Tai vach mach rung, nguon goc le Thanksgiving, cau do vui

5 views

Skip to first unread message

huy...@juno.com

unread,

Nov 27, 2025, 2:49:23 PM (5 days ago) Nov 27

to quanvenduong

Kính thưa quí bạn
Hôm nay xin gởi các bạn vài chuyện văn chương chữ nghĩa là thứ tôi dỡ nhất
1. Dùng nghề “bắt vịt” thử tìm xem người xưa có nói sao về vể câu “Tai Vách Mạch Rừng (hay Dừng)?”

2. Hơi buồn: Thưa các bạn tôi thắc mắc về ngày lễ Thanksgiving của Mỹ nên hỏi trí tuệ nhân tạo và được nó trả lời như sau
3. Góc đố vui
HCD 27-Nov-2025
Nếu các bạn không thấy hình chỉ thấy cái khung trống không hình, thì nên dọc Microsoft Word attached.

Chữ nhỏ khó đọcm các bạn giữ key Ctrl cùng lúc lăn bánh xe trên mouse để zoom cho chữ và hình to ra.
-----===<oOo>===-----

Thưa các bạn trong môt forum thấy bà con bàn nhau vể câu “Tai Vách Mạch Rừng (hay Dừng)?”
Có hai ý kiến
1. Ý kiến thứ nhất cho rằng Tai Vách Mạch Dừng (không phải Rừng) mới đúng
2. Ý kiến thứ hai nói rằng dùng chữ Rừng mới đúng.
Dưới đây tôi lấy riêng ý kiến của anh Lê Văn Tư
( trích ==>

From: LE Van Tu <levantu39@

Sent: Thursday, November 27, 2025 2:23 AM

Subject: Re: Email BS Tran Van Tich : Tai Vách Mạch Rừng (hay Dừng)?

Thưa Bác sĩ, quý Vị,

Để tìm hiểu rộng thêm, tôi thấy nhiều tác giả tiếng tăm dùng chữ “mạch dừng” như:

1. Truyện Thúy Kiều do Bùi Kỹ và Trần Trọng Kim hiệu khảo, chú giải: Phương ngôn: Dừng có mạch, vách có tai. Dừng là cái vách làm gằng phên. (tr 145)

2. Truyện Kiều chú giải của Vân Hạc: Tai vách là tường vách có tai nghe. Mạch dừng là dừng có mạch hở. Dừng là những thanh tre dựng vào vách để trát vữa lên trên. … (tr 352, chú giải số 1484)

3. Kim Vân Kiều –Bản dịch của Nguyễn Văn Vĩnh (tr 453)

4. Việt Nam tự điển của Lê Văn Đức: … , không khác gì tấm phên có tai có miệng vậy. (Phần II Phụ lục, tr 309)

Đành rằng ngôn ngữ là một qui ước, nói theo đa số (thông dụng) hoặc nói ra ai cũng hiểu cùng một ý nghĩa là được rồi, tuy nhiên hiểu theo nghĩa tầm nguyên cũng không phải là vô bổ.

Kính,

lvt

<== hết trích)
HCD: Về văn chương chữ nghĩa thì tôi dỡ lắm nên chỉ dựa cột mà nghe thôi. May là nhờ có “kỷ năng” bắt vịt nên tôi điều tra nhanh lắm. Nếu hỏi AI thì nó cũng trả lời từa tựa như anh Tư. Nay tôi tìm vài quyển sách thật xưa in khoảng trên 100 năm trước coi viết làm sao. Tôi để chữ màu den từ đây. (nói nhỏ các bạn nghe anh Tư là bạn học của tôi hồi nhỏ)

Trước tiên tôi tìm trong tự điển mới in (năm 1970)

Tự điển Lê Văn Đức Lê Ngọc Trụ in nằm 1970 chỉ có chữ dừng (dấu huyền) chỉ là động từ, không có danh từ. Chữ dứng (dấu sắc) mới có nghĩa phên vách. Xem hình ngay trên. Download trong Quán Ven Đường nơi đây:

Việt Nam Tự Điển Lê Văn Đức Lê Ngọc Trụ (1970) (Thượng)

Việt Nam Tự Điển Lê Văn Đức Lê Ngọc Trụ (1970)

-----===<oOo>===-----
Tìm thêm quyển Kim Vân Kiều in năm 1885
Thấy thế nầy:

Trang số 46 quyển 2

Phần giải thích bằng chữ Pháp đi kèm như sau:

Nhân tiện giới thiệu các bạn hai quyển chuyện Kiều xưa thật là xưa trong Quán Ven Đường:

Kim Vân Kiều Tân Truyện (in 1884) quyển 1

Kim Vân Kiều Tân Truyện (in 1884) quyển 2

-----===<oOo>===-----
Bây giờ chúng ta tìm thử trong quyển Kim Vân Kiều (Trương Vĩnh Ký) (in năm 1875)
coi sao. Thấy thế nầy:

