Nổi cô đơn của linh mục/tu sĩ: đối diện và thánh hóa sự cô đơn trong đời dâng hiến | Lm. Anmai, CSsRn
Mikali Nguyễn
Trong không gian thiêng liêng của đời dâng hiến, có một nghịch lý thường tồn tại nhưng ít khi được nói đến một cách công khai: người linh mục, tu sĩ, những con người "của mọi người", lại thường là những người cảm thấy cô đơn sâu sắc nhất. Đây không phải là sự cô tịch (solitude) được chủ động tìm kiếm để gặp gỡ Thiên Chúa trong thinh lặng, mà là nỗi cô đơn (loneliness) mang cảm giác trống vắng, bị cô lập và thiếu vắng sự kết nối thâm sâu. Đó là một thực tại nhân sinh không thể chối bỏ, một phần của mầu nhiệm thập giá trong ơn gọi. Đối diện với thực tại này không phải là một dấu hiệu của sự yếu đuối hay thất bại trong ơn gọi, mà là bước đầu tiên của một hành trình can đảm: hành trình đối diện và thánh hóa chính nỗi đau ấy, biến nó từ một vực thẳm thành một không gian gặp gỡ Đấng Tuyệt Đối.
Nguồn gốc của nỗi cô đơn này rất đa dạng và phức tạp. Trước hết, đó là hệ quả tất yếu của lời khấn khiết tịnh. Người tu sĩ tự nguyện từ bỏ một hình thức tình yêu và sự thân mật rất cơ bản của con người – tình yêu hôn nhân và gia đình. Sự từ bỏ này, dù được thực hiện với ý thức và lòng quảng đại, vẫn để lại một "khoảng trống" trong tâm hồn. Đó là khoảng trống mà lẽ ra được lấp đầy bởi một người bạn đời, bởi tiếng cười con trẻ. Khi năm tháng qua đi, khi bạn bè đồng trang lứa an vui với tổ ấm riêng, người tu sĩ có thể cảm nhận rõ hơn sự trống vắng này. Họ có nhiều "con thiêng liêng", nhưng lại thiếu vắng sự thuộc về một "mái ấm" theo nghĩa trần thế. Nỗi cô đơn này là cái giá rất thực của một tình yêu lớn hơn, một tình yêu muốn ôm trọn tất cả mà không dành riêng cho một ai.
Bên cạnh đó, bản chất của sứ vụ cũng tạo nên những khoảng cách. Người linh mục đứng trên bục giảng, ngồi trong tòa giải tội, cử hành các bí tích. Họ ở vị trí của người "trao ban" ân sủng, người lắng nghe, người tha thứ. Vị thế "thánh thiêng" này, dù cần thiết, cũng vô tình tạo nên một bức tường ngăn cách. Người ta tìm đến linh mục/tu sĩ với những gánh nặng, tội lỗi, nhu cầu, nhưng hiếm khi tìm đến để chia sẻ một tình bạn bình đẳng, để hỏi xem "hôm nay cha/thầy có mệt không?". Gánh nặng của việc phải luôn "mạnh mẽ", luôn "thánh thiện" trong mắt giáo dân, việc phải gìn giữ những bí mật trong tòa giải tội, tạo nên một sự cô lập nội tâm. Họ mang trong mình nỗi đau của cả đoàn chiên, nhưng lại không có ai để chia sẻ gánh nặng của riêng mình. Họ là nơi chữa lành cho người khác, nhưng chính vết thương của họ lại âm thầm nhức nhối.
Ngay cả trong đời sống cộng đoàn, vốn được thiết lập để hỗ trợ và nâng đỡ nhau, nỗi cô đơn cũng có thể trở nên cay đắng hơn. Nghịch lý "sống chung mà không chung lòng" là một thực tế đau đớn. Những cộng đoàn chỉ dừng lại ở mức độ "công việc", nơi các mối tương quan chỉ là sự va chạm của những cái tôi chưa được mài giũa, nơi thiếu vắng tình huynh đệ chân thành, có thể trở thành một sa mạc còn khô cằn hơn cả việc sống một mình. Sự cô đơn giữa một đám đông, đặc biệt là đám đông những người cùng chung lý tưởng, là một trong những trải nghiệm cô đơn khắc nghiệt nhất. Khi không tìm thấy sự thấu cảm, sự nâng đỡ, hay một tình bạn thiêng liêng ngay trong chính ngôi nhà của mình, người tu sĩ dễ dàng rơi vào cảm giác lạc lõng và hoài nghi về chính lựa chọn của mình.
