyễn Chu Trinh nhấn mạnh một yếu tố căn bản nhưng đôi khi bị lãng quên: "Không thể truyền giáo được, nếu không dám nói về Chúa Giêsu". Lời nói này như một sự nhắc nhở về trọng tâm của công cuộc truyền giáo. Tin Mừng không phải là một hệ thống triết lý suông, một bộ quy tắc đạo đức khô khan, hay một tổ chức từ thiện xã hội đơn thuần. Tin Mừng là Tin Mừng về Chúa Giêsu Kitô – Ngôi Lời nhập thể, Đấng đã chết và sống lại để cứu độ nhân loại.
Nếu những nỗ lực truyền giáo chỉ dừng lại ở các hoạt động bác ái, văn hóa, hay xây dựng mối quan hệ mà không dẫn đưa người khác đến với Chúa Giêsu, thì đó chưa phải là truyền giáo đích thực. Việc "dám nói về Chúa Giêsu" đòi hỏi sự can đảm, lòng tin vững chắc và một kinh nghiệm cá vị về Chúa. Nó cũng đòi hỏi người truyền giáo phải có kiến thức sâu sắc về Giáo lý, thần học, nhưng quan trọng hơn là một đời sống gắn bó mật thiết với Chúa Kitô, để lời rao giảng không chỉ là lý thuyết suông mà là lời chứng sống động phát xuất từ trái tim.
4. Sức mạnh tiềm ẩn: Trao gậy truyền giáo vào tay giáo dân
Tham luận của cha Đaminh Trần Xuân Thảo từ năm 2010 với câu nói "Hãy trao cây gậy truyền giáo vào tay giáo dân" là một tầm nhìn xa, báo hiệu một sự thay đổi trong cách tiếp cận sứ mệnh truyền giáo. Theo mô hình truyền thống, việc truyền giáo thường được coi là trách nhiệm chính của hàng giáo sĩ và tu sĩ. Tuy nhiên, cha Đaminh đã chỉ ra rằng tiềm năng lớn nhất để loan báo Tin Mừng lại nằm ở chính cộng đồng giáo dân.
Giáo dân là những người sống giữa lòng đời, tiếp xúc trực tiếp với mọi tầng lớp xã hội trong cuộc sống hàng ngày – ở công sở, ở trường học, trong khu phố, và trong các mối quan hệ gia đình. Họ có thể là những "nhà truyền giáo thầm lặng" qua chứng tá đời sống Kitô hữu đích thực, qua cách họ sống công bằng, yêu thương, tha thứ, và phục vụ. Họ cũng có thể là những người "truyền giáo bằng lời" qua việc chia sẻ niềm tin của mình một cách tự nhiên, gần gũi trong các tương tác cá nhân.
Việc "trao cây gậy" cho giáo dân không có nghĩa là loại bỏ vai trò của hàng giáo sĩ, mà là một lời mời gọi để hàng giáo sĩ trở thành những người huấn luyện, đồng hành và hỗ trợ cho giáo dân trong sứ mệnh truyền giáo. Nó đòi hỏi một sự thay đổi tư duy, từ mô hình "truyền giáo từ trên xuống" sang mô hình "truyền giáo từ trong ra ngoài", nơi mỗi Kitô hữu đều cảm thấy mình có trách nhiệm và được trao quyền để loan báo Tin Mừng trong môi trường sống của mình.
Một lời kêu gọi đổi mới và dấn thân
Những trăn trở và đề xuất từ các vị mục tử và linh mục trong Đại hội Loan báo Tin Mừng lần thứ nhất là những tiếng nói quý giá, đòi hỏi Giáo hội Việt Nam cần có những suy tư và hành động cụ thể. Sứ mệnh truyền giáo không thể chỉ dừng lại ở những lời kêu gọi hay các buổi hội thảo. Nó đòi hỏi:
· Sự Tự Vấn Sâu Sắc: Giáo hội cần nhìn lại cách mình đang hoạt động, liệu có quá chú trọng hình thức mà quên đi bản chất, liệu có đang tạo khoảng cách với người ngoại đạo.
· Tái Định Nghĩa Phương Pháp: Cần tìm ra những cách thức truyền giáo phù hợp với bối cảnh xã hội hiện đại, gần gũi và dễ tiếp cận hơn, học hỏi từ những mô hình thành công như "ông Mục sư vùng cao".
· Trở Lại Trọng Tâm: Luôn ghi nhớ rằng trung tâm của Tin Mừng là Chúa Giêsu Kitô và không ngừng rao giảng về Người.
· Phát Huy Vai Trò Giáo Dân: Cần mạnh dạn trao quyền, huấn luyện và đồng hành cùng giáo dân để họ trở thành những tông đồ nhiệt thành, mang Tin Mừng đến mọi ngóc ngách của đời sống.
Sứ mệnh truyền giáo là sứ mệnh của toàn thể Giáo hội. Để "thúc nổi" công cuộc này, cần có sự đồng lòng của tất cả mọi thành phần – từ hàng giáo phẩm đến tu sĩ và giáo dân – cùng với một tinh thần đổi mới, khiêm tốn và dấn thân không ngừng nghỉ, để Tin Mừng tình yêu và sự sống của Chúa Kitô thực sự lan tỏa và chạm đến trái tim mọi người.
Lm. Anmai, CSsR