Kim Vân Kiều (Trương Vĩnh Ký) (in năm 1875)

-----===<oOo>===-----
Còn vài chục ngàn quyển sách báo tạp chí ngày xưa nơi đây:
Sách Báo Tạp Chí Xưa 1
-----===<oOo>===-----

Hỏi trí tuệ nhận tạo thì nó nói thế nầy:
Đây là một câu hỏi hay — việc viết Tai vách mạch rừng hay Tai vách mạch dừng đúng hơn từng khiến nhiều người tranh luận. Dưới đây phân tích để bạn dễ theo dõi

Lập luận ủng hộ “Tai vách mạch dừng”

Trong các từ điển, bộ sưu tập thành ngữ/tục ngữ uy tín, thường ghi “tai vách mạch dừng” là dạng chính thức. (hoatieu.vn)
Từ dừng (còn có thể viết dứng) theo tiếng Việt cổ — nghĩa là các nan tre/nứa làm khung vách nhà, dùng để trát đất — nên “vách” và “dừng” ở đây thuộc cùng trường nghĩa (bộ phận nhà). (Báo Thanh Niên)
Nghĩa gốc của thành ngữ: dù nói trong nhà, tưởng kín đáo, “vách” có thể nghe lén, “dừng” đan lẫn có khe hở nên “mạch dừng” — lời nói vẫn có thể lọt ra ngoài. (hoatieu.vn)

Như vậy, về từ nguyên – nghĩa đen – tính logic trong tiếng Việt cổ, “tai vách mạch dừng” là chuẩn hơn.

Vì sao lại có “Tai vách mạch rừng” — và lưu ý khi dùng

Có những bản của Truyện Kiều — lời thơ gốc của Nguyễn Du — được ghi với “rừng”: “Ở đây tai vách mạch rừng …”. (vjol.info.vn)
Một số từ điển/trang mạng hiện đại dùng “tai vách mạch rừng”, với cách hiểu tượng hình: “rừng” — nơi rộng, tưởng kín mà vẫn có lối đi (“mạch rừng”), “vách” — tưởng kín mà vẫn có tai. (VDict)
Do đó, “tai vách mạch rừng” tồn tại như một dị bản phổ biến trong đời sống và vẫn được nhiều người hiểu theo nghĩa tương đồng: dù tưởng kín đáo — nhà hay rừng — vẫn có thể bị nghe lén/ lộ bí mật.

Kết luận: nên dùng “Tai vách mạch dừng” — nhưng hiểu rộng “Tai vách mạch rừng” cũng chấp nhận được (với lưu ý)

Nếu bạn muốn viết/viết đúng chuẩn, theo nghĩa đen, từ nguyên và theo phần lớn từ điển uy tín: “Tai vách mạch dừng” là chính xác.

Tuy nhiên — nếu trong văn cảnh hiện đại, mang tính hình tượng, bạn thấy “rừng” phù hợp để nhấn mạnh “tưởng kín mà hóa lộ”, thì “tai vách mạch rừng” vẫn thường được sử dụng và người nghe cũng hiểu được ý. Phải chăng đó là lý do nó tồn tại dưới dạng “dị bản”.

-----===<oOo>===-----

Dưới đây là một số nguồn tiếng Việt — từ sách, từ điển, báo chí — mà bàn về Tai vách mạch dừng / Tai vách mạch rừng, cho thấy có những khác nhau trong cách ghi và tranh luận:

Một số nguồn nói “dừng” (ủng hộ “Tai vách mạch dừng” là nguyên bản)

Theo cuốn Từ điển Thành ngữ và Tục ngữ Việt Nam (của Nguyễn Lân) — tác giả không ghi mục từ “tai vách mạch rừng”, mà chỉ ghi “tai vách mạch dừng” (xem ở mục “Dừng mạch vách tai”) như thành ngữ đúng. (hoatieu.vn)
Một bài viết phân tích rằng “dừng” là từ cổ, chỉ “thanh tre/nứa làm khung phên/vách”, và “mạch dừng” nghĩa là vật liệu/ kết cấu đó có khe, có thể “lọt lời” — nên “tai vách mạch dừng” là logic, phù hợp nghĩa đen + nghĩa bóng. (https://kenh14.vn)
Một bài báo giải thích: “Dừng là cốt nan để trát vách. Tai vách mạch dừng” khuyên “nói năng cẩn thận”, vì dừng/vách dù kín cũng có thể lọt lời ra ngoài. (vov2.vov.vn)

Một số nguồn nói “rừng” (ủng hộ “Tai vách mạch rừng”)