Con đường trốn chạy khỏi nỗi cô đơn này thường dẫn đến những ngõ cụt. Một số người lao vào công việc mục vụ một cách điên cuồng, lấy sự bận rộn để khỏa lấp tiếng nói thầm thì của trái tim. Họ trở thành những "nhà quản lý" mục vụ hiệu quả, nhưng tâm hồn thì khô cằn. Một số khác tìm kiếm sự bù đắp trong những tiện nghi vật chất, trong men rượu, trong những thú vui tiêu khiển vô độ, hay nguy hiểm hơn là vướng vào những mối quaná hệ tình cảm lệch lạc, thiếu lành mạnh. Những lối thoát này chỉ làm cho nỗi cô đơn thêm sâu, và tạo ra thêm cảm giác tội lỗi, hổ thẹn. Sự trốn chạy không bao giờ là một giải pháp, nó chỉ là sự trì hoãn việc phải đối diện với sự thật về chính mình.
Hành trình đầu tiên, và cũng là hành trình can đảm nhất, chính là "đối diện". Đối diện là gọi tên nỗi cô đơn của mình. Là thành thật với Chúa và với chính mình rằng: "Lạy Chúa, con đang cô đơn". Đây không phải là một lời than vãn, mà là một lời cầu nguyện trung thực. Nhận diện sự cô đơn không phải là thất bại, mà là một hành vi của lòng khiêm tốn, thừa nhận thân phận mỏng giòn của mình. Khi dám nhìn thẳng vào nỗi đau, ta mới bắt đầu tước đi quyền lực của nó. Người linh mục, tu sĩ cần cho phép mình được "yếu đuối" một cách nhân bản, cần tìm đến một vị linh hướng khôn ngoan, một người bạn tâm giao, hay thậm chí là một chuyên gia tâm lý, để nói ra, để được lắng nghe mà không bị phán xét. Sự minh bạch với bản thân và với người đồng hành thiêng liêng là yếu tố cốt tử để bắt đầu chữa lành.
Đối diện cũng có nghĩa là chủ động xây dựng những mối tương quan nhân bản lành mạnh. Thiên Chúa không muốn con người trở nên vô cảm. Đời dâng hiến không phải là triệt tiêu tình cảm, mà là thăng hoa tình cảm. Người tu sĩ cần những người bạn thật sự. Đó có thể là anh em trong cộng đoàn, là những người bạn linh mục, tu sĩ khác, hay cả những gia đình giáo dân trưởng thành. Những tình bạn này, khi được xây dựng trên sự tôn trọng, trong sáng, vô vị lợi, và hướng về Chúa, sẽ là nguồn nâng đỡ vô giá. Chúng là những "trạm dừng chân" an toàn, nơi người tu sĩ có thể là "chính mình", có thể trút bỏ gánh nặng của "vai diễn" để sống thật với con người mình, với những niềm vui và cả những giới hạn.
Nhưng đối diện mới chỉ là một nửa của hành trình. Phần quan trọng hơn, và cũng là cốt lõi của đời sống thiêng liêng, chính là "thánh hóa" nỗi cô đơn. Thánh hóa là một bước nhảy vọt của đức tin. Đó là biến nỗi đau tưởng chừng như vô nghĩa thành một phương tiện để kết hiệp với Chúa và nên thánh. Thánh hóa không phải là loại bỏ cảm giác cô đơn, mà là "điền vào" khoảng trống đó bằng một sự Hiện Diện lớn hơn. Đó là khám phá ra rằng, chính trong lúc ta cảm thấy bị bỏ rơi nhất, lại là lúc ta có cơ hội gần Chúa nhất. Mẫu gương tuyệt hảo chính là Chúa Giêsu trong vườn Cây Dầu và trên Thập giá. Ngài đã trải qua nỗi cô đơn tột cùng, bị bạn bè phản bội, bỏ rơi, và cảm thấy như bị chính Chúa Cha im lặng. "Lạy Cha, sao Cha bỏ con?".