Có các bản chữ Nôm cổ của Truyện Kiều (ở các ấn bản như “Liễu Văn Ðường 1866/1871”, “Kinh đời Tự Đức 1870”, “Duy Minh Thị 1872”…) ghi câu “Ở đây tai vách mạch rừng”. (Báo Thanh Niên)
Một số từ điển chữ Nôm, từ điển Việt–Pháp thế kỷ 19 (ví dụ Đại Nam quốc âm tự vị 1895) dùng “rừng” — như “rừng có mạch, vách có tai”. (Hội Nhà Văn Việt Nam)
Một bài viết gần đây (2024) trích dẫn các bản Nôm & từ điển cổ và kết luận rằng chính “Tai vách mạch rừng” mới là thành ngữ gốc — rằng chữ dừng ↔ rừng bị nhầm do đồng âm, vì phụ âm D / R dễ lẫn trong phát âm. (Báo Thanh Niên)

Nhận xét — Vì sao vẫn tồn tại cả hai

Ngôn ngữ truyền miệng, truyền khẩu lâu dài thường dẫn đến “tam sao thất bản” — tức là cùng một câu, qua thời gian, bị biến đổi âm, biến thể từ, nên nhiều bản khác nhau. Nhiều người không biết “dừng” là gì nên nghe nhầm thành “rừng”. (https://baomoi.com)
Trong các bản chữ Nôm cổ của Truyện Kiều, cả “rừng” và “dừng” từng được sử dụng — nên ngay cả trong văn bản cổ cũng chưa thống nhất. (Báo Công an nhân dân điện tử)
Các từ điển hiện đại, nhiều tác giả, học giả cũng có quan điểm khác nhau — có người bảo “dừng” là đúng, có người bảo “rừng” mới là nguyên bản. (Hội Nhà Văn Việt Nam)

Gợi ý khi bạn dùng — nên/không nên

Nếu bạn muốn dùng theo các từ điển hiện đại uy tín và theo nghĩa “cổ + nghĩa gốc” — nên viết “Tai vách mạch dừng”.
Nếu bạn viết theo văn cổ, hoặc muốn trân trọng bản Nôm cổ (ví dụ khi trích từ bản gốc) — bạn có thể dùng “Tai vách mạch rừng”, nhưng nên ghi thêm chú thích rằng đó là dị bản/trích từ văn cổ.
Khi viết chính thức, học thuật, báo chí, giáo dục… ưu tiên “dừng” để tránh nhầm lẫn, đảm bảo rõ nghĩa.

Một vài ghi chú quan trọng trước khi bạn xem

Tập “Đại Nam Quốc Âm Tự Vị” xuất bản năm 1895 bởi học giả Huỳnh Tịnh Của — đây là từ điển quan trọng của tiếng Việt xưa. (Wikimedia Commons)
Trong một số tài liệu/trích dẫn về từ này — có ghi rằng trong “Đại Nam Quốc Âm Tự Vị” có biểu hiện với “rừng” chứ không phải “dừng”. (Báo Lâm Đồng)
Nhưng cũng có nhiều phân tích (hiện đại) cho rằng “dừng / phên dừng / nan dừng” là từ đúng — nghĩa là vách, mành — hợp nghĩa hơn khi nói “vách có tai, mạch dừng (vách ngăn) có khe hở để lời lọt ra”. (Báo Lâm Đồng)

Cách bạn có thể tự kiểm tra bằng tư liệu gốc

Vào link của bản số hóa “Đại Nam Quốc Âm Tự Vị 1895” (tập I) — bạn có thể tìm từ “dừng” hoặc “rừng” bên phần nghĩa, chú giải chữ. (Tập này có thể tải hoặc xem online). (Wikimedia Commons)
Nếu bạn có điều kiện — tìm bản cổ của “Truyện Kiều” (ví dụ bản khắc “Liễu Văn Ðường 1866/1871”) — xem chính xác câu chứa “tai vách mạch …” xem ghi chữ nào. Một số bài viết trích dẫn bản này ghi “rừng”. (Báo Công an nhân dân điện tử)
So sánh giữa các bản — nếu thấy khác nhau, đó là minh hoạ cho việc biến thể ngôn ngữ, truyền khẩu, ghi chép nhiều lần — như mình đã phân tích trước đó.

Kết luận của tay ngang HCD: Thưa các bạn tuy là AI nó nói như vậy, nhưng thật sự nó củ là con vẹt, nó căn cứ vào tài liệu người ta móm cho nó (sau nầy) nó nói theo những gì nó học được. Tôi không tin nó
Do đó tội tin người xưa nên xài chữ “tai vách mạch rừng”.
Người xưa là ai: Thưa là những học giả đã soạn những quyển sách in từ xưa hiện chứa trong Quán Ven Đường mà tôi trích ở phần đầu. Mà ngay quyển Đại Nam Quốc Âm Tự Vị mà AI trung ra cũng không có chữ dừng.

Các bạn có thể download từ Quán Ven Đường ngay dưới