Khi người linh mục, tu sĩ chấp nhận nỗi cô đơn của mình, họ bắt đầu chạm được vào nỗi cô đơn của Chúa Giêsu. Nỗi cô đơn của họ không còn là của riêng họ nữa, mà được hòa tan vào nỗi cô đơn cứu độ của Thầy Chí Thánh. Sa mạc của lòng họ, nơi không có tiếng người, bỗng trở thành nơi nghe được tiếng Chúa rõ nhất. Nỗi cô đơn lúc này trở thành "cô tịch" (solitude) theo nghĩa tích cực nhất: một không gian riêng tư, thâm sâu để gặp gỡ, để đối thoại với Đấng là nguồn mạch mọi tình yêu. Chính trong sự thinh lặng sâu thẳm ấy, họ nhận ra rằng họ không bao giờ một mình, vì Đấng "ở cùng anh em mọi ngày cho đến tận thế" đang ở ngay trong tâm hồn họ.
Hơn nữa, việc thánh hóa nỗi cô đơn còn biến nó thành một sức mạnh mục vụ. Khi người tu sĩ đã can đảm đi qua và ôm ấp nỗi đau của riêng mình, họ trở nên nhạy bén và "đồng cảm" (compassion - cùng đau khổ) hơn với nỗi đau của tha nhân. Họ không còn là vị quan tòa phán xét từ trên cao, mà là người anh, người chị, người bạn đồng hành đi bên cạnh những con người đang lạc lõng, tan vỡ, bị bỏ rơi. Chính vết thương đã được thánh hóa của họ lại trở thành nguồn an ủi và chữa lành cho người khác. Họ có thể nói với người nghiện ngập, người thất bại trong hôn nhân, người bị xã hội ruồng bỏ, rằng: "Tôi hiểu bạn, vì tôi cũng đã từng ở trong bóng tối". Sứ vụ của họ lúc này không còn phát xuất từ lý thuyết, mà từ chính trải nghiệm sống động của lòng thương xót.
Cuối cùng, nỗi cô đơn được thánh hóa là một lời chứng tá ngôn sứ mạnh mẽ trong một thế giới đang quay cuồng tìm kiếm sự thỏa mãn tức thời. Trong một xã hội đề cao chủ nghĩa cá nhân và sự lấp đầy bằng mọi giá, hình ảnh một con người dám sống với "khoảng trống" của mình, và tìm thấy niềm vui trọn vẹn trong "khoảng trống" đó vì nó được lấp đầy bởi Thiên Chúa, là một dấu chỉ của Nước Trời. Nỗi cô đơn của người tu sĩ, khi được sống một cách ý thức và dâng hiến, trở thành một lời tuyên xưng thầm lặng rằng chỉ một mình Thiên Chúa là Đấng duy nhất có thể lấp đầy trái tim con người. Đó là ý nghĩa sâu xa của lời khấn khiết tịnh: trái tim tôi không dành riêng cho ai, để có thể thuộc trọn về Chúa và qua đó, thuộc về tất cả mọi người.
Vì vậy, nỗi cô đơn trong đời dâng hiến không phải là một án phạt hay một thất bại. Nó là một mầu nhiệm, một "vết thương thánh" không bao giờ lành hẳn, nhưng chính vết thương đó lại giữ cho trái tim người tu sĩ luôn thổn thức, luôn kiếm tìm. Nó là người bạn đồng hành nhắc nhở họ rằng quê hương thật không ở đời này. Đối diện với nó là một hành vi nhân bản. Và thánh hóa nó là một ơn gọi siêu nhiên. Đó là hành trình biến sự thiếu vắng một con người thành sự hiện diện của Thiên Chúa, biến nỗi đau thành tình yêu hy tế, và biến sự cô độc thành sự hiệp thông sâu sắc nhất.
Lm. Anmai, CSsR.